O Fondo Español de Garantía Agrícola (FEGA) ofreceu recentemente datos que relacionan o número de persoas cotizantes á Seguridade Social Agraria, ben porque estean dadas de alta no Réxime Especial da Seguridade Social dos Traballadores por Conta Propia ou Autónomos (RETA) ou no Sistema Especial para Traballadores por Conta Propia Agrarios (SETA), co número de solicitantes das axudas da PAC correspondente á campaña 2023. Segundo o FEGA soamente o 41,57% dos solicitantes da PAC 2023 en España teñen a condición de cotizantes á Seguridade Social Agraria, sendo o caso máis extremo o de Castela-A Mancha, onde só o 25,12% dos perceptores cumpren esta condición, é dicir, que das 97.013 persoas solicitantes da PAC nesta comunidade só 24.374 están dadas de alta como cotizantes agrarias. En situación parecida encóntrase Andalucía, onde das 219.523 persoas solicitantes tan só 60.217 cotizan á agraria, isto é o 27,43%. Lixeiramente por enriba do 30% encóntranse a Comunidade Valenciana e Estremadura.

Galicia é a única comunidade na que hai máis persoas cotizantes da Seguridade Social Agraria que solicitantes da PAC

"Galicia é o único caso no que se dá que hai máis persoas cotizantes que solicitantes. Sendo o número de cotizantes de 24.511 e o de solicitantes 24.395, isto significa en termos porcentuais o 100,48%. Situación que ten a súa explicación porque a maioría das explotacións agropecuarias galegas son de carácter familiar, onde maioritariamente, se a explotación esta rexida por unha parella, o máis normal é que estean os dous dados de alta e a solicitude se faga a nome dun deles, mesmo se dan casos de tres cotizantes por explotación, o matrimonio con un fillo ou filla incorporada, situación que como se ve non se dá no resto do Estado español, mesmo entre as comunidades do arco cantábrico”, explica Manuel Da Cal, coordinador da Federación Rural Galega.

A condición de agricultor activo non foi ben resolta e debería revisarse

“Desde a FRUGA reclamamos que por parte das Administracións públicas se corrixa esta anomalía. Do Goberno galego demandamos que inicie as conversas necesarias diante do Goberno español para mudar as condicións para definir apropiadamente a figura de persoa beneficiara ao cobro dos pagamentos directos da PAC, recaendo exclusivamente sobre todas aquelas persoas que poidan demostrar a súa condición de agricultor ou agricultora a título principal, profesional ou activo agrario mediante a alta na Seguridade Social Agraria”, solicitan. Desta maneira un total de 636.669 solicitantes da PAC en España que non acreditan estar dados de alta na Seguridade Social Agraria quedarían excluídos, “dándose a posibilidade de acrecentar os importes a cobrar por parte das persoas que si demostran a súa condición de profesionais do sector agropecuario”, razoa Da Cal. Agricultor activo se o 25% dos ingresos procede da actividade O Real Decreto 1048/2022 de 27 de decembro de 2022 establece a normativa básica das intervencións en forma de pagamentos directos, aplicable para o período 2023-2027, e no que se determinan os requisitos comúns para ter dereito ao cobro das axudas de pagamentos directos da PAC, e dentro deles quen ostenta a calidade de beneficiario, para o que é necesario ser agricultor ou agricultora activa. É dicir, ser titular dunha explotación agraria situada no Estado español e ademais cumprir unha das seguintes condicións: a) Que os ingresos agrarios superen o 25% dos ingresos totais b) Que a persoa física ou os socios en atribución de rendas estean dados de alta na Seguridade Social Agraria (RETA ou SETA) con actividades relacionadas co sector agroalimentario.

Desde a Fruga sempre defendemos que as axudas da PAC terían que ser cobradas polas persoas que se dedican á actividade agraria profesionalmente

“No momento no que se estiveron a debate as condicións da PAC para o período 2023-2027 este foi un asunto de grande controversia, o de quen debería ter dereito a cobro das axudas da PAC, e non resolto adecuadamente ao noso entender, como agora os dados veñen a demostrar”, asegura Da Cal. “Desde a Fruga sempre defendemos que as axudas da PAC terían que ser cobradas polas persoas que se dedican á actividade agraria profesionalmente, e loxicamente enténdese que toda persoa que figura de alta na Seguridade Social Agraria cumpre esta condición”, argumenta.

O Fondo Español de Garantía Agraria (FEGA), dependente do Ministerio de Agricultura, acaba de publicar os importes unitarios provisionais revisados dos pagos por ecorrexímes, unha das principais novidades da Política Agrícola Común (PAC) que entrou en vigor esta campaña 2023. Trátase de réximes voluntarios para o agricultor, consistentes en prácticas en favor do clima e o medio ambiente, as cales van máis aló da liña de base (condicionalidade reforzada), e que os agricultores e gandeiros que as cumpran recibirán un pago directo anual por hectárea. O pago anual destas axudas poderase realizar en dous períodos: un anticipo do 70 % do importe total ao que ten dereito cada agricultor ou gandeiro, que se poderá realizar do 16 de outubro ao 30 de novembro do ano de solicitude da axuda, e un pago do saldo que se realizaría entre o 1 decembro e o 30 de xuño do ano natural seguinte ao de solicitude. Para este pago do saldo o FEGA deberá establecer os Importes Unitarios (EU) provisionais revisados, para facer efectivo o primeiro pago do saldo a partir do 1 de decembro, o cal poderá alcanzar até o 90% do importe total da axuda. Neste sentido, os importes unitarios provisionais revisados desta campaña 2023 establecéronse cos datos de superficies solicitadas polos agricultores e gandeiros na súa solicitude única de axudas da PAC, e comunicadas ao FEGA por parte das comunidades autónomas (CCAA). É importante destacar que as superficies solicitadas utilizadas para o cálculo da EU provisionais revisados son diferentes ás superficies utilizadas para o cálculo dos importes provisionais establecidos para abonar o anticipo no mes de setembro, dado que as solicitudes xa foron depuradas nesta fase de xestión. Á hora de calcular a EU provisionais revisados, do mesmo xeito que cando se calcularon a EU provisionais en setembro, é preciso ter en conta que nas prácticas de sementeira directa e de cubertas vexetais, a normativa establece un complemento de plurianualidade de 25 euros/ha, que debe ser pagado integramente aos titulares que contraesen o compromiso de realizar novamente estas prácticas na próxima campaña. Así mesmo, para o cálculo tívose en conta a condición de insularidade das superficies das Illas Baleares nos Ecorrexímes nos que se aplica. En base a todo o anterior, os importes unitarios provisionais revisados para o primeiro pago do saldo quedan fixados en: Posteriormente, a partir da nova información que remitan as comunidades autónomas correspondente á superficie total determinada tras os controis para o cobro das axudas en abril do próximo ano, establecerase o importe unitario definitivo, co cal se poderá realizar o segundo pago do saldo das axudas ao 100%.

Descarga aquí a nota informativa do FEGA

O Ministerio de Agricultura acaba de publicar os importes unitarios provisionais das axudas asociadas á gandaría, correspondentes á campaña da PAC 2023. O pago das axudas realízase en dous períodos: un anticipo do 16 de outubro ao 30 de novembro do ano de solicitude da axuda, e posteriormente efectúase o pago do saldo, entre o 1 de decembro ao 30 de xuño do ano natural seguinte ao de solicitude. Para a campaña 2023, o pago do primeiro saldo a partir do 1 de decembro poderá alcanzar até o 90% do importe total da axuda. Para as axudas ás que se poderá abonar o primeiro saldo a partir do 1 de decembro, as asignacións financeiras do mencionado anexo XXI para a campaña 2023 son: - Axuda asociada para os gandeiros extensivos de vacún de carne: 186.610.000 euros - Axuda asociada para a produción sustentable de leite de vaca: 122.000.000 euros - Axuda asociada para os gandeiros extensivos e semiextensivos de ovino e caprino de carne: 131.620.000 euros - Axuda asociada para a produción sustentable de leite de ovella e cabra: 44.680.000 euros - Axuda asociada para os gandeiros extensivos e semiextensivos de ovino e caprino sen pastos á súa disposición e que pastorean superficies de rostroballos, barbeitos e restos hortofrutícolas: 20.000.000 euros Os importes unitarios provisionais revisados para o pago do primeiro saldo quedan fixados en: Con posterioridade, a partir da nova información que remitan as comunidades autónomas correspondente ao número total de animais subvencionables tras os controis para o cobro das axudas en abril do próximo ano, establecerase o importe unitario definitivo, co cal se poderá realizar o segundo pago do saldo das axudas ao 100%.

Descarga aquí a nota informativa do FEGA

Reunión de membros do AKIS portugués o pasado 26 de maio no Polo de Innovación de Vairão (Vila do Conde)

Na avaliación da actual situación dos AKIS en Portugal identificáronse certos signos de debilidade comúns a outros países da UE: financiamento insuficiente, falta de coordinación, afastamento do sector e entre algúns actores relevantes.

Superar esas barreiras iniciais e fomentar unha maior relación entre os distintos axentes implicados na xeración e transmisión de innovación é unha prioridade para o Ministerio de Agricultura de Portugal no actual período PAC.

Ana María Ribes forma parte do equipo de dinamización da Rede Rural Nacional de Portugal, que ten unha función importante á hora de acompañar o desenvolvemento da rede AKIS do país. “Neste momento o AKIS en Portugal atópase algo fragmentado e imos tentar modificar esa situación, tratando de involucrar máis aos técnicos e asesores agrarios para conseguir que a difusión da innovación e o coñecemento chegue de forma máis rápida aos produtores”, avanza.

Ana María Ribes, Rede Rural Nacional de Portugal: “Imos dar máis formación aos técnicos para que ese coñecemento chegue ao agricultor”

“Foi identificada a necesidade de dar máis formación aos técnicos e asesores nas áreas que foron priorizadas neste novo Plan Estratéxico da PAC para poder transmitirllas ao agricultor, en temáticas como innovación, ecorreximes ou adaptación ao cambio climático”, detalla.

Búscase tamén unha maior integración e aproveitamento de recursos. “O asesoramento público e o asesoramento privado neste momento en Portugal non están interrelacionados, non teñen ligazón entre si, e aparentemente o servizo público é máis feble á hora de transmitir innovación. Por iso estamos a crear grupos de traballo nos que participan técnicos públicos e privados para favorecer esa relación”, explica Ana María Ribes.

Dar valor aos asesores

A nova PAC reforza o rol dos asesores no fortalecemento dos AKIS e no achegamento do coñecemento para a súa posta en práctica no sector agroalimentario. Os asesores agrarios pasan a ser deste xeito facilitadores da innovación.

Rui Almeida é consultor privado e leva anos traballando en proxectos para mellorar a coordinación do sistema de innovación agrícola tanto en Portugal como a nivel da UE, onde se busca unha valorización do traballo e cualificación dos asesores agrarios.

“Un dos nosos puntos débiles en Portugal é a promoción da adopción real da innovación. Xa se fai moita investigación e xa hai agricultores involucrados, pero o que falta é consolidar a adopción desas novas prácticas máis a longo prazo e por parte do conxunto do sector”, asegura.

Ana María Ribes, durante a xornada celebrada en Vila do Conde

Rui Almeida, consultor agrario: “Dentro do AKIS cabemos todos; o obxectivo é desenvolver investigación e innovación para resolver os problemas dos agricultores ou responder a futuras oportunidades”

Para lograr ese obxectivo, considera, “o máis importante é contar cun servizo de asesoramento técnico forte, formado e capacitado para responde a estes desafíos. Os asesores son unha peza chave non só para identificar oportunidades e ameazas conxuntamente cos agricultores, senón para estar dentro dunha rede que permita resolver eses problemas ou potenciar esas oportunidades que aparecen”, insiste.

I2Connect: un AKIS europeo integrado e eficiente

Rui Almeida, explicando o proxecto I2connect aos asistentes

Ese é precisamente o obxectivo de I2connect, un proxecto no que Rui participa e que está financiado polo programa de investigación e innovación da UE, Horizonte 2020. I2connect busca a creación dunha plataforma de asesores a nivel europeo, inventariando quen son os técnicos que traballan no ámbito da innovación agraria nos distintos países e cal é a súa experiencia para poder compartila co resto.

“Buscamos dotar aos asesores de capacidade e coñecemento para poder traballar en innovación interactiva, que é a innovación baseada na interacción dos diferentes axentes, onde cada paso é froito da discusión conxunta, logrando así sumar o coñecemento de cada un e onde o resultado final é moito máis democrático e moito máis útil e utilizable por todos”, destaca.

Dentro deste proxecto realizouse unha completa análise de cal é a situación de partida en cada país. “En Portugal o noso AKIS está cada vez máis maduro. Houbo unha evolución moi grande nos últimos 10 anos e actualmente podemos ver un cambio de percepción importante. Cuestións como a innovación xa non son vistas como algo inalcanzable, senón como algo necesario para facer fronte a desafíos como as alteracións climáticas ou as novas políticas europeas en distintos ámbitos”, asegura Rui.

Con todo, defende que “é necesario traballar en conxunto e en aspectos innovadores en produto, novos procesos ou novos servizos para que nos próximos anos poida ser realmente un apoio chave ao sector agrícola, forestal e tamén á industria agroalimentaria”.

O papel da formación na modernización agraria

No triángulo Ciencia-Innovación-Educación, este último vértice atópase algo máis desconectado do sistema. Constátase a existencia dun certo distanciamento cos actores vinculados á formación profesional e tamén á formación continua do resto de actores AKIS. Isto a pesar de que este é un aspecto moi relevante para o sector agrario nesta década, pois a formación agraria alcanzará especial relevancia para facer fronte a retos como a remuda xeracional, o cambio climático ou a dixitalización.

Zulmira Campelo traballa no ámbito docente dentro da Asociación de Novos Agricultores de Portugal (AJAP), que creou unha academia para a formación dos seus socios. É un proxecto recente que busca contribuír á asistencia e capacitación dos titulares de explotación e as persoas que se incorporan á actividade.

“É moi importante que os agricultores teñan formación porque estarán máis capacitados para conseguir desenvolver unha agricultura máis sostible e con maior valor engadido”, afirma.

A AJAP é unha das principais organizacións de produtores de Portugal e trata de servir de nexo de unión entre os agricultores e as institucións, tanto a nivel estatal como europeo. Por ese motivo está representada tamén en Bruxelas. Neste sentido, Zulmira destaca o papel destas entidades como “trasmisores ao terreo” das novas políticas da PAC.

Fenda xeracional

Outro dos obxectivos principais da AJAP é axudar aos agricultores para aproveitar os fondos dispoñibles en materia de innovación para contribuír deste xeito á modernización do sector da agricultura e a gandería en Portugal.

Pero non sempre a porta das explotacións permanece aberta á innovación e á adopción de tecnoloxía que derive nun aumento da produtividade, a sustentabilidade e a comunicación entre agricultores e consumidores.

Zulmira Campelo, Asociación de Novos Agricultores de Portugal (AJAP): “Identificamos a falta de motivación para a innovación entre a maioría dos nosos agricultores maiores”

“Hai unha loita entre xeracións entre novos agricultores, que queren avanzar, e a xeración máis antiga, que é maioría, e máis remisa aos cambios. Non sei se se trata dunha barreira física, cultural ou de que tipo”, recoñece Campelo.

Accións demostrativas e de transferencia

Aplicación da metodoloxía Lego para identificar as principais barreiras do sistema de innovación agraria

Un dos grandes problemas a día de hoxe da formación agraria é a ausencia dunha oferta integrada, pois existe unha gama de coñecementos dispersos en termos de aprendizaxe, onde o saber teórico carece de medidas orientadas á transferencia de coñecemento.

Zulmira Campelo, Asociación de Novos Agricultores de Portugal (AJAP): “Falta transferencia de información desde a investigación ao agricultor”

Identificouse a necesidade de innovar nas fórmulas de difusión e os intercambios de coñecemento a través de accións prácticas, espazos de encontro e livinglabs. As visitas demostrativas son actividades moi ben acollidas polos agricultores e gandeiros, dado que se produce dentro dun proceso de transferencia do coñecemento entre iguais, onde uns agricultores mostran in situ, nas súas explotacións comerciais, os resultados da implantación de novos procesos ou tecnoloxías para a mellora da produtividade e sustentabilidade das explotacións. A partir deste tipo de actividades xéranse redes que conectan aos agricultores entre si.

Implementar as Demo Farms

Para favorecer os ecosistemas de innovación aberta, desde Europa proponse o establecemento dunha rede de explotacións demostrativas que poidan facer de polos de innovación para fomentar a mellora da rendibilidade, a produtividade e a sustentabilidade dos produtores a través de exhibicións, intercambio de mellores prácticas, casos de éxito e debate sobre asuntos de actualidade, seguindo o exemplo do Teagasc en Irlanda.

“Implementaremos granxas experimentais porque estas Demo Farms xogan un papel importante á hora de diseminar o coñecemento e a innovación. Permiten un intercambio con quen xa experimentou os resultados desas novas técnicas, algo que resulta fundamental para que outros agricultores adopten esas melloras nas súas explotacións”, asegura Ana María Ribes.

Reunión de representantes dos distintos axentes que participan no Sistema de Coñecemento e Innovación Agrícola (AKIS) de Galicia o pasado 12 de maio na sede da Fundación Juana de Vega

O Sistema de Coñecemento e Innovación Agrícola, en inglés Agricultural Knowledge and Innovation Systems (AKIS), fai referencia ao conxunto de axentes involucrados na transferencia de coñecemento e innovación no sector da agrícola. Facer que traballen de forma coordinada e colaborativa é un dos grandes obxectivos da nova PAC.

Poden ser compoñentes dun AKIS todos aqueles actores públicos e privados, con e sen ánimo de lucro, relacionados co sector agroalimentario: administracións (estatal e comunidades autónomas), agricultores e gandeiros, organizacións profesionais agrarias, cooperativas, federacións de cooperativas, entidades de asesoramento público e privado, investigación, formación superior e profesional, empresas de subministracións e tecnolóxicas, ONGs, fundacións etc. Os AKIS, pola súa propia estrutura flexible, varían entre países, rexións e sectores.

Impulso do AKIS en Galicia

Durante este 2023, a Fundación Juana de Vega, no seu papel de axente tractor do AKIS galego e promotora do desenvolvemento rural na comunidade, desenvolveu diversas xornadas para achegar propostas co fin de contribuír ao fortalecemento e mellor articulación deste ecosistema e, con iso, fortalecer a transferencia do coñecemento e a innovación no sector agroalimentario.

Neste marco, o pasado 12 de maio reuniu na súa sede de San Pedro de Nós (Oleiros) a distintos axentes que contribúen á innovación agraria en Galicia. Neste artigo repasamos as conclusións da xornada, na que se analizaron os retos do Sistema de Coñecemento e Innovación Agrícola (AKIS) en Galicia.

Barreiras de acceso para as explotacións

Os agricultores e gandeiros galegos manifestaron botar en falta un ambiente ou ecosistema máis propicio para o intercambio de experiencias e achácase á falta de rendibilidade económica das explotacións a súa dificultade para asumir o custo das actividades de innovación.

Por iso, deberá realizarse un esforzo para permitir que aqueles sectores e tipoloxías de explotacións (pequenas e familiares) que poidan requirir dun maior apoio para o acceso a asesoramento, o reciban e non queden á marxe das redes creadas.

A excesiva carga burocrática e a desconfianza cara á administración son tamén limitantes para a implementación de novas prácticas

Así mesmo, a percepción da administración como axente sancionador limita a capacidade de establecer relacións de confianza co resto de actores, especialmente cos agricultores e gandeiros, por exemplo para o acceso e intercambio de datos fiables en aspectos clave das súas explotacións, como poden ser os económicos e de rendibilidade.

Máis investigación aplicada

O futuro do sector agroalimentario pasa pola xeración e transmisión de coñecemento orientado ás necesidades do sector. Con todo, nas distintas mesas de debate quedou patente a distancia existente en numerosas ocasións entre a ciencia e a investigación agraria coas necesidades dos agricultores e gandeiros.

Por iso, os programas públicos de investigación e innovación a nivel estatal e rexional deberían contemplar mecanismos de captura das demandas dos agricultores e favorecer a utilización de metodoloxías de co-creación para a xeración de proxectos conxuntos de I+D orientada, entre agricultores e investigadores, tecnólogos e asesores agrarios.

Asesores agrarios: unha peza estratéxica do sistema

O papel dos asesores agrarios é particularmente importante nos AKIS, xa que teñen un claro impacto nas decisións dos agricultores e gandeiros. Representan unha das principais fontes de información para a toma de decisións dos agricultores, desempeñando un papel chave na vinculación da ciencia e a práctica.

Pero o enfoque predominante ata o de agora seguía un modelo lineal, orientado á provisión de solucións prescritas, no cal o agricultor ou gandeiro ten un papel pasivo na adopción da tecnoloxía ou as técnicas recomendadas.

O obxectivo da nova PAC é superar este modelo lineal de asesoramento a través da implementación dun modelo de innovación interactiva no que as solucións son co-desenvolvidas xunto aos produtores, respondendo ás demandas e necesidades expresadas por estes, que participan na toma de decisións, de modo que teñan un papel activo na solución aos seus problemas.

Así, durante a xornada celebrada na sede da Fundación Juana de Vega, quedou patente a necesidade de encarar a dificultade que poden ter os asesores que traballan a pé de explotación para estar ao día dos avances científicos e técnicos, e tamén dos cambios normativos e administrativos.

A reorientación do papel das oficinas agrarias comarcais antóllase fundamental para reforzar os mecanismos de asesoramento técnico imparcial a agricultores e gandeiros

Outro patrón común é a falta de relación entre o asesoramento privado e o público. Debido á escasa interacción dentro do sistema AKIS, a maioría de actores participantes son as empresas de inputs, que desenvolven actividades de asesoramento con fins comerciais.

O asesoramento público atópase en mans das oficinas agrarias, herdeiras do antigo servizo de extensión agraria, aínda que este papel foise desdibuxando das súas funcións, máis orientadas na actualidade á xestión administrativa e cumprimento da PAC.

Só en Canarias, as oficinas agrarias dependentes dos Cabidos Insulares continúan prestando asesoramento técnico público aos agricultores. En Galicia, a reorientación do papel das oficinas agrarias comarcais antóllase fundamental para reforzar os mecanismos de asesoramento técnico imparcial a agricultores e gandeiros.

Unha nova gobernanza dos AKIS

España parte dun AKIS máis disperso e fragmentado en relación a outros países da UE, debido a que as competencias en materia agrícola están transferidas ás comunidades autónomas, pero esta descentralización pode axudar a abordar os problemas e oportunidades do sector desde a base.

Así pois, a fragmentación e descentralización dos AKIS en España non debe supoñer unha debilidade. É máis, con adecuados mecanismos de coordinación e de implicación dos distintos actores nos distintos niveis (rexional e estatal), permitirá reforzar os AKIS e a xeración de sinerxias entre os territorios.

Desde o Ministerio de Agricultura, a través do novo Plan Estratéxico da PAC (PEPAC), búscase implementar unha nova gobernanza dos AKIS coa que lograr a mellora da coordinación e promover unha cooperación reforzada, na que estean recoñecidos os principais actores, cunha especial atención ao papel dos asesores agrarios.

A nivel estatal creouse un Órgano Nacional de Coordinación AKIS, que traballará conxuntamente cos que se cren a nivel autonómico

A nivel estatal creouse un Órgano Nacional de Coordinación AKIS, que traballará conxuntamente cos que se cren a nivel autonómico, e redactouse un Real Decreto para a coordinación dos AKIS que está en fase de exposición pública.

“No Ministerio de Agricultura estamos convencidos de que o futuro do sector agroalimentario e o medio rural pasa polo fomento da xeración e transmisión de coñecemento orientado ás necesidades do sector e polo fortalecemento das relacións entre todos os axentes que interveñen na súa xeración, para acelerar os procesos de innovación”, asegura Cristina Simón Palacios, da Subdirección Xeral de Innovación e Dixitalización do MAPA.

Este ano o prazo de solicitude da PAC remata na práctica o 30 de xuño. En teoría, o prazo finalizaba o 15 de xuño, pero o Fogga non aplicará este ano ningún tipo de penalización das solicitudes que se presenten ata o 30 de xuño. Non serán admitidas solicitudes posteriores ó 30 de xuño. A única cuestión a ter en conta é que o prazo de modificación de solicitudes remata tamén o 30 de xuño. Sobre as solicitudes presentadas ata o 15 de xuño, o Fondo Galego de Garantía Agraria (Fogga) fará controis preliminares para detectar incidencias, que se comunicarán antes do 21 de xuño. Pero as solicitudes que se presenten entre o 15 e o 30 de xuño non se poderán beneficiar deses controis preliminares.

Algunos de los participantes en el seminario transfronterizo organizado en Valença por el proyeto KICAP

Este venres, 9 de xuño, máis de 20 expertos no asesoramento ao sector agrícola e gandeiro participaron no CIM Alto Minho de Valença nun seminario sobre “COOPERACIÓN TRANSFRONTEIRIZA PARA UN RURAL MÁIS INNOVADOR NA EURORREXIÓN GALICIA-NORTE DE PORTUGAL” .

Esta actividade foi organizada polo proxecto KICAP, unha iniciativa transfronteiriza entre Galicia e o Norte de Portugal na que participan 14 escolas. A iniciativa está promovida pola Fundación Juana de Vega e cofinanciada polos Fondos para accións de información no dominio da Política Agrícola Común (IMCAP) da Unión Europea.

A xornada comezou coa benvida por parte de Alfonso Ribas, director de innovación da Fundación Juana de Vega, e a presentación do proxecto KICAP, a cargo de Tania Gesto, técnica da fundación.

A continuación, Alexandra Catalâo e Carmen Calderón-Gutiérrez, representantes da Comisión Europea, presentaron as prioridades de Bruxelas para o vindeiro período da PAC 2023-2027, e nomeadamente o fortalecemento do AKIS, definido como o ecosistema de creación e transmisión de coñecemento no agro integrado por produtores, centros de investigación, centros de formación, empresas e institucións públicas.

Neste sentido, e como exemplo de boas prácticas para fortalecer o AKIS na eurorrexión Galicia-Norte de Portugal, Lívia Madureira, da Universidade de Tras-os-Montes, presentou o proxecto AGRILINK.
Tras a quenda de preguntas, o seminario transfronteirizo do proxecto KICAP continuou cunha sesión de traballo interativa sobre oportunidades e desafíos do AKIS galego-portugués (metodoloxía Lego Serious Play), coordenada por ENSO Mediación

Impulsar o desenvolvemento rural e o emprego nas áreas rurais é un dos obxectivos principais da Política Agraria Común (PAC). Nesa liña, o cooperativismo, artellado en torno a comunidades locais e á economía social, ten moito que dicir. Visitamos dúas cooperativas que representan dous casos de impacto na súa contorna: A Carqueixa, dedicada á cría e comercialización de carne vacún nos Ancares lucenses, e a adega vitivinícola de Favaios, unha referencia no Alto Douro portugués.

Ambas entidades canalizan a comercialización da produción dos seus socios e préstanlles servizos de asesoramento e compras en conxunto. 

A Carqueixa destacou nos últimos anos polas iniciativas de venda directa da carne dos seus socios, unha liña para a que tivo apoios de desenvolvemento rural da PAC, tanto do GDR Montes e Vales Orientais como dun grupo operativo de innovación. 

Pola súa banda, a adega de Favaios está inmersa nestes momentos nun proxecto de ampliación, cun investimento de 1,2 millóns de euros que se cofinancia en parte con fondos europeos da PAC. “A nosa cooperativa está moi orientada cara aos viños brancos e os viños de Moscatel ;agora queremos facer un proxecto de ampliación e modernización na adega de cara a impulsar os nosos viños tintos”, salientan.

En apoios directos da PAC aos produtores, os gandeiros da Carqueixa reciben axudas directas que representan arredor do 50% da súa renda, a parte de posibles apoios suplementarios para investimentos. No caso dos viticultores de Favaios, os apoios céntranse en subvencións para a promoción da agricultura integrada, con menor impacto no medio ambiente, e en procesos de reestruturación de viñedo.

Sobre as importantes axudas directas da PAC que perciben as ganderías dos Ancares, o xerente da Carqueixa, Román Sánchez, fai fincapé en que “está ben entender que a Política Agraria Común, máis que unha axuda aos gandeiros, representa un apoio aos consumidores. De non existir estas axudas, os prezos da carne terían que ser moito máis elevados”, apunta.

Favaios e a paisaxe vitícola do Alto Douro

A Adega-Cooperativa de Favaios foi fundada no ano 1952 e tivo a súa primeira vendima catro anos máis tarde. Foi creada por viticultores de Favaios, unha vila situada na parte alta do Douro portugués, onde estaban descontentos cunha nova normativa pola cal os viños producidos por encima dos 650 metros quedaban excluídos dos licorosos do Porto. “Isto xerou un revés moi forte para a parroquia de Favaios, o que levou a agricultores á ruina porque tan só podían facer viños normais de consumo, mentres que os que daban o diñeiro eran os viños de Moscatel e do Porto”, explica o presidente, Mario Monteiro.

Ese descontento levou aos viticultores de Favaios a conformar unha cooperativa para combater a situación xerada polo cambio de lexislación, “e permitiulles afrontar mellor os desafíos que eles tiñan”, destaca Mario Monteiro. Co tempo, aquela normativa solventouse e a cooperativa de Favaios quedou como referente. 

Hoxe en día, a adega de Favaios ten 481 asociados, dá emprego a 41 persoas e abarca unha superficie de 1.200 hectáreas de viñedo, 700 das cales son de Moscatel Galego Branco, 300 hectáreas de uvas tintas e a superficie restante é doutras variedades brancas. A súa gama de viños, especializada no Moscatel branco e nos viños de Porto, comercialízase en 22 países.

A parte alta de Favaios é unha zona na que os viños brancos, e especialmente os da caste Moscatel, danse moi ben. Unha cuestión que caracteriza a colleita da zona é a ampla presenza da uva Moscatel Galega Branca e Tinta, en torno a un 60% da produción. “Dise que veu de Galicia porque nós estivemos conectados, por exemplo meu bisavó é galego, e ao igual ca min moitas persoas da zona teñen antepasados de Galicia, amplía o presidente. 

En uvas tintas, a Cooperativa de Favaios traballa unha gama ampla: Tinta Roriz, Tinta Barroca, Touriga Franca e Touriga Nacional, entre outras.

Unha das garantías claras que lle aporta a cooperativa aos seus socios é a compra de toda a súa colleita a prezos competitivos, “por riba dos que se pagan no mercado”, subliñan desde a dirección. 

A maiores da comercialización da uva, a cooperativa de Favaios ofrécelle unha gama ampla de servizos aos socios, entre os que destaca o asesoramento. “Nós temos un departamento agrícola no que están traballando tres enxeñeiros para aconsellar aos agricultores na conducción da viña, así como para axudar a facer mellor a plantación e produción. Tamén apoian ao produtor para xestionar axudas de novos proxectos e mesmo á planificación dos mesmos”, comenta Mario Monteiro.

A Carqueixa, gandería de alta montaña

A Cooperativa A Carqueixa é outro dos exemplos no que a cooperación e a agrupación favorece ao sector produtor. Naceu no ano 1994 para eliminar intermediarios tanto para compra de subministración como na negociación conxunta para a venda dos becerros. Hoxe en día conta con 215 socios repartidos pola montaña dos Ancares, dedicados á cría de vacún de carne, baixo a certificación de Ternera Gallega Suprema. O gando críase en extensivo, nun contexto de alta montaña no que as granxas que engloban á cooperativa apostan pola cría tradicional dos animais. Deste xeito, a súa alimentación fundaméntase na lactancia materna ata os 6-7 meses, complementada con pastos e forraxes.

Nos últimos anos, a actividade da Carqueixa “deu un paso máis para a evitar intermediarios na comercialización e venda directa da produción”, apostando por “facelo nós mesmos, tanto por internet como nunha carnicería propia que temos na Praza de Abastos en Lugo desde hai un ano e medio”, explica o xerente da Carqueixa, Román Sánchez. 

A iniciativa da venda directa por internet xurdiu no ano 2019, pero daquela só vendían en lotes de 5-10kg. “Froito de que a carne gustou, e que a comercialización foi mellorando, fomos permitíndolle á xente escoller as partes que máis lle interesaban, ata agora, que montamos a carnicería e xa sae todo de aí”, sinala.

Hai tres meses iniciaron, ademais, outra liña de actividade, coa comercialización de comida elaborada por dous restaurantes dos Ancares:Campa da Braña (Cervantes) e Bar Xergunde (Navia de Suarna). 

“A venda directa a través de todas as iniciativas é unha vía que axuda a que os becerros dos socios obteñan uns prezos medios máis altos, entre un 10% e un 15%, ademais de ter un control de todo o proceso. Estase demostrando que este é un bo camiño para ter mellores prezos e que haxa vida nos Ancares”, valora.

Con esta filosofía, a cooperativa está a aumentar o número de asociados e a recuperar ganderías que se mantiñan como socias pero que na práctica non comercializaban coa Carqueixa a súa produción.

A maiores da comercialización dos becerros, A Carqueixa realiza unha función de asesoramento e de compra en conxunto de insumos. 

A situación actual dos mercados alimentarios caracterízase por un elevado nivel de concentración da gran distribución comercial, cun gran poder de negociación, fronte a unha industria máis atomizada e con menor poder de negociación dos prezos e das condicións. Esa situación de desprotección aumenta aínda máis no último elo da cadea, as explotacións agrarias e ganderías.

“Esta realidade fai que sexa preciso equilibrar o poder de negociación ó longo da cadea”, explica José Manuel Andrade Calvo, director da Fundación Juana de Vega, unha das entidades galegas que está a traballar de xeito activo nesta liña.

Cómpre lembrar que o fortalecemento do papel dos produtores ao longo da cadea é un dos obxectivos prioritarios marcados pola PAC no novo ciclo 2023-2027. Tanto institucións públicas como entidades ligadas ao sector agrario están a implicarse nesta liña de traballo, por medio de medidas, organismos e ferramentas específicas.

Debullamos a continuación o papel que están desempeñando na cadea alimentaria distintas entidades públicas e tamén as organizacións de produtores, un instrumento impulsado por Bruxelas como vía para fortalecer a posición do agro na cadea de valor. É de destacar que son entidades ás que se lle recoñecen excepcións na normativa de competencia da UE, no sentido de que se lles permite negociar e pactar prezos en conxunto para as producións dos seus asociados.

O papel da AICA

Dende a súa creación no ano 2014, a axencia española AICA (Axencia de Información e Control Alimentarios) realizou máis de 6.700 controis de oficio en toda España, a maioría no sector da froita e hortalizas (1.763), seguido do sector do viño (1.216) e o lácteo, onde efectuaron 1.048 controis. Nestes 9 anos de traxectoria, a AICA tramitou un total de 1.978 expedientes de sanción, onde a maior parte deles débense a incumprimentos dos prazos de pago e á falta de contratos escritos entre as partes.

Expedientes sancionadores tramitados pola AICA dende a súa creación no 2014.

Coa última modificación da Lei de mellora da cadea alimentaria, introducida en 2021, as comunidades autónomas pasan a asumir funcións de control no seu territorio, que ata o momento desenvolvía exclusivamente a AICA.

Galicia: o Servizo da Cadea Alimentaria e Control de Prácticas Comerciais Desleais

Con este fin, Galicia habilitou a finais do ano pasado o Servizo da Cadea Agroalimentaria e Control de Prácticas Comerciais Desleais. “A posta en marcha do novo servizo está producindo unha maior concienciación por parte dos operadores da cadea alimentaria na necesidade do cumprimento das obrigas legalmente establecidas nas súas relacións comerciais”, indican dende Medio Rural.

As principais actuacións coas que nace este servizo son:

– Mellorar o funcionamento e a vertebración da cadea agroalimentaria.

– Ofrecer un maior equilibrio e transparencia nas relacións comerciais.

– Fortalecer o sector produtor e potenciar actividades das organizacións interprofesionais agroalimentarias.

– Garantir a unidade de mercado para a mellora da competitividade da cadea alimentaria.

– Elaborar un observatorio de prezos e de custos de produción.

– Manter un intercambio de información e coordinación coa AICA e outras comunidades autónomas.

“Este servizo permitirá obter un coñecemento máis profundo do funcionamento da cadea alimentaria en Galicia e das relacións comerciais dos seus operadores. Iso permitirá detectar posibles desequilibrios no sistema e buscar medidas correctoras en colaboración cos membros da cadea”, explican dende Medio Rural.

Os primeiros controis realizados pola Administración galega prestaron especial atención ós contratos e ás prácticas comerciais abusivas, eixos da Lei de Mellora da Cadea Alimentaria. “Ata o momento, as actividades desenvolvidas centráronse en labores informativos e de inspección realizadas cos operadores de diversos sectores da cadea alimentaria”, indican.

A innovación no agro é un dos obxectivos transversais que guían o novo ciclo da Política Agraria Común (PAC). Europa busca potenciar o Sistema de Información e Coñecemento (AKIS), fortalecendo o traballo e a colaboración entre agricultores, gandeiros, centros de investigación, asesores, cooperativas e todas as entidades orientadas á I+D+i agraria e á prestación de servizos ao sector.

Tres son os piares dos apoios, tanto en Galicia como no caso de Portugal: as axudas directas ás explotacións, as axudas de desenvolvemento rural e o apoio a proxectos de I+D+i no agro desenvoltos por un grupo de axentes.

Axudas directas ás explotacións agrarias en Galicia

Analizamos co subdirector xeral de Explotacións Agrarias da Xunta de Galicia, Nicasio Mejuto, as principais liñas de axudas orientadas ás explotacións, que se adoitan convocar no primeiro trimestre de cada ano:

-Creación de empresas para persoas agricultoras mozas (Axudas de incorporación ao agro). Tratase dunha axuda a tanto alzado enfocada ao cumprimento dun plan empresarial. Ten unha contía básica de 25.000€ e está destinada a persoas entre 18 e 40 anos que conten coa capacitación e a competencia profesional axeitada, e vaian establecerse nunha explotación por primeira vez como xefes de explotación.

-Investimento en explotacións agrarias (Plans de mellora). Trátase dunha serie de apoios para a modernización das explotacións agrícolas en produción primaria. Permite a execución de investimentos materiais e inmateriais que supoñan unha mellora no rendemento global, a competitividade ou a viabilidade da explotación. Requiren un investimento mínimo de 5.000 euros, ata un máximo de 500.000, dos cales se subvenciona entre un 25% e un 50% do total en réxime de concorrencia competitiva.

-Creación de empresas para o desenvolvemento de pequenas explotacións. Complementaria da anterior, está esta liña de axudas, destinada a pequenas explotacións agrícolas para facer un relanzamento na súa actividade. Trátase dunha axuda a tanto alzado pola correcta execución dun plan empresarial.

Axudas de desenvolvemento rural

-Investimento en actividades non agrícolas, especificamente para ampliación e modernización. “Esta liña naceu como complementaria ás tres anteriores mencionadas e está encamiñada a diversificar as explotacións e xerar novas actividades; está aberta a outros beneficiarios, como empresas e micro-empresas do rural, persoas físicas ou titulares das propias granxas”, apunta o subdirector de Mobilidade de Terras de AGADER, Alfredo Fernández.

Estas axudas destínanse á adquisición de maquinaria e equipamento destinado a actividades non agrícolas co fin de reforzar o tecido empresarial e mellorar así a competitividade.

Outro dos obxectivos que procuran estes apoios é a posta en marcha de novas actividades non agrícolas en aldeas modelo declaradas. O importe subvencionado pode chegar ata o máximo do 45%.

-Axudas dos Grupos de Desenvolvemento Rural (GDR) de Galicia, ligados á iniciativa Leader, que desde 1991 busca incentivar a competitividade dos territorios rurais por medio de estratexias locais de desenvolvemento. O destino destas subvencións é a proxectos produtivos e non produtivos que deben estar localizados no ámbito territorial de cada GDR. Os beneficiarios destas axudas poden ser persoas físicas ou xurídicas de carácter privado, entidades locais e Mancomunidades. O importe das axudas oscila entre o 15% e o 50% e outorgaranse en réxime de concorrencia competitiva, seguindo os baremos de cada GDR.

Proxectos de I+D en Galicia

En Galicia, espéranse convocatorias para financiar proxectos de I+D no segundo trimestre deste ano. En concreto, para as seguintes liñas:

-Proxectos de Grupos Operativos da Asociación Europea da Innovación (AEI) en materia de sustentabilidade e produtividade agrícola. Este paquete destínase á modernización do sector agroalimentario e forestal en base á innovación e dixitalización no ámbito da agricultura e as zonas rurais.

As áreas de actuación definidas son a xestión sustentable de recursos naturais, os sistemas agrarios de produción, o aumento de sustentabilidade e competitividade da cadea alimentaria, a bioeconomía e a aplicación de tecnoloxías da información e comunicación.

Poden ser beneficiarios agrupacións de dous ou máis axentes que se asocien para formar un Grupo Operativo da AEI, e poderán optar a unha axuda de entre o 65% e o 100% do orzamento total do proxecto.

-Proxectos piloto, desenvolvemento de novos produtos, prácticas, procesos e tecnoloxías no ámbito agroforestal. Os beneficiarios son agrupacións de dous ou máis axentes para formar un grupo de cooperación.

O obxectivo é a implantación de proxectos piloto, desenvolvemento de novos produtos, prácticas, procesos e tecnoloxías nos sectores agroalimentario, agrícola e forestal.

A axuda cobre, como máximo, entre un 65% e un 80% do orzamento do proxecto.

Liñas de apoio á innovación no agro en Portugal

O Plan Estratéxico da PAC de Portugal mantén unha liña similar de apoio á innovación. No caso de Portugal, xa no anterior período da PAC (2014-2020), existiu un Grupo de Traballo Temático de Innovación, co que se buscou promover un ecosistema de innovación en Portugal, con colaboración entre todas as entidades ligadas á innovación.

Este Grupo foi impulsado pola Rede Rural Nacional, unha entidade con participación público – privada que promove a transferencia de coñecemento a través da plataforma Innovación na Agricultura, que durante os próximos anos continuará sendo o portal para a divulgación dos resultados de proxectos e iniciativas innovadoras.
https://inovacao.rederural.gov.pt/

Grupos operativos de innovación

Os proxectos de innovación en Portugal desenvólvense principalmente a través de grupos operativos de innovación. A idea é que estes grupos, constituídos por medio de alianzas entre diversas entidades, dean respostas a problemas concretos ou oportunidades, de xeito que se avance nos obxectivos de sustentabilidade e de aumento da competitividade na produción marcados no Plan Estratéxico da PAC.

Os proxectos piloto que desenvolven estes grupos son claves para verificar o funcionamento de novas prácticas ou tecnoloxías no sector.

Igual que no caso galego, a cooperación é un dos piares dos grupos operativos, pois permiten crear vínculos entre investigación, agricultores, xestores forestais, comunidades rurais, empresas, ONGs e servizos de aconsellamento.

O caso do apoio á redución de gases de efecto invernadoiro na cabana gandeira de Portugal

O Plan Estratéxico da PAC de Portugal para o período 2021 – 2027 inclúe numerosas liñas de apoio á innovación en materia de sustentabilidade ambiental e benestar animal. Unha delas é a das axudas para reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro no gando, con apoios de 5 a 25 euros por cabeza, e un 15% máis para aquelas explotacións que conten con asesoramento técnico nas medidas adoptadas.

En concreto, nas explotacións de vacún de carne apóiase principalmente a introdución de plans alimentarios que inclúan aditivos e ingredientes para reducir as emisións.

En leite, prímase ás explotacións que teñan indicadores positivos nos seguintes aspectos:

– Eficiencia alimentaria: é un parámetro que se mide pola urea en leite, que reflexa a urea en sangue, o que constitúe un indicador de eficiencia alimentaria e, indirectamente, das emisións de gases de efecto invernadoiro e amoníaco.

– Manexo reprodutivo: aumento do número de días en lactación, anticipación da idade do primeiro parto, aumento do tempo de lactación medio e redución da taxa de descarte.

– Saúde animal: contabilización de células somáticas.

Axudas directas para a innovación nas explotacións agrícolas

-Apoio á instalación de agricultores novos

A falta de relevo xeracional é un problema común en Portugal, Galicia e na maioría das zonas agrarias en Europa. Para contrarrestalo, Portugal tamén mantén unha liña específica de axudas para instalación de agricultores novos, con apoio aumentado para as mulleres que queiran instalarse no agro.

-Investimentos en explotacións agrícolas

É unha liña de apoios similar á galega de plans de mellora. O obxectivo é apoiar investimentos destinados a mellorar o desempeño e viabilidade das explotacións, así como a introducir métodos innovadores e mellorar a sustentabilidade ambiental.

En especial, búscase apoiar un uso eficiente da auga, incluíndo a mellora de infraestruturas de rega, o emprego de enerxías renovables ou métodos de aforro enerxético, a mecanización e as melloras ambientais (biodiversidade, valores naturais, etc.).

Ademáis, existe outra liña específica de axudas para investimentos asociados á instalación de novos agricultores.

Outras liñas comúns en Galicia e Portugal son as de apoios para investimentos na transformación e comercialización de produtos agrícolas, ou os apoios ao investimento en maquinaria forestal.

Alumnado e profesorado do IES Monte Neme, de Carballo, así como centro de promoción rural EFA Fonteboa, de Coristanco, xunto a estudantes do Centro de Experimentación Agroforestal de Becerreá (Lugo), participaron este mércores nunha xornada formativa no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM) sobre como a Política Agraria Común (PAC) contribúe á modernización do campo en xeral, e do sector agrogandeiro en particular.

En concreto, un grupo duns 40 profesores e estudantes desprazáronse a este centro de investigación agraria, referente en Galicia, e dependente da Consellería do Medio Rural, para participar nun seminario organizado polo proxecto KICAP, unha iniciativa transfronteiriza de Galicia e Norte de Portugal na que participan 14 escolas, promovida pola Fundación Juana de Vega, e cofinanciada polo Fondo para medidas de información no ámbito da Política Agraria Común (IMCAP) da Unión Europea.

A xornada comezou cunha benvida a cargo do director do CIAM e de representantes da Fundación Juana de Vega. A continuación, Manuel López Luaces, en representación da Axencia Galega de Calidade Alimentaria (AGACAL), realizou unha presentación da Política Agraria Común (PAC) e da importancia os AKIS, os axentes que interveñen na transmisión de coñecemento e na innovación no campo. Seguidamente, os alumnos tiveron a oportunidade de participar nunha biblioteca vivente, un novo formato no que os estudantes dialogaron con investigadores agrarios e produtores. En concreto, participaron Teresa Moreno e César Resch, investigadores do CIAM; Elena Piñeiro, presidenta da Asociación de Asesores Rurais de Galicia, e Ana Corredoira, gandeira de vacún de leite en ecolóxico.

A xornada finalizaró cunha visita guida ás instalacións do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo.

Os programas de apoio á modernización das explotacións agrogandeiras, coñecidos popularmente no sector como Plans de Mellora, son unha ferramenta fundamental para incrementar a competitividade e sustentabilidade do sector produtor de alimentos na Unión Europea.

Estes fondos, englobados dentro da Política Agraria Común, mantéñense no actual período de programación 2023-2027 para incentivar os investimentos nas explotacións encamiñados a  lograr dous obxectivos: o aumento da eficiencia produtiva e o seu respecto polo medio ambiente.

Pablo Gómez Casas é o xefe de servizo de Explotacións e Asociacionismo Agrario na Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia, unha área desde a que se xestionan diversas liñas de axudas europeas destinadas á modernización das granxas, entre elas os Plans de Mellora.

“Esta medida é unha das máis importantes das que xestionamos, tanto pola súa dotación económica e polo número de beneficiarios, como pola súa importancia social no medio rural, xa que ten un efecto dinamizador moi importante”, afirma. 

No período 2016-2022 un total de 3.825 explotacións galegas foron beneficiarias de Plans de Mellora

Desde o ano 2016, nas 6 convocatorias incluídas dentro da actual programación, a Xunta concedeu Plans de Mellora a 3.825 explotacións beneficiarias e o importe global das axudas foi de case 187 millóns de euros, o que dá unha media por solicitante de case 50.000€ e un investimento total realizado nas explotacións de 427 millóns de euros.

Dos fondos da PAC proceden o 75% dos recursos destinados aos Plans de Mellora dentro dun esquema de cofinanciamento no que tamén participa o Goberno central e a Xunta de Galicia. Pero a maiores a Política Agraria Común “orienta ás explotacións cara uns investimentos ou outros”, salienta Pablo.

“Nós agora mesmo o que podemos subvencionar ten que contribuír directamente a mellorar os resultados económicos das explotacións, diversificándoas ou avanzando nunha orientación ao mercado, ou ben que eses investimentos contribúan á redución das emisións de gases de efecto invernadoiro e de amoníaco. Esas son as liñas que nos marca a PAC”, explica.

Novas prioridades a partir de 2024

Para o novo período, que comeza en 2024, a programación final non está aínda pechada, pero vai haber dúas prioridades, avanza Pablo: “por un lado continuarán subvencionándose os investimentos destinados a modernizar as explotacións, para que sexan máis rendibles economicamente e a renda agraria dispoñible aumente; e haberá outra liña que irá cunha dotación orzamentaria distinta e que se centrará en investimentos relacionados coas necesidades medioambientais das explotacións”, detalla.

A última convocatoria, a de 2023, que vén de ser publicada, conta cun orzamento de 20,5 millóns de euros. “A previsión é esgotar a totalidade dos fondos, estimamos dar cabida a unhas 500 explotacións”, calcula Pablo.

Os Plans de Mellora son fundamentais para a modernización do agro galego

 “Os Plans de Mellora son fundamentais para a modernización do agro galego. As explotacións agrarias necesitan ser máis competitivas e adaptarse a un mercado cada vez máis esixente e, ao mesmo tempo, o sector agrario ten que acadar unha maior sustentabilidade para cumprir coas novas esixencias que marca a normativa ambiental. É unha demanda da poboación que todos nos preocupemos do medioambiente e os fondos da UE na PAC cada vez máis se irán dirixindo cara aí. As explotacións terán que orientarse cara a emisións cero e facer investimentos nesa liña e con ese obxectivo”, resume Pablo.

500 millóns de euros para investimentos nas explotacións portuguesas

En Portugal, o Programa de Desenvolvemento Rural (PDR) do ano 2020, vixente até 2024, ten na súa arquitectura catro áreas principais. Unha delas, focalizada na Competitividade e a Organización da Produción, dotada cun orzamento de 2.107 millóns de euros, é na que se inclúen un basto conxunto de medidas de apoio ao investimento nas explotacións e á transformación de produtos agrícolas.

Un total de 855 millóns de euros corresponden a investimentos nas explotacións agrogandeiras, dos que se beneficiaron 10.375 explotacións, cunha taxa de execución a 31 de decembro de 2022 do 71%.

“Estas axudas teñen sido moi importantes para mellorar a competitividade do mundo rural e van ter continuidade no novo período da PAC 2023-2027”, explica João Marques, da División de Agricultura e Desenvolvemento Sustentable do Ministerio de Agricultura portugués.

A nova PAC suporá para Portugal un total de 6.713 millóns de euros até 2027, dos que 2.853 millóns corresponden ao segundo pilar (apoios ao investimento). Deles, 502 millóns de euros destinaranse a investimentos nas explotacións agrogandeiras, con dúas liñas de actuación, ao igual que en Galicia: 335 millóns de euros para investimentos en modernización das explotacións e 139 millóns para investimentos para a mellora ambiental das granxas.

“O sistema de financiamento público de apoio ao investimento agrícola é a forma máis eficaz de axudar aos agricultores e gandeiros a manter a súa explotación actualizada”, defenden desde o Ministerio de Agricultura de Portugal.

Asesoramento dos AKIS na xestión dos Plans de Mellora

Tanto en Galicia como en Portugal, o persoal técnico que asesora ás explotacións, e que coñece de primeira man as súas necesidades, xoga un papel fundamental na tramitación dos Plans de Mellora. O sindicato Unións Agrarias (UUAA) xestiona entre 130 e 150 Plans de Mellora e entre 80 e 90 incorporacións ao ano, xa que moitas veces as dúas axudas van ligadas, como explica Óscar Pose, responsable do sector de leite, do que proceden a maior parte das solicitudes.

Na convocatoria do ano 2022 foron concedidos en Galicia 485 Plans de Mellora e 353 axudas de incorporación

Afirma que “a nivel de tecnificación e modernización o sector leiteiro galego é dos máis punteiros de Europa” e que “ese avance non sería posible sen estas axudas, que son un incentivo importante para investir nas granxas”, considera.

A maiores, os Plans de Mellora teñen un efecto dinamizador sobre as zonas rurais, posto que as obras e subministracións son acometidas na maioría dos casos por empresas locais, axudando así a fortalecer o tecido socioeconómico.

“É unha liña de axudas fundamental, sobre todo porque non esquezamos que por cada euro que se subvenciona o que se inviste é 3 veces máis, xa que a axuda é do 30%, é dicir, de cada 100 euros de subvención concedida o investimento realizado está en torno a 330 euros”, explica.

A visión do sector

A pesar do rol importante que teñen estas axudas, desde o sector destacan unha serie de áreas que é preciso mellorar. Desde a Associação dos Jovens Agricultores de Portugal (AJAP) consideran por exemplo os plans do Goberno “pouco ambiciosos” en relación ao número de novos agricultores que se pretende instalar, malia que se mellorou a contía dos apoios para os que o fagan. “O sector está moi envellecido e deberíase investir máis na instalación dun maior número de mozos”, defende o director xeral da AJAP, Firmino Cordeiro.

Desde organizacións de produtores como AJAP aseguran que “o sector non foi escoitado” no proceso de aprobación do Plan Estratéxico da PAC de Portugal, onde se fixan os criterios para o reparto das axudas nos vindeiros anos. “As opinións e comentarios das entidades ligadas ao sector pouco foron tidas en conta”, asegura Firmino. Sobre as axudas para a modernización das granxas, considera que “chegan demasiado lentamente aos beneficiarios”.

A lentitude na tramitación e a escaseza de fondos está a impedir que a xente moza se achegue ao sector

É algo do que se queixa tamén Norberto Gonçalves, socio da gandería Encanto Natural, ubicada en Poiares (Ponte de Lima) e dedicada á produción de leite. Queren facer unha ampliación da granxa e instalar dous robots de muxido, para o que presentaron unha solicitude de axuda que levan un ano agardando a que se resolva. O seu fillo Norberto quedou tamén fóra das axudas de incorporación. “A lentitude na tramitación e a escaseza de fondos está a impedir que a xente moza se achegue ao sector”, considera.

Os mesmos problemas foron detectados en Galicia na última convocatoria de axudas resolta, a do 2022. “É preocupante o alto número de Plans de Mellora e incorporacións denegados; houbo medio cento de mozos que non puideron cobrar a axuda por falta de orzamento”, explica Óscar Pose, que pide tamén que se corrixan “problemas burocráticos que impiden que un mozo que se incorporou o ano pasado non poida pedir este ano un Plan de Mellora.  É algo ilóxico e está afectando ás explotacións máis dinámicas”, quéixase.

Un total de 14 escolas de Galicia e Portugal participarán nos próximos meses nun proxecto europeo sobre a modernización do sector agrogandeiro grazas ás axudas e as normas da Política Agraria Común (PAC). Farano a través do proxecto KICAP, unha iniciativa promovida pola Fundación Juana de Vega e cofinanciada polo Fondo para medidas de información no ámbito da Política Agraria Común (IMCAP) da Unión Europea.

En concreto, ao longo dos meses de marzo, abril e maio alumnado de 7 centros de ensino galegos e outros tantos portugueses daranse cita en 6 seminarios que terán lugar en centros de investigación de referencia da Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal.

Nestes seminarios diversos expertos informarán aos máis de 350 alumnos que está previsto que asistan sobre a PAC e os AKIS, o sistema de axentes do sector agrogandeiro (produtores, asesores, investigadores, administración…) que interveñen na transferencia de coñecementos e modernización do campo.
Posteriormente, o alumnado procederá a un intercambio de experiencias en formato biblioteca vivente con produtores, asesores e investigadores, para finalizar cunha visita ás instalacións.

Participantes

Por parte de Galicia participan os centros escolares EFA A Cancela, EFA Fonteboa, IES Monte Neme, CFEA Becerreá, IES Arzúa, CFEA Sergude, IES Xelmírez e CFEA Lourizán. E de Portugal participan no proxecto KICAP a Escola Secundária Monserrate, Escola Secundária Ponte de Lima, Escola Profissional de Agricultura e Desenvolvimento Rural de Marco de Canaveses, Escola Profissional de Agricultura e Desenvolvimento Rural de Vagos, Escola Profissional Agrícola de Conde de São Bento e a ETAP de Vila Praia de Âncora.

En canto aos centros de investigación, os seminarios celebraranse no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), en Abegondo (A Coruña), e na Misión Biolóxica de Galicia-CSIC, en Pontevedra. En Portugal terán lugar no Polo de Inovação de Vairão e a Escola Profissional de Agricultura e Desenvolvimento Rural de Vagos.

Este é o programa de seminarios do proxecto KICAP:

-17 de marzo no Polo de Inovação de Vairão: ETAP e EFA A Cancela

-12 de abril no CIAM: EFA Fonteboa, IES Monte Neme e CFEA Becerreá

-19 de abril no CIAM: IES Arzúa e CFEA Sergude

-21 de abril na MBG-CSIC: IES Xelmírez, ES Monserrate e ES Ponte de Lima

-27 de abril na EP Vagos: EP Vagos e EP Conde de São Bento

-4 de maio na MBG-CSIC: CFEA Lourizán e EP Marco de Canaveses

Informar sobre os Sistemas de Coñecemento e Innovación Agrícolas en Galicia e Norte de Portugal

Baixo a lema “Impulsando o coñecemento e a innovación no rural co apoio da PAC”, o proxecto KICAP, executarase até o próximo mes de xullo. O seu obxectivo é informar á sociedade en xeral, e ao sector primario en particular, sobre a situación actual dos Sistemas de Coñecemento e Innovación Agrícolas (AKIS, polas súas siglas en inglés) en Galicia e Norte de Portugal.

Ademais, a iniciativa busca aumentar o coñecemento sobre as liñas de traballo da Política Agraria Común, en especial ao redor da súa contribución á innovación no agro. E é que a I+D+i resulta aínda máis clave nun escenario complexo de cambio climático e de necesidade de ser autosuficientes na produción de alimentos, dunha forma sustentable e a prezos accesibles para toda a poboación.

Máis información: https://kicap.eu/

A Política Agrícola Común contribúe a proporcionar aos consumidores europeos produtos seguros e de calidade, garantindo a trazabilidade das producións desde a granxa á mesa, en sintonía coa Estratexia aprobada pola Comisión Europea.

A nova PAC para o período 2023-2027 é ademais unha das ferramentas fundamentais para o avance na aplicación das normativas ambientais, de benestar animal e de redución de medicamentos, fertilizantes químicos e pesticidas empregados na produción agrogandeira.

A PAC forma parte dunha estratexia coordinada da UE para a mellora da produción de alimentos onde os agricultores e gandeiros, os técnicos que os asesoran e os organismos encargados da supervisión e o control das producións traballan unidos a prol dunha alimentación máis saudable para a poboación.

Controis diarios nas explotacións

O Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (LIGAL) creouse en 1989 e en el están representados tanto os produtores como a industria transformadora. Roberto Lorenzana, o seu director-xerente, explica que o LIGAL é na actualidade o laboratorio interprofesional de maior dimensión de España, “cun carácter multiservizo focalizado en dar resposta ás necesidades do sector lácteo de Galicia, caracterizado polas fortes esixencias de calidade”.

A actividade principal do laboratorio son as análises das mostras de leite cru para a determinación da súa composición e calidade hixiénico-sanitaria. O número de mostras anuais realizadas cos equipos de alto rendemento do laboratorio ascende a 3,1 millóns, cun promedio por día de traballo no entorno das 10.000 mostras procesadas.

“O LIGAL é un punto fundamental no control da trazabilidade e seguridade alimentaria do leite producido en Galicia, sendo este o produto de alto consumo máis controlado e analizado como consecuencia das características intrínsecas da produción láctea, diaria e continua, e dos filtros de control tanto na explotación coma á entrada da industria sobre o 100% do leite cru aprovisionado polos operadores lácteos”, asegura Roberto.

“O leite é o produto de gran consumo máis controlado desde o punto de vista hixiénico-sanitario e de trazabilidade”

O director do LIGAL salienta “o notable esforzo feito polo sector lácteo no relativo á adaptación ás crecentes esixencias en materia de calidade”. “A mellora da calidade hixiénico-sanitaria foi espectacular. Pasamos dunha situación inicial a comezos dos 90, na que a metade das explotacións tiñan nalgún momento do ano recontos altos de células ou bacterioloxía, á situación actual, na que a nosa calidade está ao nivel das principais rexións produtoras da UE”, compara.

Resposta rápida

A implantación no ano 2008 dun protocolo de actuación ante resultados positivos nas mostras de leite colocou a Galicia á vangarda destes controis, cun sistema no que se actúa na explotación de orixe o mesmo día da detección por medio do servizo de inspección do LIGAL. Grazas a esta resposta inmediata, “a taxa de positividade reduciuse significativamente até converterse en residual a día de hoxe”, asegura Roberto.

O LIGAL presta apoio aos técnicos que asesoran ás granxas para avanzar cara a unha gandería de precisión

Ademais da detección dos residuos en leite, outra das aportacións fundamentais dos laboratorios do LIGAL é o seu servizo de identificación do patóxeno causante das mamites no gando, o que permite unha redución do uso de antibióticos por parte dos veterinarios que traballan nas explotacións. O LIGAL presta ademais apoio aos técnicos de alimentación nas granxas, a través e da análise da calidade dos silos para unha formulación das racións do gando máis axustada e equilibrada.

Asesoramento e concienciación dos gandeiros

A maior presión normativa e a concienciación de técnicos e gandeiros está contribuíndo a unha notable redución no uso de antibióticos nas granxas. Juan Pérez Rouco é veterinario especializado en calidade do leite na cooperativa Aira e destaca a importancia do asesoramento para a implementación de innovacións que permiten mellorar a calidade e seguridade da produción.

Un dos ámbitos onde máis antibióticos se utilizaban até agora era no momento do secado das vacas en produción, onde o uso de tratamentos intramamarios era xeralizado até fai pouco tempo.

Hai un ano que Aira está a cambiar esta rutina polo secado selectivo do gando. A este programa, que leva aparellado un seguimento individualizado dos animais, están acollidas 180 explotacións socias da cooperativa, axudadas por dous técnicos veterinarios.

Ao eliminar os antibióticos no momento do secado redúcese o risco de residuos no leite

A receptividade nas explotacións é moi boa, di. “Antes de empezar non o víamos claro pero hoxe o 90% das ganderías non volverían atrás”, afirma. “Cambiar o secado con antibiótico por un selador intramamario suponlle ao gandeiro moita tranquilidade a nivel de residuos no leite no momento do parto”, explica.

O tratamento das mamites é outro dos aspectos clave para a redución de antibióticos nas explotacións leiteiras. “O fundamental está en detectalas e tratalas canto antes. Cando aparece un caso de mastite o que facemos é sacar mostras para mandar a analizar e aplicar así o tratamento máis axeitado”, conta Juan.

O seu traballo nas explotacións, ademais de prescribir tratamentos, consiste tamén en asesorar na mellora de rutinas de muxido. “Axudamos con formación e asesoramento para ir cambiando técnicas e corrixindo erros”, indica.

Camiñando cara a agricultura e gandería de precisión

Unha vez máis a transferencia de coñecementos entre os membros do AKIS é un factor clave para aplicar estas prácticas innovadoras nas explotacións. Norberto Gonçalves, é un dos socios de Encanto Natural, unha gandería de leite localizada en Poiares, no municipio de Ponte de Lima.

 En Portugal estamos á cabeza de Europa en calidade hixiénico-sanitaria do leite

Defende a importancia do traballo que realizan os técnicos que asesoran á explotación na procura de maior eficiencia e precisión nas producións agrícolas e gandeiras. “Cando eu comecei, fai 30 anos, non había a alimentación equilibrada que hai hoxe nin as condicións de benestar animal que temos hoxe e iso reflíctese na calidade”, asegura.

O consumidor pode estar tranquilo, di. “Os controis nas explotacións son máximos; a empresa que nos recolle o leite saca unha mostra para analizar todos os días e se un animal foi tratado con algún medicamento ese leite non vai ao tanque sen facer antes un test que determine que non ten ningunha presenza de residuos do tratamento”, indica.

A ameaza da resistencia aos antibióticos

A resistencia das bacterias aos antibióticos cos que se combaten é na actualidade unha das maiores preocupacións da comunidade científica e as autoridades sanitarias. A UE ten aprobado normas que restrinxen o uso de medicamentos antimicrobianos na produción animal coa intención de reducir os índices de resistencia en humanos debido á relación directa existente entre ambos ámbitos de aplicación.

“A resistencia aos antibióticos é un problema de saúde pública de primeira orde”, asegura Gerardo Rivero, xefe do servizo de Seguridade Alimentaria nas Producións Gandeiras da Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia.

O seu departamento encárgase de vixiar o uso adecuado dos medicamentos nas explotacións, a alimentación e manexo que recibe o gando e a calidade dos produtos que saen das ganderías. “Facemos unha labor directa de inspección e control nas explotacións, onde se verifica todo o proceso produtivo e a trazabilidade de todas as entradas e saídas”, detalla.

Garantir que os alimentos son seguros serve para que poidan viaxar sen restrición por toda a UE

Esta labor está encomendada a un corpo de veterinarios oficiais nas distintas provincias que, ademais de velar pola seguridade alimentaria das producións, son os que fan posible a existencia do mercado único dentro da Unión Europea. “Garantir que os alimentos son seguros e que se producen conforme á normativa serve para que poidan viaxar sen restrición por toda Europa”, asegura.

Investigación e innovación

Impulsada a través dos fondos da PAC, a investigación e innovación en materia de calidade alimentaria está presente tamén en todos os países da UE, con centros específicos como o Polo de Inovação do Vairão en Portugal.

Localizado en Vila do Conde, comprende todo un ecosistema especializado na área da seguridade alimentaria. Forma parte do Instituto Nacional de Investigação Agrária e Veterianária (INIAV) e é a sede da Unidade Estratéxica de Investigación e Servizos de Tecnoloxía e Seguridade Alimentaria de Portugal (UEIS-TSA). Dispón dun equipo con competencias transversais na área da microbioloxía, a bioloxía molecular e a química analítica, con vistas á resolución de problemas no ámbito da calidade e seguridade alimentaria.

As súas instalacións desempeñan así mesmo as funcións de Laboratorio Nacional de Referencia, contando con equipamento punteiro en seguridade alimentaria e saúde animal en Europa, de maneira que estes laboratorios permiten facer un conxunto de análises que garanten unha elevada seguridade dos produtos do sector agroalimentario portugués.

Entre os servizos que presta está a análise de residuos en produtos alimentarios de orixe animal e vexetal de compostos como medicamentos veterinarios, PAHs e micotoxinas, así como residuos de pesticidas en froitas, produtos da horta, cereais, leite e produtos lácteos.