A "XV Xornada Técnica para Responsables de Calidade das Fábricas de Galis" ofreceu ao público a intervención de Juan Gómez Apesteguía, xefe de seguridade alimentaria da Consellería de Medio Rural, ademais de asesor de AGAFAC. Esta intervención quixo demostrar que, aínda a día de hoxe, o etiquedato dos pensos para animais de explotacións agrogandeiras e tamén de compañía, presentan desviacións, erros intencionados ou non e nomenclaturas de substancias alimentarias ás veces descoñecidas dentro do mercado tanto galego como no resto do Estado. Porén, Gómez Apesteguía comezou a súa intervención aclarando uns conceptos básicos para o traballo da inspección alimentaria gandeira como son as obrigas de gardar mostras de produtos que se van usar na fabricación de pensos.
Conservación de mostras
A primeira parte da intervención de Juan Gómez Apesteguía consistiu en explicar as recomendacións sobre as condicións para o cumprimento das disposicións establecidas no Anexo II do Regulamento 183/2005, concretamente o apartado “Control de calidade”, e dentro del, sobre a mostrateca. Este último concepto é o conxunto de mostras recollidas nun establecemento produtor de pensos. Ditas mostras representan cada lote de ingredientes que forman parte dun penso composto e de cada lote de produto acabado. Estas recomendacións para o correcto cumprimento sobre a mostrateca foron aprobadas polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación (MAPA) o 22 de marzo de 2022.
O obxectivo do Regulamento 183/2005 remarca que, coa finalidade de garantir a trazabilidade, os fabricantes deberán conservar documentos sobre as materias primas dos pensos compostos. Os documentos deberán estar a disposición das autoridades durante “un periodo acaído co uso para o que comercializan o produto”. A isto engaden que se deberán conservar “cantidades suficientes” tanto de ingredientes e lotes de elementos fabricados e comercializados ou “de cada fracción específica da produción (de ser unha produción continua)”, para garantir a trazabilidade. Todo isto farase mediante un procedemento establecido previamente polo fabricante.
As mostras deberán ser gardadas de tal maneira que quede garantida a súa identificación e a súa conservación farase en condicións de almacenamento que eviten a posibilidade de modificación anormal na composición ou mesmo de adulteración. Estas mostras tamén permanecerán ao dispor das autoridades competentes durante un período axeitado para o fabricante. No caso de pensos para animais non destinados a producir alimentos, o fabricante só terá que conservar mostras do produto acabado.
A dúbida xorde arredor do concepto “mostra suficiente”, é dicir, a cantidade estimada como necesaria para realizar as probas necesarias de cara ás analíticas que se apliquen. As cifras concretas segundo as recomendacións do MAPA serán: 500 gramos (g) en canto pensos sólidos e 500 mililitros (ml) en pensos líquidos ou semilíquidos. Os aditivos de alto custe e as materias primas de moi baixa porcentaxe de inclusión en fórmula, poderán gardar mostras cunha cantidade mínima de 100 g ou ml. Será así no caso de acreditarse que non serán necesarias cantidades maiores para as análises.
Obxecto: trazabilidade
O Regulamento (CE) 767/2009, sobre comercialización e utilización de pensos, sinala que: “o etiquetado cumpre con obxectivos en materia de aplicación da lexislación, trazabilidade e control”. Por outra parte, as etiquetas deben ter información para que os compradores poidan escoller o tipo de penso que cubra as súas necesidades, para iso debe ser “consistente, coherente, transparente e comprensible”.
O artigo 4 do mesmo Regulamento ten uns requisitos de seguridade e comercialización para os comercializadores de pensos que deberán garantir que estes produtos estean etiquetados, envasados e presentados de conformidade coas disposicións establecidas segundo o Regulamento mencionado e outras lexislacións
Por tanto, o etiquetado dos pensos obedece ao seguemento dos mesmos desde a recollida das materias primas até que son postos no mercado. Así, e segundo o que di o Regulamento (CE) 178/2002, sobre os procedementos relativos da seguridade alimentaria, sinala no seu artigo 18 en referencia á aplicación da trazabilidade. En todos os pasos da produción, da transformación e da distribución deberá asegurarse a trazabilidade de alimentos, pensos e animais destinados para alimentación e calquera outra substancia destinada para a súa incorporación nun alimento ou nun penso, ou coa probabilidade de ser engadida.
É por iso, que o mesmo artigo no seu punto 4 insiste en que os alimentos ou pensos comercializados ou con posibilidades de seren comercializados na UE, deberán estar debidamente etiquetados. Todo para facilitar a trazabilidade con documentación e información segundo disposicións máis específicas. Todas as cuestións anteriores inclúen o etiquetado dos pensos elaborados na fábrica, senón tamén aqueles que mercou o fabricante dentro da avaliacón de provedores.
Erros frecuentes
Os erros máis frecuentes no etiquetado son lapsos ou equivocacións. Non obstante, hai erros na redacción do documento ou foi redactada para a confusión do cliente. A finalidade é que crea estar mercando un produto diferente do que é realmente, salvar trámites administrativos, ampliar o número de clientes.
As inspeccións tamén detectaron que a maioría das etiquetas con erros corresponden a “penso complementario” cando non o son. A definición de “penso complementario” é a dun penso composto cunha proporción máis alta de determinadas substancias aínda que, debido a súa composición, non é abondo para unha ración diaria de non ser que se mesture con outro penso (Regulamento (CE) 767/2009). Fronte a esta definición temos a do “penso composto”, unha mestura de polo menos dúas materias primas para pensos, tanto ten se levan aditivos para penso ou non, e que serven para alimentar animais por vía oral como penso completo ou complementario.
Mostra de erros
Juan Gómez Apesteguía mostrou algúns exemplos de etiquetado con erros que demostran a “habilidade” dos productores en canto poder superar algunhas normativas. Na primeira diapositiva mostra unha etiqueta de “penso composto”. Os compoñentes son polpa de chicoria e aditivos. O penso composto debe ter dúas materias primas, aquí só hai unha, primeira cuestión. Ademais, o vendedor quere facer pasar como materia prima un aditivo, a bentonita, usada para reudicir contaminación por microtoxinas. E neste caso, o 85% do penso é bentonita.
Esta estiqueta describe unha premezcla, é dicir, un aditivo diluído nun soporte, neste caso a chicoria. A causa de posible infracción está en que o fabricante sabe que vende unha premezcla e só podería vendela a fabricantes de penso. Por que o fai? Aumentar o número de clientes de maneira ilegal.
O segundo exemplo é unha etiqueta que presenta un “alimento completo” para rumiantes. O etiquetado, se se examina con claridade, mostra un penso complementario. O fabricante corrixiu este dato, mais hai outro que é intrigante: “aportar regularmente durante períodos de stress cando máis risco teñen os animais”. Risco de que? A etiqueta viña en castelán e portugués e nesta parte poñía: “reporta inmunidade”, un alimento? A composición pola súa parte aportaba carbonato cálcico e litoteme. Isto último é unha alga e esta descrición non vén na etiqueta.
A terceira etiqueta indica que “axuda en caso de cetose e desordes metabólicos postparto por desequilibrios nutricionais”. Se fala de cetose é unha indicación terapéutica. O produto en cuestión debera ser presentado como penso dietético. Nun seguinte exemplo, o penso di ter compostos anti-salmonela, cando non existen tales compostos.
A seguinte indica que é aceite de soia G.M.O., o que non indica é o significado: aceite obtido a partir de soia modificada xeneticamente, que sería a denominación legal. Por último, hai quen etiqueta sen ter en conta certos parámetros aínda que se ofreza toda a información necesaria. Por iso, neste último caso, houbo un aviso e o fabricante rectificou e realizou a nomenclatura segundo lexislación.