Galego
Chega a época de poda da vide e viaxamos ata Cambados para falar con Joaquín Martínez Rodiño, técnico de campo de Adegas Martín Códax. Joaquín é un dos maiores expertos en poda a nivel galego e profundará nas claves para facer unha poda axeitada.
Por que é tan importante poda no ciclo vexetativo da vide?
A vide é unha liana e ten tendencia a trepar, a agromar na punta, entón, o obxectivo da poda é darlle forma e arquitectura á planta, equilibrando o vigor (cantidade de follas), o crecemento vexetativo (a biomasa) e a cantidade de froita que xera… Para que neste equilibrio a uva madure de forma equilibrada e homoxénea e teñamos viños de calidade.
Dependendo da variedade e da zona hai distintas técnicas de podas. Aquí, estamos en Rías Baixas, onde a variedade maioritaria é o albariño. É unha variedade que ten os entrenós longos e nas tres primeiras xemas ten menos fertilidade que a partir da terceira, o cal é unha peculiaridade. Entón, para que a arquitectura e a cantidade de uva e follas estea en equilibrio imos facer unha poda longa, onde os bacelos van medir máis de 4 xemas. Normalmente a lonxitude da vara que deixamos adoita estar entre 8 e 12 xemas.
O sistema de condución tamén inflúe moito no tipo de poda. No Salnés a maioría de viñedos están emparrados, o cal é un sistema horizontal e fainos ordenar o número de xemas, varas, e colocalas no espazo para que cando esta brotación teña lugar se vaian ordenando e os acios queden soltos, ventilados, ordenados e esparexidos no espazo. O factor limitante é a cantidade de luz. Por tanto, canta máis cantidade de luz capte mellor. Necesitamos ao redor dun metro e medio cadrado por cada quilo de uva que colleitemos, e o emparrado, ao ser horizontal, é o sistema que capta máis luz. É importante non amontoar, porque as follas que van traballar máis son as que están máis expostas, as que están á sombra consome máis recursos dos que achegan, por iso ten que haber un equilibrio para que a planta funcione ben.
Cal é mellor época para realizar a poda e como inflúen as fases lunares?
A época de poda habitual é o momento de parada vexetativa, cando cae a folla. O obxectivo é que a maior parte dos recursos e reservas que poidan estar a xerar as follas pasen á madeira e sirva de starter ou reserva para a brotación do próximo ano. Entón a época de poda nas Rías Baixas adoita ser entre os meses de decembro e principios de marzo, o momento de parada vexetativa. O momento da poda inflúe no momento da agromada. Se son demasiado temperás ou serodias poden atrasar ou adiantar a brotación, respectivamente. Pode ser interesante facelo por varios motivos. Nas viñas con exceso de vigor imos sangrar un pouco esta planta e tender a equilibrala con podas con folla para tentar equilibrar o seu exceso de vigor. Outro motivo sería en zonas con risco de xeada alta, onde se adoita atrasar o momento de poda o máximo (final de febreiro ou principio de marzo) para que este atraso na brotación sálvenos dunha xeada tardía, que ocorre máis cara ao interior normalmente.
“O ideal é podar en lúa minguante e con tempo seco”
O tema das fases lunares é controvertido. É difícil atopar unha xustificación causa-efecto onde as fases lunares inflúan. A tradición, que vén da experiencia dos viticultores e realmente se podemos elixir as semanas que imos podar, en lúa minguante en teoría a seiva está máis parada e cara á parte interna, sería a máis recomendable. Nalgunhas probas que fixemos, vimos que son moitos os factores que inflúen, pero se che dan a elixir a mellor lúa sería no devalo. A antítese é o cuarto crecente, onde a seiva estaría na parte máis alta e externa, e teriamos máis choros, perdendo máis reservas. No noso caso creo que inflúe máis a climatoloxía, se podamos con xeada ou choiva, imos danar máis a madeira, entón o ideal sería podar en tempo enxoito.
Como ese está a comportar este inverno para a poda nos vosos viñedos?
Estamos a día 1 de febreiro, levamos 15 días de tempo seco e bo pero ata mediados de xaneiro levamos un inverno moi chuvioso, o que atrasou un pouco os labores de poda e solo, polo que decidimos non entrar por estas choivas. As fases máis intensas de poda son agora en febreiro e principios de marzo. Estamos a ter bo tempo agora e se o anticiclón segue será un inverno normal.
Tamén tivemos temperaturas máximas moi altas para a época, e isto, se se mantén no tempo, o que vai producir é unha brotación anticipada. Estas brotacións anticipadas se se manteñen no tempo poden ser boas pero normalmente o frio que non fai en xaneiro e febreiro farao en marzo e abril. Entón, o máis preocupante son as primaveras frías, mesmo brotacións anticipadas que logo veñen con época de frío e mesmo xeadas. O frío agora é bo pero en marzo e abril vai ser moi limitante, con brotacións irregulares e risco de xeada. A vide é un cultivo que necesita certas horas de frío para medrar ben. En Galicia non adoita ser un problema, pero unha primavera fría adoita ser o prólogo dunha colleita irregular.
“Preocúpanos que o frío que non fixo en xaneiro e febreiro veña en marzo e abril, porque sería moi malo para a vide”
Para evitar propagar enfermidades da madeira, que medidas deberiamos tomar durante a poda?
Para minimizar o avance das enfermidades da madeira, que adoitan verse máis no verán, onde os brazos da cepa sécanse ou saen manchas nas follas e/ou acios. A nosa recomendación sería marcar esas cepas, podalas antes, e xa ao facer o corte vas notar que a madeira está manchada, con síntomas. Aí é recomendable retirar e queimar eses restos de poda para que o inóculo que poida haber non se transmita ao resto de plantas. Tamén desinfectar as ferramentas de poda.
Co resto de vides de plantas sas, o máis cómodo sería trituralo (canto máis fino mellor) e devolvelo á terra para abonala. Tamén poderiamos compostalo antes con outros restos. Nós triturámolo e incorporámolo directamente, pero as plantas enfermas son retiradas e queimadas.
“Se todas as xemas que deixaches agromaron, entón está equilibrada”
Como inflúe a poda no rendemento da vide?
Un dos obxectivos da poda é equilibrar o vigor da planta, é dicir, a cantidade de gromos ou bacelos que imos ter por superficie. O primeiro é ser observador e ver a planta, se sabes escoitala fálache, entón vas ver se tivo unha boa brotación, se todas as xemas que deixaches agromaron, entón está equilibrada. Se hai máis gromos é un síntoma de exceso de vigor. Se ademais estes brotes son excesivamente longos, grosos, ou teñen moitos netos, é outro síntoma. Se pola contra, se agromaron menos xemas e son raquíticas é un síntoma de falta de vigor. Unha planta equilibrada adoita repetir a mesma poda que o ano pasado, unha con exceso de vigor está a dicirche auméntame a carga de traballo que son capaz disto e dun pouquiño máis… E unha con pouco vigor está a dicirme que non pode con tanta carga e que lle deixes menos para así poder agromar e madurar toda a carga.
Se está equilibrada a uva é de maior calidade. Para poder avalar esta parte intuitiva, facemos peso de madeira en poda. É dicir, contar as xemas e brotes que deixamos o ano pasado, e pesamos esa planta. Con esa información dinos se a parcela ou unha parte da viña está equilibrada ou non. Se o número de xemas e brotes cadra é un síntoma de equilibrio, e o seu peso medio. No caso do albariño, se o peso medio do brote é de 60 gramos é un síntoma de equilibrio, por baixo de 40 gramos é síntoma de falta de vigor e por encima de 80 gramos estaría no exceso de vigor. Isto axúdanos para decidir a poda pero tamén outras cousas como o abonado e a xestión da parcela.
Cal é o sistema de poda que máis se utiliza en Galicia, e no caso de Adegas Martín Códax?
Un factor que inflúe no tipo de poda que imos facer en cada parcela e que aínda non comentei é a idade da planta. En cepas novas hai que facer a chamada poda de formación, mentres as plantas están a formarse e expandindo o seu sistema radicular, e ten que estar acorde coa parte aérea, cos brotes. Entón, os primeiros anos hai que deixar dúas xemas ata que saia un brote, ata que esteamos en plena produción, e vai depender do sistema de condución e o número de plantas por hectárea. O obxectivo en Rías Baixas para un viñedo equilibrado é ao redor das 65.000-70.000 xemas por hectárea. En emparrados imos estar arredor das 1.000 plantas por hectárea.
“Pecamos ás veces de facer cortes demasiado agresivos, que lle custa á planta cicatrizar”
Dependendo da variedade e a súa maneira de frutificar decidimos se facer podas curtas ou longas. No albariño facémolo con podas longas polas súas características, pois a súa fertilidade aumenta a partir da terceira xema ata a 8 ou 10. Noutras variedades como godello ou treixadura facemos curtas porque xa son fértiles desde as primeiras xemas, e os entrenós son máis curtos, dificultando o reparte de brotes en emparrado. En Rías Baixas, como é unha DO relativamente nova, creouse no 88, cando había 400 hectáreas, agora hai unhas 4.500. Entón empezamos a ter cantidade de viñedos adultos, entorno aos 20-30 anos, onde vemos erros de poda, que ao non ser máis respectuosas coa planta fan que non sexan lonxevas. Nos últimos anos volvemos ás podas que facían os nosos avós, máis respectuosas coa planta, que ten que ter a suficiente madeira vella para que lle dea arquitectura e soporte, pero pecamos ás veces de facer cortes demasiado agresivos, que lle custa á planta cicatrizar, sen ter en conta ben toda a fisioloxía e fluxo de seiva da planta.
Estamos a nos formar e retomando estas técnicas máis respectuosas para que as plantas adultas sexan lonxevas. Baséase en dous principios: deixar conos de desecación (ao facer o corte sabemos que vai secar parte da madeira) e ter en conta o fluxo de seiva, que teña o mínimo de feridas posibles, e que todas as que teñamos que facer que sexa de maneira ordenada, facéndoos pola parte posterior, deixando a parte inferior da planta para o fluxo da savia. Se temos en conta isto teremos plantas máis sas durante máis tempo.
Explícanos como se realiza a poda..
Para poder decidir que vara imos deixar para renovar a do ano pasado, imos ter en conta o fluxo de savia. A planta ten unha canle de vasos que cada vez que facemos un corte imos interrompelo. En cada nó temos como unha rotonda onde se unen os vasos que conducen a savia, e se hai algunha obstrución vai cambiar de vaso, por dicilo así, pero vai facer unha cicatriz que vai impedir que o fluxo de savia sexa homoxéneo e contínuo. Entón, imos deixar os cortes por esta parte de aquí, máis posterior.
Aquí adoitamos deixar un polgar, un anaco de dúas xemas que vai a segurar a brotación do próximo ano, e a vara vai ser de máis de 6 xemas que é a parte que vai frutificar este ano. Entón, imos deixar aquí o polgar con dúas xemas, e imos deixar esta vara de aquí. Nun emparrado é un pouco máis complexo, porque imos ter que sacar do mesmo tronco varias varas, pero teremos en conta que os cortes sempre pola parte dianteira. Se o temos en conta á hora de podar, evitaremos feridas grandes, tendo partes sen brotes e menos produtivas e lonxeva.
O cono de desecación que expliquei antes. Cada vez que facemos un corte, onde se fai o corte, o mesmo diámetro do corte vai secar cara ao interior da madeira, entón nunca o faremos próximo onde saia a madeira, deixando o cono de desecación para que a madeira seca non se introduza no tronco da planta. E ao ano seguinte imos facer o rebaixe, como é o caso, para garantir que non imos no tronco vello, que sería a canle principal, para asegurar unha boa brotación no próximo ano.
Agora hai que coller unha atadora e atar os brotes e así xa deixamos esta parte acabada. Este proceso de poda e atado adoita durar uns 4 meses, de novembro ao 19 de marzo, San Xosé. Poderíase chegar a alongar a finais de marzo nos casos de podas tardías.
Cústavos atopar podadores e inxertadores ? É unha profesión con futuro?
Aquí xestionamos 450 hectáreas de viñedo, e temos unha sección de servizos que xestiona viñedos de maneira directa. Tradicionalmente os nosos viticultores teñen unha superficie ao redor dunha ou dúas hectáreas que eles mesmos traballan, normalmente sós. Estamos cun tema de que non hai relevo xeracional, así que cada vez hai maior demanda de podadores. A poda é unha labor que se fai uns 4 meses ao ano e esixe ser observador e ter coñecementos. O primeiro ano a xente vai como axudante, e despois, ao ano seguinte, esta persoa xa pode facer a poda por si mesma. Pero si, cada vez custa máis atopar persoal para a poda e a agricultura en xeral. Estamos a tentar desenvolver sistemas de condución que sexan máis sinxelos e por tanto os labores de poda sexan máis fáciles de entender e realizar, mesmo mecanizar algúns procesos como unha máquina que axuda a baixar a madeira para a poda longa. Primeiro hai un marcado, que é o que esixe máis experiencia e coñecemento. Ten que haber un profesional que marque as directrices. Logo hai que retirar a madeira do medio dos aramios. Estamos a probar unha máquina para optimizar esa labor de atado, tradicionalmente facíase con vimbios, e agora imos a fíos cunha alma metálica e un recubrimento dalgún material biodegradable. Para o atado existe unha máquina que pode rebaixar as horas de atado de 40-45 horas por hectárea a unhas 25 horas por hectárea. Temos que facer atractiva a agricultura e darlle actividade todo o ano para que sexa un oficio máis continuo.
Para os inxertadores tamén temos problemas pois o período é máis curto, pero é certo que moitas plantas xa as compramos enxertadas e non temos que facelo nós. O que se fai cando queremos facelo en moitas plantas é contratar cuadrillas especializadas. Moitas veces son procedentes de América do Sur e móvense por toda España nas épocas específicas e adícanse en exclusiva a estes labores, son especialistas.
Estades a traballar nalgún proxecto en Martín Códax vinculado coa poda?
Estamos a traballar en buscar clons sanitariamente libres de virus e que sexan equilibrados, pois vainos axudar a estandarizar a cantidade de xemas que deixamos por planta e viñedo. Fai uns 6 anos se que tivemos un proxecto europeo onde testamos diferentes tipos de podas e a conclusión foi que no equilibrio está a virtude, ao redor de 60-70.000 xemas sería o que mellor se adapta á nosa zona, e as podas curtas van dar boas colleitas pero menos constantes no tempo, especialmente en anos difíciles imos notalo máis. Por iso tradicionalmente podábase o albariño en poda longa.
