“A prevención é a arma máis importante na loita contra a mamite”

Luis Miguel Jiménez, veterinario de Servet Talavera, é especialista en control de mamite e calidade do leite con máis de 30 anos de experiencia asesorando a explotacións lácteas en España e Portugal. É autor de traballos científicos e artigos de divulgación sobre mastite e relator habitual en foros nacionais e internacionais. Abordamos con el algunhas recomendacións para reducir a incidencia das inflamacións intramamarias a nivel de granxa.

– Que é a mastite?
– A mastite é unha reacción inflamatoria dos tecidos produtores e secretores da glándula mamaria. Esta reacción o máis normal é que se produza por unha infección, isto é, pola entrada dun microorganismo polo conduto do pezón, aínda que tamén pode ser consecuencia dun traumatismo. A reacción inflamatoria que se desencadea ten como obxectivo a eliminación dos microorganismos causantes da infección, para así reestablecer a función dos tecidos produtores de leite e, como consecuencia, a súa produción.

– Cal é a diferenza entre as mastitis subclínicas e clínicas?
– A mamite clínica prodúcese cando se observa como signo a alteración do leite. Diferenciamos 3 graos segundo a súa severidade:

• Grao 1 ou leve, no cal soamente hai alteración do leite.
• Grao 2 ou moderada, na que ademais da alteración do leite hai inflamación da glándula mamaria (un ou máis cuartos) e pode haber dor e calor.
• Grao 3 ou severa (tamén denominada aguda), que ocorre cando ademais se observan outros signos como febre, deshidratación, falta de apetito etc.

Os casos de mastite clínica adoitan ser de curta duración se se instaura un tratamento eficaz. A diagnose faise polos cambios no leite e na glándula mamaria.

Os casos de mastite clínica adoitan ser de curta duración se se instaura un tratamento eficaz

A mastite subclínica é aquela na que non se observa ningunha alteración na secreción láctea. O ubre ou os cuartos por separado están aparentemente normais, pero existe unha infección. A diferenza da mastite clínica, a mastite subclínica adoita ser de maior duración. Se este proceso se alonga no tempo (meses ou mesmo unha lactación completa), a mastite subclínica denomínase crónica e en ocasións pode desencadear en episodios de mastite clínica intermitentes.

Para a determinación da mastite subclínica necesítanse métodos de diagnóstico a carón da vaca como o Test de California, unha toma de mostras para determinar o reconto de células somáticas e por último un cultivo microbiolóxico para o illamento e identificación do xerme causante da mamite.

– Que patóxenos poden causar mamite?
– A mastite é unha enfermidade infecciosa causada por microorganismos como bacterias, micoplasmas, algas e fungos. Se diferenciamos entre mastite contaxiosa e mastite ambiental, a mastite contaxiosa está causada por patógenos cuxo reservorio principal é a glándula mamaria infectada. Entre os seus máximos expoñentes atópanse Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae e Mycoplasma spp. A mastite contaxiosa transmítese de vaca a vaca durante o muxido.

Unha mala rutina de muxido pode provocar que as vacas se infecten de mastite

A mastite ambiental é aquela na que os patóxenos responsables se multiplican no ambiente onde se atopan as vacas: camas, feces, auga etc. As vacas inféctanse durante o muxido por unha mala rutina de manexo, ou en períodos entre muxidos. Como exemplo destes patóxenos temos os estreptococos ambientais como Streptococcus uberis e enterococos, as enterobacterias, como son Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Serratia marcescens, Pseudomona aeruginosa, etc. Tamén existe outro microorganismo ambiental, unha alga unicelular denominada Prototheca zopfii cuxo reservorio son as feces infectadas e a auga.

Por último, diferenciamos patóxenos oportunistas, que son habitantes da pel e os tetos e como o seu nome indica aproveitan calquera ocasión para entrar polo conduto do pezón. Neste grupo temos aos estafilococos coagulasa negativos.

Existen ademais outros microorganismos como son Truperella pyogenes, especies de fungos como Candida albicans etc.

– Que perdas económicas causa nunha explotación?
– A importancia da mastite radica precisamente nas perdas económicas que ocasiona. As maiores perdas débense principalmente á baixada na produción de leite, desencadeada polos microorganismos que destrúen o tecido produtor. Estas perdas pódense calcular nun 66% do total das perdas.

A continuación temos un aumento no risco de eliminación involuntaria que debemos facer de vacas que teñen mastite e que non teñen potencial produtivo. Para iso, debemos ter unha maior reposición de xovencas; isto calcúlase nun 22% do total das perdas.

A mastite provoca perdas en produción de leite, maior necesidade de xovencas de reposición, custos en tratamentos e traballo extra na granxa

O custo en tratamentos tanto dos casos de mastite clínica e subclínica, así como o custo en servizos veterinarios, supón un 6% do total das perdas.

O leite descartado é outro motivo de perdas, xa que o leite das vacas con mastite clínica non pode ir ao tanque e por tanto non pode venderse á industria; ademais, o leite de vacas con mastite subclínica en ocasións tampouco pode venderse xa que existe o risco de poder perder primas no pago por calidade do leite. Este custo calcúlase nun 5% do total.

Por último, existe un aspecto económico polo feito de ter mamites e é o traballo extra que se debe realizar xa que se deben separar vacas, tratalas, etc. Este custo pódese calcular nun 1% do total das perdas.

– Como podemos previr a mastite?
– A prevención é, sen dúbida, a arma máis importante na loita contra a mastite. Para iso debemos implementar un programa de Control de Mastite que debe constar dos diferentes puntos:

• Correcta rutina de muxido, tanto en limpeza e desinfección como en estimulación para que se produza a baixada do leite e a vaca se muxa canto antes.
• Control da máquina de muxido, para que non se lesionen os pezóns e para que o leite se extraia rapidamente; o contrario pode predispoñer a unha infección intramamaria.
• Eliminación de vacas crónicas, xa que son o reservorio das infeccións.
• Tratamento precoz de todos os casos de mastite clínica.
• Tratamento de secado a aquelas vacas que tivesen mastite clínica e/o subclínica na lactación anterior.
• Control do ambiente, máxima limpeza e hixiene na contorna da vaca e un bo deseño de instalacións minimizando o estrés.
• Vacinación, co fin de aumentar o status inmunitario para que as vacas teñan máis resistencias ás infeccións intramamarias e que as mastites sexan máis leves.
• Selección xenética, buscando animais con maior resistencia ás infeccións intramamarias.

– Que papel xoga a vacinación dentro das estratexias de prevención da mamite?
– A prevención é o máis importante cando falamos da loita contra a mastite. A vacinación é unha ferramenta excelente para aumentar as defensas das vacas contra as infeccións intramamarias. Mediante a vacinación téntanse reducir os casos de mastite clínica e que estes casos sexan dunha menor gravidade, causando o mínimo efecto na glándula mamaria. Pódese previr incluso a morte dalgunha vaca con mastite colibacilar. Unha redución nos casos de mastite clínica redundará nun menor uso no consumo de antibióticos e, por tanto, nunha contribución ao espírito One Health.

A vacinación é unha ferramenta excelente para aumentar as defensas das vacas contra as infeccións intramamarias

– Contra que patóxenos prevén a vacina Mastivac? Prevén as mastite de verán? Que beneficio económico nos achegan o seu uso?
– Mastivac é unha vacina polivalente inactivada contra mastite. Na súa composición leva substancias activas de cepas de microorganismos como Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus uberis e de Escherichia coli. Un feito relevante é que leva incorporado Escherichia coli (cepa J5 ATCC 43745), este antíxeno J5 é un antíxeno común a todas as enterobacterias, por tanto, vai reducir as mastites causadas por enterobacterias e este feito convértea nunha ferramenta de control obrigatoria.

Tamén pode previr a denominada mastite de verán, cuxo axente causal é Truperella pyogenes, e que afecta a vacas de carne en extensivo ou xovencas e vacas secas que saen ao pasto, podendo provocarlles a perda dun cuarto mamario.

O prezo da vacinación é insignificante, xa que as perdas por ter un só caso de mastite clínica na explotación equivalen ao custo de vacinar un rabaño de 100 vacas

O efecto económico da vacinación con Mastivac é inmediato. Débese a que as vacas vacinadas van ter unha maior resistencia ás mastites, as mamites clínicas que poidan ter van ser de menor gravidade e vai haber un efecto positivo na produción de leite, sendo maior a produción en vacas vacinadas. O custo da vacinación é insignificante xa que o custo de vacinar un rabaño de 100 vacas vai ser o mesmo que o que vai supoñer ter un só caso de mastite clínica na explotación.