O mercado de madeira en Galicia confirma a súa estabilidade, cun volume de cortas que superou os 9,2 millóns de metros cúbicos no 2023, na liña coa media do periodo 2018-2021, exercicios todos eles que superaron os 9 millóns de metros cúbicos. Os ingresos dos propietarios forestais por vendas de madeira situáronse no 2023 en 276 millóns de euros, segundo os cálculos da Asociación Forestal de Galicia, elaborados en base ás estatísticas de corta da Consellería do Medio Rural. Do total de facturación, 168,7 millóns de euros corresponden ó eucalipto, 101,3 millóns de euros ós piñeiros e 6,6 millóns de euros ás frondosas caducifolias, que máis alá do seu uso para leñas domésticas, continúan a ter un aproveitamento residual na industria da madeira. Logo dun ano excepcional de mercado no 2022, con altos prezos da madeira e boa demanda, as cortas experimentaron no último ano un lixeiro descenso, en consonancia coa menor demanda industrial e os menores prezos. Dos 10,7 millóns de metros cúbicos cortados no 2023 pasouse ós 9,2 millóns de metros cúbicos do 2022. O eucalipto descendeu en cortas arredor do 10%, en tanto no piñeiro as cortas reducíronse un 23% tras un excepcional 2022, que se pechara cos maiores volumes de corta da última década. Datos por provincias Os montes de A Coruña aportan o 45% das cortas totais de madeira en Galicia. Seguen Lugo, co 37%; Pontevedra, co 14%; e Ourense, con só o 4%. Por especies forestais, o 60% do eucalipto córtase na provincia da Coruña, en tanto Lugo é líder autonómico en cortas de piñeiro, con máis da metade do total. Lugo e Pontevedra destacan polo equilibrio de cortas entre piñeiro e eucalipto, pois Lugo ten un 50,5% de cortas de piñeiro, un 45,5% de eucalipto e un 4% de frondosas. En Pontevedra, as cifras son moi similares, co liderado neste caso do eucalipto: un 51% de cortas de eucalipto, un 45% de piñeiros e un 4% de frondosas. No caso da Coruña, as cortas de eucalipto representan un 78,5% do total, polo 17,5% do piñeiro e un 4% das frondosas. En Ourense, unha provincia con escasa actividade forestal, o piñeiro representa o 72% das cortas e séguenlle as frondosas, co 14%, e o eucalipto, especie pouco apta para esta provincia, co 13% das cortas. Distritos forestais En consonancia cos datos provinciais, os tres distritos líderes en cortas de piñeiro sitúanse en Lugo (Lugo – Sarria, Terra de Lemos e A Fonsagrada – Ancares), en tanto os tres líderes en corta de eucalipto están na Coruña (Ferrol, Santiago – Meseta interior, e Bergantiños – Mariñas coruñesas). Convén lembrar que todos estes datos de cortas corresponden a propietarios de montes privados (comunidades de montes e propietarios particulares), que suman o 98% da madeira cortada en Galicia, en tanto o restante 2% procede de montes de xestión pública, principalmente de montes veciñais con convenios coa Administración. Prezos da madeira En prezos, a rolla selecta de piñeiro, con maiores diámetros e calidades, situouse no último ano nos 70 euros, en tanto a rolla de 1ª e 2ª moveuse no arco dos 30 – 40 euros, e o puntal para trituración no entorno dos 20 euros. O eucalipto, pola súa banda, rondou prezos no arco dos 29-31 euros, segundo os datos recabados pola Asociación Forestal de Galicia. En tódolos casos, trátase de prezos medios en pé, sen Ive e con casca. A entidade lembra que nos prezos da madeira inflúe moito a dimensión da parcela a cortar e a accesibilidade para corta e saca da madeira. Multifuncionalidade do monte A maiores do percibido pola venda de madeira, a AFG apunta que os propietarios forestais completan os seus ingresos con outros aproveitamentos a ter en conta, como castañas, cogumelos, silvopastoreo ou servizos ecosistémicos (como venda de dereitos de carbono), entre outros. Todos estes ingresos prodúcense no marco dun manexo sostible do monte. A AFG subliña que a madeira e os restantes aproveitamentos son un recurso renovable, pois os propietarios forestais proceden á plantación ou á rexeneración natural de todas as superficies cortadas, o que contribúe a garantir a sostibilidade do recurso.

A innovación tecnolóxica está a disparar a potencialidade de usos da madeira, que a maiores dos seus usos tradicionais, vaise introducindo en novas aplicacións en substitución doutros materiais con maior pegada de carbono e impacto ambiental, como plásticos e aleacións metálicas. Unha das innovacións, que se presentou recentemente en Lugo nun congreso sobre as frondosas caducifolias, é a madeira densificada, un produto que multiplica ata por 10 a resistencia e dureza da madeira tradicional. Dúas industrias europeas presentaron en Lugo a súa liña de traballo coa madeira densificada, que xa se está a empregar en produtos comerciais. A madeira densificada obtense por unha combinación dun proceso químico cun proceso mecanico, que inclúe a aplicación de calor e de presión para aumentar a densidade orixinal da madeira natural. É un proceso que se pode aplicar con calquera madeira, incluso con madeiras brandas de crecemento rápido, como poden ser algunhas frondosas caducifolias, caso do chopo. As dúas industrias que presentaron a súa experiencia en Lugo, nun simposio organizado por XERA, dirixen os seus produtos a mercados moi diversos: desde produtos para a construción estrutural ata instrumentos musicais ou tarxetas de crédito feitas en madeira. Construción con bidueiro densificado A primeira das ponencias sobre madeira densificada, feita por Pekka Ritvanen, CEO e xefe de tecnoloxía de Avantwood (Finlandia) e titulada “Densificación e tratamento térmico para construción con bidueiro, centrouse en explicar a nova tecnoloxía que vén desenvolvendo nos últimos anos esta compañía finlandesa. Este proceso recibe o nome de Thermo- Mechanical Timber Modification (TMTM™), é dicir, modificación termo-dinámica da madeira, principalmente de bidueiro. É unha actualización dun sistema que xa tiña patentado esta empresa desde comezos do 2000, co que conseguiron un sistema que fai a madeira moito máis dura e resistente en moito menos tempo e con menos costes. Ainda que de momento traballan nun ámbito máis enfocado ao local, teñen a aspiración de poder escalar este proceso e poder exportar madeira estructural de calidade, así como a tecnoloxía do propio sistema. Esta tecnoloxía baséase nun hardware e un software fundamentado no uso dunha Intelixencia Artificial (IA) que vai interpretando en tempo real a estructura atómica da madeira, para poder controlar o proceso en todo momento. Hai un prensado mecánico das láminas de madeira e unha exposición a altas temperaturas que fan que este sistema, según conta Pekka, sexa o máis eficiente á hora de converter madeIra de pouco valor en madeira estructural, cunhas características moi diferentes ás orixinais.

A densificación elimina máis do 80% do contido en auga da madeira, co que aumenta a densidade, resistencia e durabilidade

Todo este proceso acontece nunhas cámaras especiais que van monitoreando e reaxustando os parámetros en tempo real, co uso dunha IA. Neste proceso conseguen eliminar entre o 80-90% da auga da madeira, e deste xeito a madeira gaña densidade, estabilidade, durabilidade, impermeabilidade e resistencia. Ao mesmo tempo defenden que é un sistema ecolóxico, no sentido de que ainda que consume enerxía (prencipalmente para prensar e quentar a madeira), non xera residuos, as máquinas son fáciles de empregar e sobre todo, abre un abano de posibilidades moi grande. Ademais, a madeira en construcción está considerado un material con moita menos pegada de CO2 que calquera dos materiais alternativos, especialmente no referido a uso estructural. Usan tamén productos químicos no proceso, pero insisten en que non son tóxicos nin contaminantes.

A tecnoloxía permítelles crear vigas laminadas para construción estrutural con madeira que inicialmente non sería para ese uso

A principal aplicación que lle dan a esta tecnoloxía é para a creación de vigas laminadas de uso estructural a partir de madeira que orixinalmente non servía para este uso, pero buscan outros usos, pois como din no seu eslogan: 'Modificamos a madeira coas características que o noso cliente queira, sempre a tempo'. O seu edificio emblema é o famoso Löyly en Helsinki, referente mundial da arquitectura feita en madeira. Solucións para usos cotiás A segunda conferencia foi feita por Oliver Kläusler, xefe executivo de Swiss Wood Solutions AG (Suíza), unha compañía centrada na creación de diferentes produtos en madeira densificada pero sen uso estructural. Os seus proxectos máis famosos feitos 100% en madeira densificada son, entre outros, a primeira tarxeta de crédito 100% de madeira, instrumentos musicais, bolígrafos, reloxos, pezas de xogos… Tamén son os proveedores oficiais das espinilleiras da selección de fútbol de Suíza e os seus instrumentos musicais destacanpor ter unha acústica e durabilidade superior, con grandes ventaxas para músicos e luthiers. Nesta compañía, os produtos son desenvoltos por un equipo interdisciplinar de expertos en diferentes aspectos da madeira, tecnoloxía, deseño, certificación, innovación, desenvolvemento corporativo e marketing. Defínense como expertos en buscar solucións ás túas ideas e retos, e din controlar todo o proceso de produción, asegurando a produción sostible e ética.

Dous cursos teórico – prácticos abordarán nas Pontes de García Rodríguez (A Coruña) a xestión forestal sostible das principais especies do monte galego: piñeiros, frondosas caducifolias e eucaliptos. As xornadas de formación están organizadas pola Asociación Forestal de Galicia, coa colaboración de Endesa, e divídense en dous bloques: • Frondosas caducifolias e eucalipto (26 de febreiro, 1 e 2 de marzo). • Piñeiros e outras coníferas (29 de abril, 3 e 4 de maio). O primeiro dos cursos, o de frondosas caducifolias e eucalipto (unha frondosa non caducifolia), iníciase este luns 26 de febreiro. A actividade está impartida por enxeñeiros de montes da Asociación Forestal de Galicia, que explicarán cuestións como criterios a ter en conta na elección de especie, os coidados silvícolas a aplicar na plantación durante o seu ciclo ou aspectos sobre normativas e incentivos. A xornada dedicada ás frondosas e eucalipto consta dunha parte teórica e outra práctica. A parte teórica terá lugar na sede da Asociación Seara no polígono industrial de Penapurreira, as tardes do 26 de febreiro e 1 de marzo, a partir das 16 horas. A parte práctica desenvolverase na entulleira da mina de Endesa a mañá do sábado 2 de marzo, para a que se poñerá a disposición das persoas participantes un servizo de transporte en autobús. A inscrición, gratuíta, pódese facer nos teléfonos 981 564 011 e 618 752 214, ou no enderezo de correo afg@asociacionforestal.org. O programa das xornadas de frondosas caducifolias e eucalipto é o seguinte: Luns 26 de febreiro 16 h – 17.30 h. Xestión forestal sostible e medioambiente. Producións forestais na comarca (Xosé Covelo, enxeñeiro de montes). 17.30 – 18 h. Pausa café. 18 – 19 h. Normativas e incentivos que afectan ó sector forestal (Jorge Bouzas, enxeñeiro de montes). Venres 1 de marzo 16 – 17.30 h. Elección de especie e modelos silvícolas (Braulio Molina, enxeñeiro de montes). 17.30 – 18 h. Pausa café. 18 – 20 h. A planta, plantación, coidados silvícolas e corta (Jorge Bouzas). Sábado 2 de marzo 9.30 – 14 h. Prácticas na entulleira da mina de Endesa (Jorge Bouzas e Enrique García, enxeñeiros de montes). Poñerase transporte a disposición das persoas asistentes.

O Diario Oficial de Galicia (DOG) vén de publicar a orde da Consellería do Medio Rural pola que se establecen as bases reguladoras das axudas para a creación de superficies forestais de coníferas e frondosas, dotadas cun orzamento de algo máis de 1,5 millóns de euros. A través destas achegas, poderán crearse superficies forestais con cinco especies diferentes de coníferas, como o piñeiro do país, o radiata ou o piñeiro silvestre; e con 21 especies de frondosas, como o ameneiro, o bidueiro, o freixo ou o castiñeiro, entre outros. Os beneficiarios das axudas poderán ser tanto propietarios particulares como agrupacións dos mesmos ou comunidades de montes veciñais. O prazo de presentación de solicitudes será de 30 días hábiles a partir do próximo luns, 5 de febreiro. Superficies A superficie mínima a plantar será dunha hectárea en couto redondo e ten que cumprir o requisito de que non existise nela arboredo cando menos os últimos cinco anos, ou que o que haxa teñan unha fracción de cabida cuberta inferior ó 20% da parcela. Exceptúanse desta obriga as parcelas ocupadas por eucalipto cun diámetro inferior a 10 centímetros ou as parcelas con acacias, mimosas ou robinias. As parcelas teñen que cumprir ademais o requisito de estar identificadas no Sistema de identificación xeográfica de parcelas agrícolas (Sixpac) como forestal (FO), pasto con arboredo (PA), matogueira (MT) ou pasto arbustivo (PR). Pódese consultar no DOG a orde completa de axudas.

O Diario Oficial de Galicia (DOG) publica hoxe a orde mediante a cal se establecen as bases reguladoras das axudas para a rexeneración e/ou mellora en masas consolidadas de frondosas autóctonas e para a xestión forestal sostible para usos silvopastorais en masas consolidadas de frondosas autóctonas, que contan cun orzamento de 683.110 euros. A convocatoria conta con dúas liñas de axudas. A primeira destínase para a rexeneración ou mellora das masas consolidadas de frondosas autóctonas e nela subvencionaranse as actuacións silvícolas necesarias para a xestión e o aproveitamento destes terreos. Neste caso, serán elixibles actuación como tarefas de roza ou a plantación puntual con especies arbóreas frondosas para acadar a densidade axeitada. A segunda liña de axudas céntrase na xestión forestal sostible para usos silvopastorais en masas consolidadas de frondosas autóctonas. As actuacións que serán elixibles para subvención, neste caso, son tarefas de roza; a emenda caliza, a fertilización, o gradeo semipesado, a sementeira con especies pratenses e o pase de rulo; ou os peches cando o xustifique a súa necesidade. En ámbalas dúas liñas, o importe máximo que se concederá por beneficiario é de 30.000 euros. Na primeira liña, poderán solicitar as axudas tanto entidades locais como persoas físicas ou xurídica, mentres que na segunda só terán a posibilidade estas últimas. O prazo de presentación de solicitudes será de trinta días hábiles contados a partir do luns 29. Así, o prazo máximo para resolver e notificar a resolución ao interesado será de cinco meses, contados a partir do día seguinte da finalización do prazo para a presentación de solicitudes. O prazo máximo para presentar a xustificación das actuacións subvencionables é o 30 de xuño de 2025, e so serán subvencionables os gastos realizados e efectivamente pagados con posterioridade á data de inspección previa e como límite na data final de xustificación.

Ligazón á resolución no DOG

Luis, xunto ao seu fillo Pablo, nas instalacións da empresa no Corgo Luis Balboa López empezou fai 15 anos facendo desbroces nos montes do entorno de Lugo pero soubo ir diversificando traballos para adaptarse ás demandas dos seus clientes e buscar nichos de mercado que lle permitiran aproveitar todo canto sae dunha plantación forestal.    A súa empresa, Transformaciones Galicia, é unha das poucas especializadas en produción e comercialización de serrín, viruta e estelas, unha fonte renovable de enerxía que permite aforrar custos con respecto a outros combustibles, como o gas ou o gasóleo. “Este era un mercado que estaba descuberto en Galicia e que está a medrar moito”, afirma José Antonio Sánchez Vázquez, que leva na empresa desde os seus inicios e que acaba de chegar de Austria, onde o sector leva anos asentado.

Os produtos derivados da madeira son o combustible máis competitivo que hai a día de hoxe como fonte de enerxía

A empresa dá emprego a 14 persoas e dispón de instalacións de almacenaxe de madeira e produto transformado en Lapio, no municipio do Corgo. Entre os clientes principais atópanse industrias que empregan a astilla de madeira como fonte de enerxía para plantas de coxeneración, secadeiros ou circuitos e depósitos de auga quente, así como colectividades e instalacións públicas, como por exemplo centros educativos ou sanitarios, que contan con caldeiras de calefacción central con este tipo de biomasa. “Nós servimos a catro hospitais: Polusa, Calde e os hospitais comarcais de Monforte e do Barbanza”, indica José Antonio. Un sector en desenvolvemento Industrias como Estrella Galicia, hoteis como o de Cabeza de Manzaneda ou o Alfonso IX de Sarria, spas e balnearios ou algunhas instalacións públicas son a día de hoxe lugares onde se poden ver caldeiras que funcionan con estelas de madeira, pero José Antonio demanda unha implicación máis decidida da Administración pública para que se produza un verdadeiro desenvolvemento do sector en Galicia.

En Galicia até agora era un mercado descoñecido, estase empezando pero as posibilidades de crecemento son enormes

“A Administración ten que dar exemplo nos edificios que dependen dela para que despois as comunidades de veciños se sumen. O ideal sería montar instalacións colectivas para varios edificios, como sucede por toda Europa”, asegura José Antonio. En Austria, por exemplo, estivo visitando un silo con capacidade para 20 camións que alimenta unha caldeira que xera auga quente e calefacción para todo un polígono industrial.

O ideal sería montar caldeiras centrais colectivas que desen servizo a varios edificios; aí é onde está o verdadeiro aforro

Nese tipo de caldeiras centrais colectivas, di, “é onde está o verdadeiro aforro”. “Iso é o futuro”, afirma, pero recoñece que “aquí non temos polo momento esa mesma cultura, non nos colle na cabeza que a estela é un combustible que non dá problemas e que é barato”, asegura. Un terzo do custo do gasóleo As estelas de madeira xeran un alto rendemento calorífico que permite reducir de maneira importante os custos enerxéticos a respecto doutro tipo de combustibles. “Supón un terzo do custo do gasóleo neste momento e é un material moito máis competitivo ca os pellets, porque ten menos transformación. En comparación coa aerotermia, a instalación é moito máis económica, xa que comparativamente ten un custo inicial moito menor”, indica. No caso das estelas, unha caldeira de 200 Kw, para dar servizo a 10 vivendas unifamiliares, sairía por 90.000 euros. O sistema viría montado nun contedor, o que facilita a instalación. “Unicamente habería que chegar e conectar tuberías”, asegura.  

Pasar de pellets a estelas supón reducir o consumo á metade; no caso do gasóleo o aforro é de dous terzos

“Os produtos derivados da madeira son o combustible máis competitivo que hai a día de hoxe como fonte de enerxía, un recurso sostible e renovable que permite facer unha verdadeira economía circular”, destaca José Antonio, que lembra que a UE vén de establecer a prohibición das caldeiras de gas e de gasóleo no 2040. “Quédannos 15 anos para adaptarnos”, advirte. Secado e cribado Contan cunha capacidade de almacenaxe a cuberto de 2.500 toneladas, que están dobando En Galicia hai unha ducia de empresas adicadas ao estelado de madeira pero é un sector que ten “pouca visibilidade”. Transformaciones Galicia conta na actualidade con dous equipos astillando en monte para servir directamente a plantas de enerxía, tanto eléctricas como caloríficas, de distintos clientes industriais que teñen instalados sistemas de coxeneración.

En Galicia hai unha ducia de empresas adicadas ao estelado de madeira pero é un sector que ten pouca visibilidade

A maiores dispoñen de planta de elaboración e almacenamento de estelas limpas, estelas secas e cribadas de maior calidade, destinadas a caldeiras de colectividades e comunidades, que é cara onde está a medrar o mercado. “Estamos neste momento dobrando a nosa capacidade de almacenamento, estamos nunhas 2.500 toneladas a cuberto e coa nova nave imos pasar a 4.500, porque a planificación que tiñamos feita para este inverno xa a temos toda comprometida e non temos capacidade para servir a novos clientes”, recoñecen.

A planificación para este ano xa a temos cuberta, non temos neste momento capacidade para servir a máis clientes

Precisan ademais traballar con varios meses de antelación á hora de preparar e anticipar os pedidos, xa que dentro dos parámetros esixidos para este tipo de produtos está que teñan un grao de humidade determinada, que logran mediante un proceso de secado natural.  “O produto que temos almacenado é seco, necesita de 6 a 9 meses de secado natural. A outra opción sería meter un tromel de secado, pero incrementas os custos do produto e a calidade resultante non é a mesma, porque o secado natural non estropea as ligninas”, conta José Antonio.

O secado natural require de 6 a 9 meses pero a calidade do produto é maior porque non se estropean as ligninas

Producen e comercializan unhas 12.000 toneladas de estelas ao ano e uns 1.200 metros cúbicos de viruta ao mes. “Coa viruta empezamos hai menos tempo pero a idea é triplicar a produción dentro dun par de meses, xa para esta primavera, e mesmo montar un secadeiro para garantir a humidade idónea do produto no inverno”, explican . Viruta para cama de animais Entre os clientes da empresa atópanse granxas avícolas, que usan as estelas como fonte de enerxía para a climatización das instalacións. Tamén lles sirven viruta para a cama dos polos e dos pavos nas naves de produción. Pero o forte incremento experimentado polo prezo da palla, empregada habitualmente na cama das ganderías leiteiras, por exemplo nos lotes de vacas secas ou na recría, ou nas de carne para estrar os xatos, está a facer que se incrementasen tamén moito os pedidos deste material para explotacións de vacún.

O incremento do prezo da palla está facendo que haxa moita demanda para vacas secas e recría nas explotacións de vacún

“Hai unha demanda tola, nós neste momento estamos co 100% da produción vendida, porque co encarecemento da palla foi un nicho de mercado que quedou descuberto totalmente”, admite José Antonio. O nivel de absorción da viruta é superior ao da palla, porque esa capacidade mantense durante máis tempo. Con respecto ao dry pellet, empegado sobre todo no sector equino, a viruta reduce o custo da cama á metade. “O trailer de viruta, cun volume duns 93 metros cúbicos, ronda os 2.000€”, explica. Un recurso Km0 Unidade de estelado en monte, que transforma a biomasa en produto destinado a instalacións de coxeneración Nesta empresa destacan os valores dos combustibles procedentes da madeira desde o punto de vista da sustentabilidade ambiental, e máis nun lugar como Galicia, onde a materia prima está moi preto do consumidor final, o que reduce notablemente o transporte.

O estelado permite valorizar as especies con menor demanda comercial, como poden ser o bidueiro ou o salgueiro

Ademais, este uso permite “valorizar” as especies con menor demanda comercial, así como aproveitar os refugallos das cortas de eucalipto ou piñeiro que se fan para outros usos. “Para estelas nós tan só utilizamos os restos de aserrado de piñeiro, xa que ao mesmo serradoiro que lle vendemos a madeira mercámoslle os casqueiros, e astillamos tamén moitísimo bidueiro, chopo ou salgueiro, que son as madeiras que menor valor teñen no mercado, xa que o carballo tamén se encareceu ao destinarse para leña. Nós procuramos que a materia prima que utilizamos sexa barata para que o prezo final do produto que facemos sexa tamén económico”, indican. Entre 100 e 110 euros/metro cúbico O prezo de venda das estelas de calidade estandarizada G-30, sempre por debaixo dun 25% de humidade e volumetría inferior a 3x3 cm, cunha marxe de erro ata 4,5 do 5%, rolda os 110€ cribada e os 100€ sen cribar. Eses serían os prezos no punto base, é dicir, na planta de fabricación e secado ubicada no Corgo, ao que habería que engadir o transporte até o lugar de consumo final e que pode variar moito en función da distancia ou da necesidade de soplado do material (envío por un conduto flexible mediante impulsión por aire) até o punto de almacenaxe.  

Se tes unha materia prima cara o prezo final dispárase porque os custos de procesado e secado son elevados, por iso usamos especies de pouco valor comercial

Para tratar de abaratar o máis posible o prezo do produto final traballan cunha planificación das campañas con varios meses de antelación e aproveitan especies con menor valor comercial. “Se tes unha materia prima cara o prezo final dispárase porque os custos de procesado e secado son elevados”, precisa José Antonio. Neste momento están servir material almacenado hai varios meses e comezando xa a estelar produto que será consumido o inverno que vén. “Non buscamos un mercado instantáneo senón planificado, para ter capacidade de subministro garantida aos nosos clientes”, di Luis. A madeira recén estelada pode ter un 40% de humidade e é necesario que baixe a un 25%. “Nese proceso prodúcense mermas dun 30%”, detalla. Para mellorar a calidade realizan un cribado de longos e nun prazo dun par de semanas van comezar a eliminar tamén finos. A normativa europea unifica as calidades en dúas categorías, P-16 e P-31, cun grao de humidade inferior ao 25% e longos por debaixo de 2,5 e 3,5 cm. Imposibilidade normativa de presecado da madeira no monte Zona de presecado da madeira para estelar nas instalacións de Transformaciones Galicia en Lapio Un dos hándicap cos que se atopa este sector en Galicia para o seu desenvolvemento, con respecto a outros países europeos, é que “por normativa nós non podemos almacenar máis dun mes o material no monte”, din. No verán en 30 días baixa moitísimo o grado de humidade, o produto cambia totalmente, pero no inverno é insuficiente, polo que o ideal sería poder facer acopios no monte durante máis tempo, piden. “En pleno verán, recén cortada, a madeira está a un 65% de humidade, mentres que no inverno despois de 2 ou 3 meses estibada á intemperie o grao de humidade pode ser do 30%. A humidade interior baixa e aínda que a madeira estea mollada por fóra non absorbe humidade cara ao interior”, explica José Antonio.

O ideal sería poder facer un presecado da madeira no monte como fan noutros países, pero aquí non é posible por normativa

Na zona de presecado ao aire libre das súas instalacións do Corgo almacenan unhas 15.000 toneladas de madeira pero, din, “o ideal sería poder facer un presecado da madeira e a biomasa no monte antes de triturala, como fan noutros países, porque a madeira que está fóra, aínda que estea á intemperie, non se vai humedecer máis polo feito de que lle chova, pero aquí non é posible por normativa, estamos limitados por iso”, quéixase. Outro dos problemas que hai en Galicia ten que ver coa pequena dimensión de moitas parcelas e os malos accesos para chegar a elas, que impide levar a moitos montes o equipo de trituración e os camións que teñen que transportar o material procesado.

Xestión forestal integral, para transformar superficies abandonadas en montes produtivos 

Ademais de especializarse na xestión de biomasa e na produción de materiais combustibles derivados de madeira, Transformaciones Galicia tamén se adica a facer todo tipo de traballos forestais, desde corta e saca de madeira a entresacas e outros traballos silvícolas, así como a plantacións ou desbroces, co obxectivo de ofrecer ao propietario forestal solucións adaptadas e integrais para a xestión dos seus montes. "Facemos a xestión completa dos montes, desde a compra de madeira en pé e a súa corta e transporte ao cliente final, ao aproveitamento da biomasa e a repoboación forestal para que esa parcela siga producindo”, explica Luis.

Transformaciones Galicia está especializada en compra venda de madeira, xestión de biomasa e repoboación

Cortan ao ano unhas 50.000 toneladas de madeira, das que unhas 35.000 son de piñeiro e o resto de distintas especies como chopo, bidueiro ou outras frondosas autóctonas. “O que menos traballamos é eucalipto porque para ser competitivo niso tes que cortar todo o ano eucalipto”, explica. “Neste momento xa se lle está dando valor á maioría da madeira de piñeiro”, aseguran. No seu caso, o 80% do piñeiro que cortan no monte vai para serradoiro e o 20% restante para taboleiro.

O 80% do piñeiro que cortamos vai para serradoiro; neste momento xa se lle está dando valor á maioría da madeira de piñeiro

Recoñece que colleron “anos moi bos para o sector forestal, con bos prezos na madeira e volumes importantes de cortas”, pero a situación cambiou. “A baixada no prezo da madeira que se deu a partir de setembro pasado aféctanos a todos. Das tres procesadoras que temos, unha está parada neste momento”, explica. O mercado retraeuse e as vendas dos propietarios forestais caeron en picado, aínda que o feito de traballaren pechando compras de lotes de madeira en pé con varios meses de antelación permítelles ter stock de materia prima de até case un ano. Aproveitamento de toda a árbore Transformaciones Galicia consegue facer un aproveitamento completo da totalidade das árbores que corta no monte. As mellores trozas destínanse a usos de alto valor engadido, como aserrado; as de calidade intermedia van por exemplo para taboleiro e os refugallos, canas, pezas con nós ou defectos e demais restos e biomasa teñen unha segunda vida convertidas en estelas de calidade. “Enseguida empezamos a ver o potencial que tiña a biomasa; era un mercado novo que aquí estaba desatendido. Optamos por diferenciarnos; nós non estamos no que está todo o mundo”, di Luis.

Empezamos facendo desbroces e cortando madeira, pero enseguida vimos o potencial que había no mercado da biomasa

“Empezamos facendo empacado de ramas no monte, como fan outras empresas, pero vimos que pola demanda do mercado final non é o mellor sistema, porque despois iso require novamente un procesado mediante triturado, polo que empezamos a apostar directamente polo astillado en monte”, explica. “Prohibir leva ao abandono do monte” “A corta de frondosas está bastante limitada neste momento”, aseguran, e defenden que “prohibir non é a solución, porque leva ao abandono do monte”. “Nós pensamos que cando hai unha parcela con pés de escasa calidade, porque naceron sós, están en situación de abandono ou non se levou a cabo unha silvicultura axeitada, o mellor é poder cortar esas árbores, facer un aproveitamento delas e volver plantar o monte”, consideran.

Estamos acondicionando fincas que levaban 30 ou 40 anos abandonadas, transformándoas en montes produtivos

 “Estamos acondicionando fincas que levan 30 ou 40 anos abandonadas, que o que teñen sobre todo son toxos e silveiras de tres metros de altura e algunha árbore polo medio que naceu soa, convertendo esas superficies en montes produtivos e ordenados, con plantacións de futuro”, argumenta José Antonio. Por iso non entenden que o aproveitamento de frondosas estea limitado ao 50% por normativa. “Só podemos cortar a metade das árbores, iso ás veces condiciona a viabilidade, e se fas repoboación non podes cambiar o cultivo”, explican.

Temos que cambiar o chip, porque prohibir non funciona, o único que xera é deixadez; o que hai é que incentivar a produción, que é a maneira de que se coide o monte

Defenden sen embargo que o aproveitamento para estes usos enerxéticos “é compatible coa obtención de madeira de calidade”. “É unha maneira de rendibilizar as entresacas e de favorecer a silvicultura”, din. É un sistema que está implantado en países do leste de Europa. “Lituania, por exemplo, ten moitas plantacións de bidueiro, ás que lle sacan unha ou dúas pezas para serra e o resto vai para estelar”, conta José Antonio. En Galicia, pola contra, di, “apóstase pola prohibición”. “Cando se cataloga un monte ou se inclúe en Rede Natura, unha carballeira, por exemplo, ninguén volve tocar eses carballos, non se podan nin se fai silvicultura. Son moi bonitos, si, pero en 30 anos empezan a romper por arriba e a pudrir e en 50 anos a metade deles están no chan, polo que non gañamos nada con esa protección. Temos que cambiar o chip, porque prohibir non funciona, o que hai é que incentivar a produción, que é a maneira de que se coide o monte. Prohibir o único que xera é deixadez”, asegura.

O vello cárcere de Lugo acollerá o simposio ‘As frondosas autóctonas, a resiliencia do sector forestal?’, que organiza a Axencia Galega da Industria Forestal. O evento será os días 28 e 29 de febreiro e o 1 de marzo. O encontro celébrase no marco do Proxecto autonómico para a valorización sustentable das masas de frondosas de Galicia e do proxecto europeo RESONATE 'Cadeas de valor forestais resilientes – mellorando a resiliencia mediante respostas naturais e socioeconómicas'. Ten por obxectivo intercambiar coñecementos sobre innovacións en frondosas en toda Europa, ademais de debater sobre ferramentas de apoio á decisión e avaliacións de resiliencia para mellorar a resiliencia da cadea de valor forestal en Galicia.

Falamos con Mónica Bizarro (presidenta) e Francisco Magide (vicepresidente) da Asociación de Propietarios de Soutos de Parada do Sil. Constituida hai dous anos, acábase de facer unha adaptación dos seus estatutos para ser recoñecida como Agrupación Forestal de Xestión Conxunta. A superficie que manexan os seus socios abarca máis de 100 hectáreas, pertencentes a 147 propietarios. - Que características e importancia histórica teñen os soutos da Ribeira Sacra? Mónica Bizarro: O concello de Parada do Sil (Ourense) ten 62 km2 e probablemente unha cuarta parte do territorio esta conformada por soutos de catiñeiros. Houbo unha época na que había moitos máis, pero en parte foron quedando abandonados, e cada vez máis. Os soutos que temos son moi variados, algúns totalmente chas e outros con pendentes, pois temos zonas de montaña e de ribeira. O castiñeiro, xunto coa vide, é un dos principais recursos paisaxísticos. Antes moitas familias vivían das castañas e da madeira. Comíanas eles, os animais e tamén para venda. Primeiro as consumían en fresco e logo en seco durante todo o ano, pois moitas familias tiñan sequeiros. Tamén se utilizaban con leite e con productos derivados da matanza do porco. Durante unha época do ano, os animais tamén se mantiñan das castañas dos soutos, principalmente as vacas. - Como xurdiu a iniciativa de crear unha asociación de propietarios? Mónica Bizarro: Xurdiu porque necesitabamos que nos coñeceran, que a Administración saiba que en Parada temos moitos soutos e producimos moitísima castaña, que é algo que non era moi visible. Desde sempre, a forma de venda é que viña un camión que paraba na praza ou na casa directamente, chegábase a un acordo de prezo e entón vendíanse a castaña, pero para a Administración estatísticamente non existimos e non saben que temos unha venda de 100.000 kg de castaña. A preocupación nosa é que todo isto non se perda e que os soutos non queden abandonados. - Pensades que a figura da agrupación forestal de xestión conxunta vos pode axudar? Mónica Bizarro: Comezamos como Asociación de Propietarios para darnos a coñecer. Despois xurdiu a opción de inscribirnos no Rexistro de masas frondosas, un proxecto da Xunta ao que nos acollemos. Xuntamos 3 zonas de entre 10 e 15 hectáreas cada unha, onde se identificaron aos propietarios e había que comprometerse por escrito a non plantar especies non autóctonas. Para isto pedían identifcar ao 51% dos propietarios. Un terceiro paso foi que no mes de xuño deste ano xurdiu a posibilidade, a través da Xunta, de formar unha Agrupación de Xestión Forestal, para a que eles contrataron unha empresa de avogados que fixera toda a labor legal e de identificación de propietarios. Un requisito para a Agrupación era identificar aos propietarios do 70% da superficie, polo que quedaban moitos por identificar. Aumentamos ademais a área con dúas zonas novas dunhas 20 hectáreas, así que agora temos cinco zonas, e conseguimos tamén aumentar a superficie das zonas ata rondar as 100 hectáreas. Mónica Bizarro, presidenta da agrupación de propietarios. - Que grao de aceptación tivo a iniciativa entre os propietarios? Mónica Bizarro: Unha marabilla a aceptación. A xente que xa estaba dentro do rexistro de masas frondosas foi a que máis tardou porque xa firmaran aquilo e xa pensaban que con iso chegaba. É certo tamén que houbo algún veciño que non quixo asinar, non sei se por descoñecemento ou por levar a contraria, pero isto é un problema para todos porque cando veñan poñer as vacinas do chancro ou limpar o souto, os seus castiñeiros quedarán excluidos e será un problema para el e tamén para a agrupación. - Como é o escenario dos soutos a nivel forestal, en canto a limpeza do mato, podas e problemas sanitarios, como o chancro ou a avespiña? Francisco Magide: A nivel forestal, normalmente cada veciño viña encargándose da súa propiedade. O ano pasado aproveitamos unha subvención, por ser concello dentro da Reserva da Bioesfera, coa que se limparon bastantes hectáreas de soutos e se limparon camiños de acceso aos mesmos, así como poda lixeira. A avespiña está practicamente vencida pola solta do ‘Torymus’, que se fixo tarde pero chegou a tempo. Respecto ao chancro, a Xunta a través de Medio Rural xa está vacinando castiñeiros cunha nova vacina moito máis eficaz que a do ano pasado. Viñeron por aquí examinar os distintos castiñeiros e xa están vacinando cunha opción adaptada. Un dos castiñeiros máis antigos dos soutos de Parada de Sil. - Cal é a propiedade media de cada socio e en cantas fincas? Francisco Magide: Entre unha hectárea e dúas como propiedade media. As hectáreas están divididas en moitas parcelas moi pequeniñas. Quen ten media hectárea xunta xa é moito, e isto dificulta todo moito. - Con que dificultades vos estades atopando á hora de identifcar as parcelas ou localizar ós propietarios? Francisco Magide: A dificultade esencial é que nós non podemos acceder ao Catastro pola Lei de protección de datos. Nese sentido, destacar a colaboración dos veciños, que son os que realmente poden axudar a identificar aos propietarios e localizar parcelas. Recurriremos aos veciños a partir de agora con máis calma para ir incorporando as parcelas limítrofes ou algunhas que están dentro, encravadas, e non asinaron por descoñecemento dos propietarios. - Que apoios estades tendo da administración para a posta en marcha da iniciativa? Francisco Magide: Estamos tendo moito apoio no sentido de que contrataron unha empresa para axudar a identificar aos propietarios e xestionar todo o procedemento legal. Tamén no tema do vacina contra o chancro e das limpezas, pois acaban de limpar arredor de 18 km de camiños de acceso. Francisco Magide, vicepresidente da asociación. - Como ides facer esa xestión conxunta, directamente desde a asociación ou contratando unha empresa? Francisco Magide: En principio, farémola desde dentro da asociación pero tamén hai que valorar que o día de mañá, se os soutos están limpos, ben podados e producindo, seguro que haberá empresas interesadas en xestionar os soutos e recoller o produto. - Que obxectivos vos marcades en canto á comercialización de castaña? Francisco Magide: Agora mesmo facemos unha recolleita máis ou menos centralizada a través dunhas clasificadoras que se compraron no 2009. Os veciños que queren, levan as castañas á clasificadora e se lle calibran para poder obter un mellor prezo. Doutra banda queremos unha clasificadora industrial e unha desinsectadora, esperamos contar coa colaboración da Administración neste sentido. De feito, chámannos do estranxeiro para que lles enviemos castañas, pois temos moi boa fama, entre outras cousas por estar dentro da Reserva da Bioesfera, pero ata que non teñamos a desinsectadora non poderemos envialas. Quero insistir no chamamento á Administración para que siga colaborando con nós. Durante moitos anos só se valoraban as novas plantacións. A base de insistir, conseguimos que lle dean máis valor aos soutos tradicionais e entendan o valor que ten isto e a importancia de que non se perdan estes soutos, que ademais ofrecen unha gran protección contra os lumes.

O consumo de madeira baixou a nivel internacional no último ano, un escenario que se acompañou dunha caída de prezos en coníferas e pasta de papel (eucalipto). Ese contexto negativo reprodúcese en Galicia, onde as cifras da cadea forestal madeira amosan unha ralentización xeral de cortas e facturación, como xa se viña constatando nos últimos meses. A excepción na comunidade é o sector da segunda transformación da madeira, que se mantén, en boa medida polo bo comportamento dos produtos de madeira para construción, un nicho que compensou a baixada do mobiliario e carpintería. As cifras provisionais do 2023 da cadea forestal madeira de Galicia presentáronse onte nun acto en Santiago, organizado pola Consellería do Medio Rural. A elaboración do informe anual da cadea, como outros anos, correspondeu á Escola de Enxeñaría Forestal da Universidade de Vigo. “Este ano, a previsión é que a facturación da cadea forestal madeira ronde a final de ano os 2.400 millóns de euros, uns 300 millóns menos que o ano pasado”, apuntou como conclusión xeral o director da Escola, Juan Picos. A menor actividade deixouse sentir en especial nas cortas e na primeira transformación da madeira (aserrado, taboleiro e pasta). Cos datos de cortas a 31 de outubro, a previsión é que as cortas finais do ano conclúan no entorno dos 9,5 millóns de metros cúbicos, cunha baixada de arredor do 15%, en comparación cos algo máis de 11 millóns de metros cúbicos do pasado exercicio. Por especies, baixaron tanto os piñeiros como o eucalipto, se ben o descenso das cortas foi máis significativo nos piñeiros, que poden rematar o ano cunha caída do volume de cortas próxima ó 25%, en tanto o eucalipto rondará o 12% de descenso. A nivel territorial, a redución dos aproveitamentos deixouse sentir en tódolos distritos forestais. Cos datos provisionais a 31 de outubro, en eucalipto, destaca a baixada de Santiago – Meseta interior e da Mariña lucense, en tanto en piñeiro o descenso principal produciuse en Lugo – Sarria. Contexto xeral Os datos de Galicia correspóndense co contexto xeral de mercado en Europa, marcado pola baixada de consumo e de prezos da madeira. Calcúlase que o consumo xeral de madeira aserrada, en especial de coníferas, baixou un 2%, con casos como o alemán, que se sitúa nunha caída do 14%. Hai tamén un descenso claro do mercado de embalaxe e palets, que en Galicia é fundamental para o sector do piñeiro. Entre tanto, no eucalipto, os prezos da pasta de papel desplomáronse este ano. Dos máis de 800 euros / tonelada ás que cotizaba a pasta de papel hai un ano pasouse ós 477 euros / tonelada do terceiro trimestre do 2023. A boa noticia é que tanto en piñeiro como en eucalipto hai motivos para un moderado optimismo. En eucalipto, o prezo da pasta de papel xa comezou a repuntar no último trimestre do ano, e a previsión de Ence é que no 2024 se continúe esa senda, cos prezos avanzando cara ós 600 euros / tonelada de pasta. En coníferas, a análise de Juan Picos subliña as perspectivas positivas da madeira para construción no 2025, de recuperarse a ralentización xeral que houbo na construción en Europa nos últimos meses. En Estados Unidos existe xa unha tendencia de mellora no consumo de coníferas para construción. Por parte galega, a Consellería do Medio Rural lembrou que a partir do 2024, introducirase progresivamente en Galicia unha porcentaxe de edificacións estruturais en madeira na obra pública, ata chegar ó 20%, un camiño que se agarda que siga tamén no futuro a iniciativa privada.

Récord de cortas do 2022

As cifras finais do 2022 sitúan as cortas en Galicia en 11 millóns de metros cúbicos, o que constitúe un récord. Desa cifra, máis de 10,7 millóns corresponden a montes privados (particulares ou veciñais) e a parte restante a montes de xestión pública. Por especies, en montes privados destaca o eucalipto, con 6,2 millóns de metros cúbicos, seguido dos piñeiros, con 4,25 millóns e das frondosas, con arredor de 300.000 metros cúbicos. Entre os piñeiros, hai case empate entre o piñeiro do país (‘Pinus pinaster’) e o piñeiro insigne (‘Pinus radiata’), pois ambos rondan os 2 millóns de metros cúbicos, cunha lixeira vantaxe para o piñeiro do país. Hai tamén 155.000 metros cúbicos de piñeiro silvestre, característico da alta montaña, e 70.000 doutras coníferas. A continuación, lístanse os 20 concellos galegos onde máis cortas se producen. Destaca o dato de que só o concello de Ortigueira ten máis cortas que comunidades autónomas enteiras, como Aragón (211.000 metros cúbicos) ou Extremadura (203.000 metros cúbicos).

O bidueiro e o carballo son dúas árbores con gran potencial de aproveitamento. Iso é o que defendeu a directora técnica do laboratorio de Biotecnoloxía Vexetal Cultigar (Brión), Marga Fraga, nunha recente xornada celebrada en Oleiros (A Coruña) sobre as posibilidades que ofrecen as frondosas en Galicia. Así mesmo, falou sobre o Plan de Valorización das Masas da Madeira de Frondosas Autóctonas e tamén expuxo os resultados que están a obter nas investigacións que levan a cabo en Cultigar. A firma implantou hortos sementeiros de clons, coma un ubicado en Oleiros. Así mesmo, investigaron sobre a calidade das madeiras do carballo e do bidueiro para destinalas a uso toneleiro e chapa, respectivamente. Marga Fraga sinalu que no caso do castiñeiro e da cerdeira xa houbo programas de selección dende hai anos, porén no caso do carballo e do bidueiro non se traballou neste sentido. Destas dúas últimas especies, nunha primeira parte do traballo o que fixeron en Cultigar foi seleccionar árbores elite de diferentes lugares de Galicia. Foron escolleitos en función dunha serie de parámetros como a altura, diámetro ou a ramificación. Os carballos escolléronos dentro duns rodais selectos de Galicia (Paderne de Allariz, Castroverde, Vilalba e Becerreá). Dentro deses catro rodais, seleccionáronse sementes das árbores individuais por trepa e plantáronse nun viveiro, logo repartíronse en catro rexións climáticas de Galicia (Lourizán, Santa Comba, Chantada e Trasmiras). En total, foron 20 as árbores seleccionadas. No caso do bidueiro fíxose un traballo similar, pero “do bidueiro non contabamos con rodais selectos, entón tivemos que recoller os mellores exemplares da Terra Cha Lucense”. Seleccionaron 59 árbores elite, das que colleron sementes para plantalas en viveiro e finalmente leváronse a unha parcela á Terra Cha e outra a Cea (Ourense), que xa ardeu. “Co traballo do carballo, xa observamos que a proxenie está medrando, pero aínda son árbores novas. No caso do bidueiro, como o proxecto se empezou hai 32 anos, agora temos árbores maduras, polo que ofrecen a posibilidade de continuar co estudo e poder avaliar as súas características morfolóxicas”, indica Marga. O carballo para uso toneleiro e o bidueiro para chapa Plantacións de carballo e bidueiro coas que traballan en Cultigar As árbores de carballo coas que traballan teñen uns seis anos, entón as súas características forestais “pódense intuír pero non observar, porque non están totalmente desenvoltas”. Aínda así, apunta que fixeron unha selección e hai exemplares que mostran un maior crecemento que os outros. Marga indica que poderían estudar a calidade da madeira, “pero son árbores delgadas, con troncos estreitos, e a calidade da madeira mídese recollendo cilindros transversais do tronco e labra da madeira”. Por iso, o que están a facer é recoller esas mostras nas árbores nais das proxenies. Un dos logros que xa alcanzaron foi correlacionar os contidos químicos da madeira cos das pólas. Isto podería permitir avanzar na selección de árbores novas: "Se chegamos a demostrar esta correlación, poderiamos estudar a calidade da madeira nas árbores novas e así facer unha primeira selección con este parámetro e non só por caracteres fenotípicos", sinala. Para facer este estudo, contaron coa colaboración do Centro Tecnolóxico Forestal e da Madeira de Asturias.

Analizan as diferenzas entre as árbores de bidueiro e escollen as mellores para empregalas na chapa

En madeira cortada, contido químico e calidades pódense examinar con tecnoloxía infravermella. “Desta maneira, cando temos madeira cortada nos serradoiros, coa tecnoloxía NIR poderíase facer esta observación e seleccionar a madeira coa composición química que tecnicamente necesitamos para toneis”, puntualiza. No caso do bidueiro, como xa contan con parcelas de árbores con 32 anos, xa puideron realizar unha caracterización máis precisa. Recolleron todos os datos necesarios en Lourizán e realizaron unha estatística na que ven as diferenzas que existen, para así facer unha selección das mellores para o seu uso para chapa. Aínda así, fáltalles por engadir a densidade, “que é un factor que queremos analizar”. Multiplicación in vitro das árbores Marga apunta que se deberían estudar máis características para outros usos, “pero para iso pedimos a colaboración do sector finalista da industria da madeira”. Agora atópanse nun proceso de análise da madeira que extraerán das claras xenéticas que van facer: “As claras son necesarias para facer unha boa xestión do monte e que mellore a luz, así mellorará o seu desenvolvemento”. Unha vez que teñan seleccionadas as árbores coas que van traballar, que teñen as características fenotípicas ou a calidade de madeira que lles interesa, “multiplicamos in vitro por multiplicación vexetativa. Así conseguimos reproducir cada unha das árbores seleccionadas e logo levámolas a campo”. De 500 xenotipos de carballo que introduciron in vitro teñen 64 en cultivo, e deses, 50 conseguíronse enraizar e pódense transferir a viveiro. Árbores multiplicados que xa foron levados ao viveiro de Oleiros

Os bos exemplares non teñen brotes basais, por iso tiveron que forzalos para iniciar o cultivo in vitro

No caso do bidueiro, están á espera dos datos de densidade para xuntar todo e poder seleccionar cales son os mellores exemplares. Mentres tanto fixeron ensaios de multiplicación in vitro de exemplares adultos. Conseguiron un enraizamento das árbores adultas, pero tiveron que empregar brotes basais das árbores ou unicórmicos. Os mellores exemplares non teñen estes brotes, por iso tiveron que facer un anillamento basal e incisións enriba dos brotes para conseguir forzar eses brotes epicórmicos e partir deses materiais para iniciar o cultivo in vitro. Todas estas árbores, tanto bidueiro coma carballo, que se están producindo destínanse a hortos sementeiros clonais, como o que xa se instalou no viveiro de Santa Cruz. “Iso é unha aproximación do que podería ser un horto, pero temos pensado facer outro con todos estes xenotipos”, indica a directora técnica de Cultigar. Agora contan con 171 carballos de 24 xenotipos e o ideal sería buscar unha base xenética máis ampla. Tamén está prevista unha caracterización destas árbores porque a maioría dos carballos seleccionados nas parcelas proveñen dun mesmo rodal selecto “co cal estarán emparentados entre si. Temos que investigar ese grao de parentesco para proporcionar a maior biodiversidade posible a hora de transferilos ao campo”, conclúe Marga.

A madeira galega de frondosas caducifolias, como o carballo, o rebolo ou o bidueiro, presenta un escaso uso industrial. Dos máis de 10 millóns de metros cúbicos que se cortan cada ano en Galicia con destino a serradoiros e industrias, só arredor dun 3 % corresponde ás frondosas caducifolias. Na procura de novos horizontes para as frondosas galegas, máis alá do seu uso tradicional como leña, a Axencia Galega da Industria Forestal está a traballar nun plan para a valorización da súa madeira. De cara a explorar novas posibilidades, a Axencia convocará proximamente un Concurso de Deseño e Creatividade Industrial, no que busca recibir propostas de industrialización que teñan empresas e profesionais do sector. As iniciativas premiadas levaranse a unha fase preindustrial con empresas galegas. Outra das iniciativas que servirá para buscar novas oportunidades será a celebración en Galicia dun congreso internacional sobre a materia a comezos do 2024. En Galicia hai actualmente 620.000 hectáresa dedicadas ás frondosas, principalmente entre Lugo e Ourense. Cabe destacar que o 56 % de toda a superficie está en parcelas de menos de media hectárea. Así mesmo, de toda esta superficie, a maior parte dedícase a aproveitamentos de leña, un 40 %; mentres que o 25 % das parcelas están abandonadas. Nun estudo realizado no marco do Inventario Forestal de Galicia , concluíuse tamén que a produción de madeira de serra era un obxectivo de xestión posible para case un 15 % das pequenas parcelas. O Plan Galego de Valorización Nunha recente xornada sobre o horizonte das frondosas caducifolias en Galicia, o técnico do CIS Madeira Francisco Pedras presentou os traballos que se xa están executando no marco do Plan Galego de Valorización Sustentable da Madeira de Frondosas Caducifolias. “É un plan ambicioso que se centra na situación que temos agora e que busca valorizar as frondosas galegas dende o punto de vista económico, social e ambiental, que é a triloxía que ten que estar sempre presente”, indica o técnico. O plan ten por obxectivo final a obtención nun futuro de madeira de frondosas de calidade a través da realización de actividades silvícolas, “que actualmente son inexistentes en Galicia”.

"O rebolo parécenos unha especie moi interesante pola diferenciación que pode acadar no mercado" (Francisco Pedras)

Unha das primeiras accións do proxecto desenvólvese a través de parcelas de experimentación, en masas de frondosas adultas, na parroquia de Labio (concello de Lugo) e no concello da Veiga (Ourense), con diferentes especies, entre elas o rebolo, “que nos parece moi interesante, pola diferenciación que ten no mercado”, sinalou Pedras na xornada sobre frondosas, organizada en Oleiros (A Coruña) pola Fundación Paideia. En cada parcela de experimentación, estase levando a cabo a marcaxe das árbores de porvir e de abater, todo cunha planificación dos traballos de corta. Árbores abatidos nas parcelas de investigación. Marcaxe de árbores de porvir Pedras defende que a potencialidade da madeira non vén dada polas propiedades mecánicas nin unicamente pola calidade da silvicultura que se lle aplicou, senón que vén definida pola utilidade que teña a madeira para diferentes procesos. “Por exemplo, pode haber un proceso ó que lle dea igual a densidade ou a sonoridade, pero interésalle a composición química de determinado compoñente. Niso é no que hai que focalizarse”, apunta. Ademais, engade que a madeira das frondosas ten unha gran vantaxe, que “é a súa durabilidade, un dato positivo que hai que saber potenciar”. Ante isto, Pedras afirma que “non hai madeiras boas nin malas, hai que adecuar as posibilidades que ofrecen e poñelas en valor”.

A principios do vindeiro ano contarán con expertos do sector internacionais para coñecer diferentes escenarios e coller ideas de aproveitamentos e xestión

No marco do Plan galego de valorización da madeira de frondosas, farase un estudo do mercado actual e de previsión de futuro para a madeira de frondosas en Europa. Vinculado a isto, proximamente programarase un congreso no que contarán con profesionais do sector doutras partes do mundo, como Francia, “onde teñen proxectos similares ao noso, con frondosas de baixa calidade, e no que buscan darlle valor. Con este congreso buscamos ter unha perspectiva máis ampla e coñecer outros escenarios dos que recoller ideas”, detalla Pedras. Ensaios con proxectos externos Outra das iniciativas na mesma liña é a apertura dun Concurso de Deseño e Creatividade Industrial, no que calquera entidade ou particular “pode presentar a súa idea para poñer en valor a madeira das frondosas. As únicas características que teñen que ter estas iniciativas é empregar materias primas dispoñibles, ser viables, con capacidade de industrialización e con interese comercial. Un xurado será o encargado de escoller as propostas premiadas, que logo se levarán a unha fase preindustrial con empresas galegas. Todas as conclusións que se definan sobre as oportunidades de futuro das frondosas galegas plasmaranse nun documento que será público para toda a cadea monte - industria.

A Fundación Paideia Galiza organiza unha xornada sobre as posibilidades das árbores frondosas en Galicia. A xornada levará por nome "Un horizonte cheo de posibilidades para as nosas frondosas" e celebrarase o día 20 de outubro. O encontro será no CEIDA, situado no Castelo de Santa Cruz no Concello de Oleiros. O horario para esta xornada será de 10:00 a 14:30. A conducción deste encontro estará a cargo de Xiana Albor, comunicadora ambiental na Radio Galega e na Televisión de Galicia O programa previsto é como segue: 10:00-10:15 APERTURA Presentación do Convenio de Colaboración entre a Consellería de Medio Rural e o laboratorio de biotecnoloxía vexetal de Galicia, Cultigar. Participan: José Luis Chan Rodríguez. Director Xeral de Planificación e Ordenación Forestal. Xunta de Galicia. Marga Fraga. Directora técnica de Cultigar. Fundación Paideia Galiza. 10:15-11:30 CONFERENCIA Cara unha xestión do monte máis sostible. Participa: Froilán Sevilla. Xefe de Sección Territorial 4ª. Servicio Territorial de Medio Ambiente de Burgos. Junta de Castilla y León. CONFERENCIA A Biotecnoloxía vexetal como ferramenta para o desenvolvemento do sector forestal. Participa: Paloma Moncaleán. Investigadora principal de Neiker. 11:30-12:00 CAFÉ EN REDE 12:00-13:00 MESA REDONDA Os Recursos forestais: Responsabilidade e Rendibilidade. Desafíos e oportunidades do MFR (material forestal de reprodución) a través dos datos. Interveñen: José Martel. Xefe do Servizo de Saúde e Vitalidade do Monte. Dirección Xeral de Planificación e Ordenación Forestal. As frondosas galegas no foco da investigación. Marga Fraga. Directora técnica de Cultigar. Fundación Paideia Galiza. Da semente á madeira. Plan de Valorización das Masas da Madeira de Frondosas Autóctonas. Xosé Francisco Pedras. Técnico no CIS Madeira da Axencia Galega da Industria Forestal. 13:30-14:30 Traslado e visita á parcela de especies frondosas forestais de alto valor xenético. Viveiro Xunta de Galicia-Santa Cruz. (Recoméndase traer calzado cómodo). 14:30 FIN DA XORNADA

A Xunta de Galicia organiza dentro da acción formativa “Cadeiras de Outono” o “Taller de marcaxe en aproveitamento de frondosas” e que está organizado polo Distrito Forestal IX Lugo-Sarria. Este "Taller de marcaxe en aproveitamento de frondosas FC2023F127060" impartirase o xoves 19 de outubro na Sala Muralla da Xunta de Galicia en Lugo de 10h a 13h e na carballeira de Labio (Lugo) de 15h a 20h. Esta acción formativa está incluída dentro do programa de outono "Cadeiras de Divulgación Forestal" organizado polo Distrito Forestal IX Lugo-Sarria, dentro do plan de formación agroforestal 2023 de AGACAL-Consellería do Medio Rural. Conta coa colaboración de UXAFORES e PROEPLA da USC. Diríxese ás persoas vinculadas profesionalmente cos sectores produtivos relacionados coa agricultura, gandería, industria agroalimentaria e cadea forestal-madeira, ou con expectativa de incorporación, en especial mozos e mozas do medio rural galego. O curso será desenvolvido por Froilán Sevilla (enxeñeiro de montes na Junta de Castilla y León, experto en aproveitamento de frondosas), Roque Rodríguez Soalleiro e César Pérez Cruzado (profesores da USC) e contará cos seguintes aspectos a desenvolver: • Criterios silvícolas na madeira de calidade de frondosas. • Claves para a selección e marcaxe de exemplares de frondosas. • Presentación e práctica do marteloscopio de Labio (Lugo). • Presentación dos resultados do primeiro aproveitamento madeireiro nesta carballeira (a través de XERA). • Práctica de selección e marcaxe sobre o terreo. As persoas interesadas poden preinscribirse no seguinte enderezo: https://foagro.xunta.gal/foagro/inscripcion/publica/accionsFormativas Máis información no teléfono 982 828 620, así coma no correo distrito.forestal9@xunta.gal ou en Twiter: @Dist_Forestal9

O Diario Oficial de Galicia (DOG) publica hoxe a orde pola que se modifica a dotación orzamentaria da orde de axudas para accións silvícolas dos montes galegos, cofinanciadas co Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader) no marco do Programa de Desenvolvemento Rural de Galicia 2014-2020. Con esta ampliación de crédito increméntase en 600.000 euros a consignación orzamentaria inicial, pasando a dispoñer de algo mais de 10 millóns de euros para traballos silvícolas dos montes galegos. O orzamento desta iniciativa está bianualizado para asegurar a necesaria continuidade na actividade das empresas do sector forestal. Cabe lembrar que, segundo os datos da Asociación de Empresas Forestais de Galicia (Asemfo), a execución de traballos silvícolas en 5.000 hectáreas supón a creación ou mantemento de máis de 200 postos de traballo.

Dúas liñas de axuda

Estas subvencións van orientadas á prevención dos danos causados aos bosques por incendios, desastres naturais e para o incremento da capacidade de adaptación e do valor ambiental dos ecosistemas forestais. Para acadar estes obxectivos, establécense dúas liñas de axuda. Por un lado, achegas para a prevención, que contemplan rareos, rozas e podas en masas de coníferas, así como accións preventivas dos danos causados nestas mesmas masas por enfermidades fúnxicas defoliadoras. Tamén se inclúen rozas en masas de piñeiro que conten con instrumentos de ordenación ou xestión forestal. Por outra banda, as axudas son tamén para realizar tratamentos silvícolas (rareos, desmestas, podas, cortas de formación, rozas e outros), así como plantacións puntuais de determinadas árbores, directamente vinculadas ao incremento dos valores ecolóxicos dos bosques que non teñan carácter produtivo. O incremento orzamentario de 600.000 euros está vinculado a sufragar os custos desta última liña, para tratamentos silvícolas de masas de frondosas caducifolias, sobreiras e aciñeiras con diámetro normal medio inferior a 30 centímetros. Inclúese a roza, a formación de guías e poda, así como a selección de abrochos e os rareos. Tamén se destina o financiamento dos custos de rexeneración emellora de soutos de castiñeiros.

Enlace á orde no DOG