Dar ferramentas aos axentes que integra o territorio e fomentar un turismo sostible é a folla de ruta que segue a Asociación de Desenvolvemento Rural (ADR) Terras de Miranda. Este grupo integra moitos outros colectivos que lle fan diversificar o esforzo cara diversas ramas de actividade, desde o sector agrícola ao sector servizos, onde se volca coa dotación de servizos sociais. Falamos coa xestora da asociación, Elena Martínez. Canto tempo levades coordinando o Grupo de Desenvolvemento Rural (GDR), que municipios comprende, institucións e que colectivos que participan? Levo traballando no GDR 21 anos, 15 anos como xerente na Asociación Terras de Miranda, no primeiro Leader + (2002-2006) e no Leader actual (2014-2020) e 6 anos como técnico do GDR Comarca de A Mariña (2007-2013). Comprendemos 14 municipios: Alfoz, Barreiros, Burela, Cervo, Foz, Lourenzá, Mondoñedo, Ourol, O Valadouro, O Vicedo, Ribadeo, Trabada, Viveiro e Xove. Forman parte do noso GDR: Concellos, Asociacións de Mulleres Rurais, de Mozos e Mozas, Culturais, Artesanais, SAT, ACIAM (Asociacións de comerciantes), Asociacións de veciños, de Mozos e Mozas Agricultoras, de Fruticultores, e un longo etcétera. Un dos vosos lemas é ‘Impulsando o progreso da Mariña Lucense’. A que tipo de proxectos se orientaron as axudas nos últimos anos para conseguir este impulso (tanto públicos como privados)? A nosa actividade foi moi plural e orientada a articular todos os elementos que interveñen na dinámica do nosos territorio. Por exemplo, subvencionamos proxectos de aloxamento turístico (aldea de turismo rural, pensións, hoteis, apartamentos turísticos, glamping, cabanas de madeira,etc.), proxectos empresariais, transformación e comercialización de produtos agroalimentarios, vivendas para maiores independentes,  construción de locais sociais e equipamentos dos mesmos para o desenrolo de actividades relacionadas coas novas tecnoloxías ou equipamento para o desenrolo de outras actividades de formación, entre outros moitos proxectos. Ademais, recentemente traballamos con paquetes turísticos que presentamos ao resto de axentes do territorio, ao mesmo tempo que fixemos obradoiros de como elaborar un paquete turístico para crear sinerxias entre todos eles. Ademais, pretendemos incentivar que todos os axentes sexan quen de dar información específica e turística tanto da zona, como das posibilidades que ofrece, para levar o turismo máis alá de certos puntos de interese destacados. Como valorades a situación de desenvolvemento rural no voso territorio e os obxectivos que vos marcades? Considero que todo contribúe a favorecer o desenvolvemento do noso territorio, desde unha pequena iniciativa a unha máis grande, e que os resultados vense a curto e medio prazo.  Proxectos empresarias, turísticos, de servizos sociais, agrarios, etc., en algúns como os servizos sociais son máis inmediatos, no sentido en que a repercusión para o territorio é dende un primeiro momento. A Mariña sempre foi unha zona con un gran dinamismo emprendedor. Hai emprendedores novos, que queren poñer e poñen en marcha iniciativas, xa desde un carácter moito máis innovador. E logo tamén con empresas que queren modernizar e ampliar a súa actividade para adaptarse ás novas demandas do mercado. Encontrámonos tamén con debilidades que ten o territorio nas que se debería traballar, pero xa desde un ámbito político que conlevarían á xeración de novas oportunidades no mesmo. Temos un gran problema de transporte, tanto entre os municipios de A Mariña, como de horarios coas cidades porque están moi limitados. Igualmente, os obxectivos que nos marcamos van desde impulsar a creación, modernización e diversificación empresarial, ata traballar nun turismo máis sostible, no ecoturismo, e nunha maior oferta de experiencias turísticas. O turismo é un dos puntos fortes da Mariña, e en xeral o sector servizos. Desde o GDR  tamén é unha das vosas apostas. Como apoia este GDR o turismo? Por un lado subvencionando os proxectos turísticos, sobre todo de aloxamento turístico, foron os máis solicitados a través das convocatorias Leader e por outro lado a través de proxectos de animación do GDR: O primeiro proxecto baseouse en identificar os recursos patrimoniais de carácter cultural, natural e gastronómico de maior interese do territorio para mellorar a competitividade das empresas relacionadas con produtos agroalimentarios locais de KM0 e para o deseño de experiencias turísticas autoguiadas atractivas vinculadas cos procesos produtivos do territorio. No segundo proxecto fíxose á adaptación da oferta ás características do mercado mediante a creación de paquetes de produtos e experiencias e a creación de sinerxias entre o tecido produtivo e os servizos turísticos do territorio. Tamén se levou a cabo a captación e incorporación de empresas turísticas necesarias para a execución do proxecto, e realizáronse dous obradoiros de networking. No terceiro proxecto deseñouse un manual de prescritores do destino dirixido ao tecido turístico e un obradoiro de activación de prescritores dirixido ás empresas adheridas co obxecto de presentar unha ferramenta que posibilite o coñecemento da oferta do territorio que permita prestar un asesoramento de calidade aos visitantes, así como facilitar sinerxias con outros axentes cos que se poida colaborar. Presentouse un selo identificativo da Rede de Prescriptores do territorio facendo un estudo de mercados nacionais e internacionais para a comercialización e prospección de mercados, axencias de viaxe e touroperadores, e deseñando un paquete base extraído dos anteriores. Tamén se realizou un FAM TRIP no territorio con axencias de viaxes de Canarias. Do mesmo xeito, desenvolveuse un proxecto para poñer en marcha un club de produto de ecoturismo, no que se identificaron as bases, o modelo de xestión, o manual de requisitos e o plan de acción. En definitiva leváronse acabo moitos outros proxectos enfocados a desenvolver e potenciar un turismo sostible. Ademais de todo, a sede do GDR está asentada na Horta de Mondoñedo. O sector primario, e en xeral a agricultura, é outro dos vosos focos? No referente ao sector primario, traballamos nesta liña a través de proxectos de cooperación con outros GDR galegos. O primeiro proxecto: 'Alimentos da Biosfera: Rede para a promoción de circuítos curtos alimentarios baixo a marca Reserva da Biosfera' e logo a través do proxecto 'Rede de Ecocomedores' para animar o consumo de produtos ecolóxicos, de tempada e de proximidade en comedores escolares do territorio. Entre outras colaboracións, participamos como socios do proxecto 'Eo Alimenta', cuxo impulsor foi o Concello de Ribadeo xunto coa Universidade e a Fundación Juana de Vega, polo cal se plantexou unha estratexia alimentaria para a cunca do Eo, que afecta a tres territorios -Ribadeo, Trabada e Barreiros-. Neste momento estase a intentar poñer en marcha as accións que se determinaron en dita estratexia. Arrancamos recentemente un novo período para os Grupos de Desenvolvemento Rural. Cales son os obxectivos da vosa estratexia para esta nova etapa?

• Diversificación da economía e mellora da competitividade

1. Modernización e diversificación de empresas
2. Fomento do autoemprego
3. Xeración de oportunidades
4. Potenciación do mercado turístico

• Plan de dixitalización

1. Mellora da competitividade empresarial a través da dixitalización dos procesos de produción
2. Incentivar o teletraballo
3. Creación de entornos de traballo intelixentes
4. Aplicabilidade das ferramentas dixitais nos procesos de comercialización
5. Aplicabilidade das ferramentas dixitais nos servizos a colectivos desfavorecidos

• Aplicación da estratexia europea 'Da granxa á mesa'

1. Valorización dos produtos agroalimentarios de calidade do territorio
2. Fomento da actividade agraria, principal ou complementaria
3. Promoción de programas de comercialización de produtos km0
4. Relación entre a venda agroalimentaria e o agroturismo
5. Redución da pegada de carbono e da contaminación
6. Recuperación de terras en abandono para creación ou ampliación da actividade agraria

• Mellora da eficiencia enerxética e emprego de enerxías limpas

1. Implantación de enerxías renovables
2. Mellora da capacidade enerxética nas explotacións agrarias
3. Redución do gasto enerxético tanto en iniciativas privadas como públicas
4. Emprego de enerxías limpas nos procesos industriais
5. Aproveitamento dos recursos da auga
6. Xeración de actividade económica relacionada coa biomasa

• Medidas de corresponsabilidade social

1. Fomento de iniciativas do empoderamento da muller a través da potenciación do emprendemento
2. Mellora da empregabilidade dos colectivos desfavorecidos, sobre todo persoas con discapacidade
3. Loita contra a violencia de xénero
4. Emprego de transporte sen combustible fósil

• Conservación do patrimonio rural

1. Mellora e coidado do medio ambiente
2. Posta en valor dos espazos naturais e dos elementos patrimoniais
3. Desenvolvemento de actividades turísticas (Ecoturismo- Espeleoparque)
4. Preservación dos valores idiosincráticos do territorio

• Servizos asistenciais básicos

1. Iniciativas de coidado dos maiores, menores e dependentes
2. Creación e mellora de espazos asistenciais
3. Servizos básicos ás persoas a domicilio
4. Mellora dos servizos de transporte adaptado

Con que orzamento contades e que investimento prevedes mobilizar? Se 3.000.000€ é o investimento a mobilizar, pois aproximadamente o dobre. Que cuestión ides priorizar, polo tanto, para este novo ano que ven? Entre elas está o sector empresarial e agrario/forestal. Imos darlle unha volta para implicarnos neste ámbito e ver de que xeito podemos apoialo. Que destacarías do Bono Activa Rural? Son 18.000€ para autónomos. É unha nova oportunidade que se introduce no novo programa da cal se poderán beneficiar proxectos que sexan importantes para os núcleos rurais, pero que polas características dos mesmos non dean alcanzado unha puntuación o suficientemente elevada para conseguir subvención, xa que tamén os recursos cos que contamos son escasos. Como valorades o nivel de coñecemento que ten a poboación nas vosas comarcas sobre o GDR e as posibilidades das axudas Leader? Todavía hai xente no territorio que non coñece os GDRs, pero penso que levando xa tres programas Leader realizados no territorio, o coñecemento é cada vez maior, ao igual que a demanda de proxectos ou información acerca das nosas axudas. Tamén os proxectos de animación e cooperación nos permiten traballar con axentes do territorio de distintos ámbitos que fai que cada vez coñezan mellor o noso traballo e se dirixan a nós para demandar axuda ou charlas, formación, etc.. e tamén fai que aumenten as sinerxias entre os distintos axentes implicados.

2050 é un ano clave. A poboación mundial está a crecer e para entón espérase que alcance os 9.700 millóns de persoas -dos 8.045 millóns rexistrados este ano, segundo datos do Fondo de Poboación de Nacións Unidas (UNFPA)-. Este aumento poboacional compromete as fontes de alimentos tal e como hoxe as coñecemos, e somete a retos específicos a sectores como o cárnico e o lácteo, sempre baixo os paradigmas de sustentabilidade e resiliencia. Deste xeito, a diversificación da produción de proteínas sitúase como un tema central no futuro da alimentación. Optimizar e maximizar as fontes de proteínas animais e vexetais é a dirección que seguirá a produción de alimentos, así como, a procura de proteínas complementarias obtidas a partir de legumes, algas ou fungos. Os avances tecnolóxicos e a intelixencia artificial axudarán no desenvolvemento de todo esta formulación. Falamos coa doutora e investigadora do CSIRO (Organización de Investigación Científica e Industrial da Commonwealth), Aarti Tobin, especialista en tecnoloxía alimentaria.  En primeiro lugar, podería presentarse e presentar a súa función profesional no CSIRO? Son a Dra. Aarti Tobin e traballo para o CSIRO (Organización de Investigación Científica e Industrial da Commonwealth). CSIRO é a axencia científica nacional de Australia e, durante máis de 100 anos, apoiou ás industrias agrícolas nos sectores agrícola, gandeiro, lácteo, acuícola e hortícola. Son investigadora científica con formación en tecnoloxía alimentaria e dediquei a maior parte da miña carreira a investigar como podemos engadir valor aos cortes de carne de menor valor e maximizar o valor de toda a canle. Dirixo o traballo de produción de proteínas animais na Future Protein Mission de CSIRO. Que liña de investigación segue neste centro? Nosa Future Protein Mission pretende aproveitar a oportunidade de satisfacer a crecente demanda mundial de proteínas apoiando á industria australiana no desenvolvemento de produtos proteicos novos e de valor engadido para o mundo. Buscamos formas de sacar máis partido das fontes de proteínas existentes -como a carne, as plantas e o peixe- e de idear novas fontes que as complementen.  A investigadora Aarti Tobin coa doutora Patricia Sánchez López, colaboradora de investigación. / Fonte: USC-Aarti Tobin Vostede estivo recentemente en Galicia, a través da Universidade de Santiago de Compostela, dando unha charla na aula de Produtos Lácteos do Campus Terra. Nela referiuse ao problema que pode supor o crecemento da poboación mundial para o ano 2050. Cales son os retos aos que nos enfrontamos nesta paradigma? En 2050, a poboación mundial alcanzará os 9.700 millóns de habitantes, o que fará que a demanda mundial anual de proteínas case se duplique en comparación co consumo anual actual. A produción actual de proteínas non poderá satisfacer a demanda futura. Necesitamos producir máis proteínas, de forma sustentable, de máis fontes para unha poboación mundial en aumento e para satisfacer as cambiantes preferencias dos consumidores e as tendencias dietéticas. Só a industria australiana da carne vermella contribuíu con 17,6 mil millóns de dólares ao PIB en 2018-19. CSIRO está a apoiar ás nosas industrias de proteínas de orixe animal de alto valor, incluída a acuicultura, para mellorar a produtividade, a eficiencia, a rendibilidade e a sustentabilidade. Na área da proteína tradicional, estamos a abordar a sustentabilidade a través de pensos sustentables, así como agregando valor aos coproductos e subproductos para maximizar o valor de todo o animal. Ademais da carne, tamén nos centramos nas industrias emerxentes para satisfacer a crecente demanda de proteínas. Isto inclúe proteínas complementarias derivadas de legumes, como a soia e os garavanzos, así como de algas, fungos, insectos e as derivadas da agricultura celular.  Vostede di que é necesario diversificar a produción de alimentos e aumentar as fontes de proteínas. Como pode lograrse isto, probando novas especies vexetais ou creando alimentos sintéticos? No ámbito das proteínas vexetais, centrámonos na transformación de cereais e leguminosas, importantes para Australia, en ingredientes ricos en proteínas que poidan converterse en produtos de alto valor, apoiados pola nutrición e a sustentabilidade. En Australia, traballamos coa industria para establecer e aumentar a capacidade de fabricación a gran escala no procesamento e a extrusión de proteínas. Tamén apoiamos o desenvolvemento de industrias proteínicas totalmente novas que reciclan fluxos de residuos de baixo valor para convertelos en ingredientes proteínicos de alto valor, como a reutilización de residuos agrícolas ou alimentarios mediante a fermentación de precisión ou de biomasa ou para a produción de insectos.  A que retos enfróntanse os sectores lácteo e cárnico para facer sustentable a produción, principalmente en termos de xestión? A carne vermella e os produtos lácteos adoitan ser obxecto de escrutinio desde o punto de vista da sustentabilidade, debido ao impacto ambiental dos gases de efecto invernadoiro.  O sector australiano da carne vermella esfórzase por reducir as emisións e fixouse o obxectivo de ser neutro en carbono no futuro. A investigación e a tecnoloxía do CSIRO axudan ao sector a conseguilo.  Por exemplo, a nosa investigación demostrou que cando se engaden algas Asparagopsis aos pensos secos para rumiantes, pódense reducir as emisións de metano en máis dun 80% en condicións controladas. En 2020, CSIRO creou unha empresa chamada FutureFeed para comercializar este ingrediente. Actualmente hai varios licenciatarios en todo o mundo que cultivan e procesan esta alga para o seu uso na alimentación do gando. Outra forma de axudar a mellorar a sustentabilidade é maximizar o valor de toda a canle engadindo valor ás partes de menor valor, o que axudaría a reducir os residuos. O CSIRO tamén leva a cabo continuamente investigacións que melloran as razas e utilizan tecnoloxías innovadoras para mellorar as prácticas de xestión, a saúde animal, o benestar e a resistencia.  A crecente demanda de dietas ricas en proteínas é unha das cuestións clave na alimentación sustentable do futuro. Cal debe ser a base da nosa dieta se queremos conseguir unha alimentación sostible no futuro? No futuro, a dieta mundial seguirá incluíndo todo tipo de proteínas, de todas as fontes, polo que debemos asegurarnos de que a produción sexa o máis sustentable posible en todas as industrias. Cando pensamos na nosa dieta, é importante ter en conta a saúde e a nutrición, ademais da sustentabilidade. As proteínas animais achegan beneficios nutricionais como proteínas, graxas (incluídos os ácidos grasos omega 3) e nutrientes como ferro, zinc e vitaminas. As proteínas vexetais achegan nutrientes importantes como fibra e ácidos grasos omega-3 de cadea curta. Independentemente de se se consomen carnes, alternativas vexetais ou unha combinación de ambas, o máis importante é asegurarse de que formen parte dunha dieta equilibrada que tamén conteña carbohidratos de calidade e unha ampla variedade de froitas e verduras. É posible que no futuro vexamos produtos híbridos que inclúan proteínas animais e vexetais, o que podería axudar a abordar tanto os aspectos nutricionais como os de sustentabilidade. A produción animal e vexetal tal e como a coñecemos hoxe cambiará, pero en termos de xestión ou de que forma? Seguimos traballando en xenética e mellora animal e vexetal. Por exemplo, grazas á reprodución selectiva conseguimos aumentar o contido proteínico da soia. Estamos a aplicar o aprendido a outros cultivos para aumentar o contido proteínico das leguminosas. Aumentar o contido proteínico e as propiedades funcionais de certas leguminosas proporcionaría novos ingredientes proteínicos para produtos cárnicos de orixe vexetal, que actualmente dependen en gran medida das proteínas de soia. Tamén estamos a estudar como mellorar a funcionalidade das proteínas vexetais, por exemplo reducindo o sabor a xudía para mellorar a apetencia dos produtos cárnicos vexetais. Como xa dixemos, investigamos para mellorar a saúde, o benestar e a resistencia das razas animais. Poden os avances tecnolóxicos e mesmo a intelixencia artificial axudarnos a superar os retos aos que nos enfrontamos en materia alimentaria? Si. Tecnoloxías como o procesado por altas presións demostraron que a calidade do produto e dos nutrientes, así como a vida útil dos alimentos, poden mellorarse utilizando esta tecnoloxía, á vez que se minimiza ou elimina o uso de aditivos ou conservantes. Os recentes avances na fermentación de precisión, en termos de custo e rendemento da lectura e escritura do ADN, así como de ferramentas de enxeñaría xenómica máis precisas, abriron oportunidades para que a industria alimentaria produza ingredientes ou compostos específicos de alto valor para abastecer produtos alimenticios destinados ao mercado de ingredientes de orixe non animal.  Na fermentación de precisión, a IA pode utilizarse para controlar estritamente as condicións de procesamiento co fin de garantir o rendemento e a calidade dos ingredientes producidos.  A IA tamén pode utilizarse para desenvolver xemelgos dixitais para operacións unitarias no procesado de alimentos, por exemplo, a extrusión de proteínas vexetais texturizadas, para determinar as condicións de procesado ideais para producir a textura desexada. Así reduciríase o número de probas necesarias para obter o produto desexado. No futuro, poderemos imprimir alimentos en 3D? Xa podemos imprimir alimentos en 3D. Hai impresoras que poden facer deseños incribles con chocolates. Con todo, a impresión 3D de produtos alimentarios ten as súas dificultades, especialmente a "tinta" para imprimir os alimentos. O comportamento de fluxo da tinta e a súa capacidade para fraguar antes de engadir a seguinte capa pode ser difícil, e que as distintas capas se unan para formar unha forma que sexa atractiva visualmente pode ser todo un reto. A adición de espesantes e aglutinantes á tinta alimentaria para mellorar a súa fluidez e fraguado pode repercutir no sabor e a textura do produto acabado. Tamén necesitamos avances tecnolóxicos no deseño das impresoras 3D para utilizar tintas alimentarias que impriman alimentos non só atractivos á vista, senón tamén saborosos. Todos estes cambios na produción de alimentos van ter un gran impacto social, sobre todo para o gando e as granxas. Como se poden mitigar estes efectos? Creo que calquera sistema futuro de produción de alimentos debe ter como prioridade a sustentabilidade, desde o punto de vista ambiental, económico e humano.  Como podemos ter sistemas de produción e transformación máis eficientes? Como utilizamos calquera fluxo secundario ou de residuos procedente das fases de produción e transformación? O que producimos satisfai as necesidades nutricionais? É accesible e alcanzable? Temos que facernos estas e outras preguntas para ser sustentables no futuro.