Cando a actual xunta rectora da comunidade de montes do Carballo (Friol, Lugo) entrou na dirección, no 2007, atopouse cun monte veciñal como tantos que hai en Galicia. A comunidade estaba conveniada coa Xunta, que se limitaba a facer un aproveitamento madeireiro e a repartir beneficios cos veciños. Daquela, a xunta rectora optou por retomar o control do monte, un proceso que se dilatou dous anos, e por facer da comunidade un proxecto vivo no que participase toda a parroquia.
"Cando tiñamos o convenio coa Xunta, a xente non vía o monte como propio. Nós propuxémonos facer un monte vivo coa participación de todos"
O convenio que se mantivera coa Xunta para o aproveitamento madeireiro do monte non convencía á nova xunta rectora. “Analizamos o proxecto de ordenación e decatámonos de que estaban sen facer a maioría dos traballos forestais comprometidos pola Administración, como claras” -lembra o presidente da comunidade, José Manuel Iglesias.- “Outra cousa que apreciamos era que, no aspecto social, a xente non vía o monte como propio”.
A comunidade de montes veciñais preguntouse entón que recursos tiña no monte e como valorizalos, sempre coa participación e visto bo da maioría de comuneiros, que hoxe en día son arredor de medio cento. A regulación do aproveitamento madeireiro continuou a ser a principal actividade e a vía de ingresos máis importante no Carballo, pero xa no 2008 emprenderon outros proxectos.
[caption id="attachment_26763" align="alignright" width="260"]
Cabalos en peches con pastor
A primeira iniciativa foi a introducción de cabalos de pura raza galega no monte. Para o control dos equinos, pecháronse tres zonas arboradas, ata sumar 270 hectáreas, de xeito que os aramios do peche, conectados a un pastor alimentado por placa solar, impedían a saída dos animais.
Nun inicio, as zonas acoutadas con electricidade foron tamén efectivas para evitar incursións do lobo, aínda que nos últimos anos o lobo xa aprendeu a sortear os aramios e os danos sobre a cría de poldros volvéronse importantes.
“O ano pasado foi un ano bo e sobreviviron máis da metade dos poldros, pero iso non é o habitual. Este ano xa estamos vendo máis danos” -recoñece José Manuel Iglesias.- “Antes había máis gando nos montes da zona, pero agora xa case quedan só os nosos cabalos e pensamos que é un dos factores que explica a presión do lobo”.
Os cabalos xenéranlle cada ano recursos á comunidade pola venda de poldros, se ben o seu principal interese é o mantemento do monte libre de mato, sobre todo nas plantacións novas. Tamén cada verán celébrase no monte do Carballo unha rapa das bestas, un evento festivo que congrega a toda a parroquia e a máis dun milleiro de visitantes.
[caption id="attachment_26795" align="aligncenter" width="660"]
Piñeiros e frondosas
A comunidade de montes do Carballo suma en total 710 hectáreas, das que unhas 450 se adican á explotación forestal. O resto da superficie resérvase para pastos e terras de labor, que se lle ceden de xeito gratuito ás explotacións gandeiras dos comuneiros.
A parte arborada do monte repártese principalmente entre as tres especies de piñeiro máis habituais de Galicia, o piñeiro do país (pinus pinaster), o insigne (pinus radiata), habitual en zonas do interior de Lugo, e o silvestre, propio de áreas de montaña.
[caption id="attachment_26759" align="alignright" width="300"]
A intención da comunidade é manter esa liña de traballo cos tres tipos de piñeiro e tamén se está a estudiar o inicio dun proxecto experimental para a recollida da resina, un aproveitamento que nos últimos anos se está a retomar na zona sur de Galicia pero do que aínda non hai experiencias na provincia de Lugo.
A maiores do piñeiro, nas ribeiras dos regatos, o monte veciñal mantén franxas de protección de frondosas autóctonas, en tanto que nas valgadas, outra zona habitual de frondosas, optouse pola plantación de árbores de froito como castiñeiros, cerdeiras e nogais. Todas as actuacións están deseñadas no correspondente plan de ordenación e contan co aval das certificacións FSC e PEFC.
A comunidade valora un proxecto experimental para o aproveitamento da resina
De cara ó futuro, O Carballo conta tamén cunha zona do monte na que as características do terreo non permiten a instalación dunha masa consolidada de coníferas nin de frondosas para froito, polo que se planificou a plantación de eucalipto. “Probamos co piñeiro, pero fracasou, así que decidimos cambiar de especie e probar co eucalipto, que si prevemos que se adapte ás condicións da zona, o que permitirá a obtención de maiores rendas madeireiras”, explica José Manuel Iglesias.
Apicultura e porco celta
A diversificación de aproveitamentos no Carballo colleu un forte pulo nos últimos dous anos coa introducción das abellas e do cebo do porco celta. Primeiro foi a apicultura, que comezou no 2014 con 25 colmeas. Para este ano, prevese a ampliación do apiario ata 40 colmeas pola alta demanda do produto, un mel multifloral, claro, suave e con alta presenza de mel de silva.
[caption id="attachment_26755" align="alignright" width="300"]
O último proxecto en iniciarse é un dos máis ambiciosos, o cebo en extensivo de porco celta, coa colaboración da Asociación de Porco Celta (Asoporcel). A comunidade habilitou unha zona de arborado de 15 hectáreas, acoutada cun valado de malla electrificada, na que os animais pasan o día, en tanto á noite pernoctan nun curro equipado con comedeiro e auga.
A primeira campaña, na que se introduciron un cento de animais, está a rematar, e xa comezou a planificación da próxima, na que a comunidade quere ampliar a superficie a disposición dos porcos e facer unha rotación de terreos.
O Carballo disporá en breve de embutidos propios de porco celta
Os animais chegan ó monte do Carballo con 3-4 meses e unha vez cebados, a súa venda diríxese principalmente a particulares, ben por porco enteiro, ben por medio porco, e tamén á industria. As persoas interesadas poden contactar coa comunidade no correo electrónico montedocarballo@gmail.com. En breve, O Carballo disporá tamén de embutidos propios de porco celta.
Cogomelos
O abano de usos do monte veciñal do Carballo complétase coa recollida de cogomelos, que se están a comercializar en establecementos da cidade de Lugo e que contan coa certificación de agricultura ecolóxica do Craega. Os aficionados ós cogomelos tamén poden acudir directamente ó monte do Carballo, onde previo pago e coa autorización pertinente, poden facer recollida dos fungos.
"É importante explicar en detalle o que se fai, como se xestiona e ofrecer un balance económico, social e ambiental"
Para acometer todos estes proxectos, a comunidade de montes do Carballo autoorganizouse en grupos que se fan responsables de distintas tarefas e tamén bota man de profesionais e de veciños contratados para tarefas específicas, como poden ser os desbroces e podas nas zonas arboradas.
Consenso social
O método de traballo para cada un dos proxectos que se emprendeu no monte foi sempre o mesmo. “Estudiámolo, falamos con xente con experiencia no tema e expoñémosllo coa máxima información posible ós comuneiros” -explica o presidente da comunidade, José Manuel Iglesias.- “A partir daí, a comunidade valora e decide por maioría”.
“Tamén é moi importante ofrecer resultados detallados da explotación de cada proxecto, do que se fai, de como se xestiona e do balance a nivel económico, social e ambiental”, valora o presidente do monte veciñal do Carballo, unha comunidade que se convertiu nos últimos anos nunha das principais referencias en Galicia no aproveitamento multifuncional do monte.
[caption id="attachment_26757" align="aligncenter" width="660"]
A comunidade distínguese ademais por unha importante actividade social, coa programación habitual de xornadas e cursos relacionados coa súa actividade. Conta tamén cun grupo de voluntarios que se xunta cada sábado para acometer tarefas varias, como a preparación dos distintos eventos sociais que organiza a comunidade, caso da festa do comuneiro ou da rapa das bestas.