Galego
A rotación de cultivos é unha técnica agronómica realizada de forma habitual en Galicia. Nas ganderías de leite é habitual que na mesma parcela se alterne pradería co cultivo de millo ou en zonas produtoras de pataca que se combine o cereal co tubérculo ou outros cultivos. Aínda que estas rotacións adoitan ser anuais ou bianuais, mentres noutras rexións como a Bretaña francesa, un dos territorios galos especializados na produción de pataca de sementeira, esta rotación de cultivos pode chegar mesmo aos 7 anos.
Na cooperativa francesa Bretagne Plants, especializada no cultivo e comercialización da pataca de sementeira, os produtores optan pola rotación de cultivos, cun sistema de produción variado. “Hai un sistema multivarietal, onde se asocia a produción animal coa agraria, e nesta última óptase por unha gran variedade de cereais e vexetais”, explica Philippe Dolo, responsable de investigación de Bretagne Plants.
É obrigatorio realizar unha rotación de 4 anos entre cultivos de pataca e algúns produtores chegan a esperar 7 anos para volver producir o tubérculo
Na produción de pataca de sementeira nesta rexión gala é obrigatorio realizar unha rotación entre cultivos de pataca de 4 anos, aínda que como apuntan dende Bretagne Plants, o máis habitual entre os produtores da cooperativa é que agarden 5 anos entre campañas de pataca, pero hai agricultores que realizan rotacións de 6 e 7 anos. “Para realizar estas rotacións é moi frecuente que os produtores se intercambien as parcelas, é un concepto que está moi desenvolvido e arraigado”, apunta Dolo.
O millo e o trigo son os cultivos que máis adoitan alternarse coa produción de pataca, seguidos de chícharo e pradeiras temporais. Aínda que, o abano de cultivos que utilizan nestas rotacións é amplo, a maioría son gramíneas.
Así, por exemplo, nunha explotación agrícola cunha rotación de 5 anos, tras o cultivo de pataca o segundo ano adoitan cultivar na súa maioría algún cereal, para ao terceiro ano optar por millo e no cuarto ano sementar unha pradeira temporal e terminar ao quinto ano cun cultivo como a colza. No caso dos produtores que optan por rotacións de 6 anos é habitual que nos últimos tres anos cultiven legumes como as xudías ou os chícharos e mesmo intercalar con chalotas.
Rotación de pataca de 5 anos. Rotaron o cultivo da pataca con cereal, millo, pradeira e colza.
A preparación do terreo
En base ao cultivo que vaian producir en cada campaña tamén realizan unha preparación do solo acorde. Por unha banda levan a cabo accións mecánicas, o que implica a labranza no inverno ou primavera. Ademais, acometen un traballo profundo con ferramentas de dentes, así como traballos superficiais con ferramentas articuladas.
Por outra banda, para a preparación dos terreos tamén efectúan labores agronómicos, como a xestión de cubertas vexetais, que en ocasións son multiespecies, e que cultivan durante os meses de outono e inverno. Neste caso, nos meses de febreiro e marzo destrúen esta cuberta e realizan un traballo profundo con ferramentas de dentes.
Adoitan utilizar cubertas vexetais intermedias que cultivan entre dous cultivos principais e que lles proporcionan nitróxeno para a seguinte colleita
“Traballamos moito con estas cubertas, que se cultivan entre dous cultivos principais. Levamos con estas prácticas case 30 anos e son estas cubertas as que nos permiten recuperar o nitróxeno nas nosas terras para a próxima colleita”, explica Philippe Dolo.
Nas cubertas vexetais que cultivan antes de volver sementar pataca, o máis frecuente é que realicen unha destrución mecánica das mesma, aínda que algúns produtores optan por empregar métodos químicos e hai quen combina ámbalas dúas técnicas. Neste tipo de cubertas adoitan cultivar unhas dúas especies. Entre as máis utilizadas atópase a avea, facelias, ravos, mostaza e en menor medida trevos e veza. Especies como as facelias, a mostaza ou a veza utilízanas principalmente co obxectivo de achegar nitróxeno á terra, polo que as empregan como abono verde.
O máis habitual é que o cultivo anterior á pataca sexa avea, facelias, ravos, mostaza e en menor medida veza e trevos.
No caso concreto da campaña que sementan pataca, a preparación da terra realízana en tres etapas. O primeiro paso é arar a terra cun arado ancho despois de labrar ou realizar un traballo superficial, en función do cultivo previo que tivesen no terreo. Adoitan empregar arados especiais que permiten facer un suco ancho e cunha profundidade de 30 centímetros.
A segunda etapa é a tamizado, na que recuperan o suco coa tamizadora de cadeas de bares ou con rolos estrela. Así conseguen un tamizado da terra fina e que os terróns de terra se desprendan grazas ás cadeas ou rolos. Ademais proceden á eliminación das pedras dos laterais e os terróns entre os montículos. Tras iso, pasan cun contedor para recuperar as pedras de maior tamaño que fosen quedando atrás. “Búscase obter entre 25 a 30 centímetros de terra tamizada”, concreta o técnico.
Por último, acostuman realizar a plantación da pataca, que pode ser en sucos ou en montículos. No caso dos sucos, teñen unha maior anchura (entre 160 e 180 centímetros) polo que se plantan en cada un deles 3 tubérculos a unha distancia de 40-45 centímetros. Mentres, no caso das plantacións realizadas en montículo, en 150 centímetros poden situarse dous montículos e en cada un deles seméntase unha pataca, de tal maneira que os tubérculos quedan separados por uns 75 centímetros.
Cubertas vexetais: aliadas da rotación
Nun modelo con rotación intensiva de cultivos como o que aplican nas terras galas, tamén apostan por prácticas arraigadas na agricultura de conservación como é a utilización de cubertas vexetais intermedias entre os cultivos principais. Estas cubertas teñen como obxectivo proporcionar unha achega de materia orgánica, fomentar a biodiversidade e a actividade biolóxica, así como incrementar a fertilidade da terra.
Na actualidade, a maior parte dos produtores optan por manter estas cubertas durante varios meses, sobre todo no outono e inverno (desde mediados de setembro ata xaneiro), pero deixan varios meses o terreo espido entre cultivo e cultivo. Así, nunha rotación con trigo, pataca e millo de 4 anos, o terreo permanece espido un total de 7 meses e cunha media do 68% de días con raíces.
Empregan cubertas vexetais entre cultivos para conseguir un aporte de materia orgánica, fomentar a biodiversidade e incrementar a fertilidade da terra
O obxectivo é reducir ese tempo en que o solo permaneza espido pouco máis de 5 meses no mesmo período, de maneira que o 90% dos días o solo teña raíces. “É un gran paso entre un modelo e outro. É a diferenza de pasar a ter un solo máis vivo”, recoñece Dolo. Desta maneira, cun manexo máis apegado á agricultura de conservación e tal e como demostran algúns estudos realizados, lógrase unha maior recuperación de nitróxeno.
O estudo realizado comeza mantendo a cuberta de longa duración ata o mes de marzo, deixando a terra espida apenas un mes, xusto antes de sementala pataca. En agosto, trala colleita, volverá permanecer un mes sen cultivo e en setembro seméntase unha cuberta curta que permanece ata novembro, cando se procede a sementeira do cereal que permanecerá ata o mes de xullo do ano seguinte. Nese momento, o terreo queda descuberto pouco máis de 15 días e a mediados de agosto sementan xa unha cuberta longa que se retirará en marzo para logo deixar só ao descuberto un mes antes de volver sementar cultivos como o millo. “Son as raíces as que fan boa parte do traballo. Cando miras o solo xa ves que a terra ten unha boa estrutura”, valora Dolo.
Con estas cubertas vexetais poden recuperarse ata 160 unidades de nitróxeno para o próximo cultivo
Contar con este tipo de cubertas permítelles combater risco de lixiviación, así como recuperar a estrutura da terra e gañar en nitróxeno. En función do tipo de cobertura que utilicen poden chegar a recuperar entre 60 e 100 unidades de nitróxeno, con variacións entre as distintas campañas. Co emprego de leguminosas poden chegarse a recuperar 160 unidades de nitróxeno. “O nitróxeno que se recupera transfírese á pataca ao ano seguinte”, apunta o técnico.
Entre as claves para conseguir que estas cubertas vexetais sexan máis efectivas e conseguir unha maior produción de biomasa recomendan:
–Asociar varias especies con perfil de raíz mixta. A diversidade de cultivo e coberteira proporciona unha barreira aos patóxenos de maneira que se consegue que o solo teña unha maior inmunidade durante varios anos”, explica Dolo.
– Sementar rapidamente e asegurar un bo levantamento. Cunha sementeira máis temperá aprovéitase aínda a humidade residual.
–Destrución da cuberta o máis tarde posible, só un mes antes do próximo cultivo.
