Hai non moito anos a gran maioría dos viñedos estaban guiados por estacas de madeira de castiñeiro e de acacia, conformando un sistema en equilibrio que, sen embargo, nas últimas décadas foi varrido polos postes de formigón e de ferro galvanizado.
O seu uso masivo, tamén en Galicia, promovido por unha teórica maior duración, homoxeneizou en gran medida as paisaxes vitícolas de todo o mundo. Neste sentido, unha recente xornada organizada polo Consello Regulador da Denominación de Orixe Monterrei, expuxo as vantaxes que supón recuperar o uso da madeira tanto no viñedo como na adega.
As estacas de castiñeiro: máis ecolóxicas e asequibles que os postes de aceiro inoxidable
Entre elas están que non só esteamos a aproveitar un recurso local, como é o castiñeiro ou o carballo, e xerando por tanto riqueza na contorna, senón tamén contribúe a practicar unha viticultura máis sustentable, con menor pegada de carbono. Ademais, ao utilizar madeira no viñedo recupéranse paisaxes vitícolas tradicionais, creando por tanto un valor diferencial para o viño, algo que xa fai en rexións de Francia ou de Alemaña, nas que a madeira é amplamente utilizada no viñedo, como un valor engadido máis.
Así o destaca Xosé Antonio Meixide, profesor do Centro de Experimentación Agroforestal de Guísamo (A Coruña). “En viñedo a madeira de castiñeiro ten unha resistencia e unha duración mesmo maior que os postes de ferro galvanizado, e a un prezo senón inferior, cando menos igual”, subliña.
Así, asegura que “unha estaca de castiñeiro, cun diámetro de 10 ou 12 centímetros, pode aguantar en viñedo 15 anos tranquilamente, e se é da cerna, da parte central do tronco, incluso máis”. Os únicos traballos que se terían que realizar son perfilar e sacar punta á estaca cada 10 anos.
Ademais, destaca que o sulfato de cobre que se aplica como antifúnxico ao entrar en contacto coas estacas actúa tamén como protector da madeira. O diámetro varía segundo a función á que se quere destinar a estaca: para cabezais entre 10 e 12 centímetros de grosor como mínimo, para estacas de intermedias de apoio entre 4 e 5 centímetros e para as que se colocan á beira da vide o diámetro oscila entre os 6 e os 9 centímetros.
“Non fai falta que os castiñeiros sexan vellos, porque de troncos ou polas de 10 ou 12 anos é suficiente. Ademais, a madeira de castiñeiro, moi abundante en Galicia, e actualmente devaluada, é resistente á humidade, polo que é ecolóxica e non necesita tratamento, a diferenza dos puntais de piñeiro, que si que teñen que ser tratados, e que proceden na súa maioría de fóra de Galicia, sobre todo de Portugal e do País Vasco”, explica Xosé Antonio Meixide.
O profesor recoñeceu que nestes momentos o ferro galvanizado e o aceiro están amplamente estendidos, sobre todo nas novas plantacións, polo que considera que un obxectivo realista sería empezar a utilizar postes de madeira para os cabezais, que resisten mesmo máis que os de cemento ou os de ferro, e ter postes intermedios metálicos”.
[caption id="attachment_55950" align="aligncenter" width="660"]
É factible a curto prazo aproveitar o carballo galego para achas, labras e doias
En canto ao aproveitamento do carballo galego para elaboración de barricas, Xosé Antonio Meixide non o ve factible a curto prazo. “En Galicia hai máis de 100 anos que se deixou de facer silvicultura cos carballos, que se aproveitaron sobre todo para vigas de tren e para cubas de fermentación ou recipientes de viño, non para envellecido, coma si se fai en Francia desde hai séculos”, explica.
O que sen embargo si ve posible a curto ou a medio prazo é aproveitar esta árbore emblemática de Galicia -que actualmente só se utiliza para leña- para achas, labras e doias para dar aos viños aromas a madeira. “O carballo galego é tan bo como o francés e poderíase destinar perfectamente a estas aplicacións”, destaca.
Por último, o profesor do Centro de Experimentación Agroforestal de Guísamo defendeu a utilización da madeira tamén nos elementos construtivos das adegas. “¿Non estaría moito mellor e daría unha mellor imaxe unha adega con vigas de madeira ou cunha barrica encima dunhas vigas de madeira, en vez de estar sobre travesas de formigón?”, pregúntase.
[box style="0"]
Recomendacións para utilizar envellecer viños en barrica
Por outra banda, na xornada celebrada na DO. Monterrei sobre os usos da madeira, Alberto Tobes, director técnico de experimentación e ensaio da Denominación de Orixe Ribera del Duero ofreceu unhas recomendacións sobre o uso da madeira para envellecer viños.
En síntese, as súas recomendacións foron:
-O carballo francés non é mellor que o americano. Aínda que é certo que o primeiro adoita dar matices máis especiados, máis a canela, mentres que o americano achega aos viños unhas notas máis suaves, a vainilla, inflúen máis outros factores como o tostado da madeira, o tempo de permanencia do viño en barrica ou a acidez e o PH do viño.
-A madeira en si non logra que un viño sexa mellor. É unha ferramenta para lograr que o viño teña matices novos, pero o viño para barrica débese programar desde o viñedo e non todos valen para ser envellecidos en madeira.
“A carga de polifenois é a clave para que un viño poida ser envellecido en barrica”
-Os requisitos para que un viño sexa apto para envellecer en barrica son a carga polifenólica, con estrutura, cor, en definitiva aguante para absorber os matices da madeira e podela suxeitar.
-Para iso na viña débese cultivar e vendimar de forma diferente: manexo da vexetación, podas en verde, que os acios e a vide teñan moi boa insolación e aireación, para lograr maior carga tánica e polifenólica, cunha uva máis madura e apta para un proceso de crianza.
-En canto á utilización de cubas de madeira para a fermentación, se se utiliza durante anos pasa a ser un mero depósito, pero non vai achegar nada ao viño en canto a cesión dos aromas da madeira. Iso si, a cuba debe estar limpa e sa, para evitar que transmite ao viño sabores a mofo ou a sucidade.
-Para facer un gran viño en barrica hai que ser un gran técnico.
[/box]