-Estamos en Bodegas Marqués de Vizhoja, nunha contorna histórica e rodeados dunha das maiores plantacións de viñedo de Rías Baixas. Cal é a historia que hai detrás desta adega? Bodegas Marqués de Vizhoja xurdiu no ano 1968 e aínda non existía a DO Rías Baixas e o meu pai e o meu avó elaboraban este viño, comprando tamén uvas na zona do Tea. Houbo un premio moi importante e o premio foi unha folla de parra, e de aí o meu pai viu que a folla ía ser o selo de Marqués de Vizhoja. Observou ao seu ao redor e viu que todo eran marqueses e condes e por iso decidiu que ía ser o marqués da vide e da folla. Cando fixo as etiquetas coa folla do premio, déronse conta que puxeron o D por unha Z e ao meu pai gustoulle máis e deixárono así. Foi un erro pero saíu xenial e fonéticamente escoitábase mellor. -Contades con 40 hectáreas de viñedo, poucas adegas en Rías Baixas poden presumir de contar con tanto viñedo propio. Como foi o proceso de adquisición e plantación de viñedo no voso caso? Estamos en Galicia, e por tanto na terra do minifundio. E en Arbo, máis minifundio aínda... Nós queremos concentrar case todos os viñedos ao redor da adega, como os pagos franceses. Ter un castelo, no noso caso, aquí en Galicia é un pazo, cos viñedos ao redor. Agora mesmo temos unha ampliación de 50 hectáreas novas nun terreo por riba da adega, é dicir, seguimos no mesmo municipio, no mesmo pobo. Iso non é nada fácil co minifundio galego, ás veces compramos terreos de 500 ou 1000 metros cadrados.. É unha das grandes problemáticas e agora mesmo creo que se está dotando dunha serie de ferramentas para que a parte do campo en Galicia podámola atender mellor porque do contrario a xente non vai vir ao rural. Logo temos a problemática dos incendios, aquí padecémolo moito, un ano queimóusenos media hectárea, pero iso pásanos a todas as adegas. -Nos últimos anos grandes adegas de fóra de Galicia están a tentar asentarse tamén na DO. Rías Baixas. Coas características da vosa adega supoño que teriades máis dunha oferta de compra....Pódesnos comentar algo? Como valoras o momento actual que está a vivir a DO? A DO está a vivir uns anos moi bos, está a facelo francamente ben, co formato, inducidos tamén polas adegas....E estamos a competir cun prezo para dar o caché que necesita Rías Baixas. A uva ten un prezo bastante alto para o que é a uva a nivel de España. As adegas de fóra claro que queren vir a Rías Baixas, é o branco español por referencia. Pero ninguén me veu chamar á porta para comprar a adega, supoño porque van buscando adegas máis pequenas e alcanzables de comprar que a nosa.

 As adegas de fóra claro que queren vir a Rías Baixas, é o branco español por referencia

-Descríbenos como son os vosos viñedos e que características destacarías... Nós fomos uns pouco pioneiros no de ir a espaldeira e non a parra. O meu pai foi das primeiras persoas que apostaron polo sistema de espaldeira en Galicia. Temos un chan e orientación moi boa, chan granítico, estamos rodeados dun val, por iso queremos todo ao redor do noso propio val, aos pés do Río Miño, o cal nos dá unhas pequenas humidades, e estamos no interior de Rías Baixas, éntranos un pouco da brisa do Atlántico a traves do Miño pero somos unha zona de interior e cremos que a zona de Tea e Arbo é a mellor zona da DO. Rías Baixas e por iso aquí queren vir outras adegas e estanse asentando ao redor de O Condado. -Estamos no arranque da colleita 2024. Como foron os labores de poda e as primeiras fases do ciclo vexetativo desta campaña? Esta campaña como todas, temos moi claros as nosas formulacións e protocolos de traballo, están suficientemente claro como temos que actuar pero ás veces a climatoloxía xóganos boas ou malas pasadas. Este ano ía todo moi ben ata que veu un xaneiro que parecía verán case, chegando a temperaturas de case 30º na zona e empezou co seu ciclo vexetativo, daquela os fríos están a paralo un pouquiño e agora empezan os primeiros brotes. A climatoloxía é a que nos vai a dar os pasos a seguir, pois os nosos protocolos de actuación van en función da climatoloxía. -A fertilización xoga un papel clave o a produción e calidade da uva. Que protocolos seguides? Todos os anos facemos moitas analíticas de campo, de zonas. Hai que facelas e sobre iso actuamos. Cos abonos, con todo, imos estudando a planta día a día e imos facendo cambios. O que non se usa desde hai moitísimos anos son herbicidas nin abonos naturais de cabalo, coello... Porque creo que hai restos que non son bos, antibióticos... Usamos unhas técnicas moi exactas para conservar o medio ambiente e ter un solo que se protexa a si mesmo, trátase de volver á cultura dos nosos avós, e iso non o consegues nin nun ano, nin en dous nin en tres. Tentamos ser o máis ecolóxicos posibles. -Empregades abonos e emendas de Ecocelta. Que vos levou a empregar os seus fertilizantes e que vantaxes valorades? É unha moi boa compañía que aposta por ser o máis natural posible e potenciar os nosos solos, e son un dos nosos provedores. -En canto ao laboreo do chan, que protocolos seguides para o control da cuberta vexetal? Creo que o mundo, xa non só falo de Galicia, está a darse conta de que hai que ter chans vexetais, non podemos arar os solos e deixalos secos. Pola contra, se deixamos capas vexetais hai humidade, natureza, insectos... Teñen que ter vida, se os deixamos desprotexidos todo vai ser deserto, e co cambio climático moito peor. Por iso hai que seguir protocolos dependendo das zonas, non é igual unha zona máis alta ou unha zona máis baixa, ou segundo o tipo de inclinación.. Pero reitérome en que ten que haber capa vexetal e natureza sempre. -Que estratexias seguides en Marqués de Vizhoja para controlar o mildiu? Como todas as adegas, sulfatamos, non nos queda outra. Pero hai unha cousa clave, en 12 horas somos capaces de tratar todo o noso campo e iso é algo importantísimo. Porque pode chover, entrar fin de semana...e como entre a espora é moi difícil combatela. O ano pasado houbo zonas que foi un verdadeiro desastre, houbo xente que como nós, tivo unha colleita magnífica, de feito a DO aprobou un aumento de produción en campo, pero houbo xente que non chegou a recoller nada, porque se tardas dous días e éntrache a espora, estás acabado, e máis se entra o fin de semana e empezas a traballar o luns. Xa non es capaz de erradicala. Iso si, hai que investir en campo, traer tractores, desbrozadoras...

Co mildio se tardas dous días en tratar e entra a espora, estás acabado

-Estamos nunha zona onde xa foi detectada pola Xunta a presenza da Flavescencia Dourada. Como valorades as medidas adoptadas para frear a súa propagación? É outra enfermidade máis. O que vive do campo ten que convivir con isto. Isto non é novo e xa vén doutros países que o están combatendo. A Xunta está a xogar un bo papel, está a pór detectores polas zonas do Río Miño, pois vennos a través de Portugal, e hai que estar moi atentos, vixiar e educar ao persoal que temos en campo para que eles tamén vexan como é e sobre todo traballar con trampas que hai que estar a controlar constantemente. É unha cousa moi perigosa e temos que estar todos moi de acordo nos protocolos a seguir, porque do contrario poden vir os viñedos abaixo e sería un desastre económico para todos. -Que outras técnicas aplicades para mellorar a calidade da uva? O primeiro, cada planta é cada planta. Ti tes que estudar á planta, cada planta é única, como as persoas. Hai plantas moi antigas e outras que son máis novas, temos de todo tipo de idades, é un protocolo de aprender a observar á planta para sacarlle unha boa uva. E logo hai que facer podas en verde, tirar acios ao chan, e iso doe ás veces un pouquiño, pero hai saber que cargas lle podemos dar a cada planta, especialmente despois da floración. -Que rendementos logrades nun ano normal nos vosos viñedos? Comprades tamén uva a viticultores? Si, compramos uva, pero sempre ao redor da adega. Non compramos uva de fóra do Condado do Tea. Os rendementos en campo van variando, cada ano é distinto. O ano pasado foi bo, pero unha media normal pode ser entre 8 ou 10 mil quilos por hectárea. Pero reitérome en que depende da climatoloxía, é moi complicado. Este ano non sabemos pero gustaríame sabelo. -O voso viño máis coñecido é Marqués de Vizhoja. Que destacarías da súa elaboración e características? Cantas botellas vides elaborando e onde están os seus principais mercados? É un viño fóra da Denominación de Orixe Rías Baixas por temas comerciais. É un viño afrutado, novo, un viño que nunca falla e que sempre che vai deixar quedar moi ben. Logo ten moi boa presentación e un prezo moi razoable, por iso véndense case 2 millóns de botellas. Logo está a Torre La Moreira, un albariño 100% que se elabora a partir das uvas das viñas de ao redor da adega e coas novas ampliacións. En canto a Señor da Folla Verde é o noso viño típico da subzona do Condado, é a nosa marca máis elitista, máis alto de gama e máis especial. -O prezo de venda ao público da botella de Marqués de Vizhoja está nos 4,65 euros. Como logrades ser tan competitivos en prezo mantendo a calidade? Con moito traballo, amor e ganas.

“A decisión de deixar o viño Marqués de Vizhoja fóra da Denominación de Orixe Rías Baixas foi por estratexia comercial pura e dura”

-Este viño tamén se atopa fóra de DO. Rías Baixas. Que vos levou a non amparalo baixo o Consello Regulador? No ano 1985 o meu pai adquiriu o que é a finca A Moreira e aí é onde decidimos montar as adegas Marqués de Vizhoja que antes as tiñamos en Vigo. Desde aí foron pasando os anos e apareceu a DO Rías Baixas e o meu pai nun principio non quixo meterse por estratexia comercial e un tema de prezos. Marqués de Vizhoja xa vendía unha boa cantidade de viño por medio mundo e decide deixar que ese viño de autor seguise o seu camiño, e facer dúas novas liñas comerciais: unha Torre La Moreira, que é 100% albariño, e un Señor da Folla Verde que é un viño típico da zona de aquí, no noso caso 70% albariño, 15% loureira e 15% treixadura. Esa foi un pouco a estratexia comercialmente, por iso temos viños dentro da DO e Marqués de Vizhoja está fóra da DO, foi estratexia comercial pura e dura. -Dentro de DO tedes "Torre La Moreira" e "Señor da Folla Verde". Que destacarías destes viños -elaboración, cata, número de botellas- e como está a ser a súa acollida no mercado? Torre La Moreira é 100% albariño, está na DO só se vende en hostalaría e tendas especializadas e anda nunha franxa de 8-10 euros. Señor da Folla Verde é un viño típico da zona de aquí, no noso caso 70% albariño, 15% loureiro e 15% treixadura. É o noso viño máis elitista, comercialmente andará entre uns 13-15 euros. Estes dous viños son elaborados 100% con uvas dos nosos viñedos e implican coidados diferentes. -Completades o voso portfolio coa elaboración de licores, con formatos novos. Que vos levou a dar este paso e que destacarías destes produtos? No mundo licores temos o que hai que ter: augardente, licor de herbas, licor café e a nosa famosa e recoñecida crema. Decidimos facer unhas monodoses para os carajillos e sobremesas. Na hostalaría reenchíanse moitas botellas e o consumidor non sabe o que está a beber por iso fixemos estas monodoses antichorreo, é un invento que recibiu moitos premios a nivel mundial, é unha cousa moi específica que non hai en moitos sitios e é a mesma tecnoloxía que se usa no mundo farmacéutico. Fixámonos nos monodoses das salsas nas hamburgueserías e pensamos en facer algo parecido pero cunha tecnoloxía que asegure a calidade do produto.

 “As nosas monodoses de licor de herbas, licor café e augardente garanten ao cliente a autenticidade do produto”

A crema é o que máis nos custou elaborar, é a única crema galega de 19º. Hai moitas cremas no mercado que parecen leite ou nata, entón quixen elaborar unha moi boa crema. -Bodegas Marqués de Vizhoja tamén aposta polo enoturismo, unha área de negocio en Galicia na que aínda queda camiño para a súa profesionalización. Que destacarías da vosa experiencia e cales consideras que son as claves para que sexa unha actividade rendible para unha adega? Estamos vinculados co enoturismo porque temos un marco impresionante, un pazo, viñedos ao redor, e traballamos moito o enoturismo. Agora témolo paralizado porque estamos a preparar o pazo e un proxecto moi importante a nivel enoturismo. É un turismo que está en auxe, polo que temos que seguir sendo punteiros, e máis coa contorna impresionante que temos aquí.

“Imos plantar 50 novas hectáreas de viñedo”

-En que proxectos de futuro estades a traballar? As novas 50 hectáreas que temos para poder plantar e tamén hai uns marcos de plantacións, variedades, algúns cambios en tema campo. E logo o gran proxecto de enoturismo que temos entre mans. -Como ves a adega dentro de 10 anos? Vai seguir sendo unha adega 100% familiar e seguirei traballando pois terei 60 anos, e seguirán formándose e traballando os meus sucesores para cando chegue o día do relevo. -Por último e non menos importante, a viticultura é unha actividade que xera moita riqueza e emprego no rural. De que cifras estamos a falar no caso de Bodegas Marqués de Vizhoja? O rural hai que asentalo, somos galegos, vivimos diso. Nós, como empresa, queremos loitar por asentalo. Estamos nunha facturación duns 7 millóns de euros, unha das adegas máis importantes de Galicia. Temos 30 traballadores e no novo proxecto entrará un bo número de persoas que amen a terra. -Algo máis que queiras engadir? Convidar aos consumidores que sigan consumindo Marqués de Vizhoja, viños da DO Rías Baixas e viños galegos, seguir triunfando no mundo enteiro.

O cambio de Goberno autonómico está a trastocar non só as caras visibles nas distintas consellerías e postos intermedios, senón o propio organigrama da Xunta de Galicia. O Goberno autonómico decretou hoxe a extinción da Axencia Galega da Industria Forestal, XERA, un organismo que se puxera en marcha no 2017 para dar resposta a unha aspiración histórica de toda a cadea forestal madeira. A decisión da Xunta de extinguir a actividade de XERA inclúe outra medida adicional: traspasar as súas competencias, en materia de industria forestal, da Consellería de Medio Rural á Consellería de Economía. A partir de agora, a interlocución da cadea da madeira será a Secretaría xeral de Industria e Desenvolvemento Enerxético. Os cambios están a causar esta mañá preocupación no sector forestal e da madeira, que non era coñecedor da decisión da Xunta. A medida interprétase como un importante paso atrás nas políticas públicas ligadas co monte e coa industria da madeira, pois non só se suprime XERA, senón que se dividen as competencias da cadea forestal - madeira en dúas Consellerías. Estratexia forestal e da madeira Se na anterior lexislatura, se perfilara un Plan Forestal, e ligado a el, estaba deseñándose un plan estratéxico para a industria da madeira, esta lexislatura encamiñábase a poñer en marcha políticas para avanzar cara os obxectivos sinalados en ambos plans. Unha das liñas de traballo xa definidas era a de impulsar a construción pública en madeira, un compromiso que asumira a Xunta o pasado outono, coa idea de que a iniciativa pública servise de exemplo á privada á hora de estender os novos usos da madeira. Que vai ser dese compromiso e das liñas de traballo de XERA en apoio á industria forestal – madeira son agora unha incógnita. Sobre a mesa de Medio Rural queda tamén pendente a posta en marcha do Rexistro galego de carbono, unha iniciativa que estaba sendo liderada por XERA e que se esperaba para este ano. Preocupación no sector A sustitución do conselleiro saínte, José González, por María José Gómez, xa encendera luces de alerta en todos os sectores produtivos do agro, tanto nos gandeiros como nos forestais, pois distintas entidades consultadas nos últimos días aseguraban non entender como, tras 6 anos de González executando a planificación estratéxica do agro, con medidas como o Plan Forestal ou a Lei de Recuperación de Terra Agraria, se lle apartaba da Consellería xusto cando se esperaba que nesta lexislatura se plasmase todo ese traballo previo. A supresión de XERA afonda na sensación que viña transmitíndose no sector nos últimos días, de ‘borrón e conta nova’ na Consellería, na que se agarda un perfil máis baixo, con menor acción executiva.

Afouteza, a cidade deportiva do Celta de Vigo, constitúe un exemplo dos novos usos que está a gañar a madeira no contexto da bioeconomía. A instalación, proxectada polo arquitecto Jesús Irisarri, empregou madeira de Pino de Galicia, tanto en exteriores como en interiores, unha solución que lle aportou ó proxecto vantaxes tanto a nivel técnico como estético. Irisarri explica, nun vídeo sobre Afouteza elaborado pola Fundación Arume, que un dos principais obxectivos das aplicacións en madeira era a de conectar o entorno natural coa edificación, mantendo unha continuidade a nivel sensorial, en canto a cores, texturas e luces. Desde o punto de vista técnico, a madeira empregada cumpre ademais con todas as especificacións requeridas, tanto en durabilidade como a nivel de tratamento ignífugo ou de mellora da acústica interior, segundo explica no vídeo Tania Silva, do departamento técnico de Molduras Noroeste, a firma proveedora da madeira. Con esta peza, a Fundación Arume pon de manifesto como o emprego de madeira en interiores e exteriores de edificacións é unha opción que ofrece numerosas vantaxes, tanto en sostibilidade ambiental dos proxectos como a nivel estético e técnico. Nunha sociedade con importantes preocupacións ambientais, como o cambio climático, a madeira preséntase como o único material renovable, sostible e con pegada de carbono negativa, pois cómpre lembrar que as árbores capturan CO2 atmosférico durante o seu ciclo. A Fundación Arume subliña que por iso, a madeira é un material que está a gañar espazo na construción en substitución dos tradicionais (formigón, aceiro, ladrillo, etc.). Con esta peza, a Fundación Arume continúa a serie divulgativa, conformada por vídeos e entrevistas, coa que quere dar a coñecer o traballo da cadena monte industria de coníferas, destacando a ampla gama de usos e aplicacións que ofrece a madeira galega de piñeiro. En especial, Arume incide na importancia da marca ‘Pino de Galicia’ para prestixiar a calidade e orixe da madeira galega, así como para certificar a súa trazabilidade e sostibilidade. Interior de Afouteza. Sobre a Fundación Arume A Fundación Arume, entidade declarada de interese para o desenvolvemento forestal de Galicia, está integrada polo conxunto do sector forestal da comunidade (asociacións de propietarios, viveiros, cadea industrial, empresas de servizos en monte, etc.). O seu obxectivo é fomentar o desenvolvemento do piñeiro en Galicia, para o que traballa en catro liñas estratéxicas: silvicultura e restauración ambiental, mellora xenética, formación e marca (Pino de Galicia).

Romina Paula e Sergio González son un matrimonio que decidiu cambiar Mallorca por A Capela para vivir no campo e emprender un novo negocio co froito das súas leiras. Como eran totalmente novos no mundo agrónomo decidiron formarse acudindo a varios cursos, acabando como finalistas co seu proxecto no XI Programa de Apoio a Empresas Agroalimentarias da Fundación Juana de Vega, premio que gañaría finalmente a Cooperativa Vélaro. Falamos con Paula Romina sobre o seu proxecto empresarial de produtos derivados da castaña para profesionais da alimentación, ao que lle puxeron o mesmo nome que ten o pobo no que viven e producen, Porto do Corgo. Como xurdiu este proxecto? O meu marido e eu levabamos tempo pensando en ir vivir ao campo, e o confinamento intensificou máis esas ganas, cando nos vimos encerrados en apartamentos. Un coñecido recomendounos buscar por esta zona e entón atopamos esta leira. Eran unhas 6 hectáreas e 4 son de castiñeiros, uns 800 exemplares duns 30 anos, como especificaba no anuncio. Empezamos a informarnos, porque non tiñamos nin idea de como xestionar os castiñeiros e chegamos á conclusión de que podiamos mudarnos aquí e desenvolver un negocio en base a eses castiñeiros coa formación e medios axeitados. Todo isto foi hai dous anos. Desde entón non paramos de formarnos sobre o coidado destas árbores e os modelos de negocio posibles en base á castaña. Isto xurdiu da necesidade de buscar un sitio máis coherente connosco. Somos amantes da natureza e aquí a calidade de vida é extraordinaria. En que fase se atopa agora mesmo o proxecto? Seguimos na fase de embrión, en proceso de desenvolvemento. Levamos dous anos formándonos en cuestións relacionadas co coidado de castiñeiros, acabamos de comprar un tractor para poder traballar a leira mellor… Tamén estamos a facer probas para producir fariña e outros derivados da castaña obtendo a mellor calidade. Esperamos constituírnos como empresa e empezar a comercializar a final deste ano 2024. Cales son as principais dificultades e axudas que vos atopades? Pois a maior dificultade e axuda ao mesmo tempo é a ignorancia, o empezar un proxecto de cero, sen ter nin idea de como funciona un bosque, os castiñeiros… Ir aprendendo iso é a maior dificultade e á vez a mellor ferramenta porque nos axuda a buscar respostas e seguir crecendo na produción agrícola. Como valoras a formación impartida polo programa de apoio da Fundación Juana de Vega e por que decidistes apuntarvos? A formación e apoio que che dá a Fundación Juana de Vega é riquísimo. Dáche unhas bases para que ti o día de mañá poidas desenvolver e implantar un proxecto tendo en conta unhas cousas que de forma natural non saberías medir, porque non tes esa formación e información como os estudos de mercado e financeiro, coñecer aos teus clientes… Dáche as ferramentas para que o teu proxecto sexa o máis exitoso posible, así que esta Fundación para nós é un exemplo a seguir, axúdanos a entender e valorar mellor os produtos de Galicia. Apunteime basicamente porque non tiña nin idea deste mundo e parecíame imprescindible antes de emprender ter unha base. Primeiro fixen un curso moi sinxelo a través da Rede Rural Nacional, logo atopei dos cursos de Juana de Vega, pasei as probas e acabamos finalistas. Que obxectivos perseguides a curto e longo prazo? A curto prazo, como dixen antes, constituír a empresa e empezar a comercializar, se todo sae ben, a finais deste ano. A longo prazo ir incorporando novos produtos que podamos producir na nosa leira como moras, cogomelos e champiñóns. É cuestión de ir véndoo pero de momento queremos centrarnos na castaña e os seus derivados pois é o que máis temos e ao que máis potencial lle vemos a nivel comercial. Que traballos de acondicionamento ou mantemento esixen as leiras? Usades algún sistema de poda ou rego?

Agora mesmo estamos na primeira etapa que sería a roza, por iso compramos un tractor. Agora empezaremos cun sistema de podas para que as árbores produzan máis. Tamén imos instalar un sistema de regadío para os momentos de seca, pois son unhas árbores que necesitan un mínimo de luz e auga para producir ben.

Monte de piñeiro taeda en Texas, nos Estados Unidos / FOTO: Ronald F. Billings (Texas A&M Forest Service) A banda marrón segue a facer estragos nas masas de piñeiro radiata en toda a cornixa cantábrica, tamén en Galicia. Outras comunidades como Asturias ou País Vasco están xa a introducir en monte especies alternativas ó piñeiro radiata, ante a magnitude da situación, se ben ese plantexamento en Galicia está nos seus inicios. No País Vasco apóstase tanto polo piñeiro do país, o'Pinus pinaster', (sobre todo en Biscaia) como pola Cryptomeria japónica (máis na zona de Gipúzcoa), mentres o Goberno do Principado de Asturias anunciou a principios de abril que autorizará as repoboacións con seis novas especies de coníferas (Pinus taeda, Crytmoneria japónica, Cedrus líbani, Cedrus atlántica, Sequoia sempervirens e Sequoiadendron giganteum) para dar alternativas de repoboación aos propietarios forestais de montes de piñeiro radiata afectados pola banda marrón.

O Principado comezará este mesmo ano a repoboar con piñeiro taeda os montes públicos danados

Dentro do seu plan contra a enfermidade, o Goberno asturiano quere fomentar as replantacións daquelas masas que haxa que cortar por estaren máis afectadas. O novo catálogo autonómico de coníferas é o resultado dun estudo encargado polo departamento de Medio Rural ao Centro Tecnológico y Forestal de la Madera (Cetemas). Coa mirada posta no piñeiro taeda En Galicia a busca de alternativas ao piñeiro radiata resistente a enfermidades como a banda marrón e o nematodo está centrada tanto en especies de coníferas locais, como o Pinus pinaster, como foráneas, como a Cryptomeria japonica ou a Sequoia sempervirens. De todas elas, o piñeiro taeda (tamén coñecido como piñeiro amarelo ou Pinotea) está a espertar moito interese e a centrar xa os esforzos dalgúns viveiros da comunidade. Por exemplo, Viveiros Franco, de Abadín, comercializa desde fai 4 anos taeda procedente de Francia e Viveros Mañente, de Foz, está comezando a seleccionar e ensaiar variedades procedentes de EEUU.

O piñeiro taeda é quizais o que máis se adapta ás necesidades da industria, por ser unha variedade intermedia, en canto a crecemento e calidade, entre o pinaster e o radiata 

Malia que existe pouca experiencia sobre o seu cultivo, máis aló dalgunhas plantacións existentes na comarca de Bergantiños ou en Frades, desde o sector forestal hai grandes expectativas postas nas posibilidades do taeda como especie substituta do radiata, coa cautela que supón sempre traballar con material vexetal a 25 ou 30 anos vista. Existen tamén outras experiencias no País Vasco, que contaba no ano 2022 con 194 hectáreas de taeda, e en Navarra, con repoboacións levadas a cabo en Goizueta no ano 2016 con planta de procedencia da rexión atlántica francesa. Ecoloxía e características Orixinario do surleste dos EEUU, o piñeiro taeda esténdese por unha ampla zona que abrangue unha ducia de Estados, desde Texas a Virxinia, chegando a Florida polo sur. O clima varía entre continental, atlántico temperado e tropical húmido. A resistencia ao frío invernal depende da procedencia, aínda que polo xeral trátase dunha especie sensible ás xeadas temperáns do outono. Pode medrar en solos de diversa natureza, aínda que prefire os solos profundos e húmidos, que reciban suficiente aporte de auga (800mm repartidos ao longo de todo o ano), aínda que non tolera os solos encharcados.

O piñeiro taeda require de ambiente húmido e tolera mal a seca e as xeadas

Medra mellor en solos moderadamente ácidos, e as súas condicións óptimas de crecemento son veráns longos con abundantes precipitacións e solos fértiles. Nesta situación manéxanse turnos de corta de 25 anos, semellante ao do piñeiro radiata. A súa utilización como especie forestal gañou peso en zonas adecuadas de Sudáfrica, Australia, Brasil ou Arxentina. En canto ás propiedades da madeira, ten elevados valores de resistencia ao desgaste e trátase dunha madeira semilixeira e estable, características que a converten na madeira estrela en construción nos EEUU, moi apreciada para uso estrutural, carpintería interior e recubrementos decorativos. Tamén se fai taboleiro contrachapado e pasta de papel.

“Estamos falando unicamente de cambiar unha especie foránea de produción por outra; é unha vía que vale a pena explorar”

Jacobo Feijóo, secretario xeral da Asociación Sectorial Forestal de Galicia (Asefoga), non ve problema a “cambiar unha especie foránea de produción de madeira por outra” e lembra que o radiata (tamén coñecido como piñeiro de Monterrei) “tamén veu de América”. “É unha vía que vale a pena explorar se con iso se resolve o problema actual das enfermidades fúnxicas do piñeiro”, di. Pero insiste na necesidade de facer ensaios non só de crecemento, senón tamén de resistencia efectiva a enfermidades. “É necesario contrastalo coas outras pragas como a procesionaria e o perforador do piñeiro e ver como se comportan as distintas procedencias porque a epixenética interfire co ambiente”, indica. “Na súa zona base o piñeiro radiata desenvolvía moi pouco, era como un arbusto, pero unha vez sacado de alí empezou a desarrollar 30 metros de altura”, lembra.

Hoxe en día hai técnicas alternativas á propia plantación como estudos in vitro ou probas de marcadores xenéticos que poden adiantar os resultados

“O piñeiro insigne é unha especie moi mellorada desde o punto de vista xenético e moi adaptada ás nosas condicións ambientais, con crecementos de 25 a 35 metros cúbicos por hectárea ao ano en parcelas da zona centro de Lugo. No caso do taeda non existe base de coñecemento para tomar unha decisión e iso leva tempo”, recoñece. Avoga por empezar liñas de traballo para ir adiantando algúns datos e asegura que hai resultados que se poden adiantar in vitro e tamén probas de marcadores xenéticos. “Hoxe en día hai técnicas alternativas á propia plantación e espera e iso permite acurtar tempos, pero ao final as parcelas de ensaio de produción son as que permiten testar en condicións reais as distintas procedencias”, afirma.  

Cambiar o piñeiro radiata polo taeda non supón problema algún para a industria asentada en Galicia

En canto a características como tamaño de fibra ou resistencia, Jacobo ve compatible a madeira de taeda coa industria actual asentada en Galicia e os usos principais que se dan ao piñeiro na comunidade, principalmente para táboa aserrada e para taboleiro. Non esquecerse do pinaster,  unha “superespecie” O secretario xeral de Asefoga propón tamén seguir mellorando o piñeiro do país. “O pinaster é unha super especie, resistente á seca e ás enfermidades; agás fronte ao lume, pode con todo”, asegura. “O pinaster é moi plástico, dáse en zonas atlánticas e mediterráneas; co taeda pasa un pouco o mesmo, polo que tamén pode haber diferenzas importantes de produción en función das zonas. Para o pinaster a media de idade sitúase nos 32 anos, chegando aos 40 en función da calidade do solo, de se está en zona de costa ou de interior e da altitude (a partir de 900-950 metros recoméndase sylvestris)”, explica.

O radiata aporta máis produción e maiores grosores, o que permite ir a outros usos de maior valor engadido

Pero co pinaster, di, “podemos andar na metade de produción con respecto ao radiata, uns 15 metros cúbicos/hectárea, 300 toneladas no final de turno, fronte ao radiata, que nun turno de 25 anos aporta máis produción e maiores grosores, o que permite ir a outros usos de maior valor engadido”, destaca.

“Temos plantacións de taeda na parte baixa de Bergantiños e en Frades nas mesmas ubicacións que o radiata”

Francisco Dans, director da Asociación Forestal de Galicia, destaca que “o taeda está estudado e experiemntado como unha das especies de conífera que presenta maior resistencia ás bandas”.  “A especie máis afectada é o piñeiro radiata pero tamén hai masas afectadas de pinaster e pseudotsuga, aínda que son máis resistentes ao patóxeno, polo que as medidas preventivas se centran neste momento no radiata”, explica. En Galicia existen xa algunhas plantacións de taeda na parte baixa da comarca de Bergantiños ou en Frades, aínda que non está clara a súa procedencia. Trataríase de masas de taeda e radiata nas mesmas ubicacións, que permiten comparar ambas especies.  

Hai que importar sementes das estacións máis similares a Galicia e facer estudos de aclimatación

“Paréceme que é unha especie moi interesante pero hai que facer estudos de aclimatación en Galicia e analizar ben a procedencia. E isto non o temos e ese é o risco, porque o taeda é pouco resistente á xeada, porque son de zonas subtropicais ou tropicais”, salienta o director da AFG. “Está moi mal estudada a ecoloxía do taeda no seu lugar de procedencia. É un dos piñeiros amarelos do surleste dos EEUU, pero é unha zona moi ampla onde hai moita variabilidade, tanto clima de media montaña como case tropical. Hai que importar a semente das estacións máis similares a Galicia”, indica.

O taeda ten unha madeira moi similar aos nosos piñeiros, é resistente ás bandas e tamén ao nematodo

O taeda é un piñeiro de crecemento rápido, cun turno de corta como o radiata ou lixeiramente inferior. Non existen polo momento cortas comerciais de taeda na comunidade pero a madeira sería semellante á das especies de piñeiros xa existentes. Outras alternativas Francisco Dans salienta que o piñeiro taeda non sería a única alternativa existente para substituír ao radiata, senón que hai outras coníferas con presenza xa en Galicia que son resistentes ás enfermidades fúnxicas. “O pinaster é máis tolerante ás bandas que o radiata pero ten o problema do nematodo, aínda que temos xa unha serie de familias resistentes ao nematodo que nos permite ser optimistas”, valora.

Coa banda vermella levamos convivindo 40 anos, preocúpame máis a banda marrón

“A pseudotsuga é bastante tolerante tamén e témola xa en Galicia. O problema é que medra máis lento que os nosos piñeiros e é mais exixente coa estación. A secuoia tamén é resistente, pero esixente en canto a solos”, describe. “Posibilidades temos pero entre que un planta e hai madeira pasan moitos anos, polo que hai que ir tratando e conservando o que temos e despois pensando en todas estas posibilidades”, conclúe o presidente da AFG.  

“Apostamos por estudar moito antes de dar unha solución definitiva, porque a consecuencia de equivocarse é a frustración”

Monte de piñeiro taeda / FOTO: Chris M. Morris (CC BY 2.0) Viveiros Mañente é un dos viveiros galegos que está “a traballar para dar nunha alternativa ao problema das bandas”, avanza Enrique Candia, que sen embargo é cauto á hora de adiantar resultados: “estamos a traballar con material vexetal e é unha situación moi complexa”, xustifica. Nas súas instalacións de Foz, na Mariña, Mañente está a empezar a cultivar piñeiro taeda de distintas procedencias coa intención de realizar parcelas de ensaio nas que testar a súa aclimatación a Galicia e analizar resultados. “Apostamos por estudar, o mesmo que fixemos co eucalipto nítens para obter o Max Verde, resistente á mycosphaerella. Vimos dunha frustración que é o piñeiro radiata e non debemos meternos nunha nova frustración, polo que se non o tes claro segue estudando porque a consecuencia de equivocarse é a frustración”, argumenta.

É unha situación moi complexa porque estamos a tratar con material vexetal

Os responsables de Viveiros Mañente levan varios meses viaxando por EEUU en busca de procedencias que poidan adaptarse ás características edafoclimáticas galegas. “Cando traes unha procedencia ten que vir dunhas condicións similares ás túas. E o leste de EEUU é unha zona amplísima e con moitas variacións. A temperatura media anual de Galicia é de 15,80 graos centígrados, a de Virginia é de 13 graos pero a de Florida é de 25, xa case tropical”, explica Enrique.

Estamos a traballar con xenetistas de referencia en piñeiro taeda tanto de EEUU coma doutros países para realizar campos de ensaio. Xogar a unha soa procedencia é perigoso

Ademais de estar a traballar cos principais xenetistas do piñeiro taeda a nivel mundial, apostan por estudar distintas sementes en función das calidades de estación presentes en Galicia. “Para a zona de Lugo ten que ir unha procedencia pero para Pontevedra terá que ir outra; xogar a unha soa procedencia é perigoso, entre outras cousas porque estás reducindo a resistencia ao fungo”, indica. O taeda, que procede de EEUU pero está presente tamén en Europa en países como Francia, non resiste a todas as bandas, aclara Enrique. “Nós estamos nunha latitude diferente a Francia, alí non teñen problemas de bandas, pero non teñen nin a climatoloxía nin o chan para o radiata tampouco”, aclara. “Hai plantacións en Galicia de taeda con 30 anos que están a ir ben, pero as procedencias non están claras”, matiza.

A cryptomeria japónica adáptase ben ao monte, pero non vale para a industria

Viveiros Mañente iniciou hai anos, antes mesmo de que a banda marrón chegase en Galicia, a produción doutras especies de coníferas, como a cryptomeria, unha especie endémica de Xapón pola que se apostou de inicio en Euskadi como alternativa ao radiata, aínda que Enrique rebaixa as súas expectativas. “A cyptomeria adáptase ben ao monte pero non vale para a industria”, sentenza.

“A alternativa non é tanto buscar outra especie de piñeiro como diversificar as masas e plantacións”

Xabier Bruña, responsable do distrito forestal IX (Lugo-Sarria), un dos que conta con máis piñeiro radiata en Galicia e que se está a ver afectado de cheo polas enfermidades causadas por fungos, pon o foco na ordenación forestal máis que na simple substitución dunhas especies de piñeiro por outras. “Con enfermidades como a banda marrón estamos a ver de novo a importancia de ter diversificadas as masas. O radiata é o máis sensible e se tes masas continuas de radiata estás favorecendo a propagación do fungo. O que logras coa diversificación das masas é que non se espalle, xa que fragmentando o territorio minimizas o avance da enfermidade”, argumenta.

Non solucionamos nada cambiando todo o radiata por taeda, porque tarde ou cedo aparecerá unha praga. Xa nos pasou co eucalipto glóbulos e co piñeiro insigne. Non caiamos no mesmo erro outra vez

“Os parámetros climáticos están cambiando e iso favorece a aparición de pragas. Non solucionamos nada cambiando todo o radiata por taeda, porque tarde ou cedo volve a aparecer a mesma situación de pragas ou doenzas. Pasounos co eucalipto glóbulos e co piñeiro radiata. Non caíamos no mesmo erro outra vez. Diversifiquemos desde o principio”, defende. “A alternativa non é tanto buscar outra especie como diversificar. Coa incerteza que hai o mellor é buscar unha estrutura variada, tanto en especies como en idades. Iso é complicado en superficies particulares moi pequenas, pero si é posible en comunidades de montes e é o que recomendamos ás CMVMC que teñen convenio coa Administración”, explica.

É difícil artellar solucións desde o minifundismo forestal

Xabier defende as vantaxes da diversificación do monte desde distintos puntos de vista: “economicamente para ter distintas saídas ao mercado, medioambientalmente para loitar contra o lume e tamén para que as masas se defendan mellor destas enfermidades emerxentes, intercalando bandas de frondosas, por exemplo, que provocan unha rotura dende o punto de vista territorial”, salienta. Saída ao mercado Aínda que en montes do distrito Lugo-Sarria estanse probando xa outras alternativas por parte de particulares, “queda definir cal podería ser a especie idónea”, considera Xabier. En zonas con mellor solo e cunha boa calidade de estación unha opción válida podería ser o taeda, admite. “Tería un turno de corta parecido ao radiata. No País Vasco é unha das alternativas que dan, xunto coa cryptomeria. Estase traendo de Francia”, explica, “pero temos que ver como se desenvolven aquí. Non temos datos. Sería interesante probalas”, recoñece.

De momento temos que ser cautelosos á hora de recomendar unha cousa ou outra, porque non existen evidencias ou datos

E engade outro factor relevante: “Cando se proban outras especies tamén hai que ter en conta a saída a mercado. Poden ir ben no territorio pero hai que ter a industria preparada. Pasou co pseudotsuga (piñeiro de Oregón), onde fallou a comercialización. Son dúas cousas que deberían ir parellas e ver coa industria como abordamos un posible cambio de especie”, defende. Repoboacións con pinaster e sylvestris “De momento temos que ser cautelosos á hora de recomendar unha cousa ou outra, porque non existen evidencias ou datos. Por iso nas plantacións públicas estamos optando por poñer pinaster ou sylvestris”, explica Xabier. “O pinaster é sensible á banda pero deféndese mellor. Débese incorporar planta de boa calidade e mesmo optar por sylvestris en determinadas zonas con solos máis pobres. No caso do radiata, outra posible vía sería a da pranta mellorada xeneticamente para que poida defenderse dos fungos foliares; en Chile e Portugal están avanzando por esta liña”, asegura.

https://www.campogalego.gal/bandas-pineiro-estendense-pola-humidade-e-altas-temperaturas-da-primavera/

Piñeiros afectados polas bandas a primavera pasada en montes de Lugo As enfermidades fúnxicas defoliadoras, en especial a banda vermella e a banda marrón, están causando estragos este ano nos piñeirais galegos. As condicións ambientais de humidade e altas temperaturas desta primavera favorecen a explosión dos fungos e a súa propagación, con efectos visibles sobre todo en montes da provincia de Lugo, pero tamén en zonas do interior da Coruña ou do sur de Pontevedra. Os danos máis graves afectan ao piñeiro radiata, pois o piñeiro do país ('Pinus pinaster') ten unha susceptibilidade escasa a estes fungos. No piñeiro insigne ou radiata, a enfermidade seca as acículas, empeorando a circulación do zume e repercutindo, ademais de no crecemento, no estado sanitario xeral da árbore, que pode chegar a secar. “Cando a afectación nunha árbore chega ao 25-30%, que é cando vemos que está decolorada, prodúcese unha perda de crecemento e cando esa afectación chega ao 70% pode producir xa mortandade, porque o piñeiro empeza a ter problemas vexetativos graves pola falta de densidade das follas”, explica Francisco Dans, director da Asociación Forestal de Galicia.

Co inverno e a primavera que tivemos, con tempo cálido e húmido, os fungos están moito máis activos

Noutros casos, coa chegada do verán e as altas temperaturas, a actividade do fungo decae e a pranta pode recuperar parte das acículas no outono se non vén tempo moi chuvioso e caluroso que reactive a presenza da enfermidade. Por iso desde a Administración recomendan agardar a ver como evoluciona a situación nos vindeiros meses, antes de tomar decisións precipitadas de cortas. “Hai reservorios e activáronse polas condicións ambientais existentes. A iso se debe a explosión desta primavera. As condicións deste ano son propicias para os fungos foliares”, recoñece Xabier Bruña, enxeñeiro forestal e responsable do distrito Lugo-Sarria, onde o piñeiro insigne é a especie maioritaria. Avance da enfermidade cara ao interior de Lugo O avance da enfermidade en Galicia desde a súa entrada pola parte oriental fai 5 anos, procedente de Asturias, está a ser imparable. “Na parte que é colindante con Castroverde xa tivemos que facer cortas sanitarias por bandas fai dous anos, tanto na zona de Teixeiro como na de Meda, en rodais que estaban completamente secos”, explica Xabier.

Na zona de Teixeiro e Meda xa tivemos que facer cortas sanitarias fai dous anos en rodais que estaban completamente secos

Ademais da Fonsagrada, os montes de Baleira e Castroverde, así como os da comarca de Meira están entre os máis afectados, pero os males esténdense xa a outras zonas do centro de Lugo, A Terra Chá ou A Mariña. “O avance vén motivado polas condicións climáticas, que son propicias para que se espalle, este ano máis ca outros, porque co inverno e a primavera que tivemos, con tempo cálido e húmido, os fungos están moito máis activos. Na zona máis pegada á montaña é máis evidente; noutras áreas a presenza é máis difusa”, detalla Xabier. A nivel galego, Francisco Dans tamén recoñece que “a situación é moi variable e non responde a un patrón común en toda a comunidade”. “Hai zonas de Galicia moi afectadas, especialmente na parte oriental de Lugo, tanto de media montaña como máis ao norte, e tamén algunhas zonas do interior, pero outras curiosamente non teñen danos. Esta situación non obedece a un criterio lóxico establecido, descoñecemos aínda bastante da bioloxía desta especie de fungo”, recoñece. Tratamentos con sales de cobre Tratamento contra a banda marrón en Trasmonte (Friol), na primavera de 2021 Desde a Asociación Forestal de Galicia comezarán na vindeira semana e até mediados de maio unha campaña específica de tratamento sobre unhas 500 hectáreas de monte propiedade dos seus socios e á que se unirá tamén Finsa cos seus montes. Serán tratadas masas de radiata na comarca de Vigo e do Rosal, en Dozón, Lalín e Vilasantar e tamén no entorno de Santiago (Ames, Boqueixón, Negreira, Brión). O tratamento repetirase nestas mesmas parcelas a mediados de setembro, de cara a un posible rebrote no outono.

As aplicacións de cobre matan as esporas e impiden que se transmitan polas acículas e polo zume

 “A clave é protexer as follas, tanto as que quedaron do ano pasado como as que van saír novas este ano”, explica Francisco, que pon énfase en que “é necesario coller a enfermidade a tempo porque enfrontarse a masas adultas xa moi afectadas é difícil, porque recuperan pouco”, recoñece. Preocupación na industria O avance da banda marrón preocupa aos propietarios forestais e tamén á industria de transformación. Jorge Souto, que xestiona xunto ao seu irmán Alberto o aserradoiro Hijos de Ramón Rubal SL, a referencia para a madeira de piñeiro na comarca da Mariña, asegura que a enfermidade “vai agravar o problema de subministro de materia prima de cara ao futuro, porque ameaza con deixar a Galicia sen piñeiro insigne en 10 anos”. “En Asturias están a ter que cortar plantacións de futuro, ladeiras enteiras, e en zonas da Mariña ou a Terra Chá está a levarse por diante tamén as plantacións novas, secando os piñeiros que levan tres anos plantados”, conta, polo que “está a desanimar aos propietarios a facer repoboacións con piñeiro radiata”.

“Temos masas mixtas de pinaster e radiata e vese claramente a diferenza”

Voo feito o 13 de agosto de 2023 na Sofor Santa Juliana, onde se aprecia a diferente afectación entre radiata (coas copas secas) e pinaster nunha masa mixta / Imaxes: Galca Agroforestal. Esther Sanchez Barreiro é presidenta da SOFOR Santa Juliana, da parroquia de Cereixido, na Fonsagrada, formada por 19 propietarios e 198 hectáreas de monte. Contan cunhas 25 hectáreas de piñeiro pinaster e outras 20 de radiata, que se atopan moi afectadas. “O pinaster aguanta mellor a día de hoxe, aínda que non quere dicir que non lle afecte, pero as masas de radiata, tanto as que están repoboadas como as que están máis avanzadas, en estado de latizal, están moito peor. Temos incluso unha masa mixta na que se ve claramente a diferenza”, explica. Nesta SOFOR da Fonsagrada trataron xa dúas veces as súas plantacións de radiata pero non lograron salvalas. “Tratámolas fai dous anos pero nada, dá pena velas. E non nos valen moito para cortar aínda, porque terán uns 10 ou 15 anos; faltaríanlles aínda outros 10”, indica Esther.

Seguramente teñamos que cortar o piñeiro radiata, pero non sabemos que imos plantar no seu sitio

Os 19 veciños propietarios do monte de Cereixido están convencidos de que acabarán tendo que cortar a maior parte da superficie afectada, coa incógnita de non saber que plantar de novo. “O que non sabemos é que imos plantar no seu sitio”, recoñece. Axudas para repoboacións por motivos sanitarios José Fernando Enjamio Gándaras é o enxeñeiro técnico forestal da empresa Sortegal que asesora á SOFOR Santa Juliana e reclama unha implicación maior por parte das Administracións. “A Administración ten que empezar a tomar medidas, como tomou no seu momento co nematodo, porque o problema non é pequeno", asegura. “O radiata fóra da súa estación óptima está a sufrir moito, pero incluso en zonas da Terra Chá estano a pasar mal. Notas que a enfermidade vai avanzando; de día en día ves que van empeorando e desde fai un mes é cando os ves máis amarelos”, indica.

As árbores que están afectadas sofren a maiores da enfermidade o estrés da poda

As podas e clareos que se levan a cabo, di, ás veces mesmo son contraproducentes cando as masas xa están afectadas. “Estamos a ver que os tratamentos selvícolas non lles están vindo nada ben a masas xa coa enfermidade, porque sofren o estrés da poda a maiores do da propia enfermidade”, afirma. De cara a substituír, por motivos sanitarios, as repoboacións afectadas por novas plantacións, Fernando pide unha modificación nas ordes de axudas da Consellería. “Neste momento, as repoboacións que se financian son superficies rasas ou que non tiveran arborado nos últimos 5 anos. Este tipo de repoboacións non entrarían”, lamenta. “A alternativa é o cambio de especie. Hai que ver cal se adaptaría mellor en función da zona, pero o 'pinaster' é unha alternativa clara. Os modelos selvícolas non están desenvoltos para que podamos introducir outras especies a día de hoxe”, asegura.

Medidas culturais preventivas

“O nivel de afectación dos fungos foliares depende das condicións climáticas e do estado da masa, por iso é moi importante a aireación, é dicir, que as plantacións estean podadas e clareadas, reducindo a espesura da masa e a presenza de combustible, para que non se dean condicións axeitadas para os fungos e non teña reservorios”, explica Xabier.

A xente descoidou os tratamentos no monte e temos masas de piñeiro radiata sen podas desde fai moitos anos

Para tratar de poñer coto ao intercambio de esporas, Francisco propón tamén outras medidas como “desinfectar as ferramentas e vehículos cando imos dun monte de radiata a outro” e que a planta que sae dos viveiros veña tratada, o que serviría para protexela durante o primeiro e segundo ano. “É algo que non se fai, pero que sería barato”, razoa. Adiantar as podas e reducir a densidade Unha vez no monte, desde a Asociación Forestal de Galicia recomendan aumentar o marco de plantación. “En Lugo estamos poñendo de 830 a 600 pés por hectárea de inicio. Iso ten varias vantaxes, porque favorecemos a aireación da masa desde un inicio e deste xeito ademais os traballos de plantación e poda son moito máis baratos”, di Francisco.

Hai que facer intervencións máis precoces. As masas teñen que estar podadas e manter baixas densidades

Outra das claves na prevención da banda vermella e da marrón é precisamente facer intervencións máis precoces, con podas xa desde os primeiros anos. “As esporas soben desde o material que está no chan á árbore desde o solo a través das ramas baixas, polo que canta maior distancia haxa ao solo máis estaremos evitando a expansión do patóxeno”, evidencia. “Non é unha enfermidade letal se se toman as medidas de prevención axeitadas e se levan a cabo as medidas selvícolas idóneas, que coinciden ademais coas que hai que facer para obter madeira de calidade”, argumenta.

É necesario coller a enfermidade a tempo; enfrontarse a masas adultas xa moi afectadas é difícil, porque recuperan pouco

Outro factor que incide na maior ou menor afectación das masas de piñeiro radiata é a propia elección do lugar de plantación. “A afectación da enfermidade é máis evidente en zonas cunha mala calidade de estación (combinación de solo e clima) ou un ambiente forestal pouco propicio para o piñeiro radiata (pouca profundidade de solo, encharcamentos, escasos procesos de micorrización)”, salienta Francisco.

A iniciativa de Cítricos Rías Baixas comezou no 2016, cando Óscar herdou unha terra a monte adicada ao cultivo de eucalipto para madeira: “Queríamos quitar o eucalipto e buscar un novo produto que dera riqueza á zona e que se puidera expandir. Entón, esta parcela, que ten case 3 hectáreas, dividímola en tres fases, e nunha delas, como zona piloto, plantamos 250 árbores de limoeiros. Despois, no 2017, fixemos outra ampliación de 500, e despois, cubrimos toda a extensión das 3 hectáreas, con 600 máis. Aqui, agora mesmo, temos 1450 limoeiros”, destaca Óscar. Despois de cubrir a terra herdada de limoeiros e ante a demanda dun cliente, decidiu facerse con outro terreo dunha hectárea para plantar 500 plantas de lima de Tahití, que representa un 80% das árbores desta finca, e outros cítricos menos comúns en Galicia, como o caviar cítrico, o pomelo, o limón vermello, a lima kaffir, o limequat, o concuat e o limón tigre rosa, dirixidos principalmente ao consumo en hostelería.

A plantación incorporou cítricos menos comúns en Galicia, como o caviar cítrico, que pode chegar ós 100 euros cada Kg.

“Na finca herdada non houbo problemas, pero na finca onde plantamos a lima e as outras variedades de cítricos, si que tivemos bastantes problemas, porque isto é todo minifundio, parcelas moi pequenas. Queremos aumentar o tamaño da finca pero é difícil, porque para chegar a esa hectárea houbo que comprar case a 10 propietarios", explica. Sobre as novas variedades de cítricos, destaca o seu interese: "As variedades menos comúns aquí, como o caviar cítrico, empregado principalmente en alta cociña, pode chegar a un prezo de 100 euros/kilo”, sinala. “Temos tres liñas de comercialización: hostelería, froiterías e un maiorista. Non hai ningún problema para a venda, xa que existe unha forte demanda de produto galego, vendemos todo o que producimos. Os cítricos son un potencial para Galicia. Temos unhas condicións moi boas, o único que hai que modificar un pouco son as terras, pero cun pequeno coñecemento si que se pode facer unha boa produción” asegura Óscar.

"Para aumentar unha hectárea, tivemos que chegar a acordos con 10 propietarios"

En ecolóxico desde o 2018 Di Óscar que ainda que actualmente non se asocie a Galicia cos cítricos, se buscamos na historia, si que houbo cítricos en Galicia desde hai moito tempo. “Para nós, os primeiros anos foron dificiles, pois existe un forte descoñecemento sobre o cultivo do cítrico en Galicia, e non foi doado dar cun técnico agrónomo que soubese, o que fixo que as primeiras plantacións foran con retraso, algo que xa non está acontecendo coas novas plantacións nin cos aumentos que estamos facendo”.

"Os cítricos foron un cultivo histórico en Galicia, pero cando comezamos nós, faltaba coñecemento na materia"

“Ao principio comecei con produción convencional -sinala Óscar-, pero no 2018 pasámonos á produción ecolóxica e no 2021 comezamos a empregar técnicas de agricultura rexenerativa. Toda esta evolución foi grazas á incorporación de Víctor, técnico especialista nestas técnicas. Despois de facer varias analíticas e distintas probas con abonos, fomos chegando ao punto no que estamos agora, cun nivel de acidez e auga na terra óptimos. Estamos nun punto moi bo pero sempre hai posibles melloras” di Óscar. Víctor, o técnico agrónomo formado na Escola Forestal de Lourizán que se incorporou no 2018 ao proxecto, cóntanos un pouco máis sobre a evolución da plantación: “No tema da agricultura ecolóxica pecamos un pouco de inexperiencia, pero fomos probando e a verdade é que nos deu moi bo resultado. Conseguimos pór a terra moi ben, cambiar a estrutura da terra, para que os cítricos se adaptaran mellor a esta zona. Aquí axúdanos moitísimo o microclima que temos nas Rías Baixas, e tamén as orientacións Sur das terras, cun arco solar moi amplio e aproveitando practicamente todas as horas de sol”.

"Dá a impresión de que temos todo desmadrado de herba, pero é unha vía para que a natureza nos favoreza"

Unha das bases do proxecto sitúase na agricultura rexenerativa. “Hai un par de anos que empezamos a aplicar técnicas de agricultura rexenerativa, intentando que a natureza nos favoreza e non ir en contra dela. Como podedes ver, temos todo con herba, que parece desmadrado, pero é o que nós queremos conseguir. Isto axúdanos a ter unha capa fértil no chan moito máis grande, reter moita máis auga e así ter que consumir menos, porque as plantas o que fan é que a terra reteña máis auga, e que os alimentos para as plantas se aproveiten mellor, con máis retencións de CO2, e así as plantas teñen moitos menos problemas de fungos e de insectos”, apunta. Víctor fálanos sobre o seu proceso de adaptación ós cítricos: “Tiña coñecementos de agricultura ecolóxica e de árbores frutais pero non específicamente de cítricos. Cada árbore necesita as súas cousas. Pero simplemente é dar co sistema e co que necesitan. Nós aquí conseguimos ter un ecosistema moi bo para os limoeiros, simplemente tratalos ben, facer as podas e abonados que necesitan, sempre con fertilizantes ecolóxicos”, subliña. “Se algunha vez as árbores teñen algún problema, sempre lles axudamos con produtos que nós mesmos facemos. Por exemplo, para o pulgón (‘Aphididae’), utilizamos a ortiga. Para abonar utilizamos abonos das granxas de aquí de cerca. Sempre utilizamos recursos locais para que a colleita vaia mellor”, conclúe. Dixitalización e mecanización a curto prazo Victor asegura que o maior problema que teñen agora mesmo é a falta de electricidade: “ O feito de que non chegue a corrente fai que teñamos que vir aquí todos os días, para regar, para controlar as plantas, para facer todo… Dentro dun tempo, esperamos que curto, teremos aquí corrente e poderemos dixitalizar os sistemas de rego por internet. Tamén instalaremos cámaras para controlar as plantas. Pasa o mesmo coa auga. Nós aquí regamos por gravidade pero cando poidamos dixitalizar a plantación, xa poderemos distribuir os regos desde a casa”.

O Clúster dá Madeira e o Deseño de Galicia (CMD) organiza, en colaboración co Instituto Galego de Promoción Económica, os próximos días 24 e 25 de abril, a décimo terceira edición dos Encontros En liña de Innovación en Madeira, Meeting Point Lignum. A través de charlas explicativas audiovisuais, os profesionais compartirán as súas experiencias en construción sostible e uso da madeira, ademais de mostrar novos produtos realizados con este material. O punto de encontro será a través do portal www.meetingpointlignum.com. Esta cita consolidouse ao longo destes 13 anos nun punto de encontro para arquitectos, deseñadores, carpinteiros, enxeñeiros e empresas do sector da madeira interesadas en coñecer novos usos e exemplos de éxito en construción e rehabilitación con este material. A plataforma conta con máis de 30.000 seguidores e preto de 50 relatorios de recoñecidos profesionais a nivel nacional. Os Encontros comezarán o 24 de abril, ás 12:00 horas, coa intervención de Goretti Díaz, quen abordará charla “Tradición e futuro”. Goretti Díaz defínese a si mesma como arquitecta, atleta e tractorista (mente, corpo e alma). A arquitecta está especializada en construción en madeira, eficiencia enerxética, de recursos e en proxectos industrializados. Traballa a arquitectura desde a xestión dos recursos, apoiándose no enxeño e a enxeñería. A súa obra Casa Pombal obtivo diferentes recoñecementos polo seu compromiso coa sustentabilidade. Ás 16:00 horas, será a quenda de Nacho Leitón, socio fundador de Ábaton Arquitectos quen, baixo o título “Aprendizaxe da construción en madeira durante máis de 15 anos en Ábaton”, compartirá a transformación que experimentou o sector da construción, coa mirada posta na sustentabilidade e o coidado ao medio e no que a madeira xogou e xogará un papel fundamental neste cambio de paradigma. Ábaton ofrece un enfoque holístico e integrado nos seus proxectos, combinando arquitectura, interiorismo e paisaxismo. Segunda xornada con Marta Trigás e Trespes.arquitectos O xoves, 25 de abril, ás 12:00 horas, retomaremos con Marta Trigás, arquitecta e Passivhaus designer. O estándar Passivhaus é, para ela, a ferramenta e o medio para poder deseñar e construír de maneira eficiente e respectuosa. Compartirá na súa intervención diferentes experiencias profesionais e, baixo o título “Procesos (problemas) progresos”, mostrará a realidade do traballo construtivo con madeira. O broche de ouro desta décimo terceira edición correrá a cargo de Trespes.arquitectos, estudo fundado en 2005 por Alberte Pérez, Enrique Iglesias e Carlos Mosquera quen entende a profesión de maneira transversal, desde o estrito oficio de arquitecto ata o activismo cultural pasando pola divulgación e investigación. A súa charla: “Máis con menos madeira” poderase seguir a partir das 16:00 horas, dando por finalizada esta edición. Como participar en Meeting Point Lignum, Encontros En liña de Innovación en Madeira Para participar nestes encontros, só hai que conectarse á plataforma www.meetingpointlignum.com ás horas indicadas no programa. Unha vez celebradas, as charlas quedarán colgadas, xunto ás de edicións anteriores, para poder ser consultadas sempre que se desexe e na canle de Youtube do CMD. Non é necesario inscribirse. A edición deste ano está patrocinada por Laminados Villapol, Molduras do Noroeste, Senssia, Wood is Wood, Grupo Siero e Homag.

O director da Axencia Galega da Industria Forestal, Jacobo Aboal, visitou as instalacións do laboratorio da Plataforma de Enxeñería da Madeira Estrutural (Pemade) na Escola Politécnica Superior do Campus de Lugo, ao abeiro do convenio de colaboración que mantén coa Universidade de Santiago para o fomento do emprego das frondosas na construción, en concreto do castiñeiro. O obxectivo de Pemade é ofrecer servizos e apoio docente en aspectos do coñecemento relacionados coa enxeñería da madeira con fins estruturais e, por iso, a Xunta colabora con esta plataforma para potenciar o seu emprego na construción. Isto entra dentro da aposta do Goberno autonómico pola madeira como material estrutural, tanto dende o ámbito privado como do público.

Pablo, nun dos viñedos da adega familiar en Margaride Na aldea de Margaride, pertencente á parroquia de Quintá de Lor (Quiroga) está EDV Viticultores, un proxecto familiar de elaboración e comercialización de viño que está a medrar, coa plantación de vides de variedades como godello, treixadura, branco lexítimo ou loureiro e a construción dunha nova adega enfocada tamén cara o enoturismo. Na casa de Pablo, a Casa do Cosme, sempre se fixo viño, igual que na maioría das da zona. O seu pai, José González Losada, marchou de funcionario a Ponferrada pero mantivo as vides até que no ano 1999 Pablo decidiu que quería vivir no rural e apostou por profesionalizar a produción. “Cando empezamos tiñamos uns 5.000 metros cadrados en 3 ou 4 parcelas”, lembra Pablo. Hoxe traballan máis de 10 hectáreas (6,5 propias e 4 mediante outro tipo de tenza) e están a preparar o terreo para plantar outras 4 hectáreas, tres delas pegadas á adega pola parte de arriba.

Traballan 10 hectáreas e están a plantar outras 4. Fan diferentes tipos de viño, desde viño de mesa a viños especiais

Ademais de decantarse polos viños brancos dentro dunha Denominación de Orixe caracterizada polos tintos, EDV busca diferenciarse a través dos seus viños de garda e de barrica e a nivel produtivo, leva a cabo medidas culturais na viña para reducir o uso de fitosanitarios. Aposta polos brancos na terra dos tintos Pablo apostou sempre polas variedades brancas nos seus viñedos. “A primeira planta de godello que mercamos trouxémola no ano 1992”, destaca. Nas novas hectáreas que están a plantar o 95% van ser tamén castes brancas, sobre todo godello, pero tamén treixadura, branco lexítimo e loureiro. Na actualidade contan cun 85% de godello e cun 15% de treixadura.

A primeira planta de godello que mercamos trouxémola no ano 1992

A nova plantación dá sentido a moitos anos de traballo. Lograron facerse con 26 parcelas para xuntar nunha peza 4 hectáreas pegadas á bodega pola parte de arriba, entre as casas e o monte. É tamén deste xeito o mellor cortalumes que ten hoxe a aldea de Margaride, que se salvou por pouco do incendio que afectou á zona fai 3 anos. “Esta finca eran toxos e xestas, esa era a vexetación espontánea que tiña, e a capa de solo eran 3 dedos, pero o solo pode facerse encalando e abonando, o máis importante é a orientación, sobre todo pensando en poñer godello”, di.

O viticultor ten que buscar optimizar a parcela ao máximo

O deseño da plantación está pensada en optimizar a parcela e tamén en facilitar o traballo, sobre todo tendo en conta os problemas de man de obra, que xa se están a dar en momentos como o da vendima. “Nunha parcela profesional o que tes é que optimizala ao 100% sen perder os ratios de calidade”, defende. Entre liñas están a deixar entre 2,15 e 2,20 metros para poder mecanizar e optaron por colocar espalderas a 45 grados nos perímetros (suman 1 km todo ao redor da finca) e parrais a 3,5 metros de altura nas zonas de volteo da maquinaria para non perder eses espazos para a produción. “Esas zonas ocupan en total uns 7.000 metros cadrados, que equivalen a uns 8 o 9.000 quilos de uva, que pasado a cartos son uns 15 ou 16.000 euros”, calcula Pablo. Pensando na barrica Parte do viño elaborado por EDV pasa en barrica entre 4 e 14 meses Teñen previsto tamén arrincar uns 8.000 metros cadrados de mencía e restruturar as variedades tintas coa plantación de caíño, coa intención de “apoiar nos viños de garda e axudar á uva mencía nos procesos de barrica”, explica. “A nosa intención é reducir viños xoves e irnos máis a viños de garda e barrica e o caíño ten máis estrutura e máis corpo que a mencía e tamén máis taninos e máis color”, explica Pablo. “Penso que o futuro da Denominación de Orixe pasa por reducir os viños xoves e apostar máis pola barrica. A Ribeira Sacra ten viños para competir nese mercado con Borgoña, con Brasil, con Chile, con EEUU ou con grandes zonas de Italia”, asegura.

O mercado dos viños xoves estase a reducir; hai que buscar outras alternativas á hora de elaborar

“O mercado dos viños xoves estase a reducir; hai que buscar outras alternativas á hora de elaborar e posicionar no mercado outras alternativas porque a tendencia mundial non é a dos viños xoves e nós temos que entrar na Champios League dos viños tintos, non podemos seguir en Segunda División. Agora somos os primeiros da Segunda División e o que temos que tratar é de ascender e ir cara os primeiros postos da Primeira División”, compara Pablo. “Os grandes viños lógranse a base de mesturar uvas de distintas parcelas, onde cada unha delas aporta a riqueza que ten”, di. Con esa idea, fixéronse tamén cunha hectárea de terreo no Carballo, a 700 metros de altitude, tratando de buscar viños con menos graduación alcohólica e con máis acidez. “Con esa uva buscamos frescura, viños de 12 grados máis expresivos en boca”, explica. “O godello non se dá en todos os sitios nin vale para todo o mundo” Nova plantación realizada na ladeira situada detrás da adega, con orientación nordeste e o río Lor ao fondo. Margaride sitúase en primeiro termo e Freixeiro enfronte, na outra marxe Pero nese proceso para complementar a uva mencía Pablo alerta da complexidade que supón traballar con castes como o merenzao, o mesmo que pasa con algunhas variedades brancas. “Agora que está moi de moda o godello hai que pensar que é unha variedade que non se dá en todos os sitios e aquí na Ribeira Sacra hai que escoller moi ben onde se pranta”, di, porque “hai que ter moito coidado coas orientacións, coas isolacións e cos tipos de solos”. “Ao mencía válelle todo, pero ao godello non”, remarca. 

Ao mencía válelle todo, pero ao godello non; hai que ter moito coidado coas orientacións, coas isolacións e cos tipos de solo

“Nós estamos nunha desas zonas nas que se dá e temos experiencia de moitos anos manexando esta caste”, engade. Aínda así, recoñece, “non estamos no godello a un 70 ou 80% de produción como podemos estar nunha variedade tinta, estamos moito máis baixos”. Iso fai que os prezos da uva sexan máis altos a respecto da mencía, tanto pola menor produción como pola necesidade de maiores coidados. “Dun día para outro o godello cambia por completo e en menos de 24 horas podes perder a colleita, mentres que no mencía pasan 9 ou 10 días para empezar a notar os síntomas”, asegura.

Ti non podes meter á xente a unha variedade que descoñece e que require de moitas máis atencións cando aquí a maioría da viticultura é de fin de semana

Por iso, di, “ti non podes meter a un viticultor non profesional a unha variedade que descoñece e que precisa dunha profesionalización altísima porque hai que estar atendéndoa ao 100% cando aquí a maioría da viticultura é de fin de semana”, advirte. 40.000 kg de uva A produción actual de EDV é duns 40.000 quilos de uva ao ano nas súas parcelas, máis algo que compran a maiores a outros viticultores locais. Desa produción máis do 85% son variedades brancas e o 15% restante tinto. Pablo, persoa observadora e que gusta de traballar con datos, pon números ás producións medias na Denominación de Orixe e os seus custos. “O máximo que está permitido son 9.000 e pico quilos por hectárea de mencía e hai que andar detrás dos viticultores porque todos se van a 10 ou 12.000 quilos e sen grandes atencións, porque o mencía é unha variedade super agradecida”, asegura.

Coa mencía ou outra variedade tinta podes durmir tranquilo; o godello é para non durmir

Sen embargo, di, a produción máxima para o godello está establecida en 11.800 quilos, pero “o ano que consegues 8.000 es un fenómeno”, admite. “Cando se fala de que o godello se paga tanto hai que botar conta tamén dos custos de produción, porque duplicas tratamentos e duplicas traballo en viñedo facendo podas en verde, varando, atando, recortando, que é algo que non o fas na mencía. Por iso, a diferenza entre os 15.000€ por hectárea que lle podes sacar a unha parcela de godello con respecto aos 11.000€ dunha de mencía está niso, nos gastos a maiores, o traballo e as dores de cabeza”, razoa. Catador en certames internacionais Pablo leva uns 10 anos asistindo a catas internacionais, ás que acode tanto cos seus viños como tamén como catador e destaca a grande valoración que tanto os brancos como os tintos da Ribeira Sacra acadan en certames como CERVIM, considerado o máis importante para a viticultura heroica a nivel mundial. Acudir a estes certames sérvelle para facer contactos pero tamén para coñecer de primeira man como están a evolucionar as tendencias no sector do viño. “Fago unhas 8 ou 10 catas todos os anos, tanto en España como noutros países, como Francia, Italia, Alemaña ou Bélxica e iso permíteme estar ao día dos cambios no sector e ver como se está a traballar nas distintas zonas. Iso permíteme despois acabar de perfilar os nosos viños e tomar decisións na nosa bodega”, razoa. 

O ano pasado lograron un Gran Ouro en brancos e un Ouro en tintos en CERVIM en Italia

O ano pasado lograron cos seus viños 16 premios, entre eles un Gran Ouro en CERVIM en Italia para Inseparables godello e un Ouro para o Don Cosme mencía. Nos tintos, fan dous viños xoves (Don Cosme e Inseparables) e dous máis en barrica (A Conchousa e As Covas), o mesmo que nos brancos (os xoves Don Cosme e Inseparables e O Robledo e A Carreira, que maduran 4 e 14 meses en barrica respectivamente). A maiores, teñen a marca 40 años, na que os beneficios obtidos son donados á investigación contra a enfermidade dexenerativa do ELA. Diferenciación Inseparables godello e mencía de EDV, premiados en distintos certames nos últimos anos Nesa aposta pola diferenciación, a adega EDV destina o 50% da súa produción a viños de rotación anual e a outra metade e elaboracións especiais. “Nos brancos, por exemplo, temos un godello xove con moita intensidade aromática, moi doado de beber, e nas cepas máis vellas facemos viños máis estruturados e máis complexos en nariz que van estar 2 ou 3 anos en botella e que son viños de corpo como os que se fan en Francia ou en Italia. E nos tintos, o mesmo, mesturamos garnacha con mencía até nun 15% para sacar viños xoves e os viños máis estruturados métense a barrica. Buscamos viños de longo recorrido, que poidan estar 2 ou 3 anos en barrica pero que non evolucionen”, explican.

Os viños de rotación anual son os que che permiten pagar as facturas e os viños máis marquistas, con maior marxe, son os que che permiten investir na explotación

Eses viños especiais, di, “non teñen un mercado local tan doado, senón que se van sobre todo ao mercado nacional e internacional, posicionados en tendas gourmet e restaurantes cunha carta de viños máis complexa, pero aí hai que pelexar moito o mercado e saír fóra”, asegura.

En mercados onde a oferta supera á demanda vende o máis hábil

“A xente quere probar algo distinto, esa é a tendencia a nivel mundial e se queremos vender temos que irnos a iso”, defende. As Covas, por exemplo é un viño tinto elaborado por EDV no ano 2019 cun 85% de uva mencía moi madura de cepas vellas e un 15% de garnacha que deu un rendemento próximo ao 20% e que non se puido mecanizar o despalillado e que estivo despois 14 meses en barrica. “Foi unha aposta moi persoal miña, unha aposta arriscada porque ou che encanta ou non che gusta nada. Logrou xa dous Grandes Ouros e chegou a 99 puntos. É un viño que está aínda nervioso en cata, pero que xa se pode beber, pero hai que esperar aínda ao 2025 para que estea en plenitude. É dicir, son 5 ou 6 anos en total para que estea no momento óptimo”, salienta.

Se un viño non nos convence baixámolo de categoría e vendémolo como viño de mesa fóra da Denominación de Orixe para non devaluar as nosas marcas principais

Pero ademais deses viños top, tamén traballan no sector do viño de mesa fóra da Denominación de Orixe en formato bag in box. “Iso permíteche achegarte a un público que non quere gastarse 10 ou 12 euros nunha botella de viño e ao mesmo tempo seleccionar máis a uva e gañar calidade no resto dos nosos viños, porque cando un viño non nos convence para incluír na Denominación de Orixe baixámolo de categoría e vendémolo como viño de mesa”, explica Pablo. Deste xeito traballan os tres segmentos de mercado: o do viño de mesa, o do viño xoven e o do viño especial. Diminución no uso de fitosanitarios A nivel de viñedo, EDV leva moitos anos apostando por medidas culturais para reducir o uso de fitosanitarios. “Hai que modificar o xeito de traballar na viña, porque se podamos en febreiro é moi probable que nos chova en abril ou en maio, polo que imos ter floración con moita humidade e nos días bos moita infección por fungos; mentres que se podamos en marzo o ciclo da planta irá máis retrasado e a floración coincidirá máis cara a xuño, cando seguramente teremos mellor tempo e así podemos aforrar xa dous tratamentos”, argumenta. O cambio climático acelera os ciclos naturais da planta e axuda a que esas vides podadas máis tarde sexan capaces de coller ás outras e chegar ao mesmo tempo á vendima, di, e o feito de podar máis tarde tamén lles permite non ter que empregar tampouco produtos fitosanitarios antibotríticos, algo importante á hora de elaborar o viño, considera Pablo. “É o que che permite traballar máis tranquilo en bodega e, agás nos viños brancos, non usamos tampouco levaduras”, destaca.

Levamos máis de 20 anos sen usar herbicidas

Nos seus viñedos non empregan tampouco herbicidas. “Levamos máis de 20 anos sen usalos”, destaca Pablo. “Ou ben temos cubertas vexetais ou ben desbrozamos ou aramos, pero non usamos glifosato de ningún tipo”, explica. Outra das claves no traballo que fan na viña son as analíticas de solo para axustar mellor o abonado e as emendas que fan ao chan son sempre de abono orgánico. Apoiarse na tecnoloxía e no saber popular Ademais de reducir o número de tratamentos fitosanitarios que aplican, outro dos seus obxectivos e maximizar a súa eficacia cando os botan. Por iso van montar dúas estacións meteorolóxicas coas que poderán medir a humidade do solo, a humidade da folla e o punto de rocío. Tendo en conta as condicións orográficas e para ter datos fiables das distintas zonas, unha vai estar situada na zona alta da parcela, cun 30% de pendente, e a outra no fondo, preto do río, onde a finca é chan. Ademais de proporcionarlles datos valiosos e en tempo real a eles, estas estacións tamén van ser útiles a outros viticultores, xa que están dentro dunha rede de alertas que hai creada a nivel de toda Europa para ter unha previsión atinada de como vén o tempo.

O godello é moi caprichoso para o sol, non pode collelo o atardecer porque senón quéimao, por iso non se lle poden sacar as follas de poniente

As condicións climatolóxicas son especialmente relevantes no caso do godello. “Aquí temos 3 grados menos que en Quiroga, a planta hidrata a folla con ese orballo da noite, por iso aquí se dá o godello, porque non sufre ese estrés”, asegura. En variedades como o godello teñen tamén moi en conta a orientación con respecto á posta de sol, tanto no momento de facer a plantación como despois á hora de traballar con ela. “O godello é moi caprichoso para o sol, non pode collelo o atardecer polo lateral porque senón quéimao. A clave do éxito do godello é esa”, di Pablo. Por iso, explica, “ao godello non se lle pode sacar a folla no poniente”. “Son medidas que vas aprendendo a base de perder colleitas”, recoñece.  Variedades resistentes “Cada vez estamos tendo máis enfermidades e as plantas son menos resistentes, polo que cada vez son necesarios máis tratamentos, pero agora a Axenda 2030 pídenos que temos que rebaixar á metade o uso de fitosanitarios. Hai que dicirlle a Bruxelas que iso é imposible neste momento”, insiste Pablo, que mantén esperanzas en que se poida lograr máis a longo prazo a través da investigación en variedades resistentes. “Desde fai 2 ou 3 anos estanse facendo ensaios en España sobre variedades resistentes a enfermidades como o fungo do mildeu ou á cinsa, pero por moi prometedores que sexan os resultados hai que agardar polo menos 5 anos máis para que esas variedades estean dispoñibles para plantar e outros 10 para que acaden a súa produción máxima”, explica.  Pablo quéixase do conformismo do sector, máis aínda na zona noroeste, máis dependente do uso de fitosanitarios. “Na Mancha con dúas mans de azufre téñeno resolto e iso é barato e pódese botar sen problemas, pero en Ribeira Sacra estamos con 7 ou 8 tratamentos tranquilamente e se te vas ao Ribeiro xa son 10 ou 12 e nas Rías Baixas 17 ou 18 tratamentos”, indica.

Na Mancha con dúas mans de azufre teñen o ano resolto, pero na Ribeira Sacra estamos con 7 ou 8 tratamentos, no Ribeiro con 10 ou 12 e en Rías Baixas con 17 ou 18

“Temos as medidas máis restritivas da historia en fitosanitarios, pero mentres os viticultores franceses estaban cortando as autovías e eran parte activa nas protestas dos agricultores do país, nós estabamos na casa”, compara. “Estanse sacando as materias activas que funcionan. As que se retiran por alertas de saúde paréceme normal e lóxico, pero as que se sacan por capricho ou porque non son rendibles ás farmacéuticas xa non me parece ben”, protesta. O reto das enfermidades da madeira Uva mencía da adega nunha das últimas vendimas A finais do século XIX a filoxera afectou de cheo á zona de Quiroga. “Non quedou nada”, relata Pablo. A raíz do seu paso, pouco a pouco fóronse cambiando as variedades autóctonas prefiloxéricas por outras. “Despois da filoxera, as primeiras cepas que viñeron para aquí tróuxoas o avó do meu pai, non se sabe de que variedades pero é moi probable que foran alicante ou palomino”, conta.

Despois da filoxera, as primeiras cepas que viñeron para esta zona tróuxoas o meu bisavó

A filoxera, di, continúa presente. “Vese aínda na terra, segue sendo un problema que non está solucionado pero é secundario porque temos outros máis graves”, afirma. “As enfermidades da madeira son a gran filoxera do século XXI”, asegura. Actualmente, as enfermidades da madeira en viñedo que presentan unha maior incidencia en planta nova son a enfermidade de Petri, o pé negro da vide e o esmorecemento por Botryosphaeria. Esta última enfermidade tamén pode afectar a vides adultas, xunto coa esca e a eutipiose.

As enfermidades da madeira son a gran filoxera do século XXI

Pablo alerta da dificultade para atopar planta nos viveiros libre dos fungos que provocan estas enfermidades así como o reto que para o sector supón a falta de tratamentos efectivos para combatelas. “Non temos ningunha ferramenta eficaz para loitar contra elas e provocan danos moi importantes”, di, convencido de que van condicionar a rendibilidade das explotacións vitivinícolas nos vindeiros anos.   “Estase falando de crear variedades resistentes ao mildeu, á cinsa (oídio) e ao black rot, pero para iso temos tratamentos. Ao mellor hai que apostar por medidas culturais e deixar algún ano con menos tratamento, asumindo certas perdas na colleita, para que as plantas vaian perdendo resistencia e os tratamentos sexan máis efectivos. Pero para a esca ou para a virose non temos nada e esas enfermidades estanse a contaxiar nos viveiros polo que nos chegan as plantas xa enfermas. A nós certifícannos que a variedade é mencía e o patrón 110, pero non que ese patrón veña libre de enfermidades. Hai 8 ou 10 enfermidades víricas da madeira que fan que plantes as cepas hoxe e sequen aos 4, aos 6 ou aos 10 anos”, alerta.

É necesario investigar máis nas enfermidades víricas, porque para o mildeu e o oídio temos tratamentos; para onde non os temos é para a esca ou para a virose

“Estamos buscando unha cousa sen ter solucionada a outra. Eu penso que o primeiro que hai que solucionar é o de abaixo, o pé franco que vas poñer, o portainxertos, porque para as enfermidades de arriba temos tratamentos; para onde non o temos é para as da terra”. Pensando no futuro Don Cosme é un viño que pretende facer unha homenaxe á tradición EDV é un proxecto familiar que está a dar os pasos necesarios para garantir a súa viabilidade futura e o relevo xeracional, un reto ao que se terán que enfrontar nos vindeiros anos moitas das 96 adegas que hai na Ribeira Sacra. Ademais de Pablo e a súa muller Sandra, xa está incorporado tamén o seu fillo, Geovanni, que estudou Viticultura e Enoloxía, o mesmo que ten pensado facer Sandriña, a súa filla, que estuda nestes momentos Servizos, pensado tamén para complementar co turismo a parte produtiva.

No sector primario hai que traballar sempre a 10 anos vista

“Unha das intencións que temos coas obras que estamos a facer na adega é meternos de cheo no enoturismo; queremos profesionalizarnos tamén nese eido”, avanza Pablo. “Na aldea das Covas, pertencente á parroquia de Augasmestas, temos outra hectárea de godello que dá ao río Sil e hai unha ruta de sendeirismo que une esas dúas vertentes coa bodega”, explica. EDV é un proxecto que mira ao futuro pero que bebe da tradición. Por iso, acaban de cambiar a imaxe dunha das súas marcas principais, Don Cosme. O deseño foi feito mediante intelixencia artificial pero quere representar o pasado da produción de viño na zona. “É un home de costas. Ese home é o meu pai, o meu avó ou calquera persoa maior do sector primario de espalda ancha e trabada por traballar a terra”, di Pablo. Unha homenaxe en definitiva a toda unha historia, a dos homes e mulleres que mantiveron o rural vivo e a tradición do viño no val de Quiroga e en toda a Ribeira Sacra.  

É posible reconverter a Ribeira Sacra cara o godello?

EDV leva moitos anos apostando polo godello como caste principal na adega xunto coa mencía Neste momento no que semella que os viños tintos están a pasar unha crise, cando menos a nivel español, Pablo, que apostou polas variedades brancas desde os seus inicios, reflexiona sobre a posibilidade real de reconvertir unha zona de produción tradicionalmente vinculada ao mencía, como é a Ribeira Sacra, cara aos viños brancos. “Non considero que a solución para a DO Ribeira Sacra sexa que todos arrinquemos o mencía para plantar godello”, afirma. “Tratar de cambiar agora o sector ao branco pode supoñer meter aos produtores nun camiño sen saída, máis aínda tendo en conta que a idade media dos 1.200 viticultores da Ribeira Sacra é de 70 anos”, lembra. 

Non considero que a solución para a DO Ribeira Sacra sexa que todos arrinquemos o mencía para plantar godello

No territorio que abarca a Denominación de Orixe hai neste momento unhas 1.200 hectáreas amparadas polo selo de calidade, nas que se producen uns 5 millóns de quilos de uva tinta e un millón de branca, “dos que medio millón proveñen dos últimos 5 anos, porque os ratios fai unha década eran de 4 millóns de quilos de uva tinta e 200.000 de uva branca”, matiza Pablo. “Non podemos organizar unha charla e dicir que o camiño é o branco, temos que reflexionar por que os nosos antepasados fixeron esa distribución xa que, ou ben eran parvos e se lles esqueceu poñer godello ou, pola contra, eran listos, probaron e viron que non era efectivo poñe esa variedade nesta zona”, razoa.

Pasarse ao godello, onde as condicións de solo e orientación o permitiran, requeriría dunha profesionalización total dos produtores

Por iso, di, hai que ser cautos á hora de substituír unhas castes por outras en función da demanda puntual do mercado, aínda que estea subvencionada a inxerta e os dous anos de perda de produción, porque “pode ser tirarse a un pozo sen fondo”. “Queremos caer de novo no erro no que se caeu no ano 2000 da industrialización, no erro de arrincar variedades por que si para plantar outras por que si e que despois non sexan viables?”, pregunta. “Daquela arrincáronse variedades moi boas que se perderon e que hoxe se están empezando a recuperar, como a garnacha, que estaba implantada aquí sen problema, pero levamos 20 anos para desfacer aquel erro de plantar tempranillo, que hoxe se está a sacar porque non dá”, asegura, polo que insiste, “imos agora aconsellarlle á xente pasarse ao godello polo feito de que teñamos un problema puntual co mencía?”.

O que temos é que resolver o problema dos tintos e mellorar por ese lado, porque temos cepas cunhas idades brutais das que podemos sacar unha calidade única

As consecuencias diso, di, sería “deixar a Galicia sen tintos”, tendo en conta que a Ribeira Sacra é a única Denominación de Orixe de Galicia centrada principalmente nos viños tintos, polo que Pablo propón “aproveitar esta diferenciación no canto de pasarse á moda dos viños brancos”. “O que temos é que resolver o problema dos tintos e mellorar por ese lado, porque temos cepas cunhas idades brutais das que podemos sacar unha calidade única”, defende.“Hai que seleccionar máis porque o mercado fíxose máis exquisito e os mínimos de calidade que puxemos na Denominación de Orixe fai 30 anos hoxe xa non valen. O problema da Ribeira Sacra foi a masificación da produción sen saber dar o salto ao mercado, centrándose só nos viños xoves”, argumenta. Ademais, asegura, neste momento existe maior competencia porque se rebaixaron prezos noutras denominacións de orixe con viños tintos, como pode ser Rioja ou Ribera del Duero, onde se aumentou moito a produción, ao igual que en zonas de Francia ou Italia onde tamén teñen sobreprodución.

Borgoña arrincou 8.000 hectáreas de viñedo para plantar oliveiras e na Rioja vai pasar o mesmo

“Borgoña arrincou 8.000 hectáreas non fai moito tempo, tiveron unha subvención para iso e plantaron oliveiras”, explica. “E en España fálase de que na Rioja posiblemente tamén teñan que arrincar outras 8.000 hectáreas, pero de momento é un globo sonda e estaremos 2 ou 3 anos falando diso e cunha sobreprodución de viño nas bodegas que vai baixar os prezos e afectarnos tamén a nós, porque Rioja está copando o mercado con excedentes e tirando os prezos”, denuncia. “Os novos hábitos trala pandemia favorecen aos brancos” Na Ribeira Sacra, recoñece, tamén se están a notar eses problemas de acumulación de stocks nas adegas, aínda que considera que se trata dunha situación puntual. “Déronse dous anos dunha moi boa produción e vimos da pandemia, na que as adegas asumimos as uvas todas para non deixar ao viticultor tirado e cando comezamos a vender vimos que a cousa arrincou máis ralentizada, porque coincidiu co verán e as terrazas son máis de viños brancos, porque cando vai calor pídense cousas frías”, asegura.

Ralentizouse o consumo de viños tintos ou é que non fixemos os deberes para volver poñelos no mercado?

A incorporación da muller como consumidora de viños tamén está a axudar ao despegue dos brancos en detrimento dos tintos e Pablo é crítico coa estratexia seguida polo sector. “É moi doado botar os balóns fóra e buscar o culpable noutro lado pero tamén temos que ser obxectivos e mirar o que nós fixemos”, di.   “Ralentizáronse os tintos ou é que non fixemos os deberes para volver poñelos no mercado?. Porque durante a covid colléronse uns hábitos que non había antes, como o de maior consumo na casa e o do gusto por probar cousas novas e ante esas novas tendencias a estratexia das bodegas, as Administracións e as Denominacións de Orixe foi cero”, opina.

A Denominación de Orixe está neste momento nunha encrucillada importante e quizais teña sobre a mesa o maior problema nos seus 30 anos de historia

Ante a “lentitude” na saída de viños tintos as adegas teñen os depósitos ocupados, polo que Pablo considera necesario “buscar fórmulas para dar saída a ese stock de produto porque en poucos meses estamos vendimando de novo”, advirte.  “Eu penso que da Denominación de Orixe está neste momento nunha encrucillada importante e quizais teña sobre a mesa o maior problema nos seus 30 anos de historia, pero tamén toda a comarca da Ribeira Sacra, porque corremos o risco de perder adegas pero, sobre todo, a unha parte importante dos viticultores e, con eles, a imaxe para o turismo; o momento é crucial”, asegura Pablo. O cambio climático pon no mapa a Galicia Con todo, é optimista sobre o futuro do sector do viño en Galicia, entre outras cuestións polos efectos do cambio climático sobre moitas zonas produtoras a nivel mundial. “É certo que pola seca estamos nun lugar privilexiado, nunha das zonas óptimas para a produción de viños hoxe e nas próximas décadas”, di. “Por que as grandes firmas de viños en España se están á vir á zona noroeste, do Bierzo para aquí?”, reflexiona.

As grandes adegas de Rioja ou Ribera del Duero están comprando aquí porque co viño branco galego queren vender o seu tinto

Esa aterraxe en Galicia de importantes adegas procedentes da Rioja ou Ribera del Duero está a provocar tamén unha certa febre do viño branco galego. “Teñen no seu portfolio uns tintos moi bos dos outros lados e queren meter tamén un dos mellores brancos do mundo, porque iso é o que lles vai axudar a vender os seus tintos en mercados como os EEUU, porque ti tes 2 millóns de botellas de viño tinto e 300.000 de branco pero con esas 300.000 vas entrar para vender os outros 2 millóns de tinto”, razoa. “Esa mesma estratexia tamén se pode facer aquí na Ribeira Sacra co godello e o mencía”, asegura. Pablo chama ademais a atención sobre os riscos que leva aparellados a chegada ao sector do viño galego de grandes adegas foráneas. “Debemos coidar e manter o tecido produtivo, porque non é o mesmo que unha adega compre 100.000 quilos de uva a 10 pequenos viticultores ca que produza ela eses 100.000 quilos de uva porque non fixa poboación nin crea riqueza na zona de igual xeito. Ese foi o modelo que implantaron en Rueda ou en Ribera del Duero e alí todo vén de fóra, porque as grandes adegas teñen centrais de compras e non compran á tenda local. En Galicia iso de momento é diferente e non se debería perder”, defende.

A Guía de Viños, Destilados e Adegas de Galicia é xa unha referencia ineludible a nivel nacional e internacional para coñecer os viños e as adegas galegas. Creada hai 14 anos por Luís Paadin, nesta edición 2024 ofrece máis de 2000 referencias e inclúe máis de 500 adegas e destilerías de Galicia. Entrevistamos ao seu autor e impulsor, que nos fala das principais novidades desta edición e analiza a situación que vive o sector. -Acaba de saír á venda a Guía dos Viños, Destilados e Adegas de Galicia, 2024, e xa van 14 edicións e 26000 exemplares publicados. ¿Por que Galicia precisaba desta guía para os seus viños? Porque pode. Son moi poucas as rexións vitícolas onde a diversidade de solos, climas e uvas xustifican a creación anual dunha Guía deste tipo con máis de 1.500 fichas de viños e destilados. Cando desenvolvemos a primeira guía hai xa 20 anos, albiscabamos un futuro que era incerto para Galicia pero que criamos que era posible. Hoxe o tempo deunos a razón e se no seu momento a Guía serviu para dar a coñecer os viños de Galicia baixo un mesmo paraugas, hoxe ademais achega moita información técnica e de cata sobre aspectos tan diversos como a litoloxía, o clima, a xenética das uvas..... -É moi meritorio chegar xa ás 14 edicións, ¿cales consideras que foron as claves para que vosa guía teña tan boa acollida? Sen dúbida a clave principal reside en ser un proxecto coral. É a única guía de viños deste tipo que non ten publicidade, o que nos permite manter independencia absoluta e a súa edición é posible grazas a máis de 200 mecenas que ano a ano reservan máis de 1.000 exemplares. Son os mellores embaixadores da Guía e dos viños de Galicia, e xeraron unha enorme rede de promotores dos viños de Galicia. Aínda que a maior parte dos mecenas son galegos, moitos deles adquiren 2 ó 3 exemplares para regalar a amigos ou clientes doutras latitudes que se acaban convertendo en apaixonados dos viños galegos. Por iso cada vez temos máis solicitudes de mecenado nacionais e internacionais. Moitos dos mecenas da guía son hostaleiros e sérvelles como libro de consulta; mesmo algúns deles sitúana na entrada do seu restaurante como ferramenta que valida a súa adega no que a viños galegos se refire e non é inusual que algúns clientes leven os libros como “souvenir”. -Nesta edición, a guía ofrece máis de 2000 referencias e inclúe máis de 500 adegas e destilerías de Galicia. Nun territorio vitícola relativamente pequeno como o que dispomos en Galicia, ¿non sorprende que existan tantas referencias e adegas? ¿Que riqueza lle achega ao sector do viño galego este "minifundismo"? Hai modelos no mundo do viño con estruturas similares ás de Galicia, mesmo algúns con maior atomización, pero sempre van da man de alto valor engadido no viño. Cando hai un gran minifundismo no sector primario (viticultores) pero unha gran concentración no sector secundario (adegas), hai un gran desaxuste e o prezo da uva adoita decaer.

 “O éxito do viño galego e deste crecemento cualitativo vén en gran medida marcado polo minifundismo”

En Galicia a estrutura de explotación vitícola dentro das Denominacións de Orixe é de máis de 10.000 viticultores para menos de 9.000 hectáreas e as adegas non chegan ás 500; esta media duns 20 viticultores por adega é unha relación bastante boa e permite o crecemento homoxéneo do sector. Podémolo ver nas últimas campañas con prezos de uva marca superando os 3 €/kg nalgunhas zonas pero tamén cun aumento do valor do viño ano a ano. O éxito do viño galego e deste crecemento cualitativo vén en gran medida marcado polo minifundismo, grazas ao cal dispomos dunha gran riqueza xenética de variedades e dunha parcelación enorme, sendo máis fácil acoutar as viñas e parcelas máis selectas para a elaboración de gamas máis altas, o que acaba arrastrando a toda a pirámide produtiva cara arriba. As adegas cada vez son máis conscientes diso, por iso cada ano elaboran máis viños e de maior calidade, o concepto dunha adega cunha ou dúas referencias paseniño vai desaparecendo e o máis habitual é que cada explotación vinícola teña 5 ou máis viños no mercado. -Aínda que é comprensible que prefiras reservar a túa valoración, vouno tentar: Cales foron os viños e adegas que máis che sorprenderon nesta edición da guía? A quen queres máis, a papá ou a mamá? Nós temos os nosos gustos persoais e a guía en gran medida reflicte o noso estilo propio aínda sendo catas a cegas con paneis de catadores multidisciplinares, pero á hora de falar de adegas concretas e referencias somos moi cautos xa que entendemos Galicia como a suma das súas partes e todos fan a súa achega, desde o máis pequeno viticultor até a adega máis grande. O que máis nos sorprende ano a ano é ver como o modelo de Galicia vaise axustando cada vez máis á convivencia de grandes e pequenos nun mercado global. Os viños máis caros xa non son couto privado das grandes adegas con maior capacidade de investimento e os viños que reflicten o terroir dunha pequena parcela tampouco son exclusivos dos pequenos viticultores; é un punto de inflexión que parece mostrar a sustentabilidade do sector produtivo pero mantendo a diversidade. -Notades que os poucos tintos que temos están tamén en retroceso en Galicia? O contaxio dos movementos internacionais cada vez é máis rápido. Hai 10 anos que se vía vir o cambio nas tendencias de consumo internacionais, pero parece que colleu a todo o sector co pé cambiado. É algo cíclico e natural, na década dos 60 do pasado século, en Bordeaux o branco era hexemónico e pivotaron cara ao tinto a partir dos 70; hoxe están aos poucos volvendo ao viño branco e non pasa nada, non perdeu identidade territorial. Aínda que unha análise superficial pode facernos pensar que os mercados están a rexeitar o tinto, en realidade están a decantarse cara a viños máis frescos, con menos estrutura e menos alcol, onde encaixan  espumosos, brancos e rosados.

“O mercado demanda viños tintos máis frescos, con menos estrutura e alcol, polo que os tintos galegos teñen moito potencial”

O viño tinto galego tamén dá ese perfil polo que, se se fan as cousas ben e enfócanse correctamente os mercados, pode ter unha saída moito máis forte da que tivo até agora. Este cambio no patrón de consumo supón unha gran oportunidade para o viño tinto de Galicia. -¿Cales serian, na túa opinión, as claves para potenciar os tintos galegos? Manter a diversidade que nos fai xenuínos, entender os solos e climas e tentar reflectilos en cada botella. É moi fácil dicilo pero incriblemente complexo facelo. Se as elaboracións dun produtor cambian drásticamente cada ano máis aló de condicións climáticas, é que aínda non entendeu ben o perfil do seu viño e o mercado non leva ben estas idas e vindas. Cando unha adega teno claro e perfeccionou o seu estilo propio en base ao territorio, ten moito que ofrecer ao mundo. Se non é así, os viños tintos frescos e novos van seguir tendo boa saída xa que seguirán sendo unha alternativa fresca a viños estruturados. En calquera caso, se pensamos a curto prazo, os monovarietales galegos menos coñecidos están a ter unha demanda moi alta e calquera Merenzao, Brancellao, Caíño, Espadeiro ou Sousón teñen cabida nun mercado con sede de novidades. Lamentablemente a produción destes viños só está ao alcance dunhas poucas adegas xa que contamos con pouca superficie destas variedades minoritarias. -Temos moitas referencias e adegas, pero a tendencia, porén, é que maioría da produción vtícola galega se concentre en moi poucas variedades: albariño, godello, mencía e treixadura. Estamos a perder a riqueza varietal dos viños galegos? A diversidade xenética foi reflexo da nosa identidade territorial onde se combina o clima, solo e cultura (minifundismo, dispersión demográfica, sistema de herdanzas....). Os cambios en hábitos de consumo e as fluctuacións demográficas inflúen máis que nunca no sector vitivinícola. Por sorte, somos máis conscientes que nunca diso e tanto as institucións como os viticultores, adegas, comerciais e catadoras apostamos determinadamente por manter o noso patrimonio enolóxico. Aínda que o vórtice de crecemento e de valor que viviu Galicia desde principios de século puido facer que morrésemos de éxito, o minifundismo en gran medida serviu como contrapartida dun crecemento desaforado. Aínda que houbo adegas pioneiras, aos poucos son máis as que empezan a comercializar monovarietais e viños parcelarios.

“Cada vez búscanse clons de ciclos máis longos para saltar os picos de calor do verán e tentar manter a frescura tradicional”

A recuperación de variedades ancestrais é unha tendencia internacional, pero xa non é suficiente, xa non con obxecto comercial, senón como unha ferramenta de loita contra o cambio climático. A vangarda da viticultura está a volver desde fai 10-15 anos á selección masal e a ampliar a diversidade clonal dentro das mesmas variedades. Cada vez búscanse clons de ciclos máis longos para saltar os picos de calor do verán e tentar manter a frescura tradicional, tal e como se está facendo en zonas como Bourgogne ou Champagne. -Precisamente, na edición deste ano, inclúes unha recompilación de sinonimias e homonimias rescatadas do esquecemento, con máis de 300 nomes de uvas galegas. Por que decidistes realizar este traballo e que conclusións sacastes? En que zona vitícola recollestes máis riqueza léxica tradicional en galego? Este glosario incluímolo hai 3 edicións aínda que tentamos actualizalo cada ano e para nós era importante. As sinonimias falan de variedade pero tamén de territorio xa que unha uva que foi bautizada cun nome distinto, está inexorablemente vinculada a ese espazo xeográfico. Moitas veces os nomes falan do comportamento da uva nunha zona, outras da persoa que a introduciu e ás veces dos viños resultantes, todo isto é unha información valiosísima para axudarnos a interpretar a diferenciación e o valor engadido dun territorio vitivinícola.

O Ribeiro é unha comarca moi rica en sinonimias e homonimias relacionadas coa viticultura

A verdade é que hai moitas zonas cunha gran diversidade de nomes, cambiando mesmo dunha aldea a outra. O Ribeiro é unha comarca moi rica en sinonimias e homonimias dada a súa historia, diversidade varietal e minifundismo. -A Guía de Viños, Destilados e Adegas de Galicia 2024 tamén publica unha nova árbore xenealóxica dalgunhas das principais variedades ancestrais de Galicia. Que variedades de vide pódese dicir que teñen a súa orixe no territorio galego? O albariño tería a súa orixe nas terras do Rhin como apuntan algúns expertos?E o Mencía sería unha variedade orixinada na Meseta? Case todas as variedades de vide de Galicia están xeneticamente vinculadas ao noroeste peninsular. A maioría están xeneticamente interrelacionadas e a súa distribución acoútase a esta esquina da Península Ibérica con pequenas excepcións máis viaxeiras. Respecto ao albariño, hai anos que está demostrado que non ten xeneticamente ningunha relación. Son poucos os parentescos que podemos atopar da Albariño máis aló de ser o pai de 16 variedades entre as que se atopa a Caíño Branco e de ter algúns marcadores xenéticos afíns á Gros Manseng. O que si está claro é que na escavación arqueolóxica de O Areal (Vigo), nun traballo coordinado pola Misión Biolóxica de Galicia, atopáronse pebidas de uva moi relacionadas morfolóxicamente coa uva albariño datadas do século I-III, polo que actualmente considérase un devanceiro do albariño durante o seu proceso de domesticación.

 “Tanto a variedade Albariño como a Mencía teñen a súa orixe en Galicia, no Noroeste Peninsular”

Respecto da Mencía, chegouse a dicir que tiña parentesco coa Cabernet Franc, pero a xenética desménteo unha vez máis. A ciencia demostrou que é un cruzamento entre a Alfrocheiro (Albarín tinto, Tinta Serodia...) e a Patorra, ambas as variedades do noroeste peninsular. -Como está a ser a acollida desta edición? A verdade é que fantástica. Todos os anos podemos sacar ao mercado 1.500 unidades e o apoio que sentimos de todo o sector é enorme. Con cada edición chegamos a máis xente e achegamos o noso grauciño de area para facer que o viño de Galicia sexa recoñecido nacional e internacionalmente.

"O sector do viño en Galicia vive un momento de esplendor, pero temos importantes retos e ameazas”

-Podemos dicir que vivimos un momento doce para o sector do viño en Galicia, pero non sempre foi así. ¿Que erros debemos evitar para manter e mesmo incrementar o prestixio e a demanda -prezo- dos viños galegos? Hai que evitar os camiños curtos e non caer no conformismo. Agora mesmo Galicia vive un momento de esplendor, pero convén non deixarnos cegar polas luces, hai retos e ameazas que requiren atención: o cambio climático, a remuda xeracional, as enfermidades da vide, as tendencias do mercado... Se non se desenvolven estratexias corporativas e operativas en todas as frontes, non estaremos preparados para os cambios que se aveciñan. Hai que entender todo o sector desde unha perspectiva empresarial e  desenvolver unha estratexia comercial máis proactiva.

Jacobo Feijóo, Miguel Tomé e Félix Porto, na rolda de prensa de UUAA este martes en Lugo A intención da pasteira portuguesa Altri e a madeireira galega Greenalia de crear unha planta de produción de celulosa e lyocell no municipio lucense de Palas de Rei crea división no sector agrogandeiro galego, pois mentres os sindicatos Unións Agrarias e Sindicato Labrego Galego, así como a Federación Rural Galega, se opoñen ao proxecto, a Asociación Agraria de Galicia e Agromuralla defenden que se trata dunha iniciativa positiva para a comarca que non ten por que poñer en risco a continuidade das explotacións da zona. O día 17 deste mes de abril remata o prazo para presentar alegacións ante a solicitude da empresa para lograr a Autorización Ambiental Integrada que lle ten que conceder a Xunta de Galicia, o primeiro paso documental que precisa Altri para seguir coa tramitación administrativa do proxecto e o sindicato Unións Agrarias anuncia que, igual que van facer outros colectivos, ten previsto presentar alegacións polas “dúbidas” que suscita e a falla de información da empresa en aspectos relevantes.

O día 17 de abril remata o prazo para presentar alegacións dentro do procedemento de Autorización Ambiental Integrada

“O proxecto actual non se parece en nada ao proxecto inicial de fibra textil sostible presentado fai 2 anos na Cidade da Cultura por parte de Altri e da Xunta e que tiña aspectos innovadores que convertían esa fábrica en única en Europa”, asegurou este martes en rolda de prensa en Lugo Jacobo Feijóo, responsable de desenvolvemento rural e sector forestal do sindicato.  “Inicialmente tratábase dun proxecto de alto valor engadido no que se ía producir tecido a partir de fibras vexetais, máis unha unidade de reciclaxe de fibra, o que ía axudar a todo o sector textil da Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal a ser máis competitivo e a dar ese salto de sostibilidade que ten que dar este sector, considerado o segundo sector industrial máis contaminante”, indicou.

A día de hoxe atopámonos cun proxecto que é distinto ao presentado fai dous anos: dunha planta de fibras téxtiles pasouse a unha celulosa estándar

“Pero o proxecto que temos hoxe enriba da mesa non é máis que unha celulosa estándar, onde un 70% da produción sería para pasta de papel e un 30% para lyocell, é dicir, fibra sen o produto ou tecido acabado”, detallou, polo que “non se dá unha integración nin co sector téxtil nin con outros sectores”. Por exemplo, no proxecto de Altri non se contempla tampouco a posibilidade de complementar a planta cunha biorrefinería que aproveite toda a parte que non é celulosa, é dicir, as lixivias do proceso, para convertelas en polímeros e outros produtos de alto valor engadido, como produtos biolóxicos alternativos a herbicidas ou fitocidas convencionais. Aspectos medioambientais “O proxecto actual plantéxanos moitas dúbidas medioambientais ante a falta de transparencia da empresa. Compartimos a preocupación de moitos colectivos polas emisións contaminantes á atmosfera e polo uso sostible dos recursos hídricos, xa que non se contemplan as medidas prometidas inicialmente para economizar o uso da auga”, alertou Jacobo.

Na documentación presentada non se contempla ningún aspecto innovador para reducir o consumo de auga nin a pegada medioambiental a respecto das fábricas actuais

“Non se pecha nin sequera o ciclo para producir papel en Palas de Rei, senón que hai que gastar enerxía para secar a pasta de papel e despois volver a humedecela en destino para transformala e facer o papel”, alerta. O cambio de uso da planta a respecto do proxecto anunciado inicialmente condiciona tamén o consumo de auga, xa que, explicou Jacobo, “o consumo de auga para facer fibras téxtiles é moito menor que para facer pasta de papel, non ten nada que ver”.

A produción de fibras téxtiles consume moita menos auga que a produción de pasta de papel

“O consumo de auga nunha celulosa é enorme porque hai un momento do proceso no que hai que facer unha dilución, mentres que para producir fibras non hai que facer esa manta e necesítase moita menos auga porque se utilizan disolventes orgánicos para separar as celulosas das hemicelulosas”, detallou. Abastecemento de materia prima UUAA expresou as súas dúbidas tamén en relación ao abastecemento da madeira de eucalipto necesaria para cubrir as necesidades da planta, un total de 1,2 millóns de metros cúbicos de madeira de eucalipto, o 20% da produción anual desta especie na comunidade, posto que “no momento no que se proxectou a planta non houbera aínda a sentenza clarificadora do Tribunal Supremo que despexou a permanencia de Ence en Pontevedra, polo que o escenario mudou, porque intuímos que no posicionamento estratéxico de Altri contábase con que Ence tivera que pechar, polo que terían garantido o abastecemento de materia prima”, argumenta Jacobo.

A planta de Palas de Rei consumiría o 20% da madeira de eucalipto producida cada ano en Galicia

O responsable do sector forestal dentro de UUAA considera, neste sentido, que “as dúbidas en relación a asegurar madeira de eucalipto suficiente son probablemente as están a retrasar a decisión definitiva de investimento por parte da empresa”, ademais do acceso aos fondos europeos Next Generation.

Non vemos encaixe nos fondos Next Generation porque non hai innovación de produto nin de proceso nin se trata dun proxecto de economía circular

“Non hai innovación de produto nin innovación de proceso nin se reduce tampouco a pegada ambiental dentro dun proxecto de economía circular, polo que temos dúbidas tamén sobre o encaixe que esta fábrica pode ter nos PERTEs industriais, que é unha condición que a propia Altri sempre puxo para seguir adiante co proxecto”, lembrou. Afectación sobre as explotacións agrogandeiras UUAA calcula que nun radio de 50 km arredor da planta (abarcaría un total de 83 concellos) habería neste momento unhas 9.600 explotacións (2.500 de leite e 7.090 de carne), que representan o 36,9% das existentes en toda Galicia e que dalgún xeito se verían afectadas pola presenza desta industria celulosa.   Félix Porto, coordinador sectorial de Unións Agrarias e responsable dos servizos xurídicos do sindicato, alertou da “difícil convivencia” das explotacións máis próximas, sobre todo das que están en produción ecolóxica, cunha industria das características da proxectada por Altri.

Transformouse un proxecto innovador nun proxecto clásico de produción de pasta de papel, nunha simple celulosa

“O proxecto que nos presentaron ao principio tiña aspectos atractivos, por iso non lle dixemos que non, pero non podemos apoiar o proxecto actual, que non se parece en nada ao que nos presentaron inicialmente, no que se falaba de producir 600.000 toneladas de fibras téxtiles ao ano cando hoxe do que se fala é de producir 400.000 toneladas de pasta de papel. É dicir, transformouse un proxecto innovador nun proxecto clásico de produción de pasta de papel, nunha simple celulosa. Polo tanto, estamos en contra do proxecto que nestes momentos temos enriba da mesa”, concluíu Félix. “O que máis preocupa nas explotacións ecolóxicas son as posibles emisións á atmosfera e o seu impacto na calidade dos pastos e tamén os problemas de acidificación dos solos por chuvia ácida que se puidera producir”, alertan desde UUAA.

O cambio de uso de terras agrarias para plantar eucaliptais é ilegal e desde xuño deste ano vai estar controlado mediante teledetección

En canto á posible presión que a nova celulosa puidera implicar para a transformación de superficies agrogandeiras en novos eucaliptais, Jacobo advertiu que a propia Lei de Montes do ano 2012 prohibe calquera tipo de forestación de terras agrarias tanto para plantar piñeiros como eucaliptos, ao igual que está prohibido cortar masas de frondosas para convertelas en eucaliptais. “Se alguén está pensando en facer algo disto ou ten esa tentación xa lle dicimos que non o faga porque desde xuño deste ano estará perfectamente controlado a nivel de teledetección a través do Inventario Forestal Continuo de Galicia”, dixo.

“Trátase dunha macroindustria de celulosa dez veces maior ca de Ence en Pontevedra que vai afectar a máis de 30 km á redonda”

O Sindicato Labrego alerta das consecuencias, afectacións e impactos que tería sobre a poboación e o territorio nun radio superior aos 30 km "unha macroindustria de celulosa dez veces maior ca de Ence en Pontevedra, de case 400 hectáreas de extensión”, como é o caso da proxectada por Greenfiber, unha sociedade participada ao 75% por Altri e ao 25% por Greenalia. Margarida Prieto alerta dos “prexuízos derivados da extracción de case medio cento de millóns de litros diarios de auga limpa do embalse de Portodemouros e o verquido diario de 30 millóns  de litros de auga con substancias químicas á Ría de Arousa sobre o medio ambiente e sobre as actividades económicas existentes no territorio”. “Dende o Sindicato Labrego Galego estamos poñendo tódolos nosos esforzos en parar esta xigantesca fábrica de celulosa. Non imos permitir que un macroproxecto industrial contaminante se instale no corazón do noso país e resulta até bochornoso pensar que en pleno século XXI, coa conciencia ecolóxica que se supón que temos como sociedade e, por ende, como institucións públicas, se poña sobre a mesa a posibilidade de destinar 250 millóns de euros do erario público para enriquecemento dunha empresa que vai degradar a calidade de vida”, di Margarida.

Segundo a documentación que está en exposición pública, a planta proxectada por Altri precisaría captar do encoro de Portodemouros máis de 40 millóns de litros diarios de auga

Neste sentido, o SLG pon a disposición da cidadanía modelos de alegación elaborados pola Plataforma Ulloa Viva e outras organizacións sociais e ecoloxistas para a súa presentación diante da Xunta de Galicia. Afectación sobre as Reservas da Biosfera Desde o SLG veñen de solicitar informes de afección ás tres Reservas da Biosfera situadas no radio de acción da macrofábrica de celulosa de Altri e Greenalia (a Reserva da Biosfera Terras do Miño, a Reserva da Biosfera As Mariñas Coruñesas e Terras do Mandeo e a Reserva da Biosfera Ribeira Sacra e Serras do Oribio e O Courel).

Desde o SLG poñemos a disposición da cidadanía modelos de alegación elaborados pola Plataforma Ulloa Viva

A designación das reservas de biosfera son competencia da directora xeral da UNESCO a través do programa intergobernamental MAB, sendo o seu Consello Internacional de Coordinación o que toma a decisión. “Preocúpannos por exemplo as posibles consecuencias para a da Ribeira Sacra e Serras do Oribio e Courel, declarada pola UNESCO fai tres anos, no 2021”, advirte Margarida. Estas demandas de información e posicionamento por parte das Reservas da Biosfera engádense aos informes sobre as unidades produtivas agrarias prexudicadas requiridos polo SLG o pasado xoves 21 de marzo á Consellería do Medio Rural.

“Altri pon en risco a 4.000 explotacións e á denominación de orixe do queixo Arzúa-Ulloa”

Para a Federación Rural Galega, o proxecto de celulosa que a empresa Altri pretende instalar na comarca da Ulloa supón “un grande perigo para a actividade agropecuaria da zona, non soamente para a comarca da Ulloa, senón tamén para as comarcas de Arzúa, Terras de Melide, e O Deza”. “Estas catro comarcas contan con 4.087 explotacións pecuarias, o que supón un 18,6% do total das existentes en Galicia (21.980), e unhas 90.187 cabezas de gando vacún ou o que é o mesmo, aproximadamente o 21% das 430.232 existentes na comunidade. Todo este potencial produtivo vaise ver ameazado no caso de que ao final se acabe instalando esta macroplanta de celulosa no concello de Palas de Rei, o mesmo que a Denominación de Orixe do queixo Arzúa-Ulloa, con mais de 20 empresas transformadoras e a segunda en produción de queixo de todo o Estado español”, asegura Elías Somoza.

A creación da planta de Altri tería un efecto chamada para acrecentar a plantación de eucalipto en competencia directa coa terra agraria

Pero desde a Fruga pensan ademais que a planta de Altri non tería consecuencias unicamente na zona directamente afectada, senón que tería “graves efectos” sobre todo o sector agropecuario galego. O motivo sería o “efecto chamada para acrecentar a plantación de eucalipto en competencia coa terra agraria”, din. “Non debemos esquecer que a superficie agraria media por explotación na Galiza é de 7,93 ha, cando a media española é de 26,14 ha, e que desde hai xa bastantes anos Galiza vén perdendo terra agraria, entanto a superficie forestal vén aumentado e dentro dela a dedicada ao eucalipto”, insiste Elías. “Non é economía circular, senón economía de enclave” “Este proxecto de Altri quéresenos vender como modelo de economía circular, cando o que realmente é, é una economía de enclave. A verdadeira economía circular é aquela que pecha os ciclos produtivos. Debemos ter de conta que Galicia é a primeira produtora de leite do Estado español e unha das dez máis produtoras da UE, entanto a industria galega do leite soamente supón o 10% da española. Deste xeito sobre o 45% do leite producido en Galicia sae para fóra para ser transformado noutros territorios. Dotar a Galicia dunha industria láctea propia e competitiva si que sería economía circular”, argumenta o responsable da Fruga. “Todo indica que a política da Xunta de Galicia quere renunciar a utilizar con carácter produtivo o noso territorio, pondo en risco o futuro das explotacións agrarias desta zona e de proxectos de agricultura ecolóxica implantados nela”, quéixase.

“Se se cumpre a normativa non tería por que afectarnos ás granxas da zona”

Carlos Dablanca, membro da directiva de Agromuralla e socio da gandería leiteira SAT San Miguel, ubicada no mesmo concello de Palas de Rei, a uns 15 km de onde Altri quere instalar a súa planta, pon o foco no cumplimento da normativa para facer posible a continuidade da actividade agrogandeira na comarca coa presenza dunha industria deste tipo. “Din que as esixencias medioambientais son altísimas, pero é necesario que se vixíe para que se cumpra a normativa”, asegura. “Non pode ser que os requisitos para producir as granxas se estean a endurecer en materia de emisións ou outro tipo e despois se abra a man no caso dunha planta coma esta”, razoa.    En canto ao consumo de auga previsto por parte de Altri, Carlos considera que “primeiro hai que garantir o subministro á poboación e tamén ao gando, porque para nin primeiro son os animais antes que as plantas de celulosa e se hai auga para Altri tamén a ten que haber para as vacas”, reclama.

A produción forestal ten que ser compatible coa produción agrogandeira, deberían convivir perfectamente

Defende que a produción forestal ten que ser compatible coa produción agrogandeira. “Deberían convivir perfectamente”, asegura, e reclama “que se mobilice terra agraria que está parada ou abandonada”. “Na nosa parroquia, por exemplo, non temos concentración parcelaria e temos dificultades para atopar superficie produtiva axeitada”, recoñece. Risco de novas plantacións SAT San Miguel traballa neste momento unhas 140 hectáreas para cultivos como millo ou raigrás e ten dificultades para poder ampliar a súa base territorial na zona, pero Carlos non cre que a presenza de Altri empeore a situación.

Hai que mobilizar a terra que está parada e vixiar que non se fagan plantacións ilegais

“Se hai unha regulación e esta se cumpre, a presenza ou non de Altri non tería por que implicar unha maior presión sobre a forestación de terras agrarias na comarca. Sería un problema se a Xunta abrira a man ás plantacións de eucalipto, pero eu non concibo que se plante nunha zona agrícola, aínda que pasou nos últimos anos porque a Administración fixo a vista gorda”, di. Por iso, pide que se vixíe o cumprimento da Lei de Montes e da moratoria aprobada fai tres anos ás plantacións de eucalipto para evitar o avance sen control desta especie. “O problema son as zonas de monocultivo cando se dan en grandes extensións, como acontece en algunhas parroquias do concello de Palas que están xa masificadas de eucalipto porque a agricultura e a gandería desapareceron”, exemplifica.

O monocultivo de eucalipto é un problema, porque non hai barreiras naturais contra os incendios

“A xente planta porque abandona a gandería, non por que veña Altri, porque se non é Altri será Ence”, considera, e defende que o monte debe ter tamén unha vocación produtiva porque “onde hai plantacións arde menos”. “Na zona da Rede Natura da Serra do Careón, que divide o concello de Palas con Toques, cada 4 ou 5 anos hai incendios, en parte porque non deixan tocarlle ao monte e está abandonado”, di. Carlos é comuneiro do monte veciñal Berbetouros Norte, onde contan con distintos usos, desde produción de madeira (unhas 50 hectáreas a piñeiro e 5 a eucalipto) a aproveitamento agrogandeiro. “Temos unha gran parte do monte a pastizal desde fai 40 anos. Son en total unhas 54 hectáreas, porque agora vimos de transformar 20 hectáreas de forestal, que estaban a piñeiros, en pastos para os comuneiros”, explica. A maiores, tamén teñen alugadas 15 hectáreas durante 30 anos á empresa murciana Bioflytech que, logo de acometer un investimento de máis de 20 millóns de euros, está a comezar a producir distintos produtos a partir das larvas da mosca soldado, como graxa ou fariña de proteína. Carlos destaca que esta industria vai crear 50 postos de traballo. 

“Unha planta de nova creación vai ter moitas medidas de seguridade para preservar o noso medio ambiente, máis que ningunha outra xa existente”

Desde a Asociación Agraria de Galicia (Asaga) o seu presidente, Francisco Bello, mostra a súa “satisfacción” pola creación dunha nova industria forestal en Galicia. “Como organización agraria defensora tamén do sector forestal galego, Asaga non pode máis que apoiar e manifestar a súa satisfacción por que apareza en Galicia unha empresa innovadora que mellore o aproveitamento da materia prima forestal de Galicia para facer celulosa e biocel a partir de eucalipto”, afirma. “Todos os produtores forestais de Galicia teríanse que ver favorecidos, ademais da comarca da Ulloa, beneficiada polos postos de traballo directos e indirectos tan necesarios nesa zona, como en todo o rural galego”, asegura Paco.

Todos os propietarios de monte de Galicia veranse favorecidos por unha empresa innovadora que mellorará o aproveitamento da materia prima forestal

No que respecta á instalación en si da planta e á preocupación medioambiental manifestada desde algúns sectores, desde Asaga móstranse tranquilos. “Damos por seguro que unha empresa de innovación que vai crear unha nova planta de cero non só o vai facer cumprindo a normativa galega, estatal e europea en materia de medio ambiente, senón que vai ir máis alá do que obriga a propia lei. Por ser un proxecto innovador que parte de cero, vai tomar moitas máis medidas de seguridade para preservar o noso medio ambiente, máis que ningunha outra xa existente”, conclúe.

A innovación tecnolóxica está a disparar a potencialidade de usos da madeira, que a maiores dos seus usos tradicionais, vaise introducindo en novas aplicacións en substitución doutros materiais con maior pegada de carbono e impacto ambiental, como plásticos e aleacións metálicas. Unha das innovacións, que se presentou recentemente en Lugo nun congreso sobre as frondosas caducifolias, é a madeira densificada, un produto que multiplica ata por 10 a resistencia e dureza da madeira tradicional. Dúas industrias europeas presentaron en Lugo a súa liña de traballo coa madeira densificada, que xa se está a empregar en produtos comerciais. A madeira densificada obtense por unha combinación dun proceso químico cun proceso mecanico, que inclúe a aplicación de calor e de presión para aumentar a densidade orixinal da madeira natural. É un proceso que se pode aplicar con calquera madeira, incluso con madeiras brandas de crecemento rápido, como poden ser algunhas frondosas caducifolias, caso do chopo. As dúas industrias que presentaron a súa experiencia en Lugo, nun simposio organizado por XERA, dirixen os seus produtos a mercados moi diversos: desde produtos para a construción estrutural ata instrumentos musicais ou tarxetas de crédito feitas en madeira. Construción con bidueiro densificado A primeira das ponencias sobre madeira densificada, feita por Pekka Ritvanen, CEO e xefe de tecnoloxía de Avantwood (Finlandia) e titulada “Densificación e tratamento térmico para construción con bidueiro, centrouse en explicar a nova tecnoloxía que vén desenvolvendo nos últimos anos esta compañía finlandesa. Este proceso recibe o nome de Thermo- Mechanical Timber Modification (TMTM™), é dicir, modificación termo-dinámica da madeira, principalmente de bidueiro. É unha actualización dun sistema que xa tiña patentado esta empresa desde comezos do 2000, co que conseguiron un sistema que fai a madeira moito máis dura e resistente en moito menos tempo e con menos costes. Ainda que de momento traballan nun ámbito máis enfocado ao local, teñen a aspiración de poder escalar este proceso e poder exportar madeira estructural de calidade, así como a tecnoloxía do propio sistema. Esta tecnoloxía baséase nun hardware e un software fundamentado no uso dunha Intelixencia Artificial (IA) que vai interpretando en tempo real a estructura atómica da madeira, para poder controlar o proceso en todo momento. Hai un prensado mecánico das láminas de madeira e unha exposición a altas temperaturas que fan que este sistema, según conta Pekka, sexa o máis eficiente á hora de converter madeIra de pouco valor en madeira estructural, cunhas características moi diferentes ás orixinais.

A densificación elimina máis do 80% do contido en auga da madeira, co que aumenta a densidade, resistencia e durabilidade

Todo este proceso acontece nunhas cámaras especiais que van monitoreando e reaxustando os parámetros en tempo real, co uso dunha IA. Neste proceso conseguen eliminar entre o 80-90% da auga da madeira, e deste xeito a madeira gaña densidade, estabilidade, durabilidade, impermeabilidade e resistencia. Ao mesmo tempo defenden que é un sistema ecolóxico, no sentido de que ainda que consume enerxía (prencipalmente para prensar e quentar a madeira), non xera residuos, as máquinas son fáciles de empregar e sobre todo, abre un abano de posibilidades moi grande. Ademais, a madeira en construcción está considerado un material con moita menos pegada de CO2 que calquera dos materiais alternativos, especialmente no referido a uso estructural. Usan tamén productos químicos no proceso, pero insisten en que non son tóxicos nin contaminantes.

A tecnoloxía permítelles crear vigas laminadas para construción estrutural con madeira que inicialmente non sería para ese uso

A principal aplicación que lle dan a esta tecnoloxía é para a creación de vigas laminadas de uso estructural a partir de madeira que orixinalmente non servía para este uso, pero buscan outros usos, pois como din no seu eslogan: 'Modificamos a madeira coas características que o noso cliente queira, sempre a tempo'. O seu edificio emblema é o famoso Löyly en Helsinki, referente mundial da arquitectura feita en madeira. Solucións para usos cotiás A segunda conferencia foi feita por Oliver Kläusler, xefe executivo de Swiss Wood Solutions AG (Suíza), unha compañía centrada na creación de diferentes produtos en madeira densificada pero sen uso estructural. Os seus proxectos máis famosos feitos 100% en madeira densificada son, entre outros, a primeira tarxeta de crédito 100% de madeira, instrumentos musicais, bolígrafos, reloxos, pezas de xogos… Tamén son os proveedores oficiais das espinilleiras da selección de fútbol de Suíza e os seus instrumentos musicais destacanpor ter unha acústica e durabilidade superior, con grandes ventaxas para músicos e luthiers. Nesta compañía, os produtos son desenvoltos por un equipo interdisciplinar de expertos en diferentes aspectos da madeira, tecnoloxía, deseño, certificación, innovación, desenvolvemento corporativo e marketing. Defínense como expertos en buscar solucións ás túas ideas e retos, e din controlar todo o proceso de produción, asegurando a produción sostible e ética.

O enxeñeiro agrónomo de Vitis Navarra, Alberto Gambra, explica a importancia do material vexetal como factor determinante para adaptarse a unha parte das consecuencias e problemáticas do cambio climático. O profesional ofreceu unha charla na "V Xornada Técnica sobre Sustentabilidade e Innovación Vitivinícola: Innovación e boas prácticas para un futuro sustentable", organizada pola empresa Alfatec Enxeñaría e Consultoría nas bogedas Martin Códax (Cambados, Pontevedra). Gambra lembrou que ao longo dos anos as actividades humanas e as mutacións "levaron a novas seleccións que se adaptan a diferentes condicións climáticas". Con todo, xa se produciu unha erosión xenética, é dicir, unha diminución progresiva da variedade xenética que chegou a estes tempos. "Isto é un gran problema no panorama europeo e, en especial, no español". Indica que a redución se debe a diferentes factores, como as esixencias e parámetros que se impoñen no mercado ou que fixan as propias Denominacións de Orixe, ademais de causas climáticas extremas como as grandes xeadas ou secas. Nese sentido, lembra a importancia da variabilidade xenética, que é unha das principais ferramentas que ten a natureza para adaptarse aos diferentes cambios que van sucedendo. "Aínda máis importante é que todo este patrimonio vitícola diferenza enormemente a unhas rexións doutras. O material vexetal é un elemento que enriquece enormemente cada rexión e merece moito a pena conservalo", destaca. Alberto Gambra durante a súa ponencia

Estratexias de selección

En canto a estratexias de selección, os que permiten conservar unha maior variabilidade son os bancos de xermoplasma, un reservorio xenético cunha gran cantidade de xenotipos dentro de una mesma variedade ou de diferentes variedades: "Sérvennos para conservar a variabilidade, que é tan importante para o futuro". Na súa exposición, Gambra presentou un dos proxectos que levan a cabo coa Universidade de Navarra para recompilar a maior variabilidade posible. Primeiro seleccionan unha rexión vitícola destacada, que dispoña de material local e autóctono. A partir de aí, realizan un cribado, observan posibles virus e unha selección sanitaria. Finalmente, coas variedades seleccionadas, fan as multiplicacións. "Se non realizásemos este proceso, actualmente xa non existiría a variedade Garnacha de Navarra". Tamén explicou que o tempranillo é unha das variedades máis sensibles ao cambio climático, é isohídrica, moi sensible ás temperaturas e que non leva nada ben a tensión hídrico. "A problemática que xorde é que os viños que proveñen desta variedade rexistran unha suba da súa pH". Nese sentido, a través do proxecto Lowphwine, está a avaliarse a influencia de diversas estratexias para reducir o pH nos viños de tempranillo. "Pola nosa banda, entramos neste proxecto abordando a parte do material vexetal, tanto do vinífero como do propio enxerto". Para iso, desde a Universidade de Navarra fixeron unha caracterización da nai xenómica das 145 variedades que seleccionaron dos 1.500 tempranillos. "Dos 145 xenotipos fíxose outro cribado e quedámonos con 100, que teñen un pH inferior e unha boa calidade", destacou. Nese mesmo sentido, Gambra indicou que hai 100 anos ou máis "xa sabían que levando a cabo unha coplantación con variedades de ciclo longo poderían acidificar os tempranillos, porque melloraban a estabilidade microbiótica dos viños. É un exemplo de adaptación antigo".

Levarán a cabo un proxecto con Martin Códax para identificar que variedades de albariño están adaptadas á seca e altas temperaturas

Outra das estratexias moi práctica e interesante que destacou, sobre todo, a nivel de adaptación, é a selección clonal. Segundo indica, é un método moi rigoroso, con moita trazabilidade e onde a administración certifica que é un material sanitariamente in vivo, sobre todo moi ben caracterizado. "Isto permítenos deseñar viñedos cun material identificado e poder adaptarse ás condicións de chan, clima ou ao obxectivo de lignificación". Con todo, isto tivo consecuencias. "Todos os viñedos que se están pondo actualmente son viñedos monoclonais e identicamente iguais e a maioría de clons que sitúanse a menos de media hora da variedade orixinal. Ademais, utilízanse os clons que se consideran mellores, polo que hai unha moi baixa diferenciación". Para finalizar, indicou que actualmente está a levar a cabo un proxecto con Martin Códax e outras entidades que teñen por obxectivo adaptar as variedades viura e albariño a condicións de seca e altas temperaturas. "Preténdese establecer un banco de xermoplasma, facer unha selección agronómica e, sobre todo, identificar marcadores moleculares responsables destas adaptacións". Desta maneira, saberán nun futuro que tipos de albariño están adaptados á seca e que xenes son os responsables desta adaptación.