Recomendacións para ensilar millo afectado pola seca

O momento da colleita do millo é un dos máis importantes do ano, tanto que condiciona despois os resultados da explotación nos 12 meses vindeiros. Por iso, en anos coma este, especialmente complicados nalgunhas zonas, poñer énfase nun adecuado proceso de ensilado, cobra vital importancia.

Analizamos, coa axuda de Gonzalo Flores, do departamento de Pastos e Forraxes do CIAM, algúns consellos útiles, que resume de xeito abreviado: “picado fino, uso de aditivo, compactación a tope e selado con plásticos con barreira de osíxeno”.

Este ano que vai haber pouco silo é importante minimizar as perdas, polo que hai que facer un chamamento a extremar os coidados durante o proceso de ensilado

“O millo ten moita importancia na alimentación das vacas de leite e, polo tanto na viabilidade do sector”, asegura Gonzalo, que fai un chamamento a “extremar o coidado durante o proceso de ensilado”.

“Non é necesario que vexamos fungos na superficie para que haxa perdas dun 20% non apreciables a simple vista nos primeiros 70 centímetros. Este ano que vai haber pouco silo é importante minimizar as perdas”, afirma.

1. Coller o millo nunhas condicións óptimas

Debido á falta de precipitacións durante o verán, nalgunhas zonas de Galicia este ano estase a ensilar millo nun estado de desenvolvemento inferior ao recomendable. “Estamos vendo plantas bastante estresadas termicamente, planta pequena e coa mazorca pouco desenvolvida”, di Gonzalo. 

A cantidade de precipitacións e as horas de sol acumuladas son os factores determinantes para que o millo logre completar os seu ciclo. Pero o investigador do CIAM aclara que “o que condiciona o grao de madurez dunha planta de millo é suma de temperaturas diarias por riba dun umbral de 6º C. A temperatura o que che marca é o paso dunha fase fisiolóxica a outra, é como se tivera un reloxio que vai acumulando os grados diarios pero temperaturas superiores a 30 graos non aceleran ese reloxio. Por iso, hai plantas que poden estar secas pero estar nun estado anterior ao óptimo. A simple vista vemos a planta moi seca e pensamos que a materia seca é moi alta e igual non chega ao 30%”, explica Gonzalo.

2. Altura de corte

A parte vexetativa (cana e follas) da planta de millo en estado normal de madurez ten maior humidade e menor dixestibilidade comparado coa espiga. Consecuentemente, unha altura de corte superior á habitual (entre 20 e 30 cm), aumenta o contido en materia seca e o valor nutricional da forraxe colleitada, pero reduce ao mesmo tempo o rendemento por hectárea. “Este ano hai plantas que como subas a 40 cm a altura de corte xa non colles nada”, recoñece.

A parte inferior ten un valor nutritivo inferior ao dos estratos superiores da planta

Non sempre compensa unha maior calidade da forraxe a merma de rendemento causada pola elevación da altura de corte. Nos ensaios levados a cabo tanto no CIAM como noutros centros de investigación, obsérvase que o corte alto do millo pode aumentar a produción diaria de leite até nun litro por vaca, pero a porcentaxe de graxa do leite vese habitualmente reducida debido á maior concentración de amidón na dieta.

“Como norma xeral, non se atopa unha clara xustificación para incrementar a altura do corte en cultivos de millo para ensilar que tiveron un desenvolvemento normal”, asegura Gonzalo, que chama a atención sobre o “risco” de elevar a altura de corte en millos con MS alta, superior ao 34-35%.

3. Evitar levar fungos ao silo

O punto de equilibrio idóneo entre cantidade e calidade, que vén determinado pola altura de corte, pode variar dependendo de numerosos factores, entre eles o estado de madurez e as condicións ambientais, particularmente a dispoñibilidade de humidade.

“No caso de cultivos afectados pola seca e que teñan unha baixa proporción de grao na materia seca total, pode ser interesante aumentar a dixestibilidade e o contido de amidón da forraxe colleitada, polo que o corte alto pode ser unha opción a considerar”, defende Gonzalo.

A altura de corte pode empregarse para regular o contido de materia seca ata achegarse aos valores recomendados do 32-33%

Aumentar a altura de corte pode ter, en anos secos coma este, outra vantaxe. “O que non queremos é meter no silo material deteriorado e cheo de fungos”, afirma Gonzalo. Por iso, “é recomendable aumentar a altura de corte para desbotar a parte deteriorada e evitar levar ao silo fungos, que estarían en maior proporción nas follas baixas que están secas. Incrementamos dese xeito tamén o contido de materia seca, porque a mazorca e a zona alta ten máis MS que a inferior”, indica.

4. Picado e pisado

Unha das primeiras estratexias para reducir o deterioro aeróbico do silo sería obter unha alta densidade na masa do silo (lonxitude de partícula, compactación e nivel de MS). As colleitadoras actuais aseguran un picado fino pero este traballo debe ser completado despois cun bo estendido e pisado da masa no silo.

“O pisado é unha fase na que cada vez hai que poñer máis énfase, aínda que o millo veña ben picado. A importancia dunha correcta compactación da forraxe no silo é fundamental para reducir as perdas por deterioro aeróbico durante o almacenamento, apertura e consumo da ensilaxe”, destaca Gonzalo.

A densidade recomendable, de entre 650 e 700 kilos por metro cúbico, o que equivalería a unha porosidade menor do 40%, é moi difícil de conseguir se se apuran os traballos no silo.

Débense pisar capas como moito de 10-12 centímetros e con tractores o máis pesados posible funcionando continuamente enriba do silo

“É un erro botar espesores grandes e pisar pouco, porque o volume de aire que queda na masa é moi elevado e o problema non é o aire que queda no silo, senón o espazo que deixa para que entre aire despois”, explica.

Para lograr o nivel de compactación axeitado, Gonzalo recomenda botar tongadas de 15 centímetros de espesor como máximo e estar pisando continuamente con tractores o máis pesados que sexa posible.

Esa forma de estender e pisar condiciona a velocidade de enchido do silo, que non debe ser moi apurado para dar tempo a estender e pisar ben. “É de especial importancia en circunstancias como as da presente campaña, onde se pode estar ensilando planta de millo con valores de materia seca elevados e follas murchas con elevada presenza de fungos”, destaca Gonzalo.

5. Aditivos fronte ao deterioro aeróbico

Outro aspecto que merece atención é o uso de aditivos para combater o deterioro aeróbico. Este tipo de aditivos con propiedades antifúnxicas poden ser de dous tipos: ben ácidos orgánicos, ben produtos biolóxicos a base de bacterias lácticas (Lactobacillus buchneri), que normalmente son máis económicos.

“Se algún ano está indicado o uso destes inoculantes, que son unha especie de seguro para a calidade do silo, sería este ano”, afirma Gonzalo, que recomenda “poñer un inoculante a base de bacterias lácticas que nos protexa fronte ao deterioro aeróbico”.

Nunca o uso dun aditivo é capaz de corrixir unha mala praxe no ensilado

Os inoculantes con lactobacillus buchneri producen ácido láctico e cepas que producen ácido acético e precursor de propiónico. Pero estas cepas necesitan dous meses para funcionar, advirte. “Un silo que fagas hoxe e abras o mes que vén non está protexido porque o produto non tivo tempo de actuar”, di. Neste caso, se a ensilaxe se vai consumir en breve, é preferible a opción de usar ácidos orgánicos nunha dose adecuada.

Con todo, Gonzalo subliña que “nunca o uso dun aditivo pode corrixir unha mala praxe no ensilado, simplemente pode axudar a acadar o obxectivo final, que sería o de reducir as perdas de MS a un mínimo do 10-12%”.

6. Tipo de plástico

O polietileno de baixa densidade usado tradicionalmente para cubrir os silos ten unha permeabilidade ao osíxeno relativamente alta, polo que Gonzalo aconsella empregar plásticos con barreira de osíxeno fabricados mediante técnicas de coextrusión ou copolímeros de etilen-vinil-alcohol (EVOH).

Non nos debemos conformar co plástico negro de toda a vida porque con iso non chega

“O plástico negro de 600 galgas de toda a vida non chega, non nos podemos conformar só con iso para tapar o silo. Debemos irnos a plásticos novos con barreira de osíxeno. Non debemos escatimar na calidade do plástico que se pon”, recomenda.

Do mesmo xeito, aconsella protexer o plástico con rede ou malla para evitar danos mecánicos ou por parte de paxaros, roedores ou outros animais.

7. Tempo mínimo de espera antes da apertura do silo

Os últimos estudos recomendan agardar entre 2 meses e dous meses e medio para abrir os silos de millo para favorecer que a vaca poida aproveitar de forma máis eficiente o amidón e a proteína do silo e transformalos en leite.

En moitos casos a data de apertura está supeditada á dispoñibilidade de forraxe da explotación

Un periodo de espera de dous meses e medio proporciona un bo equilibrio entre a degradabilidade do amidón e a solubilización de parte da proteína que protexe o endospermo (zeína) do grao de millo. Estas proteínas interfiren coa dixestión do amidón, pero son solubilizadas gradualmente polos ácidos de fermentación e van liberando gránulos de amidón para ser dixeridos polos microorganismos do rume.

O punto óptimo entre a solubilización da zeína e a dispoñibilidade de amidón para ser aproveitado polo rume da vaca comeza a partir das 8-10 semanas de ensilado

A dixestibilidade do amidón increméntase ata un 9% a medida que madura o silo e acada un nivel constante a partir do quinto ou sexto mes de almacenamento, mentres a parede celular non se ve modificada co tempo que a forraxe permanece no silo.

8. Precaucións unha vez aberto o silo

As precaucións durante a utilización da ensilaxe trala apertura do silo son fundamentais tamén para reducir as perdas. “Unha gran parte do esforzo feito para obter altos rendementos por hectárea dunha forraxe con alto valor nutricional pode ser inútil se acontece deterioro aeróbico intenso”, indica Gonzalo.

É fundamental un deseño do silo adecuado ao consumo para lograr un avance uniforme da fronte do silo que evite o deterioro aeróbico

Cando se reintroduce aire no silo trala estabilidade da fermentación, as levaduras comezan a medrar e inician o deterioro do silo consumindo azúcares residuais e ácidos de fermentación, elevando o pH. Conforme aumenta o pH, os bacilos e outras bacterias aeróbicas multiplícanse, aumentando a temperatura. Finalmente, os fungos completan o proceso, dando paso a unha visible descomposición da forraxe, con perdas moi elevadas de MS e unha probable aparición de micotoxinas.

“As perdas poden ser moi altas, sobre todo nas áreas periféricas, de até o 70% da MS”, indica. O conteo de fungos ou o incremento da temperatura da ensilaxe correlaciónanse negativamente coa inxesta voluntaria e a produción de leite. A alimentación con ensilaxe inestable, aínda que non se vexa visualmente deteriorada, reduce a produción de leite nuns 3 litros por vaca e día.