A Comisión Europea quere reducir as emisións de amoníaco á atmósfera, un gas contaminante que, entre outras fontes, procede tamén dos xurros gandeiros. Neste sentido, a previsión é que a medio prazo a gran maioría das aplicacións se fagan con sistemas de inxección no solo ou tubos colgantes, evitando o reparto dos xurros por medio de sistemas de canón, abano ou prato, os máis empregados en España.
Sen embargo, nin o vacún de leite é o sector gandeiro que máis amoníaco emite, nin a aplicación mediante sistemas de inxección acoplados á cuba é o método máis efectivo para reducir as emisións de amoníaco. Tampouco a Comisión Europea obriga a que os Estados membros penalicen aos gandeiros nas axudas da PAC para reducir as emisións de amoniaco.
Así o defendeu Juan Castro Insua, investigador do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (AGACAL-CIAM) durante a súa ponencia nas últimas xornadas de SERAGRO, nas que falou sobre as “Boas prácticas agrarias para aplicación do xurro nas condicións edafoclimáticas da España Atlántica”.
Neste sentido, e despois de que a Consellería de Medio Rural confirmara que vai manter en 2019 as excepcións ao decreto do Ministerio de Agricultura que penaliza a aplicación con sistemas de abano ou prato, Juan Castro advertiu de que “antes de nada é preciso saber cales son os sectores que máis amoniaco emiten á atmosfera en España, o estado da UE que máis incumpre o protocolo de Gotemburgo”.
Así, explicou que, “se ben é certo que o 96% das emisións de amoníaco -un gas que potencia a acidificación dos ecosistemas- procede das actividades agrogandeiras, se se desglosan os datos só o 8% das emisións corresponden a vacún de leite e o 7% a vacún de carne, mentres que os principais sectores contaminantes son o porcino, co 23% das emisións, e os fertilizantes químicos nitroxenados, cun 22% das emisións”. “Curiosamente -critica- a estes sectores non lles afecta a penalización nas axudas da PAC que decretou o Goberno central”.
Medicións de emisións de amoníaco por teledetección
Outra forma de medir as emisións de amoníaco é por teledetección , mediante o interferómetro de sondaxe (IASI), que proporciona información valiosa para complementar as avaliacións tradicionais.
Van Damme et al. 2018; identifican os puntos críticos de emisión de amoníaco utilizando un mapa de alta resolución do amoníaco atmosférico obtido de observacións desde satélite diarias mediante o IASI, identificando 248 puntos críticos en todo o planeta, entre os que se atopan as zonas de cría intensiva de animais (macrogranxas) Eckley-Yuma (Colorado, EE.UU); Bakersfield e Tulare (California, EE.UU.) e Torreón (México).
En España os puntos críticos identificados que aparecen no ránking mundial son fundamentalmente orixinadas polo gando porcino: Vic-Manlleu (Barcelona); Cánovas, Lorca.-Porto Lumbreas (Murcia); pero tamén vacún de carne: Mensalbes (Toledo) e vacún de leite Viso-Pozoblanco (Córdoba). Nunha escala xeográfica maior, destaca o Val do Ebro (Aragón e Cataluña).
Emisións de Amoníaco en España (Van Damme et al. 2018):
Prácticas que reducen as emisións de amoníaco e que son máis eficientes que os inxectores:
O investigador do CIAM explicou que “existen unha serie de prácticas agrarias coñecidas e de fácil aplicación que permiten un maior aproveitamento do valor fertilizante do xurro ou do esterco, reducindo notablemente as perdas de nitróxeno por evaporación en forma de amoníaco, e que mesmo son máis eficientes, máis facilmente aplicables e menos custosas que a inxección do xurro”.
1) Alimentación:
-Axuste do contido proteico na ración:
O exceso de proteína na ración elimínase na ouriña en forma de urea, aumentando as emisións de amoníaco e as perdas económicas para o gandeiro. O contido de Urea en leite é un magnífico indicador do equilibrio ou non da ración.
2) Manexo do gando:
-Incremento do tempo en pastoreo: No pasto os ouriños do gando infíltranse rapidamente na terra, evitando o contacto co aire e as perdas de amoníaco. Ademais, non se sole mesturar a ouriña ca bosta, que é onde se atopa a enzima ureasa, responsable de catalizar a hidrólise de urea a dióxido de carbono e amoníaco.
3) Fosa de xurro: Favorecer a formación de costra e mellorar a capacidade de almacenamento
-Deixar formar costra na fosa: A costra evita o contacto do xurro ca atmosfera, diminuíndo así as perdas de amoníaco. O material das camas como o serrín, a palla, casca pino, etc son os mais recomendables para que se forme costra na fosa.
-Xurro diluído: É recomendable sobre todo para botar por enriba das pradeiras e prados para que infiltre mellor e non faga costra. Aconséllase que teña unha relación 1:1 xurro/auga, o que equivale a unha porcentaxe de materia seca do 6% aproximadamente.
-Plantar árbores e sebes preto da fosa de xurro: Reduce a velocidade do vento, e polo tanto a evaporación do amoníaco. Tamén reducirá os malos cheiros.
4) Aplicación do xurro ao solo: Enterrado inmediato e aplicación cando orballa
-Enterrado do xurro mediante arado ou grade de discos antes de 24 horas: É o sistema máis barato para reducir as emisións de amoníaco, cun custo para o gandeiro de 0,6 euros/Kg de NH3, fronte aos 4,5 e 2,5 euros por kilo de amoníaco que custa a inxección ou o sistema de mangueiras arrastradas, respectivamente.
-Plantar árbores e sebes nas lindes das parcelas: Reduce a velocidade do vento e polo tanto a evaporación do NH3, así como os malos cheiros.
-Idoneidade do momento de aplicación do xurro:
.Procurar botar o xurro a tardiña, xa que pola noite baixan as temperaturas, hai menos evaporación e radiación solar e aumenta a humidade relativa e tamén soe haber menos vento.
.Intentar botar o xurro cando orballa, pois a choiva fai que penetre o xurro no solo.
5) Axuste da dose de abonado nitroxenado en función do xurro aplicado
-Realizar analíticas do solo antes de abonar para optimizar os fertilizantes.
-Utilizar a aplicación gratuíta do CIAM RAX para axustar o fertilizante químico a utilizar en función do xurro ou esterco do que dispoñamos.
“Con estas 5 prácticas poden reducirse as emisións de amoníaco en vacún de leite ata nun 58% e sen necesidade de inxectores”
Juan Castro Ínsua destacou que “cos estudos que realizamos no CIAM se o gandeiro traballa nestas 5 prácticas poden reducirse as emisións de amoníaco en vacún de leite ata nun 58% e sen necesidade de mercar inxectores”.
A Nova PAC e as emisións de amoníaco
“Será moi importante estar atentos aos debates da discusión de como se vai implementar a nova PAC 2021-2027, xa que deixa moita máis marxe aos Estados e ás rexións para adoptar as medidas que consideren máis oportunas para acadar os obxectivos”, destaca o investigador do CIAM.
Neste sentido, considera que “debería terse en conta as posibilidades de regulación en función do tamaño das explotacións, territorio, e especie gandeira, riscos para a saúde e o medio ambiente, etc”.
Tamaño das explotacións
As granxas máis grandes, pola súa economía de escala, serían menos afectadas e en cambio, as máis pequenas, as familiares, terían máis dificultades para abordar os maiores gastos. “Polo tanto, calquera opción dirixida á redución das emisións procedentes do esparexemento do xurro debería excluír as explotacións máis pequenas”, defende Juan Castro.
Asemade, lembra que os gastos burocráticos e de control para a administración das normas son máis viables “se se implementa para as explotacións máis grandes, que son as que aportan a maioría das emisións”.
Ámbito Territorial
Nas zonas contaminadas por exceso de nitratos, como son as zonas declaradas vulnerables, coinciden cas zonas de gandería e agricultura intensiva e non ca gandería de vacún. “De feito, na Cornixa Cantábrica e en Galicia non existen zonas vulnerables por contaminación por nitratos”, subliña.
Riscos para a saúde
A este respecto, o investigador propón que “o esparexido de xurros e esterco de granxas intensivas ten máis risco para a saúde debido ao maior uso de antibióticos neste tipo de granxas. polo que debería ser prioritario inxectar o xurro para evitar a dispersións de bacterias resistentes aos antibióticos”.
Conclusións:
-O vacún de leite non ten un peso relevante nas emisións de amoníaco no conxunto do Estado español, a diferencia da maioría de países europeos, onde a produción de leite é moito máis importante (Alemania, Francia, Holanda, Irlanda, etc).
-A gandería intensiva de porcino (co gando metido dentro das naves todo o ano) produce moitas máis emisións que o vacún.
- Na Guía de boas prácticas (2016 EMEP/EEA Guidebook), existen unha serie de medidas permitidas e recomendadas para diminuír as emisións de amoníaco, máis adaptadas as condicións edafoclimáticas, orográficas e de manexo do gando de vacún no Norte de España, máis económicas e máis efectivas para reducir as emisións: pastoreo, formación de costra, enterrado con grade de discos, aplicación cando orballa, etc.
-As macrogranxas e a modelo de gandería industrial, (porcino, aves etc), son as que en maior medida contribúen as emisións de amoníaco a atmosfera, tanto no Estado español como na Unión Europea.