Folla de ruta para o piñeiro do país

Arredor de 40 profesionais do sector forestal e do ámbito científico xuntáronse durante dous días en Mondariz nun encontro que partía cun reto ambicioso, o de deseñar a folla de ruta para o piñeiro do país (‘Pinus pinaster’) nas próximas décadas.

Logo de anos de regresión en monte, por factores como os lumes, a expansión do eucalipto ou a ameaza da praga do nematodo, o piñeiro do país está a invertir esa tendencia, volvendo a gañar protagonismo. A meteórica suba de prezo que experimentou a madeira de piñeiro no 2021 – 2022, unida á moratoria do eucalipto e ós avances na mellora xenética da planta de ‘Pinus pinaster’ son algúns dos motivos que explican ese cambio de tendencia. Pero como continuar a recuperación dos montes de piñeiro do país?.

A Asociación Forestal de Galicia quixo dar respostas a esta cuestión nun encontro transnacional Galicia – Norte de Portugal no que confluíron o ámbito científico e a xestión operativa en monte, con participación de centros de investigación, universidades, empresas de servizos forestais e industria da madeira.

O escenario de mercado a curto e medio prazo é positivo para o piñeiro, pois a demanda de madeira de coníferas vai ser moi superior á oferta, como xa se viviu no 2021 e 2022, pero hai que ter en conta tamén riscos para os montes de piñeiro, como o cambio climático, pragas e enfermidades ou lumes.

Outro desafío é a produción de madeira de calidade, que lle proporcione unha rendibilidade suficiente ó propietario forestal. Resumimos a continuación as principais cuestións que se abordaron no encontro:

Recurso e mercado

Superficie no monte galego
Galicia conta con arredor de 422.000 hectáreas de piñeiro, segundo os datos do Inventario Forestal Continuo, o que representa aproximadamente un 30% da superficie arborada na comunidade. Do total de hectáreas de coníferas, o piñeiro do país (‘Pinus pinaster’) ocupa arredor da metade e o resto divídese principalmente entre o piñeiro radiata, con gran presenza no interior de Lugo, e o piñeiro silvestre, característico de zonas de media e alta montaña.

Produción de madeira e destinos

• España corta cada ano arredor de 5 millóns de metros cúbicos de piñeiro, dos que se producen uns 2 millóns de metros cúbicos de táboa de piñeiro. Para abastecer o consumo interno, é preciso importar outro millón de toneladas de tabla de coníferas, principalmente europeas, segundo explicou no encontro Ismael Olveira, responsable do aserradoiro de Finsa.
• Dous terzos do piñeiro aserrado en España adícase a embalaxes e envases, principalmente pallets, un destino de limitado valor engadido. O terzo restante repártese entre carpintería, mobles e outros usos, como a construción.
• A madeira de piñeiro destinada á construción en España representa só un 1% do total, en tanto noutros países europeos destínanse un 20% das coníferas a produtos estruturais para construción.

  “É un mercado de alto valor engadido que pode representar unha panca para o piñeiro do país”, subliña Ismael Olveira. A experiencia da fábrica galega de madeira contralaminada (CLT) para construción, Xilonor, deixa ademais outro dato relevante: o piñeiro do país presenta mellores características técnicas para este uso que o piñeiro radiata, a outra especie de coníferas con maior presenza en Galicia.

Coxuntura actual de mercado
Desde a primavera – verán do 2023 houbo unha caída do mercado de pallets en Europa, o que supuxo un descenso de arredor dun 30% da demanda, así como unha baixada de prezos. No primeiro trimestre do 2024, sen embargo, recuperouse a demanda máis do esperado, se ben os prezos aínda non acadaron os valores anteriores. Parte dos aserradoiros en Galicia manteñen aínda unha redución da súa capacidade produtiva.

Demanda estrutural de madeira

• A demanda de madeira de piñeiro seguirá á alza nos próximos anos. Esperáse que para o 2050 teña aumentado un 37%, segundo os cálculos da FAO.
• Portugal e Galicia presentan unha carencia de madeira de piñeiro no curto e medio prazo. En Portugal, o consumo anual de piñeiro é de 3,9 millóns de metros cúbicos, cunha oferta interna de só 1,77 millóns de metros cúbicos, segundo os datos expostos por Tiago Almeida, do Centro Pinus: “Portugal ten un déficit estrutural do 57% en madeira de piñeiro”, advertiu.

Silvicultura e rendibilidade

Calidade da madeira
David Lorenzo, da marca Pino de Galicia (Fundación Arume) expuxo no encontro os obxectivos de calidade que se precisan na madeira de piñeiro para usos de alto valor, como o da construción:

– Diámetros superiores a 40 centímetros e trozas de 3 metros de longo.

– Tronco recto, co corazón centrado.

– Árbores podadas ata os 4 – 6 metros, que poidan aportar ata dúas trozas de gran calidade.

– Ausencia de nós, pudricións e bolsas de resina.

Para obter esa madeira, será preciso aplicar unha boa silvicultura, con podas, rareos e claras cando sexa preciso.

Modelos silvícolas
Un dos debates da xornada estivo nos modelos silvícolas a aplicar en piñeiro do país, con distintas opcións de marcos de plantación que poden oscilar entre 625 e 1.250 plantas por hectárea, todos eles cos seus pros e contras.

En plantacións con planta mellorada, pódese optar por unha densidade baixa de plantación, o que elimina a necesidade de rareos e permite facer unha única clara ós 20 anos.

Con marcos máis densos, faise preciso un rareo, no entorno dos 7 anos, e claras sucesivas a medida que a plantación medra.

En determinadas zonas, esas claras poden producir un maior ataque polo vento ás árbores de futuro, que poden rematar caíndo. Pero a opción de facer plantacións a baixa densidade tamén xenera contras, como a esixencia de maiores podas ou crecementos xuvenís máis altos, o que deparará unha madeira que no seu corazón terá unha menor densidade.

A curvatura basal en plantacións xuvenís é un problema habitual que pode ser correxido

Un problema que se detecta con frecuencia nas plantacións de piñeiro do país é o da curvatura basal das árbores xuvenís, sobre todo en áreas desbrozadas, que quedan máis expostas ós ventos, e tras un periodo de choivas que abrandan o solo. Esas curvaturas, en árbores non moi grandes, de 3 a 8 anos, poden correxirse manualmente antes do inicio da primavera, co manexo da terra ao pé da árbore, segundo expuxo na xornada Braulio Molina (AFG). Tamén se poden tomar medidas preventivas, como substituír os desbroces por rozas puntuais en zonas que se poidan esperar problemáticas.

Rendibilidade
En función do modelo silvícola aplicado e da calidade do monte, a rendibilidade esperada nunha plantación de piñeiro oscila actualmente entre un 2,3 e un 6,6% anual, segundo os cálculos de Ulises Diéguez (Universidade de Santiago).

Trátase dunha rendibilidade que para os propietarios resulta escasa: “Tendo en conta os riscos que leva consigo unha plantación forestal, a nivel de lumes, pragas ou enfermidades, ningún propietario forestal ve atractiva unha plantación que ofreza intereses menores ó 7%”, valora o director da Asociación Forestal de Galicia, Francisco Dans.

“Tendo en conta os riscos, ningún propietario forestal ve interesante un investimento que ofreza intereses menores ó 7%” (Francisco Dans)

Como mellorar esa rendibilidade foi outro dos debates da xornada. A opción do rexenerado natural, que reduce o investimento, é unha alternativa para a mellora de rendibilidade. Outra alternativa pasa pola busca de fontes de ingresos complementarias, como a venda do carbono capturado pola plantación ou o apoio de axudas públicas.

Desde a Fundación Arume, propúxoselle a Medio Rural o deseño dunhas axudas contractualizadas que inclúan compromisos do propietario desde a plantación ata o ano 12 da mesma. “A silvicultura nos primeiros 12 anos é a clave para conseguir unha árbore que a nivel silvícola vai estar feita nos primeiros 4 metros. O resto da quenda é precisa para completar os crecementos, pero a calidade terémola garantida”, explica Jacobo Feijoo.

Proponse un sistema de axudas contractualizadas con compromisos silvícolas durante os primeiros 12 anos da plantación

Desde Medio Rural, o director xeral de Ordenación e Planificación Forestal, José Luis Chan, valorou como positiva a proposta, co compromiso de estudar a súa posible implementación para o próximo ciclo de axudas, a partir do 2025, cando entra en vigor un novo ciclo de axudas forestais, ligado ó Plan Estratéxico da PAC 2023-2027.