Plan de vixilancia e control do BVD en Galicia

A Diarrea Vírica Bovina (BVD) é unha enfermidade que afecta a rumiantes e que está causada por un virus pertencente ao xénero dos Pestivirus. Dentro desta familia están outros virus de importancia sanitaria, como é o caso do da Peste Porcina Clásica, ou o da Enfermidade da Fronteira.

O virus da BVD consta de dous xenotipos denominados simplemente como 1 e 2 dentro dos cales existe unha gran variabilidade xenética. Nestes xenotipos, e tendo en conta se son capaces de provocar cambios ou non en cultivo celular, pódense dividir á súa vez en biotipos citopáticos e non citopáticos. As cepas que con maior frecuencia circulan na natureza son as non citopáticas. As cepas citopáticas asócianse á presenza da enfermidade das mucosas en animais persistentemente infectados (PI).

Recentemente describiuse un pestivirus “atípico”, chamado virus “HoBi-like”, aínda que algúns autores xa o denominan como BVD tipo 3, e que tamén é capaz de causar síntomas como os da BVD (Decaro e colaboradores, 2011).

A BVD preséntase baixo moitas formas, que pode ir desde un cadro subclínico no que non se aprecia sintomatoloxía ata formas que cursen con diarreas, síntomas respiratorios e agravarse ata provocar a morte do animal. Os síntomas que máis se asocian á enfermidade son a diarrea, a infertilidade e os abortos, aínda que hai outros como malformacións, signos respiratorios, mortes embrionarias temperás e diminución da produción de leite (Donate, 2014).

A BVD é unha infección que causa inmunosupresión, xa que provoca unha diminución dos glóbulos brancos, afectando á función dos neutrófilos, monocitos e macrófagos (Ridpath, 2013). Este fenómeno, denominado leucopenia, ocorre de 3 a 12 días de iniciarse a infección en moitos animais cun proceso agudo; e a súa gravidade depende da cepa do virus (Ridpath e colaboradores; 2000, Bolin e colaboradores, 1992; Kelling e colaboradores, 2002).

A forma aguda da enfermidade pode durar ao redor duns quince días, nos que o animal disemina os virus da BVD, pero nunha cantidade menor que os animais persistentemente infectados.

Un animal persistentemente infectado (PI) é aquel que se infecta no útero materno cunha cepa non citopática de BVD. Para que aparezan este tipo de animais a infección ten que ocorrer durante o primeiro trimestre de xestación, e son animais que liberan gran cantidade de virus nos seus excreccións durante toda a súa vida, co que diseminan a enfermidade dunha forma moito máis efectiva que os animais cunha infección transitoria (Liebler e colaboradores, 2004)

Poden ser reses que nazan débiles, con menores índices de crecemento que os seus compañeiros e que teñan unha taxa de supervivencia menor, pero tamén poden ter un aspecto normal, e mesmo chegar á idade adulta e reproducirse. É importante destacar que o descendente dun animal PI tamén é PI.

Se a infección é posterior ao día 150 de xestación, poden aparecer abortos ou malformacións. Se o feto inféctase durante o último trimestre de xestación, o seu sistema inmune xa é capaz de responder á presenza do virus e pode nacer con anticorpos (Brown e colaboradores, 1979 en Brownlie, 1990).

Ademais da propia enfermidade que causa, o virus da BVD integra o complexo respiratorio bovino. Ao ser un axente inmunosupresor, favorece a acción doutros patóxenos como Pasteurella, Herpes Bovino 1 (IBR), Mycoplasmas, que interveñen na aparición doutros procesos respiratorios (Rivera, 1993) e agrávanos (Brownlie, 1990).

Medidas de loita contra a enfermidade

É importante ter en conta que para loitar contra esta enfermidade, un programa eficaz é aquel baseado nunhas medidas de bioseguridade estritas combinada coa eliminación, no menor tempo posible, dos animais PI e a realización de controis sanitarios xornais no rabaño.

Eliminación dos animais PI

A principal medida de loita para diminuír a incidencia e prevalencia da enfermidade é a detección e eliminación de animais PI. Un animal considérase PI cando ten dúas probas de detección de virus positivas separadas polo menos tres semanas (OIE, 2015). Estes animais son inmunotolerantes ao virus da BVD que os infectou; é dicir, o seu sistema inmune non o recoñece como algo alleo ao organismo.

Numerosos autores fan referencia a que a maioría destes animais nacen débiles e morren de forma prematura; con todo, dentro do programa de vixilancia das ADSG puidemos comprobar que de todos os PI detectados entre o 2007 e o 2015, unha porcentaxe próxima ao 16% dos PI superaban os 22 meses de idade e algúns eran capaces de reproducirse.

Disto dedúcese a importancia dun programa sanitario que actúe buscando de forma sistemática este tipo de animais en explotacións onde se detecta a enfermidade.

Control entre rabaños e dentro do rabaño

Aínda que o virus pode resistir durante curtos períodos de tempo no medio ambiente, unha das formas principais de contaxio é o contacto estreito entre os animais.

As situacións que favorecen o contaxio entre rabaños son que compartan abrevadeiros ou camiños de acceso a leiras, algo bastante habitual en Galicia; que compartan pasteiros, como é o caso do aproveitamento do monte; ou que compartan o pasto con outras especies domésticas (ovellas e cabras).

Actualmente tamén se está estudando o papel que pode exercer a fauna silvestre na epidemioloxía da enfermidade.

Outro factor de risco pode ser o que entre explotacións se rote o uso de distintos equipamentos. Estas situacións poden favorecen a difusión da enfermidade dentro dunha área, e son moi difíciles de controlar, por iso é polo que sería importante que os programas puidesen estenderse polo menos ás explotacións presentes nas zonas onde se detecta a BVD.

O tipo de produción tamén é importante na epidemioloxía da enfermidade. En diversos estudos realizados por Gates e colaboradores (2013), Mars e colaboradores (1999), Niskaken e Lindberg (2003) e Ersboll e colaboradores (2010) faise referencia a que as explotacións de leite están máis expostas a unha infección ao ser máis intensivas, a que adoitan estar máis próximas unhas a outras e teñen máis movementos de persoas e vehículos.

A nivel de explotación, aspectos que axudan a loitar contra a BVD son os vaos sanitarios e o control de entradas á explotación tanto de persoas como de vehículos. Os vehículos, sobre todo os de transporte de gando, deben cumprir os requisitos de limpeza e desinfección.

Outras actuacións que contribúen a controlar o estado sanitario do rabaño son: separar os animais por idades ou lotes de produción, manter un estado adecuado de limpeza e desinfección das instalacións, e todas aquelas encamiñadas a reducir o stress, mellorando o benestar animal e por tanto, o sistema inmunitario do animal.

Control de movementos de entrada e saída

A pesar de que os animais PI son os máis importantes á hora de diseminar a enfermidade, a vía de entrada máis común en rabaños indemnes é a incorporación de animais con infección transitoria. Unha vez incorporado un animal enfermo, debido ao movemento constante do gando dentro da granxa e ao cambio de animais entre grupos, o virus pode manterse durante tempo circulando na explotación (Brock, 2003).

As analíticas en orixe son a mellor ferramenta que temos neste caso. Os animais á entrada na explotación deberían estar nun lugar apartado. A duración mínima da corentena debería ser equivalente á duración da infección transitoria (unhas 3 semanas).

A pesar de ter os datos de analíticas en orixe, se o transporte é prolongado ou implica o paso por explotacións intermedias, tamén estarían indicadas as analíticas en destino, cunha corentena apropiada.

No caso da incorporación de animais preñados con seroloxía positiva habería que extremar a vixilancia xa que podería darse o caso de que fose un animal “troyano”, é dicir que portase un feto PI. Lanyon e colaboradores (2014) publicaron que estas vacas poden ter títulos altos de anticorpos ao estar continuamente en contacto co virus.

Outros investigadores (Brownlie en 1998, Lindberg e Alenius en 1999) atoparon que os títulos de anticorpos na segunda metade de xestación eran maiores nestes animais que en vacas seropositivas que estivesen preñadas de fetos normais. Aínda así, a única medida eficaz para previr riscos, unha vez que xa temos o animal na granxa, é manter o animal preñado illado do resto ata o parto e realizar as analíticas pertinentes ao tenreiro.

Uso de vacinas

Un dos obxectivos principais dun plan vacinal para a BVD é, do mesmo xeito que para o resto das vacinas, previr a infección ou diminuír os seus efectos. A vacinación fronte á BVD, aínda que non axuda a previr a infección en todos os animais, si é efectiva para reducir o número de infeccións, xa que ao elevar o nivel de inmunidade diminúe a incidencia de síntomas e diminúe o nacemento de animais PI no rabaño (Ridpath, 2013).

“A vacinación é unha boa medida de bioseguridade, pero non debe ser a única”

Un segundo obxectivo sería previr a infección fetal, con todo, este obxectivo é máis difícil de conseguir xa que se necesita maior nivel de inmunidade para previr que o virus se multiplique que para conseguir previr ou diminuír a enfermidade (Bolin e colaboradores 1995; Grooms e colaboradores 2007; Ridpath, 2013).

Á hora de vacinar tamén hai que ter en conta cales son os xenotipos víricos circulantes, xa que, aínda que en opinión dalgúns investigadores (Kelling, 1996) poida existir unha certa inmunidade cruzada, a variabilidade do virus é tal que complica a efectividade da vacinación, por iso é polo que a vacinación, a pesar de ser unha boa medida de bioseguridade, non debe ser a única.

Unha vez que se vacina o animal, a inmunidade tarda un tempo en establecerse (ao redor de tres semanas), por iso un bo plan vacunal debería iniciarse entre tres ou catro semanas antes do período de risco.

Actualmente disponse de vacinas inactivadas e de vacinas vivas modificadas. Tanto unhas como outras cumpren a súa función mellorando a inmunidade e atenuando a expresión da enfermidade, aínda que, podemos ter en conta as recomendacións, que en 2015, fai a Organización Mundial de Sanidade Animal (OIE) que indica que a vacina con virus vivo modificado non debe administrarse a femias xestantes debido ao risco de infección transplacentaria.

Tamén advirte que as vacinas vivas que conteñen cepas citopáticas poden comportar risco de indución da enfermidade das mucosas en animais PI, e que aínda que as inactivadas son inocuas e poden administrarse a calquera categoría de bovinos, en xeral requiren revacinacións para alcanzar uns niveis satisfactorios de inmunidade.

A utilización dun tipo ou outro de vacina ten vantaxes e inconvenientes, por iso deberiamos seguir o consello do veterinario que atende a explotación, no que se tería que ter en conta como é a explotación para vacinar, cal é o risco de adquirir a enfermidade e cales son os xenotipos circulantes.

Plans de vixilancia sanitaria

Debido aos propios efectos da enfermidade e a que favorece a aparición doutras, as perdas económicas que orixina son importantes e é polo que algúns países estableceron programas para tratar de controlar e mesmo eliminar a enfermidade. Estes programas poden implicar un control sistemático nunha zona, rexión ou país ou realizarse de forma voluntaria. Dunha forma xeral poden resumirse en:

– O enfoque escandinavo e suízo, que consiste na análise serolóxica dos rabaños, a eliminación dos PI e medidas de bioseguridade moi estritas que non contemplan o uso da vacinación.

– O enfoque centroeuropeo (Alemaña, Bélxica, Escocia) que se ten en conta a vacinación.

-Por último, lugares onde se realiza un programa voluntario (Gran Bretaña, Irlanda,..).

En Galicia a través das Agrupacións de Defensa Sanitaria estableceuse un plan de vixilancia e control desta enfermidade. Este programa publícase anualmente incluído nunha Orde no Diario Oficial da Comunidade Galega (DOG). O seu obxectivo é a diminución dos efectos da BVD nas explotacións con infección activa e a monitoraxe do status sanitario dos rabaños. Os alicerces básicos do programa son:

– A procura e detección de PI e a súa eliminación no menor tempo posible,
– A detección de explotacións con infección activa
– Posta en funcionamento e/ou aplicación de medidas de bioseguridade que eviten novas infeccións.

Baseándonos nestes puntos é fácil entender que se consideran incumprimentos do programa e penalícese todo o relacionado con factores que contribúan a manter ou diseminar a enfermidade:

– A incorporación, a propósito, de animais positivos a antíxeno.
– A permanencia dun PI confirmado máis de trinta días na explotación sen tomar medidas de bioseguridade.
– A saída da explotación de animais que sexan positivos a antíxeno (o caso de animais enfermos transitoriamente) ou que sexan PI, e cuxo destino non sexa matadoiro.

– Tamén se considera un incumprimento do programa a non comunicación aos Servizos Veterinarios Oficiais da utilización de vacinas vivas fronte a BVD, xa que o tipo de vacina que se utilice nunha explotación vai determinar o sistema diagnóstico a aplicar, dado que os anticorpos vacinais poden influír na interpretación dos test diagnósticos (Gates e colaboradores, 2013)

No caso de explotacións nas que non se vacine ou se utilicen vacinas inactivadas o programa de vixilancia baséase na procura de presenza de anticorpos anti-p80 mediante a técnica de ELISA. Con esta técnica diagnóstica e analizando os tramos de idade nos que se detectan os anticorpos, ou os datos de seroconversión, poderíase chegar a establecer se hai infección activa nunha explotación. No caso de sospeita de presenza de animais PI as probas para utilizar son as baseadas na detección de antígeno (ELISA e PCR)

Nas explotacións que usen as vacinas vivas o sistema de probas diagnósticas implica a utilización combinada de técnicas de detección de antíxenos (ELISA e PCR) e nos animais novos non vacinados nados na explotación buscaranse anticorpos.

O plan de vixilancia establece variacións na mostraxe tendo en conta a aptitude da explotación (cárnica ou láctea), e tamén establece un plan de mostraxe para os tanques de leite.