“As explotacións lácteas teñen que mellorar na produción de máis forraxes propias”

Joaquim Baucells, veterinario asesor de leite de Centre Veterinari Tona (CVTONA), un dos referentes en España en vacún intensivo de leite, estivo recentemente en Galicia convidado polas agrupacións de defensa sanitaria gandeira de Mesía e Frades para participar nunha xornada formativa en Ordes.

Levas varias décadas traballando coas explotacións gandeiras españolas, ¿É esta a peor crise do sector lácteo que viviches?
Creo que esta é unha crise distinta á anterior, a do 2012, e dígoo a partir da análise de indicadores económicos das granxas do ano 2015 e o que conclúo é que non é a peor. Na anterior encrucillada conxugáronse prezos tan baixos como os actuais con custos alimentarios extraordinariamente altos (soia por encima dos 550 euros, millo gran a 250 euros … ). Naqueles tempos as granxas con perdas eran maioría.

Actualmente, aínda que é certo que o prezo do leite reduciuse no último ano de forma alarmante (entre un 15 e un 30 % ), nesta ocasión con todo veu acompañado dunha importante redución de custos nas granxas (en especial dos alimentarios). A pesar diso, este descenso non compensou todo o diferencial co prezo de venda para manter marxes do 2014, pero si contribuíu a reducir o desastre.

Por último, creo que esta crise é distinta pois a diferenza das anteriores, enfrontámonos a un mercado moito máis aberto e incerto, nunha Europa menos proteccionista, menos intervencionista, na que o desequilibrio produción/consumo é tal que a industria arrisca pouco cunha demanda global, esperemos que temporalmente, máis contraída e esta incerteza asusta a moitos.

Por todo isto, estou seguro que esta non será a peor etapa para quen aprenda dela e sortéea con éxito. Todo ten o seu fin, ata as crises.

A redución de custos é un imperativo para as explotacións lácteas neste momento. Para unha explotación en intensivo da Cornixa Cantábrica, ¿en que aspectos consideras que se poden reducir máis os custos?
Alégrame saber que os custos son xa unha prioridade. Se isto fose así, non cabe dúbida que este sector daría un gran paso. O control de custos e tamén dos investimentos e dos pagos é preceptivo sempre e en calquera negocio, como nas explotacións lácteas, e non deberiamos activalo só nos momentos de dificultade.

Para ter éxito aconsello adoptar actitudes proactivas baseadas na mellora continuada dos custos, non sen antes coñecelos. Para iso debemos partir dunha premisa básica: Para reducir os nosos custos debemos coñecelos e controlalos.

Gústenos ou non a maioría das explotacións leiteiras españolas viables, independentemente de que se sitúen na Cornixa Cantábrica, no páramo leonés ou na campiña andaluza, son intensivas e dependentes, e con aspectos a mellorar bastante comúns.

En xeral, as explotacións posúen pouca superficie forraxeira útil: En España o 80 % posúe menos de 30 Ha e na Cornixa o tamaño é aínda menor, e en Galicia, aínda por riba, mal dimensionada. Por iso, moitas están obrigadas a adquirir gran parte da alimentación fóra da explotación. Moitos dos insumos (pensos, materias primas, forraxes ….) son producidos fóra da explotación.

Neste contexto, repito maioritariamente intensivo e dependente, a alimentación representa o desembolso máis importante (máis do 50% dos gastos nunha granxa ) e a rigorosa xestión deste gasto, no máis amplo espectro (control de calidade, prezo, racionamento, almacenaxe, distribución, produción , compra , planificación , etc….) é con seguridade a máis relevante parcela a acometer e actuar, sen esquecer outras áreas como os programas de saúde, de benestar, o control reprodutivo, a produtividade de persoas, animais, instalacións e maquinaria …etc.

Os países produtores que mellor parecen estar capeando a crise son Irlanda e Nova Zelandia. ¿Deberíase apostar máis na Cornixa Cantábrica por un modelo semiextensivo con maior alimentación en base a forraxes?
Descoñezo se estes países sortean mellor ou non o temporal e cales son as causas reais diso, ou ben se se trata doutra lenda urbana. Segundo o informe de Rengrati-2014 Nova Zelandia e Irlanda preséntanse cuns custos medios de produción de entre 30/40 $/100 l., rango no que tamén se atopa España e Galicia ben situada neste ránking .

Os dous países sinalados comparten algunha característica máis que a extensificación: unha industria láctea dinámica, vangardista e con clara vocación exportadora (máis das tres cuartas partes da súa produción sae ao exterior), en ambos os casos predomina o pastoreo como sistema de alimentación e un resultado económico apoiado nun baixo nivel de dispendios en gasto e investimentos.

“A diferenza de España, en Irlanda ou Nova Zelandia hai unha industria láctea dinámica e con vocación exportadora”

Estou seguro que nesta parcela temos moito que aprender, aínda que tamén estou convencido que estes dous países son escenarios distintos á realidade leiteira da “España verde”. É difícil imaxinar a Cornixa Cantábrica con granxas de máis de 400 vacas de leite, pastando en leiras de máis de 200 Ha., atendidas por 3 persoas, como é a granxa media en Nova Zelandia.

Tamén me pregunto cantas granxas serían posibles en Galicia, mesmo en España cunha base territorial igual ao tamaño medio das granxas irlandesas (56 Ha), con amplas planicies de pastos frescos e nutritivos unha gran parte do ano. O modelo de futuro na Cornixa ou fóra dela, independentemente do que opinemos os técnicos, os investigadores, os sindicatos, os políticos ou a administración, será diverso e derivado do resultado do “savoir faire” de toda a cadea de valor implicada neste sector e, non o obviemos, especialmente do actor principal: o gandeiro. E se o modelo escollido, por cada un en cada situación, non permitise vivir dignamente,.. pois iso finalmente non sería.

Aínda que, como comentas, os custos de produción varían segundo a explotación, ¿En que situación atópanse os custos de produción das ganderías de vacún de leite de Galicia?
Aínda que existe información, hai escasas referencias públicas actualizadas e fiables para coñecer os custos reais de produción, mesmo en Galicia. Referinme anteriormente á rede nacional de granxas típicas (RENGRATI-IFCN). Esta organización prové de información de forma organizada e continuada que permite comparar rexións e países en base a un único modelo. Neste programa Galicia aparece cuns custos de produción situados por baixo da media, tanto no contexto nacional como no europeo.

Teño a fortuna que, a nivel profesional, cada ano dispoño da oportunidade de coñecer e analizar algunhas contas de resultados de explotacións leiteiras galegas en base ao mesmo modelo de cálculo de custos que utilizamos no noso traballo de consultoría e, sen ningunha dúbida, comprobo ano tras ano que en Galicia dispoñedes de produtores cunha moi alta eficiencia económica e altamente competitivas.

Finalmente cabería sinalar que, ao meu entender e no contexto actual, a localización xeográfica é un limitante menos potente e relevante que outros factores no resultado económico dunha explotación leiteira.

Con todo, a pesar de ser as Comunidades que máis barato producen o leite, a produción está a aumentar moito máis en Comunidades con maiores custos de produción, como Castela A Macha, Andalucía ou Valencia. ¿Como se explica isto?
Mentres non se demostre o contrario os custos non están exclusivamente correlacionados coa localización xeográfica unha granxa. Non cabe xeneralizar e por exemplo afirmar: Se a granxa está en Galicia produce máis barato que se está en Andalucía. Pois non, non necesariamente. Hai outras variables que condicionan moito máis o resultado económico e que, afortunadamente, dependen máis das decisións do produtor.

Aínda que é certo que algunhas informacións xornalísticas recentes aliméntano, cíngome aos datos, e actualmente as estatísticas non revelan un gran desfasamento nin unha clara deslocalización da produción de Galicia cara a outras zonas. Así, no período 2010/2015 un total de 5 comunidades perderon produción (Baleares, Estremadura, País Vasco, Madrid e Castela e León) , mentres que Galicia creceu nese período máis dun 7 % sen reducir significativamente a súa participación no liderado da produción leiteira nacional.

“Os datos non revelan unha clara deslocalización da produción de Galicia cara a outras Comunidades”

No primeiro trimestre do 2016 Galicia produce o 37,5 % do total español (perdeu 1 punto respecto ao 1er trimestre do 2015), pero produce máis (unhas 25.000 Tn) que o 1er trimestre do 2015, e é un 20 % do crecemento anual nacional. Aínda que é certo que porcentualmente Galicia crece menos que algunhas CCAA, (tamén é lóxico atendendo ao volume ), no período 2010/2015 as comunidades subliñadas -Murcia (65%), Aragon (52%), C.Valenciana (42%), Castela a Mancha (36 %)-, xuntas incrementaron 155 Tn mentres Galicia, no mesmo período ,fíxoo en 182 e crece por encima da media nacional.

As comunidades que lideran o crecemento en volume de produción no período 2013/2015 son: Galicia, Cataluña, Castela A Mancha, Navarra, Aragón e Andalucía.

Desde o teu punto de vista, ¿Cales son as principais fortalezas e cales son as debilidades das explotacións lácteas galegas?
Con todas as reservas dun coñecemento pouco profundo da realidade do agro galego, creo que as debilidades, en xeral, son parecidas en toda a Cornixa Cantábrica e nunha parte da cabana nacional: descoñecemento do custo real de produción de cada granxa, reducido tamaño de explotación, baixa formación empresarial, dispoñibilidade e fragmentación da superficie agraria útil, dificultades no acceso á terra, alto grao de abandono con baixa renovación xeracional, custos de oportunidade elevados e obviados, alta dependencia á cultura do subsidio e un baixo nivel de autocrítica.

Tamén constitúe unha debilidade a existencia dunha industria moi centrada no negocio dos “comodities” con baixo valor engadido ( leite UHT , MDD …) no que “tes que vender moito para gañar pouco” e que obriga ao produtor para prover volume e prezo.

En canto ás fortalezas, desde o meu punto de vista serían a rápida capacidade de cambio nos gandeiros máis progresistas, un clima benigno para a vaca e a produción de forraxes de calidade, excelente imaxe pública do sector (tradicional & artesanal), alta capacidade de supervivencia, sensibilidade e apoio social e institucional ou unha cabana gandeira con altos estándares de sanidade.

Nos últimos anos están a empezarse a construír en España grandes explotacións. Con todo, en países punteiros como Holanda a media de vacas das ao redor de 18.000 explotacións non chega ás 100. ¿O grande é sinónimo de maior rendibilidade?
As estatísticas indican que as granxas maiores a 100 vacas son tamén minoritarias hoxe en Europa, en España e mesmo nos EEUU. En todo caso o tamaño tampouco é un indicador determinante do resultado, o que non podemos obviar é unha clara tendencia global ao crecemento, e ocorre en aras a mellorar competitividade.

Se observamos as estatísticas dispoñibles o crecemento en número de animais por granxa e en produtividade por animal é unha constante que, en maior ou menor grao, pero de forma lenta e contundente ocorre na maioría de países. Por exemplo, en España nos últimos 40 anos multiplicouse por oito o tamaño da explotación. En EEUU en 1982 o 92 % das granxas tiña menos de 100 vacas, dez anos máis tarde baixou ao 82 % e estímase que no 2020 só o 43 % terán esta dimensión, pero o que é máis destacable é que as granxas “grandes” ( máis de 100 vacas) producirán o 97 % do leite dos EEUU.

 “É incuestionable que a tenencia é cara a explotacións de maior tamaño polas súas maiores posibilidades de beneficio”

En canto á rendibilidade, os números dispoñibles son contundentes: nun mesmo escenario as probabilidades de beneficio son superiores nas explotacións maiores que nas de pequenas dimensións. A razón: maior profesionalización dos seus xestores, formación empresarial, facilidade de aplicar economías de escala, optimización produtividade de persoas animais e cousas .. etc. e , en fin, maior capacidade e facilidade para reducir custos. Pero non é menos certo que o risco de fracaso ante adversidades (mercado , profesionais, técnico , empresarial, financeiro, organizativo , persoal, sanitario ?.) é enorme.

Ser grande non é suficiente para asegurar rendibilidade e non sempre é sinónimo de ser rendible xa que hai moitas excepcións, pero sen dúbida axuda.

Algúns expertos consideran que o modelo intensivo polo que se apostou en España non se adapta ás condicións de Galicia e da Cornixa Cantábrica e está pensado máis para aumentar o diñeiro circulante no sistema (máis gastos sanitarios, de pensos, de reposición..) que no peto do gandeiro. Cal é a túa opinión?
¿Suxiren estes expertos que o modelo extensivo, con menos movemento de capital dá maiores beneficios? Esta afirmación tan contundente non debería ser baladí e requiriría avais para ser crible. O sector leiteiro (en España ou en Galicia), visto na perspectiva do tempo, evoluciona inexorablemente en sentido contrario e o xiro maioritario é claramente intensivista.

Como ves o futuro da produción de leite de vaca en España? E en Galicia?
Mentres o presente inmediato é incerto para gran parte dos produtores, o futuro percíboo mellor para os gandeiros eficientes e profesionalizados que baseen o seu futuro no control do custo de produción e menos no prezo do leite, non só en Galicia senón tamén no conxunto da Península.

 “O futuro hai que basealo máis en controlar o custo de produción e menos no prezo do leite”

O produtor ten que ser moi consciente e aceptar que o futuro non estará tan protexido polos mecanismos de intervención e será máis necesario aplicar políticas eficientes baseadas na diferenciación do produto (moi poucos) e/ou na redución de custos de produción, contemplando necesariamente o medio ambiente, o crecemento e a produtividade, como a mellor garantía da competitividade. Se se pretende manter a produción ineficiente de leite en certas zonas en base a conservación do territorio e fixación da poboación, esta terá que ser soportada con mellores subsidios pola sociedade.

As explotacións de vacún leiteiro localizaranse en zonas con capital humano ilusionado e imaxinativo e onde a produción resulte máis eficiente e competitiva.