A Xunta de Galicia anuncia que, "en vindeiras datas" porá en marcha "os mecanismos necesarios" para regular a aplicación de xurros con prato invertido na comunidade, unha medida que evitará ás explotacións o uso de sistemas de inxectores ou tubos colgantes, deixando deste xeito sen efecto unha parte do Real Decreto 1051/2022 de Nutrición Sostible de Solos Agrarios, que prohibe a utilización, desde o pasado 1 de xaneiro dos sistemas convencionais de prato ou abano.  Despois de que o Ministerio explicara por carta esta semana á organización agraria UPA que as comunidades autónomas teñen a potestade de propoñer medidas alternativas que supoñan unha redución das emisións á atmosfera de gases contaminantes, a Consellería do Medio Rural avanza que "vai tomar todas as medidas que dentro da súas competencias garantan a sustentabilidade ambiental, social e económica das explotacións galegas". 

O uso permitido do prato invertido evita ás explotacións ter que adaptar as cisternas existentes ou mercar unha nova

O departamento que dirixe José González asegura que xa comunicou ás organizacións agrarias, en conversas mantidas esta mesma semana, que exercerá a facultade recollida no artigo 10.4 do Real Decreto, que permite o emprego de métodos de aplicación de xurros alternativos aos recollidos no anexo V sempre que conten co aval técnico e medio ambiental. Neste sentido, a Xunta aclara que, contando cos informes técnicos favorables do CIAM, a súa intención é a de regular a aplicación dos xurros con prato invertido en Galicia. No caso de fincas de menos de 2 hectáreas de superficie ou con pendentes medias superiores ao 10%, o propio Ministerio aclara que o Real Decreto estatal permite seguir empregando o sistema habitual de prato ou abano. 

Cambio de postura do Ministerio

Ademais de insistir no "evidente cambio de posición do Ministerio", xa que "agora semella que vai a recoñecer algo que leva negando durante todo este tempo", a Consellería apela á "lealdade institucional", pois "en asuntos de tanta transcendencia como este, debería informar a todas as comunidades autónomas ao mesmo tempo e non contestar, de xeito parcial, a unha organización profesional agraria", di, remarcando que "os gobernos autonómicos somos parte implicada nas tarefas de regulación e control nesta materia". "Celebramos que o Ministerio dea agora marcha atrás na súa postura, despois de que ao longo da tramitación desta nova normativa sempre nos advertiran de que a única solución para cumprir con este Real Decreto era, precisamente, a aplicación dos xurros a través de inxectores", afirman desde a Consellería do Medio Rural. 

A Consellería sinte ciumes porque o Ministerio anunciou a súa marcha atrás nunha carta a UPA

Lembran ademais que pediron, a través das alegacións presentadas, que foron acordadas coas organizacións agrarias, que a lexislación estatal "tivese en conta os condicionantes do agro galego", entre outros, factores como a orografía, edafoloxía, clima, minifundismo ou tamaño das explotacións e a súa dispersión. 

Cómpre contemplar a idiosincrasia de cada territorio e este texto legal non tiña en conta as peculiaridades de Galicia

"Cremos, e así o defendemos no seu momento con informes do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo, que a nosa terra ten moita máis capacidade de asunción de xurros que outras zonas, polas condicións edafoclimáticas e de cultivos que temos aquí", conclúe a Consellería.

O Ministerio de Agricultura aclara unha das cuestións que máis preocupacións estaban a provocar neste inicio de ano para os gandeiros, especialmente para as gandarías de vacún de leite de Galicia e da cornixa cantábrica: O xurro poderá seguir botándose como até agora nas leiras de menos de 2 hectáreas, ademais de nas que teñen pendente, é dicir, con sistemas de prato, abanico ou canón. Ademais, nas leiras de máis de 2 hectáreas de superficie, poderase esparexer con prato invertido, un sistema máis económico que os tubos colgantes ou os inxectores, a condición de que as Comunidades Autónomas, neste caso a Xunta de Galicia, o soliciten e o xustifiquen. Así se recolle nunha comunicación enviada a Román Santalla, responsable de Gandaría da Unión de Pequeños Agricultores y Ganaderos (UPA) por José Antonio Sobrino Maté, Subdirector Xeral de Medios de Produción Agrícola e Oficina Española de Variedades Vexetais do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación. Este é o texto da misiva: “Durante a tramitación do Real Decreto 1051/2022, de 27 de decembro, mantivemos diversas reunións e intercambio de impresións con UPA sobre diversos aspectos desta norma, ademais dos trámites formais previstos para aprobala. Trasladastes diversas preocupacións que tivemos en conta á hora de propor como se regula a aplicación dos xurros ao solo e que se dispón no artigo 10 do real decreto. Por exemplo, a prohibición do uso de aplicación de xurros mediante sistemas de prato, abanico e por canón (regulada por primeira vez en 2017 no marco da condicionalidade da PAC), non afectará os recintos con pendentes elevadas, nin aos recintos menores de 2 hectáreas con independencia da súa pendente. Desta forma pretendeuse reflectir unha realidade produtiva común en amplas zonas das comunidades autónomas (CC.AA.) do noroeste e norte de España. Obviamente, a norma tampouco prohibe que neste tipo de recintos empréguense dispositivos de aplicación localizada no canto de prato, abanico ou canón, o cal axudará a reducir as emisións de amoníaco. En relación coa utilización do chamado prato invertido, reivindicádelo como alternativa máis viable en determinadas zonas de Galicia, apoiándose nos traballos realizados polo Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM) que indican a redución de emisións de amoníaco fronte ao uso do prato. O real decreto non pretende ser exhaustivo á hora de regular a aplicación de xurros, nin noutros aspectos, e busca que os CC.AA. poidan adaptalo á realidade particular dos seus modelos produtivos e territorios, sempre que se observe o cumprimento dos obxectivos da norma, como a redución de emisións de amoníaco. Por iso, o apartado 4 do artigo 10 obriga a que, cando se aplique xurros, empréguese medidas de mitigación, polo menos una das medidas do Anexo V que teñen eficiencia comprobada na redución de emisións de amoníaco. Pero esta lista tampouco é exhaustiva, por iso, leste mesmo apartado habilita aos CC.AA. a recoñecer o uso doutras técnicas que estean avaladas tecnicamente e demostren unha eficiencia similar na redución de emisións de amoníaco cando se aplique xurros. En definitiva, de acordo co artigo 10.4, interprétase que podedes solicitar á Xunta de Galicia que recoñeza o uso do chamado prato invertido na aplicación de xurros, acompañándose dos traballos realizados polo CIAM e cantos outros poidan contribuír a fundamentar a decisión da Xunta en relación coa solicitude".

UPA pide á Xunta que recoñeza o prato invertido como sistema que reduce as emisións

Pola súa banda, Román Santalla destaca que “o problema de botar o xurro debería quedar solucionado. Falta agora que a Xunta faga o seu traballo e recoñeza o prato invertido como sistema que reduce as emsións, algo polo que levamos loitando moito no Ministerio de Agricultura por parte de Unións Agrarias-UPA”.

Josep Comas, xunto ás vacas da familia na granxa ubicada a 3 km de Vic (Barcelona) Localizada no municipio de Santa Eugènia de Berga, a 3 km de Vic, na comarca de Osona, Granja Comas muxe case 200 vacas e apostou pola diversificación, transformando unha parte da súa produción de leite en iogures e outros derivados. Falamos con Jopep Comas e o seu fillo Guillem, que constitúe a cuarta xeración na masía familiar, para pescudar a historia da granxa e coñecer as limitacións que para unha explotación láctea supón estar nunha zona declarada vulnerable á contaminación por nitratos. “Pagamos uns polos outros. Osona é a comarca con máis sector gandeiro de Cataluña, pero o problema non son as vacas, senón os porcos. No noso municipio somos 2.400 habitantes, pero hai un matadoiro que sacrifica 15.000 porcos ao día”, explica Guillem.

Con tantos xurros as granxas de porcos o que necesitan son terras e iso compromete ás demais explotacións de vacún para poder crecer

"Con tantos xurros as granxas de porcos o que necesitan son terras e iso compromete ás demais explotacións de vacún para poder medrar”, asegura Guillem. Por iso, di, “a nosa filosofía non é crecer máis, porque para ampliar teriamos dificultades e as terras dispoñibles son limitadas".  Comparativamente con outras comarcas catalás, Osona aínda mantén unha importante presenza de granxas leiteiras, aínda que son menos da metade das que había fai 30 ou 50 anos, e as que quedan son dun certo tamaño, cun volume medio de entre 150 e 200 cabezas en muxido. Leite A2A2 Guillem dedícase á parte de transformación Diferenciación e valor engadido son os obxectivos que persegue esta gandería familiar. “Cremos nunha boa calidade e bo servizo. Eu penso que o que temos que facer as ganderías é diferenciarnos e transformar para dar valor engadido. Nós non temos intención de medrar máis en tamaño de explotación e buscamos que cun volume contido ao redor das vacas que muximos hoxe, entre 180 e 185, e das 400 cabezas totais que temos, xerar máis ingresos”, indica Guillem.

Buscamos xerar máis ingresos cun volume de explotación contido ao redor das 180-185 vacas en muxido e 400 cabezas totais

Coa intención de diferenciar os seus produtos no mercado, hai 5 anos empezaron a traballar a nivel xenético para lograr animais A2A2 e hoxe practicamente o 100% da cabana produce leite con betacaseína A2A2. “Nestas pequenas cousas é no que nos podemos diferenciar. As industrias téñeno máis difícil ao mesturar e homoxeneizar o leite, pero para que isto gañe valor é certo que os grandes se teñen que sumar, porque ao ser pequeniños tes unha capacidade xusta de comunicación”, recoñece. Terceira xeración de gandeiros desde 1920 A explotación recibe visitas de escolares e persoas que compran directamente na granxa A masía Mais Roure suma xa a cuarta xeración. Iniciou a granxa Ramón Comas en 1920, cando se instalou nesta antiga residencia de verán do bispado de Vic como masovero, cultivando a finca a cambio dunha parte da colleita. O seu fillo Manel enseguida comprou unhas vacas leiteiras para fornecer á próxima poboación de Vic, converténdose na primeira xeración de gandeiros da familia Comas. Josep e o seu irmán Ramón, continuaron co negocio en 1978, encargándose Ramón do traballo das terras e a parte agraria e Josep da atención da granxa e o coidado dos animais.

Atopámonos nunha fase de restructuración, tanto na xestión da granxa como na transformación, para gañar capacidade produtiva na parte de elaboración

Hoxe en día a cuarta xeración, representada por Guillem, o fillo de Josep, e por Elisabet, a filla de Ramón, está incorporada á empresa, aínda que centrada sobre todo na parte de transformación e venda. “Agora mesmo atopámonos nunha fase de restructuración, tanto da produción leiteira como da parte de transformación”, admite Josep. “Tanto o meu irmán coma min estamos xa na idade de xubilación e temos que buscar unha alternativa para a xestión da granxa. Necesitamos tamén un novo obrador para aumentar a transformación propia porque estamos capados polas infraestruturas coas que contamos”, indica. Transforman o 30% do leite que moxen No obrador traballan 5 personas para elaborar até 30 referencias diferentes En Granja Comas traballan en total 11 persoas para tender a explotación e o obrador. Ademais de Guillem, Josep e Ramón, contan con 8 empregados. A día de hoxe moxen unhas 185 vacas e producen entre 5.500 e 6.000 litros diarios de leite, dos que transforman o 30%. O 70% restante véndenllo á industria, concretamente a Pascual, que conta cunha fábrica na localidade barcelonesa de Gurb.

O excedente de leite véndeno a Leite Pascual, con planta de transformación en Gurb

O prezo de venda do leite na actualidade é de 55 céntimos, tras sufrir unha baixada de 5 céntimos na última renovación de contrato, o día 1 de maio. Pero a vixencia do contrato é de só 3 meses e temen novas baixadas. “Nos últimos anos investimos sobre todo en transformación, para darlle o valor engadido que merece o noso leite e non depender para iso dos demais. Na venda de leite hai monopolio da industria e sempre vai ser así”, afirma Guillem. Elaboración propia Os iogures son o principal produto de Granja Comas / Foto: Carles Palacio En 1992 a familia Comas construíu unha pequena queixería para empezar a elaborar produtos derivados a partir do seu leite para desta forma darlle maior valor engadido. “Empezamos elaborando requeixo, seguimos cos iogures naturais, os desnatados, e aos poucos fomos completando a gama con iogures con marmeladas, batidos, kéfires, flans, etc”, explica Josep. Na actualidade elaboran máis de 30 variedades de lácteos, como batidos, iogures, flans ou leite fresco, aínda que este é un produto máis residual debido ás dificultades de transporte e distribución.

Estamos a facer un bo produto e queremos defendelo

Comercializan directamente na granxa e venden en tendas gourmet, froiterías e supermercados. A rede de distribución complétase con cadeas como Aldi, para a que fabrican flans de marca branca, aínda que a súa presenza neste tipo de grandes superficies é “comedida”. “Tentamos cubrirnos as costas. O noso principal punto de venda é a tenda especializada e delicatessen que se quere diferenciar e coida o produto. Chegamos a toda Cataluña a través de distribuidores e repartimos practicamente a diario na provincia de Barcelona”, detalla Guillem. A parte comercial e de loxística é externa, a través de distribuidores e vehículos subcontratados. “Pedagoxía” do valor do local A intención da familia Comas é abrir tamén unha agrotenda na propia granxa para dar ao consumidor a posibilidade de atopar un produto de proximidade sen intermediarios. “Estamos a 3 km de Vic, onde viven 47.000 persoas; temos moi preto ao potencial cliente”, di Guillem.

Estamos a 3 km de Vic, onde viven 47.000 persoas; temos moi preto ao potencial cliente

Con ela queren facer tamén “pedagoxía”. “Queremos concienciar ao consumidor de que coa súa decisión de compra diaria ou semanal está a beneficiar ou prexudicar ao sector. Non é necesario comprar leite de marca branca, existen outras posibilidades”, afirma. Guillem defende a autosuficiencia alimentaria. “Hai que volver crer no produto local, ao que por culpa de políticas cuestionables non se lle está dando a importancia que realmente ten. Por que temos que importar o yogurt de Alemaña e o leite de Francia? Da globalización pódense aproveitar cousas, pero o alimento temos capacidade de xeralo nós aquí”, di. Incremento dos custos de produción As vacas secas e as xovencas saen a pacer todos os días Os custos de produción do litro de leite incrementáronse ata alcanzar en 2022 os 36 céntimos nesta explotación e a seca extrema que este ano sofre toda Cataluña non fixo máis que empeorar a situación. “Levamos dous anos moi secos. Vimos arrastrando xa un ano con pouca comida. Tivemos que comprar en Lleida bastante cantidade. Estes días caeu algunha pinga, esta semana 15 litros. A situación non está mellor, porque para a comida de primavera imos tarde e a produción foi menor, pero a ver se estas choivas arranxan algo, a ver se salvamos polo menos a alfalfa, que brota rápido, para facer un par de cortes”, indica Guillem.

A seca extrema que este ano sofre Cataluña empeorou a situación das ganderías

Os custos de transformación tamén se dispararon. “De luz pagamos o dobre, o cartón, o plástico, subiu todo. O ano pasado foi difícil a nivel de transformación de produto, porque tratabas de aguantar e non repercutir todo ao consumidor”, relata. Polo tipo de produtos que fabrican, aumentar a porcentaxe de leite que transforman faise máis complicado. “Para facer un quilo de queixo necesitas 10 litros de leite, pero cun só litro de leite fas 8 iogures”, explica. Alfalfa, o alimento principal O ingrediente esencial na dieta das vacas de Granja Comas é a alfalfa. A ración diaria de alimentación dos animais en muxido está formada por entre 16 e 17 quilos de alfalfa, silo de millo, palla e concentrado, que preparan nun carro unifeed con 4.500 quilos de comida diarios.

Case non usamos soia. A ración unifeed leva 16 quilos de alfalfa, palla e silo de millo

A alfalfa ensílana en microsilos, cun presecado longo para que perda humidade antes de facer as bólas. “Buscamos conseguir moita proteína, chegamos a un 18%, con máis dun 60% de materia seca”, explica Josep. “Cando hai anos bos de alfalfa practicamente non temos consumo de soia, só compramos fariña de millo para suplir a falta de enerxía”, indica. Aprovisiónanse na cooperativa Plana de Vic, que conta tamén con fábrica de penso. “A fariña de millo historicamente sempre estivo a un prezo razoable; o que nos custa caro é a proteína e por iso tentamos producila nós e autoabastecernos coa alfalfa”, recalca. Rotación de cultivos “Traballamos cun sistema de produción de círculo pechado, no que incluímos agricultura, gandería e elaboración. E o primeiro paso son os cultivos. A alimentación das nosas vacas é unha cuestión que coidamos moito”, insiste Josep.

En Granja Comas utilizamos un sistema de produción de círculo pechado e o primeiro paso é o cultivo propio da alimentación das nosas vacas

“Utilizamos un sistema rotativo de cultivos, que consiste en alternar os cultivos para que a terra sexa o máis fértil posible, evitando así as malas herbas, pragas e problemas ocasionados por sementar sempre a mesma forraxe. Principalmente traballamos con leguminosas (alfalfa) e gramíneas (sorgo, trigo, millo)”, detalla.

Facemos algo de sorgo e millo, pero estamos a deixar de cultivalo polo cambio climático

“Coa alfalfa podemos facer rotacións bastante longas, é un cultivo plurianual que nos dura 4 ou 5 anos, e para facer as rotacións metemos cereal, por exemplo trigo ou cebada. A alfalfa fixa o nitróxeno e esa terra xa nos serve para labrala directamente despois, sen ter que abonar. Aramos profundo e funciona ben con pouca auga. O millo ao necesitar moita auga estamos a deixar de cultivalo e todo o que podemos sementar con alfalfa témolo con alfalfa”, explica. Prezo disparado da terra Gran parte do traballo agrario realízano eles directamente. Traballan ao redor de 100 hectáreas, un terzo propias e dous terzos alugadas. “Hai algunhas que están lonxe, a 20 minutos da granxa”, recoñecen. “Todo o que se puido foise adquirindo a base de anos e de moito traballo, pero a terra está carísima na nosa zona”, indican. A competencia que exercen as explotacións de porcino, necesitadas de superficie agraria na que aplicar os xurros que xeran, contribuíu a elevar os prezos.

A hectárea págase na zona en arrendo entre 500 e 600 euros ao ano

O grupo aragonés Jorge, propiedade da familia Samper, unha das principais empresas europeas exportadoras de carne de porcino a China, mantén unha importante presenza na zona e lanzouse a comprar terras. “Desde entón disparáronse moito os prezos, chegando a máis de 60.000 euros a hectárea, e o custo de arrendo móvese entre 500 e 600€/ha ao ano e é secano, é dicir, dependes de que chova para ter boa produción”, explica Josep. Granja Comas non dispón de regadío, pouco habitual en Osona, a diferenza por exemplo do que acontece na zona de Lleida. Veráns calorosos Dispoñen de teitos aislados e ventiladores para aliviar o estrés por calor das vacas Santa Eugènia de Berga ten un clima de interior con oscilacións térmicas importantes. “Somos extremos. Onde estamos situados no inverno vai frío e no verán calor. Aínda que os invernos son cada vez menos fríos, chegamos a -7 graos de mínima, e no verán superamos os 30 graos e podemos chegar puntualmente aos 35”, explica Guillem.

A recría sae ao exterior ata o momento do primeiro parto, con dous anos de idade

Para reducir o estrés térmico das vacas dispoñen de ventiladores, teitos illados e cortinas para evitar o sol directo sobre os animais. As vacas en produción non saen fóra, pero o lote de secas e a recría sae a diario a un campo que conecta coas instalacións da granxa. Cruces cárnicos e cebo na propia explotación Na actualidade realizan a recría na propia granxa, aínda que Josep aínda lembra cando a substitución necesaria cubríase comprando xovencas en Francia e ás vacas da explotación poñíanlles cruces cárnicos para cebo. “Nese momento era rendible comprar en Francia, pero iso xeraba algún problema sanitario e as xovencas de importación subiron moito de prezo”, recoñece Josep.

A base xenética do rabaño é a raza holstein, aínda que están a valorar outras razas, como a montbeliard

Hoxe inseminan entre un 20 e un 25% con holstein para garantir recría propia con vocación leiteira e ao resto poñen limusín para lograr un cruzamento industrial para cebo, que realizan eles mesmos nun establo pertencente a un dos empregados da explotación. Desde hai dous anos recuperaron esa fonte de ingresos complementaria á produción láctea da explotación. “Decidimos aproveitar os machos. O meu tio e o meu pai facíano ao principio, hai máis de 30 anos, aínda que despois deixárono un pouco de lado para centrarse en producir leite”, explica Guillem.

Utilizan un 75% de cruzamento con limusin para dispoñer de tenreiros de engorde

“A xente que vén á granxa a comprar os nosos lácteos é susceptible de comprar tamén a carne. O que facemos é levar o tenreiro ao matadoiro e facer lotes de 7 quilos para venda directa a particulares e hamburguesas para algún colexio. O volume é moi baixo polo momento pero creo que pode ter un certo desenvolvemento porque a xente responde ben”, indica. A maior parte dos tenreiros son vendidos por agora á industria, a un prezo medio de 5,60 euros o quilo.

“Estar nunha zona declarada como vulnerable limítanos no noso traballo”

A ameaza da declaración de zonas vulnerables á contaminación por nitratos planea sobre varias comarcas galegas, como A Limia en Ourense e O Deza en Pontevedra. A Xunta tratou de atrasar esta decisión, que tería importantes consecuencias sobre o funcionamento das ganderías existentes, a súa futura ampliación e o establecemento de novas explotacións nestas áreas. A multiplicación nos últimos anos de granxas intensivas porcinas nestas zonas agrava un problema que sofren desde hai anos en Cataluña, onde un terzo do seu territorio está baixo vixilancia continua e a actividade agrogandeira fortemente condicionada. Do mesmo xeito que ocorre no Deza, na comarca de Osona conviven granxas porcinas con explotacións lácteas. “Sufrimos as consecuencias dun problema creado por outros, polas granxas de porcos que hai instaladas nesta zona”, explica Josep.

A burocracia está a comernos, fainos perder moito tempo

A área na que está situada Granja Comas está declarada zona vulnerable á contaminación por nitratos desde o ano 2009, o que lles supón restricións á hora de fertilizar os seus campos, cunha redución de 220 a 170 unidades de nitróxeno por hectárea como máximo, e unha infinidade de controis. “Padecemos moita burocracia, que nos fai perder moito tempo e non nos facilita en nada o traballo”, quéixase. O 45% dos municipios cataláns declarados vulnerables O 45% dos municipios cataláns están declarados como vulnerables á contaminación por nitratos de orixe agrícola. A Generalitat de Cataluña designou desde o ano 1998 un total de 13 zonas vulnerables, o que representa un 33,8% da superficie total de Cataluña. Traballar nestas zonas supón un control exhaustivo de períodos de aplicación, doses empregadas, momentos de sementeira e parcelas utilizadas, cun calendario estrito de abonado. Ás granxas instaladas nestas zonas vulnerables esíxenselles prácticas agronómicas específicas que exceden as recollidas no novo Real Decreto de Nutrición Sostible de chans agrícolas. “Hai anos que usamos cisterna con tubos colgantes para aplicar o xurro”, exemplifica Josep. Valorando o paso a ecolóxico Aínda que críticos coa forma de aplicar a norma e a burocracia que iso conleva, a familia Comas coida as súas terras “por convencemento”. “Tratamos de traballar ben a terra, de ser sostibles, de xerar o mínimo impacto sobre o medio ambiente e creo que o logramos”, asegura Guillem. “Practicamente non usamos abono químico de ningún tipo, unicamente o xurro que xera a propia granxa, que utilizamos para abonar as terras da explotación”, explica. Este modelo de economía circular compleméntase coa súa aposta polo cultivo de alfalfa, unha leguminosa que lles axuda a fixar nitróxeno atmosférico no chan e reducir as necesidades de abonado.

Practicamente non usamos abono químico de ningún tipo, unicamente o xurro que xera a propia granxa

Este tipo de prácticas respectuosas co medio ambiente, primadas na nova PAC, entran tamén dentro dos preceptos da agricultura ecolóxica, á que están estudando se se incorporan. “Plantexámolo, pero o tema burocrático e o custo da certificación bótanos para atrás. Aínda que se vemos que o mercado o valora, daremos o paso, porque o que facemos a día de hoxe non é moi distinto, teriamos que facer unicamente pequenos cambios”, indica Guillem. “Neste momento estamos a valorar se merece a pena ou non dar o paso, freamos un pouco a decisión porque cando entras en ecolóxico tes que comprometerte a estar unha serie de anos, agora son 5 anos como mínimo, e isto supón algún problema para os arrendamentos das terras, xa que hai propietarios aos que ese tipo de alugueiros de longa duración bótaos para atrás”, explica Josep.

O Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo desenvolveu a aplicación RAX, a partir da cal se poden calcular as doses de xurro necesarias para utilizar como fertilizante orgánico en pradeiras. O uso do xurro ofrece amplas vantaxes, como son unha mellor xestión dos residuos das ganderías e unha fertilización menos dependente de abonos minerais. Ademais, cómpre ter en conta que ten uns efectos positivos a longo prazo para o solo e o cultivo. As cantidades resultades recomendadas polas aplicacións RAX varían en función da composición dos xurros (contidos de nitróxeno, fósforo e potasio ou NPK) e dos contidos de fósforo e potasio dos solos. Aplicación RAX para a fertilización de pradeiras. Fonte: CIAM Estas e outras cuestións abordáronse no CIAM, na última xornada técnica sobre mellora na fertilización das pradeiras. Durante a cita, tamén se amosaron as claves para lograr a eficiencia da utilización do nitróxeno do xurro, as técnicas máis axeitadas para a aplicación dos xurros, así como os resultados en diferentes campos de ensaio. Esta actividade foi realizada no marco do Plan de transferencia para o apoio ás actividades de demostración e de información ao agro galego 2022, cofinanciado co Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader) no marco do PDR de Galicia 2014-2020.

Xestión eficiente na incorporación do xurro e os programa RAX de pradeiras

“As pradeiras constitúen un gran sumidoiro de carbono por unha menor labranza do terreo, o que permite a estabilización da materia orgánica aportada ao solo cos xurros e estercos, debido a un gran desenvolvemento radicular e unha gran biomasa residual; isto contribúe á sustentabilidade ambiental dos sistemas de produción de vacún e, así mesmo, o maior contido en materia orgánica nos solos das pradeiras ten outros beneficios engadidos, como o incremento da fertilidade e da biodiversidade do solo”, afirma a investigadora do CIAM María Isabel García Pomar. O nitróxeno aplicado nas pradeiras pódese diminuír coa presenza de especies de leguminosas que contribúen á fixación de nitróxeno atmosférico. Ademais disto, “é necesario incrementar a eficiencia de utilización do nitróxeno do xurro evitando a volatilización do nitróxeno amoniacal, onde inflúe desde a técnica de aplicación, ao momento e ás condicións meteorolóxicas nas que se realiza”, amplía a investigadora. Estas circunstancias son consideradas polos programas RAX para calcular a eficiencia no uso do nitróxeno, ben mediante unha táboa ou dun xeito máis preciso, a través do modelo de simulación Alfam. As eficiencias son maiores co soterrado, o ideal sería facelo no momento da aplicación, e se non é posible, en menos de catro horas; nas aplicacións de coberteira o momento máis adecuado é a finais de inverno. En canto ás condicións meteorolóxicas para a súa aplicación o óptimo sería facelo cunha elevada humidade relativa do aire -con orballo, ao amencer ou incluso ao atardecer-, vento en calma, e baixas temperaturas. Tractor con cisterna con inxectores de purín

“As condicións meteorolóxicas óptimas de aplicación do xurro serían cunha elevada humidade relativa do aire -con orballo, ao amencer ou mesmo ao atardecer-, vento en calma, e baixas temperaturas”

En condicións adversas, con tempo seco, altas temperaturas e forte vento non é recomendada a aplicación. Así, “facendo unha simulación de aplicación de xurro co modelo Alfam, para un xurro aplicado sen soterrar, a súa aplicación con malas condicións en comparación cunha realizada en boas condicións, supón que a perda de nitróxeno amoniacal redúcese dun 100% a un 58%, o que nos permite lograr unha maior dispoñibilidade deste nutriente polo cultivo”, explica María Isabel García. Reducción de 100% ao 58% en función da aplicación do xurro. Fonte: CIAM O Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo introduciu recentemente unha nova mellora na aplicación RAX dispoñible na súa web: o cálculo da eficiencia do nitróxeno aplicado cos xurros a partir do modelo Alfam. As aplicacións RAX de fertilización de establecemento e de fertilización anual en pradeiras , a partir de certos parámetros, fan unha recomendación das cantidades necesarias para unha correcta fertilización. As doses varían en función do solo, do tipo de xurro -de vacún ou porcino-, e do seu contido en nutrientes. Por este motivo “é necesario facer unha análise de laboratorio do solo, e coñecer a composición química do xurro”, afirma María Isabel García. Os programas RAX , “permiten varias opcións para introducir os valores de nutrientes dos xurros: da pé a poñer uns valores medios tanto para porcino -permitíndonos diferenciar se é de cebo ou de xestación lactación- como para vacún; pódense engadir os valores resultantes dunha analítica de laboratorio, ou ben, facer unha estimación a partir da medida da súa densidade e condutividade”, especifica a investigadora do CIAM. Unha vez introducidos todos os parámetros necesarios e premendo sobre ‘obter recomendación’ da unha saída. “Neste punto danos, por unha banda, cantas unidades fertilizantes de nitróxeno, fósforo, potasio e nitróxeno amoniacal hai nun metro cúbico de zurro; logo dinos a canto equivalen os nutrientes de 10m3 a prezo de fertilizantes simples, e despois, danos un resumo dos datos que metemos sobre analítica de solo”, sinala María Isabel García. “O uso do modelo Alfam indícanos a eficiencia de utilización dese zurro baixo as condicións aplicadas. Esa cifra será mellor canto máis se aproxime a 1. Por último, o programa móstranos unha saída que son os metros cúbicos necesarios de xurro por hectárea que teríamos que aplicar para satisfacer as necesidades de nitróxeno, fósforo e potasio da pradeira”, afirma a investigadora.

“O programa móstranos unha saída que son os metros cúbicos necesario de zurro por hectárea que teríamos que aplicar para satisfacer as necesidades de nitróxeno, fósforo e potasio da pradeira” (María Isabel García)

Unha vez seleccionado a dose de xurro (m3/ha) o programa indica as unidades fertilizantes de nitróxeno (kg/ha de N), de fósforo (kg/ha de P2O5) e de potasio (kg/ha de K2O) que faltarían por aportar á pradeira, cantidades que poden ser subministradas seleccionando un fertilizante mineral da listaxe que se amosa. A fertilización de establecemento ten como obxectivo xerar un contido base de nitróxeno, fósforo e potasio para a pradeira, e así mesmo, achegar estes nutrientes a capas máis profundas do solo. Cómpre ter en conta que as necesidades das pradeiras varían en función da produción e da fertilidade do solo, “nun solo cun nivel medio en fósforo e potasio, en establecemento o que se recomenda é aplicar unhas 40 unidades fertilizantes, 100 de fósforo e 150 de potasio por hectárea, para unha produción estimada de 10 toneladas de materia seca por hectárea e ano”, detalla María Isabel García. A fertilización anual das pradeiras ten que aportar o que a pradeira extrae nos anos sucesivos á implantación, as necesidades anuais variarán segundo o tipo de manexo: pastoreo, ensilado (1 corte), ensilado (2 cortes), a composición da pradeira (% de leguminosas), a produción esperada e o nivel de fertilidade do solo. “Sempre se recomenda ter os solos cun nivel de fertilidade medio”, aclara María Isabel García. Para niveis de fertilidade medios en fósforo e/ou potasio o programa RAX da unhas recomendacións e, se existen uns niveis baixos nun dos nutrientes, o programa recomenda unha cantidade lixeiramente maior “para evitar inmobilizacións, de tal forma que se alcance un solo medio de forma progresiva”. Polo contrario, se existen niveis altos nun dos nutrientes, o programa recomenda cantidades menores para utilizar os nutrientes que xa temos dispoñibles no solo.

Efectos a longo prazo da aplicación de xurro no solo e o cultivo

O uso de xurros ten un gran valor fertilizante nas terras de cultivo, principalmente no caso do de vacún. Este último, respecto á fertilización mineral con NAC, “mellora as propiedades químicas do solo provocando un aumento nos contidos de materia orgánica, carbono e nitróxeno na capa de 0 a 10 centímetros no solo, e cunha tendencia a incrementar os stocks de carbono sobre capas máis fondas, comprendidas entre os 0 e os 90 centímetros”, destaca a investigadora do CIAM María Dolóres Báez. Do mesmo xeito, Báez expón que “con ambos tipos de xurro obsérvase un incremento do pH respecto á fertilización mineral con NAC, ademais dun aumento nas bases do complexo de cambio e unha diminución da saturación por acidez co conseguinte aforro en aplicación de encalantes”. Ademais, en medicións feitas en Mabegondo, obsérvase que considerando períodos longos, como pode ser tres anos “as producións de materia seca e extracción de nitróxeno poden ser semellantes ou superiores a aquelas resultantes da utilización de fertilizante mineral”.

“En períodos longos, as producións de materia seca e extracción de nitróxeno poden ser semellantes ou superiores a aquelas resultantes da utilización de fertilizante mineral” (María Dolóres Báez)

A evolución de materia orgánica presente no solo, ao longo do tempo, varía coa aplicación de xurros con respecto ao uso de abonos minerais, principalmente na capa de 0 a 10 centímetros do solo, manifestando un maior crecemento naqueles campos abonados con xurros. Igualmente, é necesario levar a cabo “técnicas para reducir a volatilización de amoníaco, como pode ser unha correcta aplicación dos xurros mediante cisternas con inxectores”, afirma a María Dolóres Báez.

O Real Decreto 1051/2022, de 27 de decembro, polo que se establecen normas para a nutrición sostible nos solos agrarios, consolida os cambios que se viñan anunciando no manexo de xurros e fertilizantes A nova norma busca reducir as emisións de gases contaminantes, en especial do amoníaco, así como diminuír a contaminación das augas e dos solos. Así, o decreto prohíbe a aplicación de xurros con prato, canón ou en abano a partir do 1 de xaneiro do 2024. Establece ademais a obriga de que as explotacións conten cun plan de abonado a partir de setembro do 2024. Facemos un repaso polos principais cambios que introduce a nova normativa: -Será obrigatorio que todas as explotacións dispoñan dun plan de abonado, no que se inclúa unha estimación dos nutrientes que é preciso empregar, tanto de orixe orgánica como mineral, en función de cada cultivo e das analíticas de solo. Neste plan deberá indicarse o momento no que se ten previsto realizar o abonado, así como as medidas que se adoptaron para diminuír as emisións de amoníaco e doutros gases contaminantes. As explotacións deberán contar con este plan a partir do 1 de setembro do 2024. O plan de abonado non será obrigatorio para as explotacións con menos de 10 hectáreas de superficie, sempre que sexan de secano ou estean dedicadas unicamente a pastos ou cultivos forraxeiros para autoconsumo. -As explotacións deberán contar cun caderno dixital de explotación no que se inclúa un apartado de Fertilización. Neste apartado debe figurar: • O plan de abonado, naqueles casos nos que é obrigatorio. • Os datos do solo e a composición analítica dos xurros e estercos aplicados nas parcelas. • A data e doses nas que se realiza o abonado. Terase que rexistrasr no caderno de explotación, a máis tardar, no prazo dun mes desde a aplicación. Todas as explotacións deberán contar con asesoramento técnico para o plan de abonado desde o 1 de setembro do 2025 (En zonas vulnerables a nitratos, desde un ano antes). -Prohíbese aplicar o xurro con prato, abano ou canón, agás nos terreos con pendentes superiores ao 10%, onde só se poderán aplicar xurros producidos na propia explotación. Esta prohibición, igual que a maior parte do contido do decreto, terá efecto a partir do 1 de xaneiro do 2024. -Tampouco haberá limitacións á aplicación do xurro con sistema de prato ou abano cando máis da metade da superficie da explotación teña máis do 10% de pendente ou teña menos de 2 hectáreas de base territorial. -Nestes terreos tampouco se poderá aplicar xurro en situacións de elevadas temperaturas -para evitar a evaporación de nitróxeno á atmósfera-, períodos que teñen que ser definidos polas Comunidades Autónomas. -Tampouco se poderán empregar o prato, abano ou o canón para aplicar outros materiais orgánicos ou orgánico-minerais cando teñan unha humidade superior ó 90%. -O xurro ou esterco deberá ser enterrado o antes posible trala súa aplicación e sempre nas primeiras 12 horas, agás cando se realice sementeira directa, en agricultura de conservación ou cando se aplique en pastos. Tampouco será preciso enterralo cando se aplique por inxectores ou sistemas de aplicación localizada, así como cando ese xurro foi compostado ou dixerido previamente. -Deberase empregar como mínimo unha das seguintes medidas de mitigación de emisións: . Sistema de bandas con mangueiras ou tubos rixidos . Sistemas de bandas con discos ou rexas . Inxección . Esterco sólido enterrado en menos de 4 horas desde a súa aplicación . Aplicar produtos que inhiban a nitrificacion . Acidificación do xurro. . Calquera medida avalada técnicamente e recoñecida polas CCAA -Prohíbese aplicar xurro ou esterco en terreos xeados, con neve, encharcados ou en períodos de precipitacións torrenciais. Tampouco se poderá aplicar naqueles terreos nos que pola distancia ou as características poidan producirse arrastres de nutrientes a humedais ou barrancos. -Establécense períodos nos que estará prohibido realizar fertilización nitroxenada de determinados cultivos coma o viñedo (novembro - febreiro) ou os cultivos de inverno (verán), agás que se empreguen sistemas de rega localizada ou técnicas de agricultura de precisión. -A maquinaria de aplicación debe estar calibrada e en bo estado. Contémplase que nun futuro poidan realizarse revisións periódicas por parte do Ministerio de Agricultura. -O esterco e xurro sen transformar poderase aplicar en terras sen cultivo, en pastos cun mínimo de 21 días antes do pastoreo ou sega. No resto de cultivos forraxeiros haberá que esperar dende que se aplica un mínimo de 2 meses antes da colleita ou 21 días se non hai contacto coas partes comestibles do cultivo. -Deberase ter en conta o contido en Nitróxeno e Fósforo do esterco e xurro, de xeito que non se superen as necesidades do cultivo nestes nutrientes. -Non se poderá aplicar xurro ou esterco a menos de 5 metros de ríos, regatos, lagos, costa mariña, praias, captación de auga para consumo humano, pozos e fontes. As CCAA poden establecer distancias superiores. -Controlarase a concentración de metais pesado e doutros contaminantes e impurezas nos solos. -Prohíbese o uso de fertilizantes a base de carbonato de amonio. No caso da urea, será obrigatorio empregar polo menos un método para reducir as emisións (Incorporar a urea ó solo cun sistema de inxección ou mediante mestura dos grans fertilizantes co solo; enterrala no momento da aplicación ou antes de 4 horas, ou empregar urea recuberta de polímeros, entre outras posibilidades). -Favorecerase o uso de fertilizantes que produzan menos emisións de amoníaco, tendo en conta as características dos solos, clima e cultivo. -Créase un rexistro de fabricantes e outros axentes económicos de produtos fertilizantes no que deberán inscribirse para operar no sector.

-Consulta aquí o novo decreto en detalle: Real Decreto por el que se establecen normas para la nutrición sostenible en los suelos agrarios

https://www.campogalego.gal/o-caderno-dixital-entrara-en-vigor-en-setembro/

As empresas enerxéticas Repsol, Naturgy e Reganosa, conxuntamente coa sociedade Impulsa Galicia, promovida pola Xunta, proxectan unha macroplanta de biogás en Cerceda (A Coruña) que se nutriría de xurros das provincias da Coruña e Lugo nunha primeira fase, para logo chegar tamén a Pontevedra e Ourense. O obxectivo é procesar 1,2 millóns de toneladas anuais de xurros en Cerceda, co apoio de plantas comarcais de pretratamento. De momento, a iniciativa é só un proxecto que aspira a captar fondos europeos Next Generation. Falamos con organizacións agrarias, cooperativas, técnicos e empresas para que valoren a utilidade de tal proxecto para o agro. Analizámolo por puntos.

Existe un problema real de xurros de vacún excedentarios no campo?

O último balance de nutrientes agrarios publicado polo Ministerio de Agricultura sinala que en Galicia hai unha aplicación de nitratos agrarios superior ás necesidades dos cultivos. Existe, por tanto, un lixeiro sobreabonado das terras, unha situación que no sector achacan a un problema de xestión. “Só coa aplicación de xurros, habería un equilibrio entre as necesidades dos cultivos e o abono aplicado. O sobreabonado é resultado da suma de xurros e abonos químicos. A cuestión é que hai explotacións que, por falta de dimensionamento das foxas de xurro, teñen que aplicalo no campo en momentos que non son interesantes para os cultivos”, explica un técnico do sector que prefire manter o anonimato. Desde Unións Agrarias, o seu responsable de Desenvolvemento Rural, Jacobo Feijoo, coincide en sinalar que o exceso de xurros en vacún trátase dun “problema puntual” que é solucionable. “O mellor investimento ambiental é o que se pode facer nas propias granxas, mediante a ampliación das foxas de xurro e a súa cubrición, para evitar a entrada da auga da chuvia”, valora. O obxectivo é ter capacidade de almacenamento do xurro para aplicalo no momento en que os cultivos o precisan.

"O mellor investimento ambiental é ampliar e cubrir as foxas de xurro, de xeito que se poida reservar o abono para o momento en que o precisan os cultivos" (Jacobo Feijoo, Unións Agrarias)

Cómpre ademais ter en conta que o proxecto de Real Decreto de Nutrición Sostenible de los Suelos Agrarios, que se publicará previsiblemente nos próximos meses, prohibirá a aplicación de abonos en determinadas épocas de ano, principalmente nos meses invernais, aínda que dependerá de cada comunidade fixar o periodo de prohibición. Por ese motivo, hai consenso en apuntar ó dimensionamento e mellora das foxas de xurro como unha das accións prioritarias a acometer. “En tanto se empregue unha soa tonelada de fertilizantes químicos no agro, non podemos dicir tecnicamente que sobre o xurro”, conclúe Jacobo Feijoo. “Para que unha granxa de vacún sexa excedentaria en xurros, tería que ter 5 Unidades de Gando Maior (UGM) por hectárea, algo que practicamente non sucede en Galicia”, valora un técnico consultado. “En verdade, eu diría que somos deficitarios en xurros" -reflexionan desde unha empresa de servizos do sector-. "Para preservar os solos, unha medida que se podería adoptar, que xa se fai noutros países de Europa, é a prohibición de uso de nitróxeno químico que non sexa de liberación controlada, a fin de evitar perdas”, opinan. Por parte do Sindicato Labrego, a súa secretaria xeral, Isabel Vilalba, incide en que a acción da Administración debérase enfocar a promover “unha gandería sostible, con equilibrio entre número de animais e terra dispoñible. Iso si que dá postos de traballo no rural, en vez de enredar cun macroproxecto ó que se queren destinar inxentes fondos públicos”, cuestiona.

Que custo tería para as granxas o envío de xurros á planta?

O custo lóxistico de transportar a Cerceda ós xurros das granxas é unha cuestión que preocupa no campo. ““Descoñecemos o proxecto, pero temos claro que non lle podería custar nada ás granxas. O xurro é un abono e o seu uso natural é a aplicación en prados e cultivos”, subliña o director xerente da Asociación Galega de Cooperativas Agroalimentarias (Agaca), Higinio Mougán.

"Descoñecemos o proxecto, pero temos claro que non lle podería custar nada ás granxas" (Higinio Mougán, Agaca)

Claro que unha posible subvención ó transporte de xurros tampouco se ve con bos ollos desde parte do sector. “Estariamos quitando cartos do Plan de Desenvolvemento Rural que poderían destinarse a outras cuestións máis necesarias”, cuestiona Jacobo Feijoo.

É viable unha alternativa a Cerceda con plantas de biogás a nivel de granxa/s?

Este é o sistema máis implantado noutros países de Europa, como Alemania ou Holanda. En Alemania, as granxas cobran por entregarlle os xurros, xunto con sustratos (silos en mal estado , cortes de herba, etc.) a plantas de biogás anexas ás explotacións e que son xestionadas por unha empresa enerxética. É dicir, en lugar de pagar polo transporte dos xurros, as granxas cobran polo seu procesamento local para a obtención de enerxía. En Galicia, a firma Norvento ten estudada a viabilidade e rendibilidade de pequenas plantas de biogás a nivel de granxa ou de grupos de granxas. Por que non apostar en Galicia por subvencionar as plantas de biogás a nivel de granxa, como xa se está facendo cos paneis fotovoltaicos?.

Que vantaxes enerxéticas aportará a planta?

A guerra de Ucrania, coa conseguinte rotura do suministro ruso de gas natural, levou á Comisión Europea a lanzar este ano unha Alianza Industrial do Biometano, no marco do plan RePowerUE. O obxectivo é aumentar sustancialmente ao longo dos próximos anos a produción europea de biogas, de xeito que poida compensar en parte á perda do suministro ruso. Os promotores do proxecto da macroplanta de Cerceda aseguran que a súa produción equivalería ó 7% do consumo de gas natural de Galicia. Desde o Sindicato Labrego advirten, en calquera caso, dos posibles problemas técnicos que se podería atopar a planta. Como exemplo, cita a situación das plantas de coxeneración de enerxía eléctrica que empregaban purín, como a de Sarreaus (Ourense), que desde o 2014 están na súa maioría paradas por factores como o seu altos custos de produción. “Se esa situación se producise, o purín excedentario que hai no campo veríase sen saídas, como xa sucedeu nos últimos anos en determinadas comarcas”, cuestionan.

O director da Axencia Galega da Calidade Alimentaria, José Luis Cabarcos, visitou esta pasada tarde a sede de Ecocelta, empresa beneficiaria dunha axuda da Xunta de máis de 121.000 euros no marco da convocatoria de 2021 para o apoio de proxectos piloto, desenvolvemento de novos produtos, prácticas, procesos e tecnoloxías no ámbito agroforestal. Grazas á achega concedida, e en colaboración co Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo e coa empresa Nutrimentos Deza SA, Ecocelta puido poñer en marcha unha planta piloto para a valorización das dexeccións gandeiras como fertilizante, na busca dun sector agrogandeiro máis sustentable e eficiente e con vistas a aplicar o aprendido en futuras plantas comerciais. En concreto, a planta piloto céntrase na depuración de residuos derivados do sector porcino realizando unha separación da fracción sólida e tratando a fracción líquida mediante un sistema de depuración modular novidoso, baseado en procesos de vermifiltración e posterior tratamento de fitodepuración con plantas macrófitas. Así, a tecnoloxía consiste nun sistema natural semiextensivo para o tratamento de dexeccións gandeiras que combina secuencialmente diferentes etapas de depuración. A experiencia vai acompañada de ensaios de campo para avaliar o potencial fertilizante dos diferentes subprodutos obtidos na planta piloto, co fin de conseguir un aproveitamento integral dos residuos dunha explotación de xeito sinxelo, estable e economicamente viable. Deste xeito, a planta contribúe á xeración de vermicompost sólido, fertilizante líquido e augas aplicables en irrigación e/ou aptas para o vertido directo ou indirecto ao dominio público hidráulico. Con este proxecto, búscase avanzar nun sector agrogandeiro máis sustentable e eficiente, mediante a aplicación de técnicas innovadoras na xestión de residuos gandeiros. Nesa liña, optimízase o reciclado e a utilización dos produtos xerados como fertilizantes en cultivos forraxeiros, reducindo así outros aportes de fertilizantes minerais. En consecuencia, axudarase a mitigar emisións de gases e a reducir a pegada de carbono, ao tempo que diminúe a acumulación doutros nutrientes como nitratos e fósforo.

Coa colaboración da Xunta

Máis aló da presente colaboración, cabe destacar que o Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo ten unha ampla experiencia no reciclado dos fertilizantes orgánicos e na súa valorización, a través do seu grupo especialista de fertilización e medio ambiente. Así, estes profesionais veñen desenvolvendo actividades de I+D+i especialmente orientadas á avaliación de doses, tipos, momentos e técnicas de aplicación de fertilizantes orgánicos que manteñan ou incrementen as producións e a súa calidade e que melloren a fertilidade do solo reducindo o impacto medioambiental, con participacións salientables en proxectos de investigación rexionais, nacionais e internacionais.

Na Unión Europea e o Reino Unido, a cría de animais xerou anualmente máis de 1.400 millóns de toneladas de esterco entre 2016 e 2019. Gran parte desa cantidade de esterco aplicouse directamente nas terras agrícolas. Con este volume, resulta o esterco unha bendición ou unha ruína?. Esa foi unha das preguntas ás que buscou resposta un traballo realizado por un equipo de profesionais da Comisión Europea, a Universidade Técnica de Munich e a Universidade de Vigo. “Nesta revisión exploramos o impacto do esterco dos animais de granxa na biodiversidade do solo ao considerar os factores que determinan os efectos do esterco e viceversa”, explica Julia Köninger, investigadora do Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal da Universidade de Vigo, unha das profesionais implicadas na investigación.

“Ata o de agora, a miúdo ignoráronse os efectos sobre a biodiversidade do solo que ten o esterco”

Aínda que é ben sabido que a achega do esterco proporciona beneficios directos no solo, este aporte tamén pode ter as súas contrapartidas. Así, entre as vantaxes que ofrece, o esterco promove o crecemento das plantas, proporciona alimentos nutritivos aos organismos do solo, agrega diversidade xenética e funcional aos solos e mellora as propiedades químicas e físicas do chan. Con todo, o uso do esterco tamén pode causar contaminación ao introducir elementos tóxicos presentes nel como poden ser metais pesados, antibióticos ou patóxenos e contribuír á perda de nutrientes. Por este motivo, o traballo centrouse en analizar o potencial do esterco para mellorar a biodiversidade do solo, pero tamén os seus riscos ambientais á vez que avaliaron a política actual e futura da Unións Europea con respecto dos xurros e estercos.

“O manexo integrado do esterco pode reducir os perigos ambientais nun 65 % e duplicar a eficiencia dos nutrientes”

“Ata o de agora, a miúdo ignoráronse os efectos sobre a biodiversidade do chan que ten o esterco”, recoñece a investigadora. Con todo, unha das principais conclusións extraídas da investigación é a confirmación de que combinar o manexo do esterco coa biodiversidade do chan pode mitigar os riscos ambientais presentes e futuros. “O manexo integrado do esterco pode reducir os perigos ambientais nun 65 % e duplicar a eficiencia dos nutrientes pasando do 33 ao 70 %”, concreta a investigadora. Produción anual de esterco en millóns de toneladas na Unión Europea e Reino Unido durante o período do 2016 ó 2019 e distribución segundo os principais tipos de animais (porcino en rosa, vacún en verde e avícola en marrón).

Calidade versus cantidade

Á hora de considerar os efectos do esterco na biodiversidade do solo, os expertos sinalan que a calidade do esterco é máis importante que a cantidade. Isto débese principalmente ao feito de que a maioría dos métodos de procesamento do esterco non permiten filtrar adecuadamente os contaminantes. “Ata o de agora non é posible filtrar metais pesados e tamén se atoparon antibióticos nos dixestatos obtidos despois dun proceso de combustión anaeróbica para a produción de biogás e que son utilizados habitualmente como fertilizantes das terras”, explica Köninger. Ademais, na análise que levaron a cabo sobre a normativa europea actual nesta materia permitiulles comprobar que hoxe en día as lexislacións da Unión Europea descoidan tanto a calidade do esterco como os efectos do esterco na biodiversidade do solo. Neste sentido, para abordar o problema do esterco na Unión Europea, os investigadores recomendan priorizar a calidade do esterco sobre a cantidade. “Antepoñer a cantidade á calidade dana a biodiversidade do solo e, por tanto, os sistemas alimentarios sostibles”, sinala Köninger.

“Antepoñer a cantidade á calidade do esterco dana a biodiversidade do solo e en consecuencia os sistemas alimentarios sostibles”

Os investigadores inciden en que se teña máis en conta a calidade do esterco en futuras lexislacións, cun marco xurídico que evite a aplicación de esterco que conteña contaminantes.

Lograr esterco de calidade

Dado que a calidade do esterco parece ser determinante á hora de lograr a conservación da biodiversidade do solo é fundamental concretar que se entende por esterco de calidade e como se logra. “Para a biodiversidade do solo, o esterco de boa calidade implica un esterco que non estea contaminado con metais pesados (como o caso da presenza de cobre no esterco de porco), antibióticos, patóxenos e hormonas”, apunta a investigadora. O esterco de boa calidade pode mellorar a produtividade agrícola dos solos, xa que aumenta a actividade biolóxica. Os estercos proporcionan nutrientes para a vida do solo e aumentan a abundancia e diversidade de organismos. Máis aló destas achegas, o uso de xurro e esterco de calidade ofrece efectos ambientais positivos, como o aumento do carbono orgánico do solo. A maiores, mitiga os riscos de contaminación. Ademais do impacto positivo que o esterco pode chegar a conseguir no solo, contar con xurros de calidade permite reducir custos. “A xestión sostible do esterco pode contribuír a substituír parcialmente os fertilizantes minerais ao aumentar a biodiversidade do solo e, en consecuencia, a eficiencia dos nutrientes”, concreta Köninger. Estes beneficios poden resultar de moito interese nun contexto de guerra en Europa como o actual, onde os fertilizantes químicos experimentaron importantes subas, como recorda a investigadora. 

“Os preparados de esterco ou bioestimulantes de alta calidade a base de esterco poderían acelerar o paso cara a sistemas de produción de alimentos máis sostibles”

Tal e como recolle o traballo de investigación, o impacto positivo de dispoñer de esterco e xurros de calidade pode repercutir e ofrecer unha vía para lograr unha produción de alimentos máis sostible. “A substitución por esterco de calidade podería diminuír as dependencias das importacións de minerais potasio, nitróxeno e fósforo; por tanto, requiriríanse menos fontes de enerxía fósil”, lembra a investigadora. Ademais, minerais como o fósforo só se atopan nuns poucos países do mundo, entre eles Rusia, que se sitúa como o segundo país produtor, polo que a guerra de Ucraína está afectando ó acceso ó fósforo, cuxo prezo xa é moi elevado. Neste sentido, os preparados de esterco ou bioestimulantes de alta calidade a base de esterco poderían acelerar o paso cara a sistemas de produción de alimentos máis sostibles.

Coidar a biodiversidade, un investimento rendible

Para protexer a biodiversidade do solo e o seu importante papel para os servizos ecosistémicos e a fertilidade dos solos, os expertos recomendan combinar a aplicación de esterco de alta calidade con prácticas agrícolas que protexan e melloren a biodiversidade do solo. En concreto, Köninger lembra que se debe evitar realizar prácticas como o arado despois das choivas ou a aplicación de praguicidas para así conseguir mellorar a biodiversidade do solo.

“A propia biodiversidade do solo debe terse en conta ao avaliar as emendas do esterco para proporcionar mellores pautas sobre o uso do esterco e reducir os custos e os riscos ambientais”

“As prácticas de manexo do esterco a miúdo descoidan a biodiversidade do solo, pese a que os organismos do solo xogan un papel esencial na transformación do esterco no chan e a degradación de calquera compoñente tóxico potencial”, reivindica a investigadora. Constatouse que os solos cunha maior biodiversidade reducen o risco de propagación de xenes de resistencia antibacteriana, a lixiviación de metais pesados e patóxenos que chegan aos chans. “A propia biodiversidade do solo debe terse en conta adecuadamente ao avaliar as emendas do esterco para proporcionar mellores pautas sobre o uso do esterco e reducir os custos e os riscos ambientais”, conclúe a experta.

Cos prezos dos fertilizantes químicos polas nubes ofrecemos, coa axuda de técnicos do CIAM e do Inorde, algunhas recomendacións para tratar de evitar que os custos de abonado deste ano se disparen. O obxectivo: reducir insumos sen que a produtividade se vexa comprometida.

Unha mellor planificación da xestión de nutrintes tamén pode servir para sentar as bases para afrontar os retos de sustentabilidade que se aveciñan

Ademais, a recente publicación por parte do Ministerio de Agricultura do novo Decreto de nitratos e a introducción na condicionalidade reforzada da nova PAC 2023-2027, dentro das boas prácticas agrarias e medioambientais, da obriga de cumprir co inminente Decreto de nutrición sostible de chans agrícolas, engaden novos elementos legais que van afectar ao xeito de abonar e que van requerir dun maior control sobre os produtos e o xeito de utilizalos. Neste contexto, estes son algúns consellos básicos para a optimización do abonado:

1. Analítica de solo

Servando Álvarez é o director técnico do Inorde, o Centro de Desenvolvemento Agrogandeiro ubicado en Xinzo de Limia dependente da Deputación de Ourense. Cada ano fan unhas 3.500 analíticas de chan, gratuitas para os produtores da provincia de Ourense. Servando defende a utilidade destas mostraxes á hora de planificar a estratexia de abonado. “Se noutros anos é recomendable, un ano coma este, polos prezos dos abonos e o novo decreto do Goberno, é imprescindible contar cunha analítica de solo, que máis que unha ferramenta, estáse convertindo nun requisito para poder labrar”, asegura.

Non é só o que podes aforrar, senón o mal que podes evitar, xa que sen mostraxe do terreo corres o risco de sobreabonar nalgunhas cousas, o que vai ser contraproducente para o propio cultivo

Contar cunha análise do chan é útil, di, tanto para saber as necesidades do cultivo, e, xa que logo, conseguir un posible aforro da cantidade de abonado tanto en quilos brutos por hectárea, coma no propio equilibrio dos distintos componentes, porque “sen ela corres o risco de sobreabonar nalgunhas cousas, o que vai ser contraproducente e vai incidir nos desordes no cultivo, algo que logo vai custar reparar”, explica. No caso da pataca, un dos cultivos habituais na súa zona de traballo, “se fas un abonado moi alto en nitróxeno, a planta vai estar viciosa e vaina atacar máis o mildiu; ademais podes caer en desordes nutricionais, como o corazón oco”, detalla. É dicir, mediante a mostraxe do terreo, “xa non é só o que aforres, senón o mal que podes evitar ao propio cultivo”, di.

2. Abonado en coberteira

Prácticas como os abonados de coberteira, que permiten unha distribución gradual do fertilizante ao longo do ciclo de cultivo e, polo tanto, adaptalo a factores como o seu crecemento ou a climatoloxía, fóronse abandonando nos últimos anos a favor dos abonados de fondo, aplicados no momento da sementeira.

Os agricultores fan abonado de fondo por comodidade, pero sería moi beneficioso recuperar as coberteiras, que permiten adaptarse mellor ás necesidades do cultivo

“Os agricultores prefiren facer un único abonado de fondo que cubra todas as necesidades do cultivo, porque con isto evitan ir máis veces á leira e aforran en horas de traballo da maquinaria”, argumenta Servando, que opina que “se isto nun ano normal non é recomendable, nun ano coma este menos, tanto polos prezos como pola climatoloxía”.

Se segue este tempo seco, sen chover, o estrés hídrico do cereal vai ser elevado e por moito que abones non vas lograr mellores resultados

 “Non podes controlar o tempo e podes provocar contaminación difusa e perda de abonado”, indica. “Se cando sementas o cereal botas todo o nitróxeno en fondo e segue este tempo seco, o máis probable é que os cultivos non dean tirado e malgastes unha parte do abono, porque por moito que abones o cultivo non vai tirar porque o factor limitante en anos secos coma este é a parte climatolóxica. Sen embargo, se te plantexas facer varias coberteiras durante o ciclo do cultivo podes ir adaptando mellor as doses a esas necesidades e se cambia o tempo e chove podes abonar un pouco máis porque o teito do cultivo é máis alto, pero se non, en xuño o estrés hídrico vai ser alto e por moito que abones non vas lograr mellores resultados”.

3. Rego por goteo

Sempre e cando o cultivo o soporte, o director técnico do Inorde recomenda outras formas de fertilizar como por exemplo a través do rego por goteo. “Estaría dentro do que é a agricultura de precisión, porque che permite o control total e absoluto tanto do abono que empregas como da cantidade de auga”, argumenta.

É unha maneira de garantir máximas producións sen depender do tempo e de optimizar o uso de fertilizantes

Para cultivos como cereal ou forraxe de herba non sería útil, considera, pero para horta ou pataca si, polo que defende que “debería estar máis estendido”. “É unha maneira de garantir máximas producións sen depender do tempo e de optimizar o uso de fertilizantes”, di.  

4. Encalado

“En moitos casos a mellor fertilización que podes facer é un bo encalado”, asegura Servando. Ademais, di, “neste momento é o abonado máis económico, porque os cales non experimentaron ese incremento desmesurado de prezo que estamos a ver no nitróxeno ou nos fosfatos”, explica.

O encalado é o abonado máis barato e ao que máis rápido lle ves rendemento

“Nos solos ácedos predominantes en Galicia moitos nutrintes non se van liberar, sobre todo o fósforo, porque por baixo dun pH de 6 non se solubiliza, polo que o axeitado sería mantelo no 6 ou 6,5”, indica. “Na pataca ou nos arandos non sería recomendable, pero para todo o resto de cultivos (herba, millo, viña, cereal, oliveira) si”, aclara.

Se queres producir cantidade un axuste do PH que se achegue á neutralidade axuda a que os cultivos aproveiten mellor os nutrintes esenciais

No caso da pataca, que prefire os solos ácedos, trataríase de elevar o máximo posible o pH do chan para incrementar a produción pero sen pasarse para non provocar afeccións no cultivo, provocándolle a alteración da Sarna Común, que é unha bacteria que afecta á pel da pataca e é difícil de solucionar. “Non afecta á calidade do produto pero si á vista. A variedade Kenebec, que tanto nos gusta en Galicia, é moi sensible a esa alteración, que provoca unha depreciación no mercado”, indica Servando.

Á pataca non lle gusta o pH alto, é contraproducente, igual que nos arandos, pero para o resto de cultivos é recomendable encalar. Pero se tes unha rotación na que entre a pataca non te podes permitir subir o PH do solo

Se queres producir cantidade un axuste do PH que se achegue á neutralidade axuda a que os cultivos aproveiten mellor os nutrintes esenciais, aínda que os micronutrintes (ferro, boro) absórvense mellor cos pH que temos nas terras galegas, iso nótase na calidade e é unha das razóns do sabor dos nosos produtos”, afirma.

5. Aproveitamento dos abonos orgánicos

“Pódese aforrar unha grande cantidade de abono químico facendo unha boa xestión do xurro e do esterco. Nós temos explotacións de vacún de leite que teñen terra e poden reciclar o abono orgánico nun claro exemplo de economía circular”, defende Xoán Castro Insua, investigador do CIAM, que recomenda aos gandeiros “gardar o purín no inverno para usalo na primavera”. Segundo os balances do Ministerio de Agricultura, en Galicia sobrarían 17.000 toneladas de nitróxeno químico e iso quere decir, insiste Xoán Castro, “que se aproveitaramos ben o purín poderiamos aforrar cada ano boa parte desas 17.000 toneladas e deste xeito podemos ter na man unha solución para os altos prezos dos fertilizantes químicos”, asegura.

Na páxina web do CIAM poden atoparse recomendacións para o abonado con xurro

Na páxina web do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo poden atoparse recomendacións prácticas para o encalado e o abonado con xurro a través de aplicacións gratuitas para realizar o cálculo de necesidades dos distintos cultivos. Xoán Castro fai fincapé nas boas prácticas e a aplicación axeitada a través de maquinaria idónea que, por un lado, minimice as perdas de poder fertilizante dos abonos orgánicos e, por outro, dea cumprimento aos requisitos legais que se aveciñan e que, en moitos casos, non teñen en conta as características e condicións agronómicas de Galicia, advirte. “Na Limia é tan triste que se está botando abono químico ás patacas por medo ás multas por botar esterco, porque non lles deixan facer acopio do esterco nas parcelas”, exemplifica.

O purín hai que botalo no momento axeitado e o que teñen que facer as explotacións galegas de leite e de carne é gardar o xurro no inverno para usalo na primavera

Considera que as análises de nitratos “dan datos preocupantes porque están aumentando moito nalgunhas zonas”, aínda que Galicia non conta polo momento con ningunha zona declarada afectada por esta contaminación. “Está subindo a concentración nalgunhas zonas, en moitos casos polo incremento de granxas de polos e porcino nalgunhas zonas de leite, como no Deza, na comarca de Sarria e na de Lugo, o que está a provocar o incremento da carga gandeira nestes lugares”, indica.

Está subindo a concentración de nitratos en comarcas como o Deza porque as granxas de polos e porcino sumadas ás de vacún de leite están a incrementar a carga gandeira na zona

Con todo, non ve un problema de excedente de xurros, senón de déficit de xestión. “En Galicia non sobra purín nin sobra o esterco, o que falta é capacidade de almacenamento. E o que teñen que facer as explotacións galegas de leite e de carne é gardar o xurro no inverno para usalo na primavera, para así botalo no momento axeitado. Pero o problema é de almacenaxe en moitos casos”, indica.

En Galicia non sobra purín nin sobra o esterco, o que falta é capacidade de almacenamento

Do mesmo xeito, afirma que sería posible dar saída ao purín xerado por ganderías sen terra, como as de polos ou porcos, poñendo a producir superficies agora abandonadas. “A solución non son as plantas de tratamento que se propoñen, que é un modelo perverso e ineficiente. A zona que bordea á Limia concentra o 50% da superficie de incendios de Galicia, onde se podería facer pastoreo extensivo para evitar os lumes e ao mesmo tempo fertilizar esas pradeiras co purín das granxas de porcos”, propón.

En Irlanda non hai terra dispoñible, pero aquí temos un montón de superficie abandonada e podemos poñer millo, que é un cultivo que necesita moito nitróxeno e ao que lle vai moi ben o purín

Esta solución de apostar polo pastoreo e a gandería extensiva está a causar sen embargo altos índices de contaminación por nitratos noutros países, aínda que Xoán Castro considera que eses problemas non se darían en Galicia. “En Irlanda non hai terra dispoñible, pero aquí temos un montón de superficie abandonada, ademais, nós temos unha situación máis favorable que os irlandeses, porque eles botan moito nitróxeno nas pradeiras, e nós temos a posibilidade de botar  tamén millo, que eles non poden porque fáltalles sol. Desa maneira nós podemos aproveitar mellor o xurro no millo, que é un cultivo ao que lle vai moi ben. Nese sentido, somos privilexiados porque podemos poñer un cultivo de verán que necesita moito nitróxeno”, di.

Como Irlanda cambiou o seu modelo de fertilización dos abonos químicos aos orgánicos

Irlanda é un país semellante a Galicia na súa climatoloxía e na súa vocación leiteira e cárnica que nos últimos anos afrontou un cambio de modelo de abonado. Acuciados por problemas de contaminación por nitratos e por un endurecemento na lexislación ao respecto, os gandeiros irlandeses mudaron as súas prácticas de fertilización, cunha redución dos aportes químicos e un mellor aproveitamento das emendas orgánicas, unha experiencia que pode ser útil en Galicia. O Teagasc é o organismo público irlandés encargado do asesoramento aos agricultores e gandeiros e un dos artífices do espectacular incremento da produción leiteira do país desde o final das cotas lácteas no ano 2015. Fai uns días publicaba na súa páxina web un artigo con recomendacións para enfrontar a actual situación de carestía nos fertilizantes no que advertía ás explotacións do panorama para este ano 2022: “prezos de fertilizantes extremadamente altos e posible escaseza no subministro”.

O Teagasc recomenda esta primavera limitar a compra de fertilizantes, cultivar pasto para alimentar o gando e protexer a fertilidade do chan de cara aos anos vindeiros

Para facer fronte a esta situación, insisten os técnicos do Teagasc, “a planificación é esencial para garantir que os cultivos e os animais sexan alimentados a un custo razoable”. Con este obxectivo, o seu enfoque para este ano pasa por “limitar a compra de fertilizantes, cultivar pasto para alimentar o gando e protexer a fertilidade do chan de cara aos anos vindeiros”. A crise de prezos do 2008 Non é a primeira vez que unha suba de prezos desestabiliza o mercado. O Teagasc comeza lembrando as consecuencias da última alza de cotizacións dos abonos químicos. “O aumento de prezos dos fertilizantes a finais da década pasada (2008 e 2009) levou a unha gran diminución no seu uso por parte das granxas irlandesas”, asegura.  

Os agricultores irlandeses reaccionaron á alza de prezos e ao endurecemento da normativa de nitratos reducindo drasticamente as aplicación de fósforo e potasio, o que levou a unha caída brusca da fertilidade do solo

Os  agricultores reaccionaron aos altos prezos e ao incremento da regulación (novas normativas de nitratos) reducindo drasticamente as súas aplicacións, particularmente de fósforo e potasio. “Isto levou a unha caída drástica na fertilidade do solo que pasamos a última década tratando de revertir”, indica. Reducir o desperdicio de nutrintes A primeira recomendación que fai o organismo público de asesoramento aos agricultores e gandeiros irlandeses é non abonar de máis, definindo o “desperdicio de nutrintes” como “consumir, gastar ou empregar inútilmente ou sen retorno adecuado”. “Ante o prezo e a dispoñibilidade de fertilizantes para 2022 evitar o desperdicio é absolutamente fundamental”, argumenta.

É imposible planificar de maneira efectiva sen coñecer o estado do chan a través de mostras recentes

Para logralo, resulta indispensable, di, coñecer a fertilidade do solo. “É imposible planificar de maneira efectiva sen coñecer o estado do chan a través de mostras recentes”, afirma. No caso irlandés, ademais, “existen grandes variacións entre fincas, das adicadas a ensilado ás áreas de pastoreo”, explican. Maximizar o poder fertilizante do purín “A clave este ano é usar o purín no lugar correcto, no momento correcto e coa taxa de aplicación correcta, polo que deben usarse as analíticas de solo para identificar as parcelas con menos fósforo e potasio para destinalo a elas”, aseguran os técnicos irlandeses. Ademáis, din, “a menos que sexa absolutamente necesario, o purín non debe esparcirse en xaneiro, xa que nesta época do ano a demanda de absorción de nutrintes da pradeira é moi baixa”. “Sempre que sexa posible debe usarse desde finais de febreiro ata principios de abril para maximizar o seu beneficio para o crecemento da herba e evitar pérdidas cara ao medio ambiente”, aclaran.

A clave este ano é usar o purín no lugar correcto, no momento correcto e coa taxa de aplicación correcta

Tamén recomendan coñecer mediante analíticas o valor fertilizante do purín dispoñible, tanto en canto a materia seca como a nutrintes (N-P-K) e aplicalo mediante sistemas de baixas emisións, como inxectores ou tubos colgantes, “que maximizan a dispoñibilidade de nitróxeno até un 50% en comparación co esparexido mediante prato ou abanico”. Finalmente, tamén aconsellan  “gardar purín dabondo para as pradeiras destinadas a ensilado, que teñen a maior taxa de eliminación de nutrintes”. Usar só abono químico en condicións axeitadas O Teagasc aconsella aplicar cal para lograr un pH óptimo en todas as fincas, “o que mellorará a dispoñibilidade e a eficiencia das aplicacións de fertilizantes químicos e de nitróxeno e fósforo orgánicos”. Así mesmo, di, “unha das mellores formas de evitar o desperdicio do fertilizante químico e perdas de nutrintes ao aire e á auga é agardar a que a temperatura do chan supere os 5,5 graos centígrados e a humidade do chan e a climatoloxía sexan as adecuadas para o crecimiento dos cultivos”.

Debido aos altos prezos deste ano, pódese tomar a decisión e pospoñer aplicacións adicionais até que os prezos baixen un pouco

No caso das pradeiras, en chans con baixa fertilidade aconsellan aplicar un composto químico con alto contido en fósforo e potasio no mes de marzo naquelas fincas onde non se botou purín para impulsar así o crecimiento da herba e facer unha pasada adicional nos meses de maio e xuño.   Debido aos altos prezos deste ano, os técnicos irlandeses recomendan “utilizar sabiamente o fertilizante químico, concentrándose en alimentar o cultivo deste ano e cando menos manter os niveis de fertilidade do chan para o vindeiro ano”, aínda que en función das reservas de nutrintes que teñamos no solo, “pódese tomar a decisión de pospoñer as aplicacións adicionais destinadas a mellorar a fertilidade do chan até que os prezos baixen un pouco”, din.

Dinamarca é unha potencia a nivel mundial na producción gandeira, sobre todo de vacún de leite e de porcino, e tamén foi un dos países pioneiros en aplicar medidas nas granxas para reducir as emisións de gases contaminantes, en concreto de amoníaco. Isto foi o que motivou á investigadora galega Iria Regueiro a traballar na Universidade de Copenhague, onde están a estudar tratamentos alterrnativos do xurro e do esterco para reducir as súas emisións de amoníaco e aumentar o seu valor fertilizante mediante a acificación biolóxica, sen usar ácidos. “O uso dun residuo de baixo valor económico que non compita con outros usos e que podería usarse para o tratamento biolóxico dos xurros sería unha boa opción. Se este residuo se producise na granxa, entón teríamos unha situación ideal. Mesmo se poderían empregar materiais lignocelulosos desenvolvendo tratamentos axeitados para converter o contido de celulosa en azucres que os microorganismos do esterco puidesen dixerir”, explica a investigadora. Como decidiches especializarte no estudo da reducción das emisións de amoníaco na gandería e como acabaches en Dinamarca? Sempre me gustaron os temas de investigación relacionados coa protección do medio ambiente e a posibilidade de levar á práctica os resultados obtidos no laboratorio é unha das miñas paixóns como científica. Creo que a ciencia fundamental é moi importante, pero a min gústame máis a ciencia aplicada, poder ver resultados na vida real. As emisións de amoníaco (NH3) procedentes da agricultura son unha importante preocupación en Europa nas últimas décadas, xa que representan o 90% da emisión total de NH3 e os xurros gandeiros son a principal fonte destas emisións. Un dos maiores retos do século XXI é aumentar a produción de alimentos sen aumentar os impactos negativos que a agricultura pode ter no medio ambiente. Non obstante, menos do 8% do esterco gandeiro producido en Europa é tratado. Dinamarca é un dos países europeos onde existen límites na cantidade de amoníaco que se pode emitir nas granxas e onde se fan tratamentos para reducir estas emisións dende fai décadas. Polo tanto, é un bo lugar para aprender e seguir estudando diferentes posibilidades para o tratamento de esterco animal. O meu supervisor, Lars Stoumann Jensen, e eu solicitamos xuntos unha bolsa Marie Curie Individual co proxecto "Treat2ReUse" que queriamos levar a cabo. Este proxecto consiste en estudar tratamentos alternativos á acidificación actual do esterco animal e o uso posterior destes xurros tratados como fertilizantes. A proposta foi financiada pola Comisión Europea, así que vin a Copenhague para levar a cabo este proxecto. En que medida os xurros gandeiros contribuén á emisión de amoníaco en Dinamarca e como se reparten por sectores? A maior parte das emisións de amoníaco na Dinamarca (97%), proceden do sector agrícola, o 3% restante está relacionado co sector do transporte e a industria. Das emisións no sector agrícola, o 80% procede dos xurros animais e a súa manipulación (nas granxas, nos tanques de almacenamento ou durante a aplicación no campo) e o 6.5% provén da aplicación de fertilizantes minerais e o 12% procede dos cultivos. A produción gandeira é maioritariamente de porcos, pero o gando, principalmente leiteiro, tamén é un importante contribuínte ás emisións gasosas. Que medidas son obrigatorias para os gandeiros en Dinamarca para reducir as emisións de amoníaco dos xurros? En Dinamarca existen unha serie de medidas en política ambiental para evitar a perda de nitróxeno da agricultura ao medio acuático. As medidas máis económicas para reducir as emisións de amoníaco consisten en técnicas de aplicación de esterco que limitan a volatilización do amoníaco, estratexias de alimentación e o almacenamento de baixa emisión (almacenamentos cubertos). A lexislación danesa obriga que as instalacións de produción gandeira implementen as mellores técnicas dispoñibles para reducir as emisións de amoníaco. As explotacións gandeiras existentes só se poden ampliar se non se supera a capacidade máxima para o deposito de nitróxeno no ecosistema circundante. Os xurros empregados como fertilizantes deben inxectarse ou acidificarse para reducir a volatilización do amoníaco.

“A lexislación danesa obriga que as instalacións de produción gandeira implementen as mellores técnicas dispoñibles para reducir as emisións de amoníaco”

A lexislación danesa esixe unha capa de cuberta flotante (natural ou artificial) dos tanques de almacenamento de xurros para limitar a emisión de amoníaco, metano e olor á atmosfera, a non ser que se acidifique. A acidificación do purín é outra tecnoloxía de redución utilizada en Dinamarca para reducir a volatilización do amoníaco. É posible acidificar os xurros no interior das granxas, nos tanques de almacenamento dos xurros ou no momento da aplicación no campo empregando un sistema montado no remolque. Pódese empregar o equipo estándar de espallamento para aplicar os xurros acidificados ao campo. Tamén se implementan outras estratexias para evitar as perdas de nutrientes ao medio ambiente, como a separación dos puríns nunha fracción sólida e líquida. Como é a normativa sobre esparexido de xurros e estercos no país? A emisión de amoníaco debida á aplicación de esterco representa o 25% da emisión total de amoníaco en Dinamarca. A distribución dos puríns aos campos debe minimizar a exposición superficial, é dicir, aplicándoo debaixo da terra, por exemplo mediante aplicación de banda, inxección superficial ou incorporación directa. Normas máis estritas existen tanto para os xurros, ouriños como esterco dixerido, o que significa unha redución do potencial de emisións de amoníaco entre o 45 e o 90% dependendo do tipo de esterco e do tempo despois do espallamento. Normalmente as ganderías danesas poden aplicar os xurros como fertilizante en campos a menos de 3-5 km da unidade gandeira onde se produce.

 “Dende 2001 é ilegal espallar xurros mediante sistemas de canón ou outros métodos de ampla difusión”

Dende 2001 é ilegal espallar xurros mediante canóns de rega e por ampla difusión, debido a consideracións sanitarias e ambientais. Na actualidade, a maior parte dos xurros aplícanse mediante o uso de tanques cisterna con sistema de colocación de bandas en primavera. O equipo de esparexemento de xurros é grande e caro, por iso é polo que a maior parte do transporte e estendido realízanse en grupos de máquinas que poden utilizar o equipo nun curto período de espallado. A inxección ten que empregarse en campos sen cultivos e en pastos, así como nalgunhas áreas de natureza sensibles. A lexislación danesa permite espallar os xurros mediante o uso de sistemas de bandas no caso de xurros acidificados. Unha posibilidade é a acidificación durante a aplicación; un sistema que obtivo un éxito considerable debido á súa capacidade para reducir a evaporación do amoníaco durante a aplicacion nun 50% para os xurros de gando e nun 40% para os xurros de porco, asegurando así que se dispoña de máis Nitróxeno para o cultivo. Unha alternativa á inxección en áreas de herba forraxeira é empregar a acidificación do tanque, é dicir, mesturar os xurros con ácido sulfúrico durante a homoxeneización do purín xusto antes de ser aplicado. En que consiste a acidificación dos xurros e en que medida reduce as emisións de amoníaco? A acidificación ten sido investigada desde principios do século pasado como un tratamento de mitigación para reducir as emisións de amoníaco e máis recentemente tamén demostrou reducir as emisións de metano (CH4). A cantidade de amoníaco (NH3) que se volatiliza do esterco é directamente proporcional á cantidade de amonio (NH4) que contén o esterco. O esterco ten un pH elevado que varía segundo a súa composición. Ao baixar o pH do esterco, o equilibrio entre amoníaco e amonio desprázase cara ao amonio, que é soluble en auga e polo tanto non se evapora, diminuíndo así o potencial de volatilización de amoníaco. Como o amonio se mantén soluble nos estercos acidificados, o valor do fertilizante tamén aumenta xa que máis N é retido. Normalmente, para diminuír o pH do xurros a un valor de pH 5.5 úsase ácido sulfúrico, debido á súa eficiencia e por razóns económicas. É posible acidificar os xurros nas granxas, nos tanques de almacenamento ou durante a aplicación no campo mediante un sistema montado no remolque. Que outras alternativas á acificación existen para reducir as emisións amoniacais e son compatibles coa agricultura ecolóxica? Existen tratamentos alternativos que se están investigando neste momento no laboratorio. Un destes tratamentos, no que eu estou a traballar, consiste na acidificación biolóxica (ou fermentación) dos xurros, de xeito similar ao que ocorre durante o ensilado. A idea é acidificar os xurros engadindo hidratos de carbono de fácil degradación (como os azucres) que axuden a iniciar o proceso de fermentación por parte dos microorganismos xa presentes nos xurros. Estes microorganismos consumen os hidratos de carbono e convértenos en ácidos orgánicos, que diminúen o pH dos xurros evitando, polo tanto, a volatilización de amoníaco. O desafío deste tratamento é atopar un residuo cun alto contido en hidratos de carbono que non teña outro valor para o agricultor e que poida usarse como substrato para engadir aos xurros. Con este tratamento, os xurros tratados resultantes poderían aplicarse a campos de agricultura ecolóxica ou empregarse para a produción de biogás.

“Acidificar os xurros mediante un resíduo con alto contido en hidratos de carbono suporía importantes vantaxes”

Ademáis dos beneficios de evitar empregar un ácido sintetico perigoso como o ácido sulfurico, existiría o valor engadido de poder darlle outros usos a os xurros tratados, xa que non está permitido que as explotacións orgánicas dos réximes actuais da UE empreguen ácidos sintéticos (como o ácido sulfúrico), e estas granxas tamén necesitan reducir as súas emisións de NH3 e aumentar o valor dos fertilizantes dos xurros. Polo tanto, estas alternativas ao uso do ácido sulfúrico son mesmo necesarias. Ademais destes motivos, co uso de ácido sulfúrico para a acidificación, o contido de xofre nos xurros aumenta ata un nivel que prohibe o uso extensivo dos xurros acidificados en plantas de produccion de biogás, debido á inhibición durante o proceso de formación de biogás. Polo tanto, este tratamento alternativo podería ser unha opción viable para a reutilización de xurros bioacidificados tamen nas plantas de producción de biogás. Como valoras a eficacia doutros métodos como o uso de aditivos nos xurros? No mercado hai unha abundancia de aditivos para esterco. Os máis comúns e eficaces son os reguladores de pH (ácidos, sales solubles de Ca e Mg), inhibidores da ureasa, adsorbentes e a inmobilización biolóxica do amonio. As sales solubles de magnesio ou calcio levan engadíndose ao esterco desde comezos deste século co propósito de reducir o cheiro e, nalgúns casos, para reducir as emisións de amoníaco. As vantaxes das sales de cloruro e nitrato de magnesio e calcio son que non son perigosas e son baratas. Non obstante, as sales de cloruro teñen a desvantaxe de aumentar o contido de cloruro do esterco e, polo tanto, tamén o contido de cloruro nos solos sobre os que se estende o esterco. As sales de magnesio e calcio son eficaces para reducir a emisión de amoníaco só durante un par de semanas e, polo tanto, están restrinxidas ao uso no interior das granxas.

“O uso de inhibidores de ureasa pode ser un xeito eficaz de reducir as emisións de amoníaco no interior das granxas”

O uso de inhibidores de ureasa pode ser un xeito eficaz de reducir as emisións de amoníaco no interior das granxas. Teñen menos efecto sobre as emisións dos depósitos de xurros, porque o amoníaco se deriva da amonificación de materia orgánica. Polo tanto unha desvantaxe destes inhibidores é o efecto temporal da redución, o que os fai adecuados só para o interior das granxas. Ademais, sábese pouco sobre a persistencia e os posibles efectos secundarios destes aditivos no ambiente. Hai varias substancias eficaces na adsorción de amoníaco, amonio ou ambas. Dos diferentes materiais, os minerais de arxila e a turba son os máis eficientes. As vantaxes das zeolitas e a turba son que son eficaces para reducir as emisións de amoníaco adsorbendo o nitróxeno amoniacal e tamén son acondicionadores de solo non tóxicos, non perigosos e valiosos. Unha desvantaxe destes aditivos é que son custosos. A inmobilización biolóxica do nitróxeno é un método eficaz para reducir os niveis de amonio nos estercos, sempre que se dispoña dun substrato de carbono adecuado. Non hai efectos secundarios ambientais asociados a este método e o nitróxeno inicialmente inmobilizado remineralizase despois cando se aplica o esterco no campo. Hai algunhas desvantaxes relacionadas con este método, xa que é adecuado para estercos sólidos durante o almacenamento en condicións aeróbicas e semi-aeróbicas, pero é menos adecuado para os xurros. Cal sería na túa opinión o sistema máis aconsellable en canto a coste para o gandeiro e eficacia para reducir as emisións de amoníaco dos xurros? Na miña opinión, o tratamento ideal debería poder ser aplicado nas instalacións existentes da explotación, sen necesidade de modificacións que supoñan un custo adicional para o agricultor. Tampouco debe poñer en risco a saúde e seguridade dos agricultores e dos animais, evitar danos na instalación e ser eficiente a longo prazo.

 “Ademais de non precisar dun investimento en novas instalacións, o tratamento dos xurros debería dar ao agricultor un valor engadido”

Ademais de non precisar dun investimento en novas instalacións, o tratamento dos xurros debería dar ao agricultor un valor engadido. Se o agricultor utiliza o esterco como fertilizante, un aumento do valor do fertilizante do esterco é un incentivo importante. Mediante a acidificación, o valor como fertilizante nos xurros tratados aumenta, xa que máis nitróxeno é retido nos xurros. Se esta acidificación fose biolóxica, e polo tanto se evitase o uso de ácidos inorgánicos, os xurros poderían ser usados como fertilizantes na agricultura ecolóxica e isto sería algo moi positivo. Ou poderíase obter outro tipo de beneficio co uso dos xurros tratados, por exemplo mediante o uso como materia prima para plantas de produción de biogás. O uso dun residuo de baixo valor económico que non compita con outros usos e que podería usarse para o tratamento biolóxico dos xurros sería unha boa opción. Se este residuo se producise na granxa, entón teríamos unha situación ideal. Mesmo se poderían empregar materiais lignocelulosos desenvolvendo tratamentos axeitados para converter o contido de celulosa en azucres que os microorganismos do esterco puidesen dixerir. Os agricultores saben que a protección do medio ambiente é importante e están dispostos a cumprir as normativas ambientais, pero ter custos adicionais que dificulten o seu traballo non debería ser o camiño a seguir.

A separación da parte sólida e líquida do xurro presenta importantes vantaxes para o manexo do mesmo, sobre todo naquelas ganderías máis dimensionadas. No mercado xa existe unha ampla oferta de sistemas de separación, pero as características do xurro, o tamaño da explotación e o seu custo fan precisa unha labor de análise de cada un deles. Este foi o traballo que realizou a Asociación Galega de Cooperativas Agrarias (AGACA) no proxecto “Reducción do impacto ambiental dos xurros vacúns nas granxas galegas”, unha iniciativa financiada polos fondos FEADER e que se realizou entre os anos 2018 e 2020 coa participación das empresas galegas EnergyLab e Inxenium, así como a gandería pontevedresa SAT O Chope, onde se realizaron distintos estudos para mellorar a xestión dos xurros gandeiros e reducir o seu impacto ambiental. Así, ademáis de avaliar a aplicación do xurro mediante sistemas de tubos colgantes ou medir as emisións de amoníaco dentro do establo e na fosa de xurro, tamén se analizaron os sistemas de separación sólido-líquido, que permiten dividir o esterco en dúas fraccións diferentes, unha fase sólida e unha líquida. A fase sólida xerada presenta un alto contido en nutrientes, entre os que destaca o nitróxeno orgánico e o fósforo, presentando unha concentración máis elevada cas dexeccións de orixe. A fase líquida, libre de sólidos, resulta máis fácil de manexar e tamén presenta unha menor concentración de materia orgánica. En concreto, as principais vantaxes desta técnica son: - Reciclar auga - Un transporte e manexo máis fácil - Reducir a emisión de malos cheiros - Reducir o contido de materia orgánica na fracción líquida - Concentrar os nutrientes na fracción sólida Sen embargo, hai importantes variacións entre os distintos sistemas. “Existen diferentes sistemas de separación, dende os máis sinxelos e cun coste asumible ata os máis complexos e caros. As principais diferenzas entre un tipo de sistema de separación e outro é o tamaño de partícula e a cantidade da materia seca (MS) que pode eliminarse, o que pode afectar á concentración de nitróxeno (N) e fósforo (P) presente nas correntes líquidas e sólidas xeradas”, explican os autores do estudo. Neste sentido, como criterio de selección recomendan ter en conta a eficacia da separación referida á porcentaxe de sólidos separados así como a porcentaxe de materia seca alcanzada. “Estas dúas variables son as que se deben contemplar xunto con outras para a toma de decisión: a dimensión da explotación, o tipo de gando, o custe de inversión e mantemento do sistema, facilidade de manexo, adaptabilidade ante variación no esterco, capacidade de procesado, concentración de nutrientes na fracción sólida e nivel de redución de cheiros, entre outras”, engaden. A modo de resumen estes son os principais aspectos a destacar das técnicas de separación sólido-líquido máis comúns:

1)Sedimentación:

-Tipo de esterco: Vacún e porcino -Contido en sólidos: A eficiencia de separación diminúe en estercos cun contido en sólidos <1% e >4%. Neste intervalo, a eficiencia aumenta co aumento dos sólidos. Non recomendada cando os sólidos totais son >4%. -Tempo de sedimentación: A maioría dos sólidos sedimentan na primeira hora. Esta decantación consigue separar entre un 45% e un 57% das partículas en suspensión susceptibles de sedimentarse que teñan unha dimensión superior ás 400 μm, xa que de maneira xeral, se considera que as partículas de menor tamaño non sedimentan. Para conseguir bos resultados con este sistema, debe terse en conta o seguinte: a entrada de esterco realizarase por debaixo da capa superior para reducir os cheiros e mellorar o proceso, evitar a presenza de bactericidas xa que poden provocar a paralización do proceso impedindo a decantación, a fosa deberá ter unha capacidade tal que permita manter o líquido 30 días como mínimo (pode variar en función dascaracterísticas do esterco), a saída de líquido deberá ser continua e os sedimentos da capa inferior deben retirarse periodicamente. Trátase dunha técnica moi simple e con baixo custe de operación. Aínda que este sistema presenta a vantaxe de ser barato en relación con outros sistemas de separación, o sedimento obtido conta cun alto contido en humidade e baixo contido en materia seca (8-12%) o que fai necesario un proceso complementario de deshidratación ou secado (2). A eficiencia de separación pode mellorarse mediante a adición de axentes de coagulación/floculación á suspensión. Para conseguir un residuo sólido con baixo contido en humidade precísase a utilización de separadores mecánicos.

2) Tamizado:

-Tipo de esterco: Vacún e porcino. -Contido en sólidos: Tecnoloxía non recomendable para contido en sólidos totais no esterco de entrada >6%. -Tamaño de poro do tamiz: Con esterco porcino, tamices con tamaños de poro <0,5 mm causa continuos problemas operativos. Con esterco vacún, normalmente empréganse tamices de 1,5-1,7 mm. No caso dos tamices fixos, é un sistema moi utilizado para separar as partículas fibrosas e grosas do esterco vacún. Ten como principal inconveniente a obstrución do tamiz de maneira que necesita un sistema de retirada adicional na parte inferior, e que o tamiz debe ser limpado con frecuencia para manter a eficacia do sistema. Esta eficacia varía tamén co tipo de esterco, pero en condicións óptimas de traballo pode chegar a separar ata o 60% dos sólidos totais presentes no esterco de ganado vacún. Este sistema presenta a vantaxe de ser moi sinxelo e permite o tratamento de caudais elevados, que deberán ser controlados para o correcto funcionamento. Os tamices vibrantes evitan que se produzan problemas de obstrución coma os que ocorren nos tamices fixos. Nestes sistemas, a suspensión de entrada é vertida nun tamiz horizontal, dotado con un motor eléctrico capaz de transmitirlle vibracións a unha velocidade controlada, de forma que os movementos cortos e rápidos fan que os sólidos esvaren ó borde do tamiz mentres que o líquido o atravesa (2). En ensaios realizados con esterco de gando vacún e porcino, con un contido en sólidos entre o 4%-15%, utilizando tamices con malla de 0,75 e 1,5 mm, observaron que o sistema era ineficaz cando os sólidos superaban o 8%, xa que a fracción sólida acumulábase na parte superior do tamiz. Con estercos en torno ó 7% de sólidos, os rendementos son elevados, e poden alcanzar valores de ata o 50%, aínda que diminúen rapidamente a medida que tamén descende a porcentaxe de sólidos. Cun contido do 4% de sólidos, a eficacia descende ata o 15%.

3) Filtro con presión:

-Tipo de esterco: Vacún e porcino. -Contido en sólidos: Tecnoloxía non recomendada cando o contido de sólidos totais no esterco de entrada é menor do 2%. -Presión aplicada: Ao aumentar a presión aplicada aumenta o contido de materia seca na fracción sólida. A eficacia de separación depende do tipo de esterco, do seu contido en sólidos, do tamaño de apertura da criba, do fluxo, da presión e da velocidade de xiro. En probas realizadas con esterco porcino cun 5% de sólidos, logrouse unha eficacia do 67% con cribas de 0,75 mm e do 79% con cribas de 0,5 mm. En caso de esterco de gando vacún, alcanzouse unha eficacia do 24 ó 69% en función do nivel de presión do parafuso, porcentaxe de sólidos e do modelo de separador. Este sistema presenta vantaxes coma obter un sólido bastante seco, contar cun manexo sinxelo e presentar altos rendementos con baixos requisitos de potencia e mantemento en comparación con outras técnicas de separación S/L. Sen embargo, en estercos diluídos poden xurdir problemas como os de caer líquido na pila do sólido.

4) Centrifugación:

-Tipo de esterco: Vacún e porcino e dixerido procedente da dixestión anaerobia. -Contido en sólidos: A eficiencia de separación aumenta co incremento do contido de materia seca (MS) do esterco. Tecnoloxía non recomendable para contidos de sólidos totais no esterco de entrada >10%. -Velocidade: O aumento da velocidade da centrífuga aumenta o contido de MS da fracción sólida, aínda que non ten efectos na separación de K e N. -Tempo de retención: Un aumento do tempo de retención cunha tasa de alimentación volumétrica reducida, aumenta a eficiencia da separación do esterco. O proceso de centrifugación é moi empregado na industria para a deshidratación de fangos (principalmente en estacións depuradoras de augas residuais), obténdose bos rendementos e eficacia de separación. No sector gandeiro non son moi empregados debido a que os custes enerxéticos e de mantemento son elevados, polo que soamente resulta competitivo en plantas con capacidade superior a 20.000 m3/d. Coma principal vantaxe deste tipo de sistemas atópase a súa sinxeleza e robustez.

Custos das principais técnicas de separación sólido-líquido:

-Separación por tamizado:

Custos de implantación: Un tamiz fixo pode ter un custo entre 3.500 – 8.000€. Un tamiz vibrante entre 15.000€ e 18.000€

-Filtro banda:

Custos de implantación: Custo medio-alto. Entre 25.000-125.000€ dependendo das dimensión e tipo de separador Custos de aplicación do xurro: 1,5€/tonelada de xurro de entrada

-Tamiz rotativo:

Custos de implantación: En torno a 25.000€ para un sistema de tratamento de 2-3 m3/h Custos de aplicación do xurro: En torno a 0,35€/m3

-Separación de parafuso prensa:

Custos de implantación: Entre 17.000 e 21.000€. Na explotación de Calldetenes (Barcelona), para un tratamento de 10.000m3 de xurros estímase un coste de 28.000€ Custos de aplicación: Entre 0,5 e 0,9 €/m3 de xurro de entrada. Na explotación de Calldetenes (Barcelona), para un tratamento de 10.000m3 de xurros estímase un coste de 0,66 €/m3

-Separación por centrifugación:

Custos de implantación: Custo medio-alto. Entre 40.000- 60.000€ para un sistema de 1,5-2 m3/h. Custos de aplicación: Entre 0,6-2,3 €/m3

Aplicación na gandería SAT O Chope:

No caso da gandería que participou no proxecto, SAT O Chope, ten 220 cabezas de gando vacún e produce anualmente máis de 7.000 m3 de xurros. O contido aproximado en materia seca é de 10.2% polo que un sistema de tamizado ou de centrifugación non serían axeitados. Tendo en conta o concepto de traballar mantendo os costes operativos e de implantación nun rango baixo, é preciso a procura dun sistema que resulte económico. Neste caso, recomendóuselle a selección dun sistema separador de parafuso prensa.

Francia, primeiro produtor agrícola da Unión Europea, é o segundo emisor de amoníaco, correspondendo o 42% das emisións á gandaría bovina, tanto de carne como de leite. O seu obxectivo é reducilas nun 13% para o ano 2030 con respecto aos niveis de 2005. Neste sentido, o plan nacional de redución de emisións de contaminantes atmosféricos (AEE) do Goberno francés contempla as seguintes medidas:

1) Redución da volatilización do NH3 ligada ao esparexido de fertilizantes:

-Promover os sistemas para espareer o xurro que emitan menos amoníaco ou en enterrado do mesmo, co obxectivo de suprimir o esparexido mediante sistema con prato ou abanico para o ano 2025, tendo en conto en todo caso os riscos para a calidade dos solos (zonas con pendente, con chans pedregosos...etc). -Fomentar a súa substitución por formas de fertilizantes minerais menos emisores e, adaptando as prácticas e métodos de subministración: En concreto, exponse a autorización para utilizar urea en determinadas condicións, a partir da campaña 2019-2020, co fin de limitar, de febreiro a abril, a súa volatilización, segundo os termos definidos nunha guía nacional de boas prácticas agrícolas. -Limitar a queima de residuos agrícolas ao aire libre.

2) Avaliar e reducir a presenza de produtos fitosanitarios no aire:

- Lanzar unha campaña exploratoria e despregar vixilancia a longo prazo e dirixida sobre sustancias prioritarias.

3) Apoiar ao sector gandeiro para reducir as emisións de amoníaco:

-Axudar aos investimentos para reducir a volatilización do amoníaco na gandaría e ao esparexer fertilizantes. Para iso traballarán na implementación dun fondo de financiamento da transición enerxética de 10 millóns de euros en axudas para financiar proxectos para reducir a volatilización de NH3. - Proxectos piloto de difusión de tecnoloxías e prácticas eficientes: Execución da convocatoria de proxectos "Agr'AIR", cofinanciada por ADEME (10 millóns de euros) e MAA (10 millóns de euros a través de PCAE); promoción de operacións colectivas con miras a difundir e implementar accións reproducibles e duradeiras para reducir as emisións de NH3 e / ou partículas (1ª edición en 2017).

4) Desenvolver e difundir boas prácticas agrícolas en favor da calidade do aire:

-Publicación dunha guía de boas prácticas para reducir as emisións de NH3 segundo o previsto na directiva europea "NEC". - Estudo da integración de criterios a favor da calidade do aire nas diferentes etiquetas. -Capacitación dos diversos actores do mundo agrícola en boas prácticas -Integración da calidade do aire no sistema agroecológico -Desenvolvemento con organismos intermediarios dunha estratexia francesa para integrar mellor a calidade do aire na próxima PAC.

5) Desenvolvemento dunha guía de boas prácticas agrícolas, difundindo as mellores prácticas agrícolas para reducir as emisións de amoníaco

6) Axudas modernización de naves e equipamento gandeiro para reducir as emisións de amoníaco:

-Para cubrir pozos de xurros: elegible para o plan de modernización de naves gandeiras (PMBE) desde 2012, logo para o PCAE. -Para o desenvolvemento de equipos esparcidores: máis eficientes e menos propicios á volatilización de partículas (mangueiras, etc.).

Descarga aquía a guía do goberno francés para reducir as emisións de amoníaco nos distintos sectores gandeiros

A Xunta presentará un total de 22 alegacións ao proxecto de decreto estatal sobre nutrición dos solos agrarios, co fin de adaptalo ás explotacións galegas e reclama, ao tempo, a súa implantación gradual para non prexudicar o sector. Así o explicou hoxe en rolda de prensa o conselleiro do Medio Rural, José González, quen esixiu que se teñan en conta as particularidades de Galicia na aplicación desta norma. González, que estivo acompañado polo director xeral de Gandaría, Agricultura e Industrias Agroalimentarias, José Balseiros, destacou que estas son alegacións elaboradas polo Goberno galego tendo en conta tamén as achegas das organizacións profesionais agrarias representadas no Consello Agrario, así como as máis representativas da Cornixa cantábrica. O conselleiro advertiu que estas alegacións están feitas “desde a responsabilidade e na defensa dos nosos agricultores e gandeiros, sempre respectando e compartindo a preocupación polo medio ambiente que se aprecia no espírito desta norma”. Ao tempo, amosou a súa preocupación porque -advertiu- “a proposta do Ministerio de Agricultura non ten en conta as particularidades de Galicia e das nosas explotacións, que poderían sufrir un prexuízo moi superior ao beneficio ambiental que se pretende”.

Condicionantes naturais

Nesta liña, o titular de Medio Rural demandou unha maior flexibilidade nas esixencias desta norma ás pequenas explotacións de Galicia, tendo en conta diferentes factores, como son os condicionantes naturais do país. Así, referiu entre eles a orografía accidentada, a climatoloxía atlántica ou a existencia de numerosos canles fluviais. Tamén, a escasa base territorial da maioría das explotacións galegas, formada ademais por moitas parcelas de pequeno tamaño e a especialización do noso sector agrario na produción leiteira. Por iso, engadiu, a Xunta entende que a redución nas emisións de amoníaco e no lavado de nitróxeno nos solos agrarios atribuídas á gandaría en xeral están sobrevaloradas no caso de Galicia, especialmente no que atinxe ao sector do vacún. Ademais, o conselleiro xustificou esa demanda de flexibilizar as esixencias do real decreto porque as explotacións da comunidade teñen, en moitos casos, unha importante porcentaxe de pastoreo na súa actividade. Advertiu que, polo tanto, a súa viabilidade podería verse comprometida pola perda de axudas da PAC, ao non cumprir a condicionalidade, e polos propios custos derivados da aplicación da norma. Nesta liña, González trasladou que o Ministerio parte de datos incorrectos para facer os cálculos de emisións do sector de vacún de leite, xa que non aparece información sobre o tempo que pasan as vacas e a recría de leite en pastoreo. Isto, dixo, incumpre as directrices metodolóxicas internacionais que obrigan a separar adecuadamente as deposicións do gando fóra ou dentro da granxa e, polo tanto, este incumprimento metodolóxico é moi prexudicial sobre todo para as ganderías máis extensivas e ecolóxicas de Galicia e da Cornixa Cantábrica. Engadiu, ademais, que o fomento do gando en pastoreo está considerado como unha das mellores técnicas para reducir as emisións de amoníaco. Neste contexto, José González pediu “proporcionalidade” nas cargas que impón o borrador canto á capacidade contaminante do esterco (por exemplo, porcino fronte a vacún), o tamaño das parcelas (latifundios fronte a minifundios), a pendente media dos predios ou a produción total de xurros da explotación. Reclamou ademais unha discriminación positiva para as explotacións con produción ecolóxica, por coherencia cos obxectivos do real decreto. Dentro desa necesidade de adoptar todas estas medidas de xeito gradual e adaptado a cada territorio, o conselleiro dixo que cómpre ter en conta factores como os investimentos que deberán acometer os agricultores e gandeiros, a dispoñibilidade limitada no mercado dos equipos de aplicación dos xurros e o encarecemento destes equipos por mor do aumento da demanda. Por este motivo, demandou a garantía de liñas de axudas aos investimentos, que permitan a súa viabilidade económica. En relación con este asunto, González lembrou que Galicia xa está a traballar nun proxecto de economía circular, que inclúe a xestión dos xurros excedentarios das explotacións e considerou que este tipo de actuacións ten que ser apoiado por todas as Administracións. Ademais, neste mesmo contexto, recordou que a Estratexia de dinamización do sector lácteo da Xunta incorpora tamén unha serie de medidas para impulsar accións de economía circular nas explotacións e máis concretamente para abordar a xestión e o correcto tratamento dos xurros. A maiores, lembrou que a Xunta traballa na redacción da futura lei galega para a xestión integral das dexeccións gandeiras, co obxectivo de ordenar a súa produción, recollida, transporte e almacenamento, sempre partindo do feito de que os gandeiros van poder facer auto-aplicacións dos xurros. Por todas estas consideracións económicas, sociais e ambientais, o Goberno galego entende que non é o momento de aprobar esta nova norma, subliñou o conselleiro, quen engadiu que estamos nun intre de indefinición da futura PAC e aínda non están validados os ecoesquemas propostos por Galicia que deber servir de base para as pretensións deste real decreto.

Detalle das alegacións

En base a estas reflexións xerais, José González detallou algunhas das alegacións concretas presentadas por Galicia. Entre elas, destacou a necesidade dunha aplicación gradual da prohibición de esparexer o xurro mediante sistema de prato, abanico ou canón. “Deberíase, dixo, comezar polas explotacións de maior tamaño, que son as que máis volume de xurro xeran e acabar coas pequenas, que disporían dun prazo de dous anos para adaptarse”. Tamén debería terse en conta unha gradación segundo o tipo de explotacións (e polo tanto, de residuos), empezando a aplicarse ás de porcino e rematando polas de vacún, engadiu. Sobre a orografía ou o tamaño das parcelas, Galicia propón que esta obriga non sexa de aplicación en parcelas inferiores a 1 hectárea ou con pendente superior ao 15%. Sobre a obriga de que determinadas explotacións conten cun plan de aboado, a Xunta considera que se establecen unhas medidas demasiado esixentes para as pequenas explotacións, polo que debería definirse un límite inferior de tamaño (hectáreas) que exima do cumprimento ás granxas familiares ou de venda directa.

Custo elevado das análises de chans

Outra alegación refírese ás análises de chans que propón o real decreto, e que se aprecia que supoñen tamén un custo elevado para as explotacións. Ademais, o texto fala de parcelas e isto non se considera operativo, porque pode obrigar a realizar centos de análises a unha soa explotación cun gran número de parcelas pequenas. Enténdese que é mellor facer as análises a nivel de explotación en función da súa superficie total, por exemplo. Sobre o establecemento dunha rotación de cultivos de como mínimo un ciclo de tres anos en secano e dous en regadío, esta obriga valórase como demasiado restritiva e por iso proponse fixar as 10 hectáreas como superficie mínima total das explotacións obrigadas a adoptar estas medidas. Ademais, deberían excluírse expresamente destas rotacións os pastos permanentes.

A Consellería de Medio Rural ten previsto regular de forma integral a aplicación dos xurros e estercos que se producen nas explotacións gandeiras de Galicia para previr problemas de contaminación medioambiental e para dar aos produtos agroalimentarios galegos un valor engadido de respetuosos co medioambiente, algo que os consumidores poderán verificar a través da tecnoloxía blockchain. Así se recolle no “Anteproxecto de lei Reguladora do sistema integrado para a xestión de dexeccións gandeiras xeradas en explotacións de Galicia”, a nova norma para regular os xurros e os xurros gandeiros na comunidade e que o Goberno galego prevé que entre en vigor a partir de mediados de 2021, segundo confirman fontes da Consellería de Medio Rural a Campo Galego.

¿Por qué esta normativa e por qué agora?

A xustificación no anteproxecto da lei é clara: “Nos últimos anos obsérvase unha concentración de actividade gandeira intensiva en determinadas comarcas de Galicia. Esta realidade está xerando excedentes de esterco e xurro en determinadas zonas que a agricultura non é capaz de absorber, ocasionando un risco ambiental que é preciso atallar o antes posible, coa finalidade  de previr graves problemas medioambientais que poden derivarse dunha xestión inadecuada de xurros e de esterco tales como a contaminación difusa da auga (eutrofización, contaminación por nitratos e contaminación microbiolóxica), acumulación de fósforo e metais pesados no solo e emisións á atmosfera de amoníaco e gases de efecto invernadoiro, así como a xeración de olores”. O que é un risco inminente xa en determinadas comarcas gandeiras -agravado pola falta de ordenación do territorio que facilite ás explotacións aumentar a súa base territorial- pode, segundo o goberno da Xunta, converterse mediante o envío destes xurros a plantas de tratamento nunha oportunidade, “creando unha fonte recorrente e segura de fertilizantes naturais para as explotacións agrícolas que permita poñer a disposición do consumidor produtos máis seguros e de mellor calidade”. “Non existe posibilidade de non regulación debido ás demandas da Unión Europea relativas á finalidade de reducir a contaminación causada ou provocada por nitratos de orixe agraria e actuar preventivamente contra contaminacións deste tipo. Temos tamén que escoitar o que demanda o consumidor: cada vez pide produtos máis sustentables e con clara información nutricional e de procesos”, subliña José Balseiros. director xeral de Gandaría, Agricultura e Industrias Agroalimentarias da Consellería do Medio Rural

Como funcionará o novo sistema de xestión dos xurros gandeiros en Galicia?

Neste sentido, o novo sistema de xestión de xurros e estercos gandeiros que pretende implantar o goberno da Xunta funcionaría do seguinte xeito: -Instalación dunha aplicación informática en todas as explotacións agrogandeiras de Galicia para controlar os xurros e os estercos que producen e onde os aplican:  “Farémolo mediante unha aplicación informática na que estamos a traballar e que se lle facilitará aos titulares das explotacións agrogandeiras, que nos permitará á Xunta saber en todo momento o tipo de cultivo que fai cada explotación, a superficie que ten e o gando co que conta. E en base a iso ímoslle dicir canto xurro ou esterco pode aplicar e en que momento”, explica José Balseiros. O obxectivo é evitar, por exemplo, unha aplicación excesiva de xurros na mesma parcela, o que pode levar a contaminación por nitratos das augas e emisións de amoníaco á atmósfera. “Desta forma saberemos canto xurro pode botar cada explotación, en que momento e para que cultivos”, avanza o director xeral de Gandaría, Agricultura e Industrias Agroalimentarias. -Para as ganderías que producen máis xurro do que poden aplicar: Para aquelas explotacións que teñan un exceso de xurro ou de esterco, en base á base territorial e aos cultivos dos que dispoñen, terán que entregalo á Xunta de Galicia para a súa xestión. Serán recollidos en camións cisterna e levados ás 4 plantas de tratamento iniciais situadas nas comarcas de O Deza, Vilalba-A Pastoriza, A Limia e Xallas-Mazaricos, as comarcas de maior carga gandeira de Galicia neste momento. “Os camións cisterna que recollan ese excedente nas granxas levarano á planta máis cercana. Nun primeiro momento separarase a parte líquida da sólida, o que supón entre o 18 e o 20% do xurro. Posteriormente, esa parte será secada e compostada con galiñaza e con biomasa forestal triturada para producir un abono orgánico de alta calidade e óptimo para aplicar na agricultura, que se porá á venda para os agricultores a prezo de custo. En canto á fracción líquida, será sometida a varios tratamentos, incluída de ósmose, de forma que o 57% da mesma sairía como auga totalmente depurada para verter aos cauces e o arredor do 15% restante estase a estudar diversas fórmulas, dende sometela a un proceso de evaporación a vendela como fertilizante líquido”, avanza José Balseiros. “En todo caso, -matiza- deixamos aberta na lei o tipo de tecnoloxía a empregar nas plantas, para adaptarse á tecnoloxía máis rendible no momento en que se constrúan as plantas”. Nunha segunda fase, construiranse plantas de tratamento de xurros a nivel local e adaptadas ás necesidades de cada explotación. “Por exemplo, para granxas de porcino de nais sería interesante xerar con eses xurros calor para calefacción. A nosa intención é subvencionar esas plantas de tratamento de proximidade, priorizando a aquelas gandeirías que se agrupen”, explica o director xeral da Consellería de Medio Rural.

Quen pagará as plantas e o tratamento dos xurros?

Sobre o custo deste sistema de tratamento, Balseiros recoñece que “é elevado”: Entre 120 e 140 millóns de euros para a construción das 4 plantas iniciais e do sistema de recollida, que sería fianciado polas empresas adxudicatarias, ás que a Xunta lles pagaría un canon anual. ¿Por qué se elixiu este sistema orientado á xeración de compost e non á producción de enerxía eléctrica mediante biogás, o máis empregado ata agora en España?: “Estivemos vendo as distintas plantas e modelos de tratamento dos xurros gandeiros que hai en España e en Francia, Irlanda, Alemaña e Holanda e decantámonos polo sistema implantado neste último país por ser o máis viable económicante, pois non depende das axudas do goberno á electricidade e ademáis servirá para fornecer de fertilizante orgánica a toda a superficie abandonada que queremos poñer a producir coa Lei de recuperación e posta en valor da terra agraria de Galicia”. Canto pagará o gandeiro porque lle traten os xurros? “En Holanda cobran ao gandeiro 27 euros por metro cúbico tratado, un prezo que en Galicia non sería viable para as explotacións gandeiras”, recoñece. Neste sentido, a Consellería de Medio Rural pretende sufragar o tratamento través dun ecoesquema, unha axuda específica para mellorar a sustentabilidade mediombiental que prevé incorporar a nova PAC. “Xa llo planteamos tanto ao FEGA como ao Ministerio de Agricultura para incluílo, a maiores do que nos corresponde, no vindeiro Programa de Desenvolvemento Rural de Galicia”, asegura José Balseiros. “Desta forma -engade- o que se lle cobre á explotación por xestionar eses xurros será subvencionado en gran medida, senón na súa totalidade, por ese ecoesquema, dando unha prima ben por cabeza de gando ou por metro cúbico xestionado”. “Queremos que o coste sexa mínimo para o gandeiro”, subliña. A Consellería de Medio Rural confía en contar con esta axuda para o ecoesquema: “Presentámoslle o proxecto ao FEGA e ao Ministerio de Agricultura e vírono con moi bos ollos, e mesmo queren exportalo a outras Comunidades Autónomas. Cremos que vai contar tamén co apoio da Unión Europea”, avanza o director xeral de Gandaría, Agricultura e Industrias Agroalimentarias.

Cando se prevé que entre en funcionamento?

O “Anteproxecto de lei Reguladora do sistema integrado para a xestión de dexeccións gandeiras xeradas en explotacións de Galicia” pasou xa a fase de exposición pública no Portal da Transparencia, onde recibiu 12 achegas. “Unha vez presentado no Consello Agrario, traballamos co horizonte de que en 6 ou 8 meses nos gustaría que a lei estivese aprobada, e a partir de aí empezar coa declaración de servizo público e tramitación da licitación”, informa José Balseiros. “Aquilatando moito as cousas -engade- estaríamos con entre 5 e 6 meses máis e a partir de aí deberíamos ter funcionando todo". É dicir, sobre mediados do ano 2021 debería comezar a funcionar en Galicia o novo sistema de control e xestión dos xurros e estercos gandeiros.

Obxectivo: A Xunta quere implantar un sistema de blockchain para darlle máis valor aos produtos agroalimentarios galegos

Esta nova normativa enmárcase dentro dunha estratexia global do goberno da Xunta para que “todos os produtos agroalimentario galegos ofrezan ao consumidor información verificada e contrastable de sustentabilidade medioambiental, ademáis de benestar animal e de calidade nutricional, que é o que demanda o mercado”, subliña José Balseiros Neste sentido, avanza que “estamos a traballar nunha especie de blockchain que ofreza ao cliente toda esa información”, escaneando co seu teléfono móbil no liñal do establecemento comercial a etiqueta de barras ou un código QR do produto en cuestión.