¿Como aproveitar mellor o xurro sen prexudicar ao medioambiente?

As explotacións ligadas a terra, son o mellor exemplo de economía circular en canto terían a posibilidade “ideal” de ser autosuficientes, tanto na alimentación do gando, aproveitando os pastos e forraxes, como no abonado, reciclando a maioría dos nutrientes extraidos polas colleitas medianta as excretas directas do gando no pasto ou mediante a súa reposición polo home, en forma de esterco ou xurro.

Segundo os últimos datos publicados polo Ministerio de Agricultura sobre o balance de nitróxeno e fósforo da Agricultura española, en Galicia no ano 2016, calcúlase que había un exceso de abonado de 59 e 89 kg de N e P₂O₅ por hectárea, respectivamente, nas 283.467 ha de terras adicadas a cultivos forraxeiros. Isto significa que se podería prescindir dunhas doses medias de 60 e 36 kg de N e de P2O5/ha respectivamente que se viñan aplicando como abono mineral, o que podería representar un aforro anual de 28,3 millóns de euros (mais de 3500 euros/ano por cada unha das 8000 gandarías de leite galegas que había nesa data).

Balances de N e P das explotacións de leite galegas

Entre os distintos obxetivos do proxecto realizado entre o LIGAL a cooperativa UGASMA e o CIAM FEADER2017-022B E avaliáronse os balances de nutrientes en 50 granxas comerciais representativas dos diferentes sistemas de produción de Galicia, segundo o sistema de alimentación predominante, referidos á realización ou non de pastoreo durante parte do ano polas vacas en lactación e ao tipo de ensilado predominante na dieta (informe final proxecto FEADER2017-022B E).

A media xeral dos balances deu un exceso de 176 e 86 kg/ha e ano para o Nitroxeno e o Fósforo respectivamente.

O Nitróxeno non aproveitado polas plantas perderase no ambiente, ben sexa por lixiviación, arrastre ou evaporación (NH3), mentres que o fósforo irase acumulando no solo, podendo chegar a saturarse

Á vista dos datos dos balances, pódese concluir que en xeral a maioría das explotacións galegas poderían chegar a ser autosuficientes en abonado utilizando só o abono orgánico, sobre todo as granxas máis intensivas (as que non fan pastoreo), o que suporía un gran aforro económico e unha mellora da calidade das augas, solos e atmosfera.

Figura 1: Balance de Nitróxeno segundo as tipoloxías de alimentación

Figura 2: Balance de fósforo (P₂O₅) segun tipoloxiás de alimentació

ACLARACIÓN DAS GRÁFICAS:
Clasificación das explotacións galegas segundo a alimentación: PECO: Pastoreo ecolóxico; PCON: Pastoreo convencional; EH: Ensilado de herba; EH/EMEH: Ensilado de herba e millo

Balance de Nutriente X: Entradas de nutriente X – Saídas de nutriente X

ENTRADAS: X inxerido na alimentación do gando + X mercado nos fertilizantes químicos+ X gando comprado
SAIDAS: X no leite vendido + gando vendido

Lenda:

Alimentos do gando

Fertilizantes

Leite

Carne

Análise de solos:

As conclusións derivadas dos balances se poden evidenciar nos análisis de solos, xa que nas últimas décadas os solos galegos pasaron de ter niveles baixos en fósforo a moi altos debido á intensificación gandeira, polo cal estase a acumular o fósforo no solo en certas zonas de Galicia, sendo o caso mais evidente a comarca da Limia, ainda que neste caso sexa debido á gandería intensiva de porcos e polos.

A parte de comprobar os niveis de fertilidade, deberíase facer unha análise de solo cada 5 anos, principalmente para comprobar se se necesita encalar para correxir a acidez do solo

Nitróxeno mineralizable:

Se non dipoñemos dun análise de solo, podemos estimar as necesidades de nitróxeno tendo en conta o que poda subministrar a propia parcela en función de:

O contido en materia orgánica do solo (a maior MO > N mineralizable).
O cultivo anterior: pradeira> cultivo
A presencia de leguminosas (trevos)> gramíneas solas
O tipo de aproveitamento: Pastoreo > corte
O historial e tipo de abonado: orgánico> abono mineral
Da acidez (solos ácidos non teñen boa actividade microbiana e polo tanto non poden mineralizar a MO) : corrixida (< 10% de acidez de cambio) > sen corrixir (>10% acidez de cambio).

Valor fertilizante do xurro:

Nitróxeno:

O nitróxeno dos xurros compórtase de dúas maneiras:

Liberación lenta: orgánico (procedente das feces) de vacas de carne, vacas de leite ou porcos
Liberación inmediata: amoniacal (procedente do ouriño)
N rápidamente asimilable: porco> vaca

Fósforo e potasio: O seu valor fertilizante é equivalente nun 100% aos abonos minerais. O fósforo e o potasio quedan retidos no complexo de cambio do solo, e non se lavan coa choiva do inverno.
Prácticamente todo o fósforo atópase na parte orgánica (feces), comportándose como un abono de liberación lenta máis fácil de ser utilizado polos cultivos que o abono mineral, que pode ser mais fácilamente bloqueado por reaccións quimicas no solo.
Concentración en fósforo: maior no xurro ou esterco de porcos ca no de vacas.
A maior parte do potasio atópase na parte líquida do xurro, nos ouriños.
Concentración en potasio: vacas maior que no xurro de porco

¿Cando e como é mellor abonar con xurros para aproveitar os nutrientes e non contaminar?

En primeiro lugar, debermos evitar entrar coa cisterna e o tractor cando o solo esté brando, xa que destruiremos a estructura do solo e polo tanto as plantas non poderán desenvolver ben as ráices para aproveitar os nutrientes.

O factores que mais inflúen no aproveitamento é a época de aplicación e a choiva:

Época de aplicación: débese procurar botar o xurro ao final do inverno /principios da primavera, Así aproveitaremos o nitróxeno amoniacal e non se perderá por lavado.

Tipo de choiva: débese aplicar cando chove ”miudiño” ou “orballa” etc e non cando “barrufa” etc, e así infiltrarase na capa superficial do solo quedando a disposición das raíces, limparase a herba e evitarase a perda de amoníaco cara a atmosfera

Análise dos custes de aplicación do xurro utilizando distinto tipo de maquinaria e prácticas agrarias

Táboa 1: Custe comparado da redución de emisións de amoníaco (NH3) na aplicación do xurro

Euros/kg

	volumen anual de xurro (m3)
	1000	3000	10000
Mangueiras arrastradas	7,08 €	2,54€	1,14€
Zapato arrastrado	5,06 €	2,57€	1,77€
inxector de discos	3,7€	2,04€	1,47€
cultivador	2,76€	2,33€	1,41€
Incorporación con grada de discos en menos de 4 horas	0,6€	0,6€	0,6€
Aplicación cando orballa ( 2-5 mm de choiva/hora)	0€	0€	0€

Fonte: UNECE 2011

Segundo se comproba na táboa 1, existen prácticas agrarias moi eficientes e mais fácilmente asumibles polos gandeiros como son a incorporación ou enterrado (no caso de implantación ou renovación dunha pradeira), ou aplicalo cando orballa.

Figura 3: Comparación das emisións de amoníaco producidas co prato de choque ca maquinaria de baixas emisións

Elaboración propia a partir do modelo ALFAM2 para unha dose de 30 m3 de xurro de vacún de leite, do 6% de materia seca, 1,2 kg/t de TAN, tª 15º, velocidade do vento 2,5 m/s

Na Figura 3 pódese preciar que as emisións de amoníaco producidas co método convencional (prato de choque) pódense reducir por debaixo das producidas utilizando a maquinaria de inxección, cando se produce un mínimo de 2 mm de pluviometría no momento que se aplica o xurro.

Figura 4: Número medio de días dispoñibles para botar o xurro con choiva menor de 10 ou 30 mm diarios. Santa Comba 2001-2019(Meteogalicia)

A partir dos datos reflexados na figura 4, pódese concluír que os gandeiros da comarca do Xallas, por exemplo, dispoñen de preto de 11 días de media nos meses desde febreiro a abril, e de 10 días en maio, 11 en outubro (de novembro a xaneiro non se debería abonar en xeral con xurro), para poder abonar cando orballa, cunha eficiencia superior a que se obtería incluso utilizando os inxectores.

Debería ser obrigatorio utilizar a maquinaria de baixas emisións en Galicia?

Desde o punto de vista legal: Non debería ser obrigatorio, xa que a normativa Europea non prohibe o plato de choque, senón que o que dí é que o Estado Español está obrigado a reducir as emisións de amoníaco. E hai que lembrar que éstas son orixinadas, en primeiro lugar, polo crecemento da produción de porcino, que xa representa o 44% das emisións, seguida dos fertilizantes minerais 20 (%), mentres que o vacún de leite non chega ao 10% do total.
Non está previsto a prohibición do prato de choque na nova PAC 2021-2027 (xa non o era na antigua PAC), pero si esta previsto como medida agroambiental, para compensar os custes a maiores que ten a compra e mantemento (reparacións, gasóleo, etc) desa maquinaria:
A diferenza doutra rexións de España de clima mediterráneo, as condicións edafoclimáticas de Galicia e da Cornisa Cantábrica, son moito máis favorable para evitar as perdas de amoníaco, debido á menor temperatura ambiente, e sobre todo pola existencia dun tipo de pluviometría como é o “orballo”, ou o “txirimiri” que ademáis de evitar a evaporación, lava o xurro depositado nas follas da herba.

Calidade das augas e abonado

Tanto o nitróxeno como o fósforo son nutrientes que temos que evitar que vaian a parar ás augas para evitar a súa contaminación. No proceso de eutrofización -falta de osíxeno na auga, o que provoca a morte de animais e plantas- dos encoros o factor limitante para o desenvolvemento das algas é o fósforo, por iso os solos con altos niveis de fósforo poden ser a principal causa do deterioro da calidade das augas, sobre todo se estamos en parcelas facilmente erosionables, cerca dun cauce, en zonas inundables etc.

Figura 5: Punto crítico (change Point) para ao lavado do fósforo pola choiva en Rothamsted (Reino Unido) en función da análise do solo

Non todos os solos teñen a mesma capacidade de retención do fósforo, senón que depende da súa textura, contido en Al, Fe, contido en materia orgánica, etc. .

Para cada solo existe un punto crítico ou punto de cambio, a partir do cal éste xa non pode reter máis fósforo por estar saturado, polo que se pode lavar facilmente ca choiva, e ser arrastrado cara os cauces ou incluso infiltrase na capa freática.

Estudios realizados en Rothamsted (Reino Unido) a partir das análises de solos, estimaron o punto de cambio, en solos arxilo limosos, en 60 mg/kg (Olsen), moi superior aos niveis de 25 mg/kg recomendados para unha produción máxima de 7 tn/ha de trigo ou 5 tn/ha de cebada (franxa verde da figura 5)

Xeralmente os solos areosos -caso dos da comarca da Limia- alcanzan antes o grado de saturación e con menor aporte de abono fosfórico que os solos francos ou arxilosos, e polo tanto son máis sensibles a o lavado.

Máis información sobre o abonado das pradeiras: https://www.campogalego.gal/recomendacions-ciam-para-fertilizacion-de-prados-e-pradeiras/