José Luis Juaristi Arrizabalaga é un dos veterinarios de vacún de leite máis prestixiosos de España. Director técnico do Rancho Las Nieves, o maior centro de recría de vacún de leite do país, asesor técnico de Granja La Travesía, é tamén director xeneral de Piensos Muga.
Recentemente participou en Santiago de Compostela na xornada técnica de Cooperativas Lácteas Unidas (Clun), -a integración de Feiraco, Os Irmandiños e Melisanto- cun relatorio sobre as claves da rendibilidade en vacún de leite. Con el abordamos nesta entrevista cales son estas claves nas que o gandeiro pode incidir para mellorar a rendibilidade da súa explotación.
No teu relatorio na xornada técnica de Clun, insistiches na importancia dun aproveitamento óptimo das instalacións e evitar perder diñeiro. ¿Cales serían as túas recomendacións e cal sería a ocupación óptima, tendo en conta o prezo do leite?
Aos prezos actuais de leite a sobrepoboación nos lotes de muxido debe ser cero. Iso significa un cubículo por vaca, 70 centímetros de pesebre lineal e 10 centímetros de bebedoiro por vaca. No lote de preparto, a miña recomendación é estar nun 80 % de ocupación, con 76 centímetros de pesebre por animal.
¿Cales son as principais consecuencias da sobrepoboación nunha gandería de vacún de leite?
Por cada 10 % de aumento no censo de gando sobre o 100 % de ocupación, diminúe a produción de leite 0,35 lts, baixa a fertilidade un 10 %, aumentan as coxeiras e diminúe o tempo de descanso e a eficiencia, co que reducimos a marxe bruta por vaca e con iso o beneficio.
¿Poderiamos concluír que o benestar animal é sempre un investimento rendible para o gandeiro?
Si, e o gandeiro sábeo. Todo o que sexa investir en ventilación, cubículos ou camas amplas, pasillos adecuados...etc mellora os resultados e posibilita o permanecer no sector en tempo de prezos baixos.
“Por cada 10% máis de sobrepoboación no establo, baixa outro tanto a fertilidade”
Incides tamén na importancia da recría. Moitos gandeiros, sobre todo en Galicia e na Cornixa, séguena facendo na propia explotación. ¿Que erros máis comúns detectas na recría?
A maioría non coñece canto lle custa criar ata o parto unha xovenca, e con esa carencia é difícil poñerse obxectivos. Un dato obxectivo é a idade media ao primeiro parto, que está directamente correlacionado co custo. A media está sobre os 26,7 meses e o obxectivo estaría en ter o 80 % das xovencas paridas no ano con menos de 24 meses.
A segunda debilidade adoita ser a mortalidade durante todo o período de crianza, non hai datos fiables pero os que coñezo están bastante afastados do obxectivo do 4 %.
¿Cales serían a obxectivos clave na recría e as principais medidas para conseguilos?.
Un obxectivo importante é a ganancia media diaria do nacemento ao destete (maior de 800 gramos ao día ), o peso ao parto, que debe ser de máis de 650 quilos, e a altura da grupa, superior a 150 centímetros. A primeira decisión comeza cun plan de pesada, que pode ser con cinta pectoral, e que debe realizarse polo menos ao destete, á inseminación e no preparto, continuando co control do consumo de sustancia seca nos distintos lotes.
Traballando co seu veterinario ou nutrólogo, débense adecuar as racións aos obxectivos desexables e ir corrixindo as desviacións.
“Un obxectivo é ter o 80 % das xovencas paridas no ano con menos de 24 meses”
O periparto concentra o 75% do gasto veterinario da vida dunha vaca. ¿Cales son as claves nas que pode incidir o gandeiro para que o animal supere con éxito esta fase?
Que as vacas cheguen ao secado nunha condición corporal nin gorda nin delgada ( cc 3,25-3,5 ). Se o gandeiro traballa con dous lotes, os primeiros 40 días comerán unha ración voluminosa de baixa enerxía e proteína media.
No preparto aconsello os sales aniónicas, para loitar contra a hipocalcemia subclínica, e elevar un pouco a enerxía e a proteína sobre a ración de vacas secas. En rabaños pequenos é mellor traballar cun só lote de gando seco cuns niveis intermedios de enerxía e proteína.
En granxas problemáticas hai aditivos como a metionina ou o cloruro de colina que poden axudar a superar esta fase delicada.
Na túa opinión, ¿Cales serían as principais características dunha vaca rendible?
Os criterios deben de ser económicos: alta marxe bruta, alta produción de leite por vaca, o máximo leite vitalicio posible, con baixas células somáticas, e leite con altos contidos en graxa e proteína.
E pola contra, ¿Cando se debería tomar a decisión de descartar unha vaca do rabaño e enviala ao matadoiro?
Os gandeiros non o teñen claro e non existe unha posición común en canto aos criterios para enviar unha vaca ao matadoiro. Cada vaca debe analizarse individualmente.
Hai programas informáticos que determinan o valor de cada vaca e as variables que entran na fórmula son: produción de leite actual, días en leite, estado reprodutivo, numero de lactación, custo dunha xovenca de reposición, valor en carne para o desvelle e o valor dun tenreiro lactante recén nado. Cada programa ou cada técnico asigna a cada variable un % de importancia diferente e obtén unha listaxe de maior a menor valor.
Cando teñamos unha nova xovenca que se incorpora ao rabaño, matamos á última da lista se está por baixo do limiar de rendibilidade ( leite producido multiplicado polo prezo do leite - prezo da ración consumida ).
“O obxectivo sería lograr lactaciones vitalicias de máis de 30.000 litros”
Na túa opinión, ¿en España cal debería ser o obxectivo de taxa de reposición e de lonxevidade nas ganderías de vacún de leite?
Para a taxa de reposición non se pode falar dun obxectivo óptimo, pois depende de cada granxa e tanto os valores altos, os medios como os baixos poden ser correctos, se se fan aplicando criterios económicos.
A lonxevidade gústanos medila calculando o leite vitalicio ( é a suma do leite producido por unha vaca desde que pare por primeira vez ata que morre ou a enviamos ao matadoiro ). O obxectivo seria máis de 30.000 litros.
En momentos de prezos baixos do leite a tendencia é a reducir a cantidade de concentrado por quilo de leite. ¿Con que criterios realizarías unha redución do concentrado na ración para evitar que a rendibilidade se poida ver afectada negativamente?
O criterio debe ser medir a marxe bruta e maximizalo, independente da cantidade de concentrado. Os sistemas restritivos ben en concentrados ou en aditivos rendibles, empeoran os resultados respecto da posición inicial.
En España o uso de concentrado en vacún de leite supera os 300 gramos por litro de leite producido. Con todo, en Bretaña a media é de 150 gramos e en Holanda estiman que un gandeiro que supera os 200 gramos por litro entra en situación de risco ou de vulnerabilidade ante as oscilacións do prezo do leite. ¿Cal é a túa valoración a respecto diso?
A resposta esta no punto anterior, en España en moitas situacións a forraxe en proporción aos nutrientes que achega é máis cara que o concentrado e debemos de fixarnos na diferenza entre o que ingresamos por venda de leite e o que gastamos en alimentación (propia ou comprada), considerando o resto de gastos igual en ambos os supostos.
O gandeiro que leve unha contabilidade separada de custos entre a agricultura e a gandería, pode tomar a decisión máis acertada en cada momento e sempre procurar obter a mellor forraxe posible da propia parcela e non depender excesivamente do exterior.
Tamén hai que considerar que no resto de España, fóra da Cornixa Cantábrica e de Galicia, existen moitas explotacións sen base territorial e obteñen unhas altas rendibilidades.
Coa túa ampla experiencia no sector lácteo, ¿Como ves a actual situación das ganderías de vacún de leite en España e cales crees que poderán seguir sendo competitivas nos próximos anos?
O éxito ou o fracaso nunha actividade como a gandería depende moito máis das decisións a nivel de cada granxa: dimensionamiento, confort, manexo reprodutivo, calidade de leite, plans de vacinación, hixiene...etc que do custo da soia, do millo ou o cambio do dólar. Ser eficaz en cada granxa é garantía de permanencia.
¿En que medida importa o tamaño da explotación para sobrevivir no mercado actual?
Importa e moito. Se es moi pequeno e traballas todo con man de obra familiar e se tes algún salario do exterior, podes resistir calquera situación. Pero as ganderías con man de obra asalariada obrigatoriamente deben de medrar dun 2 a 3 % anual e dimensionarse no tamaño máis grande que as propiedades, terras...etc lle permitan.
“É necesario levar unha contabilidade separada de custos entre a parte agrícola e a gandeira dunha explotación”
Irlanda, Nova Zelandia e mesmo cada vez máis Holanda apostan polo pastoreo como un sistema de alimentación de baixo custo, rendible e mesmo cada vez máis primado polas axudas da PAC. ¿Deberiamos repensar o modelo intensivo polo que se apostou en España?
Non teño experiencia en modelos de pastoreo, pero en Galicia si se poden aplicar.
Coa túa ampla experiencia no Rancho Las Nieves, a gandería de recría de vacún de leite máis grande de España, ¿Cal é a túa opinión sobre a macrogranxa de Soria?
Opino igual que os compoñentes da mesa redonda da reunión en Santiago de CLUN: se cumpren todas as normativas sanitarias, ambientais e as axudas son proporcionais, a unha iniciativa privada non se lle poden poñer pexas para a súa implantación.
Neste escenario, ¿Que debilidades e fortalezas ves nas explotacións de tamaño mediano, preponderantes en Galicia, para competir no futuro?
As fortalezas véxoas na abundancia de gandeiros novos e con vocación, o clima chuvioso, tépedo , con pouco estrés calórico.
As debilidades veñen pola pequena dimensión media das explotacións, unido a unha carencia crónica de modelos de cooperativismo que funcionen. Hai que apostar por modelos que se xunten para producir mellor e máis barato e que comercialicen todo, sobre a mesma cadea.
¿Algo máis que queiras engadir?
Moitas grazas a todo o equipo organizador das xornadas Técnicas de CLUN e felicitar unha vez máis ás cooperativas fundadoras e desexarlles moita sorte no futuro inmediato.