Galego
As enfermidades da madeira é un dos retos do viñedo hoxe en día, pero que son e que causa estas afeccións das cepas? Esa é unha das preguntas na que aínda queda moito por avanzar, tal e como apunta o investigador, fitopatólogo e doutor enxeñeiro de montes Pedro Mansilla, un dos maiores expertos no estudo das enfermidades da vide en Galicia.
As enfermidades da madeira en viñedo están causadas por un conxunto de fungos -normalmente interveñen varios tipos de fungos na mesma planta- e cuxos síntomas son un decaemento da vide que pode chegar mesmo a provocar a morte. “A clave é coñecer o ciclo biolóxico dos fungos que provocan estas enfermidades, no que aínda avanzamos pouco, o que fai que se estean dando tratamentos a cegas”, valora o experto.
As enfermidades da madeira poden estar causadas por ata 10 fungos, o que provoca que haxa multitude de síntomas e sexa difícil diagnosticalas a simple vista
O feito de que as enfermidades da madeira poden estar provocadas por varios tipos de fungos dificulta detectar os síntomas. “Con frecuencia interveñen ata 10 fungos na mesma planta o que leva a que aparezan un cúmulo de síntomas”, explica Mansilla. Así, realizar un diagnóstico visual resulta moi difícil.
Porén, as novas técnicas de diagnóstico cada vez máis rápidas e eficaces convertéronse nun bo aliado para detectar enfermidades da madeira. “Agora coas PCR e a tecnoloxía molecular podemos diagnosticar unha enfermidade causada por enfermidades da madeira en menos dunha semana, cando antes levaba meses”, concreta o investigador.
Posibles causas
O investigador Pedro Mansilla apunta algunhas das causas posibles que orixinen as enfermidades da madeira:
–Deficiencias no coidado sanitario nos viveiros: As plantas levan un pasaporte sanitario que garante que están libres de determinado número de patoloxías, pero non de enfermidades da madeira, xa que ata o de agora na Unión Europea non se esixe devandito documento. Así, os viveiros poden ser unha das vías de contaxio deste tipo de enfermidades.
–Cambios no manexo do viñedo. A realización de podas mecánicas agresivas pode propiciar a aparición destes fungos. Mansilla recomenda evitar realizar grandes cortes na poda.
-Eliminación da autorización de uso do arsenito sódico en viñedo. As restricións de utilizar este composto inorgánico, altamente tóxico, e o feito de que non haxa alternativas eficaces provoca maiores dificultades para controlar as enfermidades da madeira.
Principais enfermidades da madeira
As enfermidades da madeira poden estar causadas por ata 10 fungos diferentes, pero entre eles destacan 5 deles, os máis habituais nos viñedos. O experto sinala tamén os axentes implicados en cada unha delas.
-Síndrome Yesca. É un complexo de fungos coñecidos desde a antigüidade, xa que gregos e romanos xa deixaron constancia da súa presenza. En 1920 xa se identificou que entre os axentes implicados para a aparición de Yesca estaban Phellinus igniarius e Stereum hirsurtum. Na década dos noventa sumáronse outros axentes á lista de fungos implicados na aparición da yesca como Phaeroacremonium aleophilum, Phaeomoniella chlamydospora, Fomitiporia punctaca e Eutypa.
-Botryosphaeria. Son fungos oportunistas que permanecen en estado de lactación ata que teñen boas condicións para desenvolverse. Na planta penetran por feridas e aperturas naturais e atacan a talos, ramas e follas. “Son patóxenos moi virulentos en casos de estrés biótico ou abiótico”, explica o investigador.
-Eutipyose. É outro dos fungos que se inclúe na lista que causan enfermidades da madeira no viñedo. Neste caso os axentes implicados son Eutypa lata (teleomorfo) e Lybertella blepharis (anamorfo).
Cepa afectada por Eutypa.
-Brazo negro morto. Neste caso os axentes que interveñen son Ascomycetes como Diplodia sp, Fusicoccum sp, Neofusicoccum sp e Dothiorella sp.
-Enfermidade de Petri. Entre os axentes implicados atópanse Phaeomoniella chlamydospora e Phaeoacremonium, Cadophora sp.
Entre as plantas novas é máis habitual detectar enfermidades de Petri, Pe negro, así como podremia na zona do enxerto e necrose de sarmentos novos. Mentres, nas plantas adultas adóitase detectar necrose da madeira, podremia esponxosa da madeira, síndrome Yesca, Eutipiose e brazo negro morto.
Enfermidades da madeira en Galicia
En Galicia, Mansilla realizou un estudo sobre a incidencia das enfermidades da madeira en viñedo no que se incluíron mostraxes nas 4 Denominacións de Orixe, así como tomas de mostras en viveiros. Nas plantas adultas analizadas, o fungo que máis detectaron foi Phaeomoniella chlamydospora, un dos axentes implicados nas Enfermidades de Petri ou no complexo de Yesca. Tamén detectaron en gran medida a presenza de Sphaeropsis malorum.
No caso dos viveiros, nos patróns detectaron sobre todo Cylindrocarpon spp, fungo causante do pé negro en viñas novas, que tamén está asociado coa enfermidade de Petri. Este fungo é tamén o máis frecuente illado en patróns na zona de inserción de raíces. Tamén detectaron Phaeoacremonium aleophilum e Phaeomoniella chlamydospora. En raíz, tamén destaca a presenza de Phytophthora cinnamomi en raíz. Mentres, nos enxertos dos viveiros o que máis detectaron foron Sphaeropsis malorum e Phomopsis vitícola.
Futuro da loita contra as enfermidades da madeira
O fitopatólogo Pedro Mansilla apunta algunhas das claves que poden ser decisivas nun futuro na loita contra as enfermidades da madeira nos viñedos.
1) DIAGNÓSTICO PRECOZ: Avanzouse moito coa tecnoloxía molecular e coas PCR que poden identificar a enfermidade para así aplicar un tratamento específico.
2) CONTROL BIOLÓXICO: O uso das trichodermas está a ofrecer moi bos resultados como medida de prevención en plantas de viveiro. Aínda que, se as plantas xa están infectadas hai máis interrogantes sobre a súa eficacia. “Preferentemente que as trichodermas procedan dos nosos viñedos, pois terán maior eficacia”, indica Mansilla. Aínda que, polo momento non é posible conseguir trichodermas autóctonas comerciais.
3) VITICULTURA DE PRECISIÓN.
4) USO DE PRODUTOS BIOESTIMULANTES para dar resposta ao estrés biótico e abiótico da planta. “O que máis traballamos son micorrizas, en concreto con endomicorrizas, que melloran a absorción de nutrientes e auga por parte da vida”, explica o investigador. Ademais, se o potencial de inoculo no chan é medio/baixo as micorrizas ofrecen moi bos resultados, pero se é alto poden acabar por matar á planta.
Ademais dos microorganismo antagónicos como as micorrizas, tamén se utilizan como bioestimulantes extractos vexetais (algas, cítricos, aguacate) ou extractos de procesos fermentativos (encimas, metabolitos secundarios…)
5) CORENTENAS: Mansilla recomenda estar atentos a todas as corentenas que se decreten. Neste momento en Galicia decretouse unha corentena pola flavescencia dourada.
Medidas de prevención
A curto prazo, existen prácticas que contribúen a reducir o risco de incidencia das enfermidades da madeira. Recollemos as máis significativas segundo o experto:
-Podar con tempo seco.
-Desinfectar as ferramentas. O investigador recomenda utilizar auga osixenada para este fin, xa que é un método que garante que se faga un corte limpo. O experto incide en que o alcol, se non se queima despois, non proporciona unha correcta desinfección da ferramenta e pode seguir habendo risco.
-Selar as feridas cun cicatrizante é unha práctica que aínda xera certa controversia, con partidarios e detractores dela. Mansilla considera que é moi recomendable e proba diso é que ten unha fonda tradición, xa que antigamente utilizábase o barro a modo e selador para as feridas. “Búscase que as esporas que caian non teñan a ferida aberta para penetrar así na madeira”, explica o experto.
Na actualidade, poden utilizarse solucións como o propio composto de cobre que se utiliza para tratar as viñas. Neste caso, para que sirva a modo de cicatrizante debe reducirse a cantidade de auga para que quede unha pasta espesa. Tamén hai produtos específicos cicatrizantes que inclúen funxicidas, aínda que estas solucións teñen un prazo de seguridade que respectar. Ademais, hai que controlar se se fan fendas nos cicatrizantes, en cuxo caso, habería que aplicalo novamente.
-Destruír os restos de poda. Os expertos desaconsellan a trituración e incorporación ao terreo.
-Empregar material de cultivo san. Mansilla recomenda realizar análise do material empregado. “Cando recibimos unha partida de plantas do viveiro debemos coller unha mostra representativa (por exemplo 10 ou 20 plantas por cada 1.000 exemplares) e enviala ao Laboratorio Agrario e Fitopatolóxico de Galicia (Lafiga) para a súa análise.
-Mellora xenética para buscar variedades de vide resistentes. Aínda que é unha liña de traballo interesante, resulta complicada e os resultados son a longo prazo.
-Deixar descansar os terreos de monte antes de plantar viñedo. Nas novas plantacións de viñedo en monte é recomendable deixalo descansar e destoconar ben antes de plantar o viñedo. Pola contra hai un risco alto de que haxa problemas de Armillaria mellea. “Se o terreo antes estaba con piñeiros teremos Armillaria spe, que non lle afecta á vide, polo que non teriamos problema”, explica o investigador. Ademais, como medida preventiva funciona moi ben o uso de trichodermas.
