A cerdeira galega ten unha gran potencialidade para uso forestal que ata agora pasou case desapercibida. O Centro de Investigación de Lourizán rexistrou no 2011 e no 2012 os dous primeiros clons de cerdeira autóctona, pero a súa presenza comercial nos viveiros galegos é polo de agora escasa. Este ano, Lourizán ultima a inscripción de tres novos clons autóctonos de cerdeira e trata de promover o seu uso. Unha posibilidade consiste na utilización da cerdeira galega en corredores de protección contra incendios forestais.
Igual que outras frondosas caducifolias, a cerdeira presenta unha menor inflamabilidade ante o lume que o piñeiro ou o eucalipto, o que a sitúa como unha especie de interese para áreas que precisan de protección, como vías de comunicación e núcleos habitados. “A cerdeira pode ser un material acompañante en plantacións forestais como ferramenta de protección contra o lume” -valora o director do Centro de Investigación Forestal de Lourizán, Enrique Martínez.- “Poderían crearse corredores de frondosas en torno a aldeas, pistas ou cortalumes, a modo de infraestrutura preventiva”, defende.
"A cerdeira necesita humidade e solos de calidade. Son factores clave para o éxito dunha plantación" (Enrique Martínez)
A normativa autonómica xa establece que a unha distancia inferior de 30 metros ás vivendas non pode haber nin piñeiros nin eucaliptos, só frondosas. Tras a vaga de lumes de outubro, a Xunta anunciou onte que tamén vai endurecer as condicións para piñeiros e eucaliptos entre os 30 e os 50 metros de distancia ás vivendas, obrigando a que estas especies manteñan entre si unha separación de 10 metros.
O contexto é, xa que logo, propicio para a promoción das frondosas, se ben desde o Centro de Investigación Forestal de Lourizán advirten da necesidade de contar con terreos propicios para as plantacións. “A cerdeira necesita humidade e solos de calidade, que sexan profundos e ricos en materia orgánica. Pode ser axeitado o seu uso en vagoadas, en ribeiras ou en zonas que teñan un rexenerado natural de frondosas, pero non en solos secos ou pouco profundos” -subliña Enrique Martínez.- “A cerdeira ten limitacións. En zonas habituais de cortalumes, como a cordal dun monte ou zonas de máxima pendente, non sería unha especie axeitada”, recoñece.
[caption id="attachment_54319" align="aligncenter" width="660"]
Mellora xenética
O proceso de mellora xenética da cerdeira galega leva 20 anos en marcha. Iniciouse no 1996 coa selección de árbores superiores en monte, que logo se reproduciron en Lourizán a través de enxertos ou sementes. O traballo continuou con ensaios en viveiro e con plantacións experimentais, ata culminar no 2011 e no 2012 co rexistro dos dous primeiros clons de cerdeira autóctona, o Lourizán 1 e o Lourizán 2, que presentan un maior crecemento en altura e volume, así como un fuste recto e resistencia a encharcamentos. O seu turno de corta estímase en arredor de 30 anos, similar ó piñeiro do país.
O clon Lourizán 3, que se lle transferirá en breve ós viveiros, presenta as maiores supervivencias en secas
Este ano ultímase o rexistro de tres novos clons de cerdeira autóctona, o Lourizán 3, 4 e 5, que presentan de media un crecemento un 32% superior ó Lourizán 1. “Nunha plantación clonal, medran en altura arredor dun metro ó ano”, detalla a investigadora María Eugenia Miranda, que onte participou nunha xornada organizada polo Centro Forestal de Lourizán para divulgar as posibilidades e usos da cerdeira.
Outra característica de interese dos novos clons é que o Lourizán 3, obtido a partir dunha árbore do municipio ourensán da Mezquita, presenta resistencia á seca. En canto o proceso de rexistro estea ultimado, o centro de investigación transferiralle material ós viveiros galegos para que poidan propagar e comercializar os novos clons.
Comercialización
Os primeiros clons que rexistrou Lourizán tiveron ata o de agora unha escasa presenza no mercado, unha cuestión que o centro de investigación quere correxir de cara ó futuro, pois defende a conveniencia de plantar material forestal autóctono, adaptado ás condicións de Galicia e do que existen datos contrastados, en lugar de cerdeiras importadas.
[caption id="attachment_54322" align="aligncenter" width="660"]
Un dos viveiros que xa está a comercializar os dous primeiros clons de Lourizán é Cultigar (Brión, A Coruña), que suministra partidas tanto para propietarios particulares como para comunidades de montes. A directora técnica de Cultigar, Marga Fraga, sinalou onte nas xornadas que están a detectar unha demanda crecente da cerdeira galega, lixeiramente por baixo, no seu caso, da demanda para castiñeiro. Fraga destacou que o viveiro está desexando recibir material dos tres novos clons de cerdeira agora en proceso de rexistro.
De cara a promover o uso da cerdeira galega, Lourizán proxecta a creación de parcelas demostrativas, preferentemente en zonas de paso público. Tamén elaborará material informativo sobre cada clon, explicando as súas zonas potenciais de uso e os requerimentos que ten de solo e clima, a fin de que os propietarios dispoñan de datos fidedignos.
Futuro
O proceso de inscripción de novos clons de cerdeira continuará previsiblemente no 2018. “Temos outros 3-4 clons que proxectamos rexistrar no 2018. Serán clons que, nalgún caso, non serán os mellores en canto a crecemento, pero si que presentan características adaptativas que os fan interesantes, por exemplo para solos de menor calidade” -avanza a investigadora María Eugenia Miranda.- “Poderían ser clons aptos para establecer corredores de frondosas como ferramenta de protección ante os lumes”, valora.
"Para o 2018, esperamos rexistrar outros 3 ou 4 clons, algún deles adaptado a solos de menor de calidade" (María Eugenia Miranda)
De xeito paralelo ó proceso de mellora xenética do material recollido en monte en décadas pasadas, o centro continúa tamén traballando na selección de novas árbores superiores de cerdeira nos montes galegos. Durante os anos 2015 e 2016, o investigador Santiago Barciela valorou 192 árbores e recolleu material de 70. Unha das máis prometedoras foi unha cerdeira brava que localizou nun souto da Fonsagrada e que tiña 27 metros de altura, 54 centimétros de diámetro e un tronco recto e sen pólas nos primeiros oito metros.
A cerdeira galega é unha das especies prioritarias no programa de mellora xenética de Lourizán. Xunto co piñeiro do país, o piñeiro insigne e o castiñeiro, centra o Plan de Innovación e Mellora Forestal de Galicia 2010-2010.
[box style="0"]
Transformación da madeira
Unha das cuestións que se analizou nas xornadas sobre a cerdeira organizadas por Lourizán foi a demanda futura que pode ter esta madeira. Nun debate no que participaron un carpinteiro, Enrique Táboas, e un artesán, Rafael Peláez, que traballan con cerdeira constatouse o valor da madeira e a súa potencialidade. “Na actualidade non hai cerdeira galega no mercado. Vén de fóra e ademais é cara” -destacou Enrique Táboas.- “Se houbese cerdeira galega, tería demanda”, pronosticou.
"Non hai madeira de cerdeira galega á venda. Se a houbese, tería demanda" (Enrique Táboas)
O escenario de cara ó futuro pasa por implicar a toda a cadea de transformación da madeira. Considerouse de interese lograr alomenos un aserradoiro e un almacenista de referencia.
Desde o sector do asociacionismo forestal sinalouse que as comunidades de montes acometeron nos últimos anos plantacións de cerdeiras e doutras especies frondosas como castiñeiros e carballo americano, polo que é de esperar que cando esa madeira comece a saír ó mercado, haxa aserradoiros e industrias interesadas. “A tendencia das comunidades de montes e de parte dos propietarios particulares é a diversificar as súas plantacións”, constatouse.
[/box]