Planificando o silo para a campaña

Para producir un silo de calidade e alta produtividade, hai varios factores durante o ciclo do cultivo que debemos ter en conta: a elección do híbrido e o seu manexo agronómico, o momento de picado ou a altura e o tamaño de picado. Pero estes non son os únicos puntos críticos onde a toma de decisión pode afectar a calidade e cantidade da nosa reserva forraxeira. A continuación, mencionaremos distintos puntos a ter en conta para lograr conservar, almacenar e suministrar a forraxe do mellor xeito.

Por onde comezar?

Dimensionamiento
Débese planificar a forma, de modo que a superficie de silo aberto a expor diariamente coincida coa necesidade de silo a extraer para cubrir as racións: mínimo de extracción diario 50 cm. Recoméndase manexar densidades maiores a 240 Kg. MS/m3 e lembrar que o material removido debe ser consumido polo gando en menos de 24 horas no posible, para evitar perdas de calidade.

En caso de falar de chourizos, o ideal sería un mínimo de extracción diario dun metro por día.

Ademais, o dimensionamiento do silo total en metros cúbicos ou toneladas, deberá estar suxeito á planificación forraxeira, de cara a cubrir a demanda e evitar faltantes de forraxe durante o transcurso do ano. Como consello á hora de planificar reservas, o ideal sería confeccionar para 14 meses. Deste xeito, disporíase dun stock de seguridade por se a campaña seguinte diminúe o rendemento, seméntase máis tarde, etc.

Confección
Homoxeneidade do picado e tamaño de picado: para asegurar esta variable, o ideal é utilizar o separador de partículas Penn State. Este é un sistema de tres caixóns cun funcionamento tipo peneira, o cal nos permite mediante unha mostra tomada da saída da picadora, coñecer a homoxeneidade e lonxitude da forraxe.

A continuación, móstranse valores teóricos, os mesmos poden ser os elixidos ou non, segundo a elección do nutricionista que elabore a ración.

Valores aproximados que se deberían atopar nas bandexas do Penn State.

Compactación
Como óptimo debemos asegurar valores de compactación de 240 kg/m3 de MS (materia seca). En caso de silo bolsas, requírese unha alta calidade de plástico e un terreo firme, parello, ben drenado e libre de malezas. O ideal sería obter un máximo de 10% de estiramento na bolsa para que o plástico non perda as súas propiedades e córrase o risco de rotura.

Procesado do gran
Obter un 100% dos grans partidos sería o obxectivo que deberiamos buscar, isto permitiranos ademais de favorecer o compactado, que todo o gran se aproveite no rume, elevando a eficiencia (bosta sen grans). O ideal é o crackeado do gran en máis de 4 fragmentos. A porcentaxe de gran partido pódese controlar tamén coas bandexas de Penn State (todos os grans partidos deberían estar na bandexa inferior) ou cun vaso medidor dun litro (menos de 4 grans enteiros por litro de mostra).

A nosa responsabilidade

Unha correcta fermentación depende das decisións e prácticas de manexo que se implementen antes e durante o proceso de ensilado. As prácticas de manexo que o produtor pode controlar son:

Estado de madurez do cultivo (% de humidade ou de materia seca).
Arquitectura da estrutura do silo.
Método, velocidade de enchido e subministración.

Prestando especial atención a detalles como a velocidade de enchido, longo de picado, distribución e compactación do silo; asegurarase en gran medida unha correcta fermentación do ensilado, permitindo un elevado consumo de materia seca e por conseguinte unha boa resposta animal, ademais de perdas mínimas de enerxía no proceso fermentativo.

Sumado a isto, a inoculación do silo por medio de bacterias permitirá un mellor desenvolvemento do ensilado. Cando falamos de bacterias, diferéncianse dous grandes grupos: as Bacterias chamadas de primeira xeración (Bacterias Homofermentativas), as cales estimulan o proceso fermentativo e as Bacterias de segunda xeración (hetero e homo fermentativas), que teñen a capacidade de mellorar a estabilidade da silaxe, unha vez que a mesma se abra para ser empregada.

A continuación, daranse a coñecer as distintas etapas mediante as cales convertemos o noso millo nun silo de alta calidade. A medida que vaiamos desenvolvendo o proceso, remarcaranse as posibles perdas.

Que pasa dentro do silo?

Etapa 1: Proceso de respiración aeróbica

Esta primeira etapa debe ser o máis curta posible, xa que os microorganismos, fungos e fermentos, principalmente aeróbicos, ao respirar consumen carbohidratos solubles que conteñen enerxía altamente dixestible. Doutro xeito, estes carbohidratos deberían estar dispoñibles para as bacterias benéficas produtoras de ácido láctico, e o que é máis importante, para o consumo animal.

Esta respiración produce auga e calor na masa do silo, o ideal sería que o ascenso de temperatura non supere os 4° a 6 °C por riba da temperatura ambiente no momento de ensilado.

Consideracións

Contido óptimo de MS do cultivo: 35 – 40%. Con esta porcentaxe de materia seca favorécese a compactación e por conseguinte o proceso fermentativo. Sumado a isto, ensilar cultivos con alta humidade, aumenta as perdas por efluentes, os cales favorecen o desenvolvemento de microorganismos non desexados e, ademais, estes líquidos conteñen entre un 6 e un 8% de nutrintes solubles de alta calidade que deixarían de ser aproveitados polo gando.
Longo e uniformidade de picado: a uniformidade deste favorece o acomodado e compactado do silo.
Enchido rápido e compactación adecuada: para selar o silo o máis rápido posible e non permitir o intercambio gaseoso (máquinas con alta capacidade operativa).
Selado do silo confeccionado: para evitar a entrada de osíxeno na superficie exposta.
Todo o mencionado permitirá unha fermentación óptima para asegurar conservar o máximo de MS e calidade.
Desde o punto de vista da confección, un silo bolsa permite irnos a valores de MS máis próximos ao límite máximo, pero o mellor é respectar o rango ideal de MS.

Etapa 2. Fermentación anaeróbica

Esta etapa caracterízase por poboacións de bacterias que fermentan os azucres e son convertidos principalmente en ácido láctico, pero tamén en ácido acético, etanol, dióxido de carbono e algúns outros produtos.

A produción de ácidos baixa o pH do material ensilado, o que xunto á falta de osíxeno, inhibe o desenvolvemento doutros microorganismos.

As bacterias produtoras de ácido acético fermentan carbohidratos solubles, xerando ácido acético como produto final, o que a pesar de ser un proceso indesexable, resulta importante, xa que este é utilizado polos rumiantes como un catalizador para obter o pH necesario para o proceso de dixestión. Cando o pH da masa ensilada cae por baixo de 5, a poboación das bacterias acéticas diminúe, xa que este nivel de acidez inhibe o seu crecemento.

Non é conveniente que este proceso de fermentación acética se prolongue, xa que este tipo de bacterias consomen ao redor do 36% dos hidratos de carbono (HDC) para a produción de ácido, por tanto, podería reducir o nivel enerxético dos silos.

Debido ao descenso de pH, as bacterias produtoras de ácido láctico convértense en dominantes, do mesmo xeito que o ácido láctico.

En silos ben fermentados, polo menos o 70% dos ácidos presentes son lácticos. Este ácido tamén será utilizado polo gando como fonte de enerxía.

Consideracións

Silos que tiveron unha fermentación acética prolongada son máis inestables durante a etapa de extracción e subministración, isto tradúcese nunha degradación máis rápida. Un claro indicador da fermentación acética prolongada é un cheiro avinagrado forte e unha cor amarronada escura.
A elección de híbridos para silo que nos acheguen, ademais de calidade de fibra, un bo contido de azucres solubles desde o gran permitirá unha fermentación adecuada, un correcto descenso do pH, aportar enerxía e unha segura estabilización do silo.
O ideal dun bo silo é que presente unha relación de 3-1 ácido láctico / ácido acético.

O ideal dun bo silo é que presente unha relación de 3-1 ácido láctico / ácido acético

Etapa 3. Estabilización

A etapa comeza cando chega o pH de estabilización. Durante esta fase, o pH do material ensilado permanece relativamente estable e existe mínima actividade microbiana ou encimática, sempre que o silo sexa mantido en forma anaeróbica, sen aire. A fermentación láctica non só estabiliza o silo co pH máis baixo (maior acidez), senón que é a máis eficiente no aproveitamento dos azucres dispoñibles nas células da forraxe.

No seguinte cadro visualízanse as características que expresaría o silo se unha fermentación predomina sobre a outra, lembrar que sempre se busca unha relación 3/1 láctico/acético.

Consumo de azucres e pH de referencia, de acordo ó tipo de fermentación producida.

Etapa 4. Respiración e oxidación secundaria pola apertura do silo

Nesta fase ocorren as maiores porcentaxes de perdas de todo o proceso, podendo chegar ao 40%.

Comprende os procesos respiratorios e de degradación que ocorren durante a extracción e subministración. Esta fase comeza unha vez que o silo é aberto e finaliza cando todo o ensilado foi consumido.

Unha vez que o silo é exposto ao osíxeno novamente, os fermentos actívanse, primeiro consumindo o ácido láctico, baixando o pH e dándolle paso aos fungos. Os mesmos ao activarse, converten o azucre residual, os ácidos da fermentación e outros nutrintes solubles en dióxido de carbono, auga e calor. Esta fase é importante, xa que as experiencias demostran que preto do 40 % do total de perdas da materia seca ocorren por descomposición aeróbica secundaria, durante a extracción e subministración.

Á parte dos nutrintes perdidos, algúns fungos poden producir micotoxinas que causan enfermidades ou diminúen a resposta animal.

Consideracións

Ensilados húmidos, conterán xeralmente niveis máis altos de azucres residuais e serán máis propensos a sufrir deterioro na fase de extracción. Isto débese a que cando o cultivamos teñen maiores concentracións de azucres solubles.
O que inactiva o desenvolvemento de fungos e fermentos é a ausencia de osíxeno.
A temperatura ambiente tamén ten influencia na estabilidade aeróbica do silo, xa que a taxa de desenvolvemento microbiano medra exponencialmente coa temperatura ata aproximadamente os 50º C, o que significa que a extracción durante as tempadas cálidas produce deterioracións máis rápidas que en tempos fríos.
O ideal é que: desde que o material removido do silo ata que a ración chegue á boca do gando, devandito intervalo non supere as 24 horas.

Explicación da fermentación e da dinámica de factores que afectan á calidade da forraxe.

Resumo de perdas

Convén ter en conta que todo proceso de conservación non mellora a calidade inicial.

Perdas no campo: mal manexo do cultivo e por mal uso da maquinaria.
Perdas por respiración: a rápida, correcta elaboración e estabilización do silo, xunto coa hermeticidade lograda, evitará a presenza de perdas aeróbicas explicadas nas distintas etapas.
Perdas por fermentación: o desenvolvemento de bacterias desexadas evitará o consumo excesivo de azucres, permitirá unha rápida estabilización e descenso do pH (baixo desenvolvemento de microorganismos non desexados).
Perdidas por efluentes: dependerá do contido de MS do cultivo ensilado, tamaño do picado, forma e estrutura do silo.
Neste segmento, é moi importante remarcar a importancia do tapado, existen varios traballos onde se viu como as perdas de materia orgánica dun silo nas capas superficiais (0-90cm.) poden pasar dun 58% (silo sen tapar) a un 24% (silo tapado).

Monitoreando a calidade do noso silo

Como tomar a mostra?

Tomar a mostra de 2 ou 3 zonas de cada bolsa.
Formar unha mostra de cada lote de aproximadamente 1kg.
Limpar a cobertura onde se sacará a mostra, asegurar con cinta a apertura ou cuadrante do plástico para evitar futuras raxaduras.
Retirar a mostra explorando uns 45cm. (non menos de 80 cm en silos aéreos).
Selar o silo.
Cuartear a mostra, gardala nunha bolsa plástica evitando presenza de aire e refrixerar até a análise.
Rotular a mostra: data, empresa, lote, n° de mostra, tipo de forraxe e cultivo.

Parámetros de calidade que se deberían monitorear nos silos de millo.

Joaquín Kaspar
Product Manager. KWS Sementes Ibérica

—

Bibliografía

– BPA Post-Picado. KWS Arxentina.

– FORRAXES CONSERVADAS. Manual de actualización técnica. 5ta Edición. CACF

– MANUAL TÉCNICO DE FORRAXES CONSERVADAS. Tecnoloxías para producir alimentos de alta calidade e aspectos relacionados á eficiencia do uso da maquinaria e o manexo nutricional. Edicións INTA, 2018.