Galego
Os acios compactos e densos, aínda que a primeira vista poidan parecer sinónimo de boa colleita, entrañan certos riscos no viñedo. Entre outras problemáticas, este tipo de acios son máis propensos a sufrir enfermidades fúnxicas ou a incidencia de pragas como a avelaíña do acio (Lobesia botrana). Ademais, supoñen un reto para os viticultores á hora da vendima, xa que moitas veces presentan unha maduración máis irregular das bagas. Por outra banda, no caso da uva de mesa, os mercados rexeitan este tipo de acios.
Estas problemáticas poden verse incrementadas coas novas condicións climáticas extremas derivadas do cambio climático. Por este motivo, desde o Instituto de Ciencias de la Vid y del Vino impulsaron dous proxectos de investigación para tratar de pescudar as causas detrás da compacidade dos acios e os xenes relacionados con este fenómeno.
“Estudar a compacidade do acio é extremadamente complexo”: Javier Ibáñez, investigador do CSIC
“É necesario ter en conta que a compacidad do acio é un carácter extremadamente complexo para o seu estudo”, recoñece Javier Ibáñez, investigador científico do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), que liderou senllos proxectos sobre a compacidade do viñedo GrapeComp e VitiComp.
Estudos realizados
O primeiro dos proxectos en desenvolverse foi GrapeComp que iniciaron no 2010, para logo dar continuidade con VitiComp. Con todo, sobre algúns aspectos aínda seguen na actualidade traballando, xa que son só o comezo dun longo traballo ata atopar a base xenética da compacidade e variedades que proporcionen acios menos compactos. Precisamente, estes traballos iniciais buscaban determinar as causas e xenes que interveñen na formación de acios máis compactos.
Un dos retos iniciais foi medir de forma obxectiva o grao de compacidade dos acios para logo analizar os xenes que influían neste trazo
O primeiro reto do proxecto de investigación foi medir a compacidade do acio, xa que moitos acios compórtanse de forma desigual e as clasificacións vixentes non se adaptaban a esta variabilidade. Por iso, un dos primeiros pasos que afrontaron foi conseguir unha metodoloxía que lles permitise valorar de forma obxectiva o grao de compacidade.
Distinto grao de compacidade dos acios.
Para esta primeira medición traballaron con 11 variedades e analizaron 23 caracteres, en especial aqueles que afectaban á morfoloxía do acio, de maneira que estudaron 19 índices, entre os que se atopaban 8 propios. En traballos posteriores empregaron metodoloxías de análises de imaxes, tanto en 2 como 3 dimensións.
Nos primeiros estudos fenotiparon máis de 100 variedades durante 3 anos e analizaron ao redor de 1.000 acios en cada unha das campañas
No primeiro dos estudos fenotiparon máis de 100 variedades durante 3 anos para identificar as variables morfolóxicas que puidesen determinar a compacidade dos acios. Así, estudaron ao redor de 1.000 acios en cada unha das campañas.
Tamén estudaron unha colección de clons para facer unha selección de xenes cun posible papel na determinación da compacidade. Así, partiron de máis 1.600 clons para finalmente traballar con 18 das variedades de Tempranillo e Garnacha que tiñan diferenzas destacadas na compacidade do acio (clons compactos vs. clons soltos).
Os primeiros traballos de análises permitíronlles achar compoñentes morfoagronómicos do acio máis relacionados e que podían ser claves para que o acio terminase sendo compacto. Así, os caracteres número de bagas por acio e a lonxitude da primeira rama do acio foron os máis determinantes, seguidos polas dimensións da baga.
“O número de bagos e a arquitectura do acio son as variables que máis inflúen para a compacidade do acio ao analizar distintas variedades, mentres que entre clons da mesma casta entran en xogo máis variables”
“Nun contexto multivarietal, o número de bagos e a arquitectura do acio son as variables que máis inflúen. Mentres, nunha contorna intravarietal, como vimos en Garnacha e Tempranillo, hai moitas variables que poden determinar a compacidade do acio”, explica o investigador.
Para dar continuidade a este traballo inicial, no proxecto VitiComp centráronse en estudar aqueles factores que incumben á reprodución, como as flores, bagas ou callado. “Vimos resultados interesantes como que as variedades de viño tiñan unha maior taxa de callado que as variedades de mesa”, apunta Ibáñez.
Con este traballo conseguiron definir algúns outros factores como determinantes para a compacidade do acio. “Atopamos un amplo rango de variación para diferentes variables relacionadas co desempeño reprodutivo, incluído o número de flores, o número de bagas, a taxa de callado e o índice de corremento”, detalla o investigador.
Xenes a ter en conta
Estes traballos permitíronlle ademais elaborar unha listaxe de xenes candidatos a ser determinantes na compacidade do acio. “O compoñente xenético ten un impacto moi grande na compactación do acio xa que vimos diferenzas notables entre cultivares e os clons e que se manteñen ao longo dos anos”, detalla Ibáñez.
Nos estudos cos diferentes clons atoparon máis de 1.600 xenes con expresión diferencial, aínda que tras unha selección deses xenes candidatos contaron con 171 xenes preseleccionados, que foron secuenciados nas máis de 100 variedades estudadas. Realizaron unha análise de asociación xenética para atopar os xenes determinantes.
“Atopar asociacións non azarosas non significa que esteamos a atopar o xen causante da compacidade. O máis importante é tentar controlar os falsos positivos que poden atoparse por mor da estrutura familiar ou poboacional”, explica o investigador.
Así, ao estudar os xenes en asociación con caracteres como a compacidade do acio e a lonxitude da primeira ramificación acharon varios que mantiñan relación. Esta asociación presentouse tanto en xenes para os que non existía ningún tipo de información, como nalgúns relevantes como o que codifica para a proteína uclacyanina que está involucrada en procesos de formación de fibra.
O xen VvNAC26 é un dos que inicialmente gardaba certa relación coa compacidad dos acios
Finalmente, nestes traballos iniciais atoparon que o xen VvNAC26 gardaba certa relación coa compacidade dos acios. Aínda que están pendentes de realizarse máis traballos nesta liña debido aos múltiples factores que poden condicionalos. Nesta liña, posteriormente a estes traballos no ICVV, un equipo de investigadores chineses apuntaba nesa mesma dirección con este mesmo xene, xa que inflúe tanto no desenvolvemento do froito como das sementes.
No proxecto VitiComp ampliouse o número de xenes analizados nas 114 variedades estudadas ata 289 e atoparon un total de 34 xenes que, tras realizar estes estudos de asociación, estaban relacionados coa fertilidade e a compacidade do acio. Estes resultados son de gran relevancia para entender a xenética da reprodución da vide e da formación de acios de maior ou menor compacidade. Con todo, o investigador apunta a que estes son aínda pasos iniciais e que son necesarios máis estudos para confirmar ou descartar algunhas das asociacións que atoparon nestes primeiros traballos.
