O aproveitamento da terra para a produción de forraxes de alta calidade na propia explotación é un elemento chave na economía das explotacións leiteiras, toda vez que con prácticas de manexo adecuadas, as forraxes producidas nas explotacións constitúen a fonte de alimentos máis barata para a produción de leite. A produción propia aínda ten máis importancia nas granxas de produción ecolóxica, polo alto custo dos insumos alimentarios utilizados neste tipo de produción. Por outra parte, é de interese avaliar o cultivo de forraxes en sistemas de produción ecolóxica, sobre todo en zonas de produción intensiva, como é o caso dos regadíos da zona da Limia. O obxectivo do campo de demostración foi avaliar o rendemento e o valor nutricional do cultivo ecolóxico de tres especies forraxeiras de verán (millo, pasto do Sudán e un híbrido de sorgo x pasto do Sudán) en condicións de regadío no interior de Galicia, constituíndo a primeira dunha serie de accións destinadas a implantar alternativas forraxeiras ecolóxicas para a produción de leite nesta zona. A colaboración e a realización de demostracións nas terras da explotación leiteira “SAT Torneiros” situada en Allariz, forman parte do conxunto de accións de desenvolvemento e transferencia que se veñen realizando dende o Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM) nos últimos anos en varias explotación galegas. Estas accións se desenvolven no marco do Plan de Transferencia para o apoio ás actividades de demostración e información ao agro galego da consellaría do Medio Rural, cofinanciado co Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (FEADER) incluídas no PDR de Galicia 2014-2020.

Descrición do campo de demostración: 

Localización.- A finca está situada na Lagoa de Antela, na parroquia de Casnaloba (concello de Xunqueira de Ambía), ocupa unha extensión de 8 has das cales dedicáronse para o ensaio 2 has. É chaira e permite a rega, anteriormente estivo a pradeira que foi alzada con labor de vertedeira no mes de maio. Fertilización.- Para a fertilización achegouse xurro da propia explotación a dose de 48 m3/ha, o que supuxo unha achega de 168 UF N/ha, segundo as indicacións do CRAEGA, por baixo das 170 UF N/ha admitidas. Ademais, achegáronse 68-208 de UF P2O5 e K2O respectivamente. A finais de maio aplicouse Nematmyel, un produto ecolóxico con xofre e ferro para combater posibles vermes do chan.

Cultivos: 

No ensaio empregáronse os seguintes cultivos: a) Tres variedades de millo (MAS 37 H, de Maisadour; P9241 de Pioneer, e Amurrio, de Semillas Clemente, con ciclos FAO 300, 200 e 280, respectivamente) sementados a densidade de 100,000 plantas/ha. b) Unha variedade híbrida de sorgo x pasto do Sudán (Advance Gracer, de Rocalba), a dose de 50 kg/ha (190,000 sementes/ha). c) Unha variedade de pasto do (Barsudán, de Semillas Clemente), a dose de 30 kg/ha (210,000 sementes/ha). Cada variedade ocupou 0,4 has nunha única parcela. O resto da finca (5 ha) sementouse con millo da variedade MAS 37 H.

Sementeira: 

Foi realizada a mediados de xuño con sementadora pneumática monogran para o millo en liñas separadas 75 cm e con sementadora mecánica en liñas separadas 12 cm para as sementes de híbrido de sorgo x pasto do Sudán e pasto do Sudán. Coidados culturais.- Para o control de malas herbas no cultivo do millo realizouse un pase de grade de púas de 5 liñas con unha separación entre púas de 2,5 cm, empregando a máquina modelo Vertikator. Este primeiro gradado fíxose o 6 de xullo, cando a planta presentaba un estado de 4-5 follas. Foi algo tarde pero a choiva non permitiu facelo antes. Posteriormente, o 17 de xullo, co millo con 6-7 follas, realizouse un pase entre liñas con escardadoras “cola de anduriña” e aporcado das liñas, utilizando unha máquina modelo Guerra. Polo que respecta aos cultivos do híbrido de sorgo e pasto do Sudán e do pasto do Sudán, non se realizou ningunha labor mecánica de escarda pois as doses de sementes empregadas e a escasa separación entre liñas considerouse suficiente para un axeitado control da vexetación adventicia. A montaxe e activación da rega por goteo foi realizada a partir da finalización do primeiro gradado do terreo, desde o final da primeira semana de xullo até comezos de outubro, seguindo unha instalación estándar con separación de 150 cm entre liñas de goteiros. Momento da colleita.- Unha parte do cultivo do pasto de Sudán foi aproveitada en dous cortes, dada a capacidade de rebrote desta planta, a fin de comparar os resultados da estratexia de dous cortes coa dun único aproveitamento. O primeiro corte do pasto de Sudán se fixo, tras retirar as mangueiras portagoteiros, cando a planta alcanzou o metro de altura a finais de xullo, efectuando-se un presecado de 24 h seguido do rotoempacado e encintado con film plástico. Unha vez finalizado volvéronse estender as mangueira de rega. Os cultivos de millo, do híbrido de sorgo x pasto de Sudán, o rebrote (2º corte) do pasto de Sudán e o resto da superficie desta especie aproveitada en corte único foron colleitados o día 9 de outubro. Estado do cultivo na colleita.- As variedades de millo presentaban unha liña de leite entre 1/3 e 1/2 do seu percorrido, a inflorescencia do híbrido de sorgo x pasto do Sudán mostraba o grao pastoso e a de pasto de Sudán de primeiro corte presentaba gran vítreo. As plantas de segundo corte do pasto de Sudán estaban en estado de enchido do gran, en estado leitoso-pastoso. Control da produción.- En tódolos casos foi medida a produción por hectárea mediante a pesaxe de toda a forraxe extraída das parcelas. Se tomaron mostras representativas para as determinacións de materia seca e análises de valor nutricional no laboratorio. Incidencias no cultivo.- A variedade de millo Amurrio foi atacada polo porco bravo, que mostrou unha especial apetencia por esta variedade e reduciu o rendemento nun valor estimado do 30-35%, razón pola cal non se ten en conta nesta análise. Por outra banda, cómpre facer notar que o híbrido Sorgo x Pasto do Sudán foi afectado polas treboadas de mediados de verán, provocando o envorcado de parte das plantas, que non impediu a sua recollida, pero que minguou a produción deste cultivo.

Resultados:

Na táboa 1 móstranse os resultados de rendemento e valor nutricional dos diferentes cultivos, comparando os valores medios obtidos coas variedades de millo P9241 e MAS37H, coa de pasto de Sudán (Barsudán) e coa do híbrido de sorgo x pasto do Sudán (Advance Grazer). Na taboa 2 móstranse os valores produtivos e nutricionais do pasto de Sudán colleitado en dous cortes e os valores agregados para este aproveitamento.

Táboa 1.- Rendemento e valor nutricional dos tres cultivos de verán aproveitados nun único corte a comezos de outubro: 

Táboa 2.- Rendemento e valor nutricional do pasto do Sudán colleitado en dous cortes: 

Os ensaios en imaxes:

Anterior

Siguiente

Parcela de millo en ecolóxico na Limia

Resumo: datos a ter en conta

-1)Rendementos: 16 toneladas de materia seca por ha no millo O rendemento medio do millo acadou case 16 t MS/ha, mentres que o do pasto do Sudán e o do híbrido de sorgo x pasto do Sudán foi moi semellante, estando no entorno das 12 t MS/ha. Novamente nesta avaliación o millo mostra a súa superioridade produtiva con respecto a cultivos de verán alternativos, obtendo-se aproximadamente un 30% máis de MS/ha para o millo comparado coas outras dúas especies. En avaliacións de produción de distintas variedades de millo cultivados en sistemas convencionais en condicións de regadío realizadas polo CIAM son habituais rendementos de 18-20 t MS/ha para o millo, polo que cabe cualificar como moi satisfactorio o rendemento obtido no campo de cultivo ecolóxico para esta especie, dada a limitación de inputs (en particular fertilizante) neste sistema. Igualmente, a produción acadada polo pasto do Sudán e o híbrido de sorgo x pasto do Sudán aproxímase aos valores observados nestas especies en sequeiros húmidos, que se sitúan arredor das 12-14 t MS/ha.

No pasto de Sudán e no híbrido de sorgo x pasto do Sudán o rendemento foi dunhas 12 ton de MS/ha

2.- Calidade nutricional: Un 27,8% de amidón no caso do millo A calidade nutricional media do millo foi moi superior á do pasto de Sudán, mostrando o híbrido de sorgo x pasto de Sudán un comportamento intermedio entre ambos. O contido en fibra (FAD, FND) do millo foi claramente inferior aos das outras dúas especies, mentres que o de amidón (27.8 %MS) practicamente multiplicou por tres aos valores do pasto de Sudán e do híbrido de sorgo x pasto de Sudán (8.0 e 11.0 %MS), respectivamente). Todos os cultivos tiveron baixos valores de proteína, se ben o do millo (PB 6.6 %MS) foi novamente superior aos outros cultivos. 3.- Dixestibilidade: O pasto de Sudán presenta a menor dixestibilidade Como consecuencia do alto contido en fibra, a dixestibilidade do pasto de Sudán foi moi baixa (DMO 49.4%), inferior á do híbrido de sorgo x pasto do Sudán (DMO 59.9%) e sobre todo á do millo (DMO 69.1%), claramente superior á dos outros cultivos. Consecuentemente, o valor enerxético do pasto de Sudán foi moi pobre (menos de 0.60 UFL/kg MS) seguido do híbrido de sorgo x pasto de Sudán (0.73 UFL/kg MS), ambos contundentemente superados polo millo (0.90 UFL/kg MS). 4.- UFL por cada cultivo: Desta forma, a extracción de enerxía/ha do millo (14.1 mil UFL/ha) practicamente duplicou á do pasto de Sudán (7.1 mil UFL/ha) e foi un 60% superior ao do híbrido de sorgo x pasto do Sudán (8.8 mil UFL/ha). Para avaliar a magnitude das diferenzas, abonda lembrar que unha unidade de UFL/kg MS se corresponde á enerxía que para a produción de leite proporciona un kg de cebada estándar. 6.- Produción de proteína: Debido ao moi baixo valor de proteína do pasto de Sudán en corte único, a produción de proteína do millo (1029 kg PB/ha) duplicou á do pasto de Sudán (492 kg PB/ha) e foi un 50% superior ao do híbrido de sorgo x pasto de Sudán (675 kg PB/ha). 7.- O pasto de Sudán aproveitado en dous cortes aumenta a extracción de proteína por hectárea, pero reduce a de materia seca e de enerxía: O aproveitamento do pasto de Sudán en dous cortes fronte a un único corte reduciu o rendemento pero mellorou a calidade da forraxe. A produción agregada dos dous cortes é un 50% inferior para o rendemento en MS e un 36% inferior para a enerxía neta pero aumenta un 35% a produción de proteína/ha, debido ao moi baixo valor proteico do pasto do Sudán colleitado en corte único.

Conclusión e seguintes actividades:

A produción de forraxes en regadío ten custos elevados, polo que cómpre utilizar especies de alta produtividade e elevado valor nutricional. Neste sentido, parece claro que o millo é a especie adecuada para conseguir ambos obxectivos. Sen embargo, para manter a produtividade do cultivo, cómpre establecer rotacións que diminúan a presenza de malas herbas no terreo e manteñan un adecuado nivel de saúde do solo. Con este propósito, na superficie ocupada polos cultivos de verán sementouse a mediados deste mes de outubro unha mestura de trevos anuais con raigrás híbrido para ser colleitada nun único aproveitamento a finais de abril, con tempo suficiente para a sementeira do millo. Coa implantación do cultivo de inverno preténdese incrementar a produtividade da rotación, mellorar o manexo ambiental dos fertilizantes e do solo e facilitar as condicións do seguinte cultivo de verán.

O xirasol e o sorgo se caracterizan por ser plantas que, comparadas co millo forraxeiro, son de ciclo máis curto, o que proporciona flexibilidade para o encaixe na rotación, sendo á vez menos exixentes en canto a fertilidade do solo e tolerando mellor o estrés hídrico no período de verán. A pesar do seu menor rendemento, estas características fan que sexan unha posíbel alternativa ao cultivo de millo forraxeiro en determinadas circunstancias, como pode ser as zonas do interior de Galicia onde as precipitacións poden ser un limitante para dito cultivo. Ademais, nos últimos anos incrementouse o interese por estes dous cultivos para ensilar, debido aos reiterados baixos rendementos de millo forraxeiro obtidos en fincas motivados, entre outros aspectos, pola reiteración de escasas precipitacións durante o verán. Por outra banda, os requirimentos de diversificación de cultivos durante o período de verán impostos para o cobro do chamado “pagamento verde” da PAC, ten tamén estimulado a demanda de información acerca da produtividade e o valor nutricional de outros cultivos de verán alternativos ao millo. No Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo realizáronse diversos estudos acerca do comportamento do xirasol e sorgo como forraxeiras de verán para ensilar, sendo recollida información de diferentes aspectos relativos ás características agronómicas, produtivas e nutricionais do cultivo do xirasol para ensilar. A conclusión é que poden ser interesantes polo seu rendemento e composición química para ser cultivados no interior de Galicia naqueles lugares onde o millo non teña unha boa resposta por mor da falta de auga. A fin de ampliar a información sobre estes cultivos, adaptada a zonas de altitude media da Galicia interior, realizouse un campo de demostración, dentro do Programa de Transferencia Tecnolóxica da Consellaría do Medio Rural, para evidenciar a variabilidade no comportamento produtivo e no valor nutricional de distintas variedades de sorgo e de xirasol cando se cultivan en secaño e regadío durante o verán. Neste sentido, o Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), en colaboración coa Cooperativa ICOS e a Fundación José Luis Taboada (FJLT) celebraron recentemente unha xornada no Pazo de Cartelos (Carballedo-Lugo) onde se expuxeron os resultados do campo de demostración.

Datos do cultivo

Variedades: Como punto de partida, no caso do xirasol (Helianthus annuus L.) comparáronse tres variedades: Pioneer PR63 (Aceite), ES Shakira (Aceite) e Rumbosol 91 (“Forraxeira”). E para o sorgo (Sorghum bicolor (L.) Moench) as tres variedades que se ensaiaron foron a Alfa (Grao), Ascoli (Grao) e a Pioneer PR849F (“Forraxeira”). Fertilización e sementeira: A fertilización de fondo que se aplicou foi 533 kg/ha de complexo 15-15-15 (80 ud N + 80 ud. P2O5 + 80 ud. K2O)/ ha. A densidade de sementeira (con liñas a 80 cm) foi no caso do xirasol de 80 mil sementes por hectárea e no sorgo 150 mil sem/ha. A data de sementeira foi tardía, realizándose o 28 xuño 2016 para tódalas variedades. En canto aos herbicidas, no xirasol aplicouse Aclonifen 60% (Challenge) preem e no sorgo Dimetenamida-P 25% +Pendimetalina 25% (Wing-P) postem. Colleita: O momento de corte para o xirasol foi catro semanas despois da floración e no caso do sorgo cando os graos da panocha se atopaban nun estado pastoso vítreo. Rega: Catro bloques do ensaio, contendo as seis variedades ensaiadas, foron regados a manta seguindo as prácticas agronómicas habituais da zona. Outra réplica de catro bloques semellantes foron cultivados sen rega.

Diferenzas de comportamento dos cultivos en secaño e en regadío:

Tal e como se reflicte no seguinte cadro, as diferenzas de rendemento do sorgo e do xirasol, e en especial no primeiro, son moi notables segundo o cultivo dispoña ou non de subministro de auga durante o verán. Así, o rendemento do sorgo variou de media desde as 10,77 toneladas de materia seca por hectárea (t MS/ha) en regadío ás 5,49 t MS/ha en secaño (96% de variación) e, traducido en kilos de proteína bruta por hectárea (kg PB/ha) a produción variou desde os 745 kg PB/ha en regadío fronte aos 389 kg PB/ha en secaño. No caso do xirasol as diferenzas de rendemento con rega e en secaño tamén son notables: 9,72 t MS/ha no primeiro caso fronte a unha media de 5,87 t MS/ha no cultivo en sequeiro, representando un 66% de variación, que se incrementa ao 81% se se compara a produción de proteína obtida con e sen rega: 801 fronte a 442 kg PB/ha.

Diferenzas medias de rendemento segundo a variedade

a) Xirasol: As variedades Rumbosol-91 (forraxeira) e ES-Shakira (aceite) foron as que acadaron maiores rendementos con valores medios de 8,63 e 8,40 tMS/ha, respectivamente, fronte ás 6,35 da Pioneer-PR63 (aceite). É dicir, arredor dun 50% de diferencia. En Kilos de proteína bruta o maior rendemento foi para a Es Shakira, con 706 kilogramos por hectárea, fronte aos 614 da Rumbosol 91 e o 546 da Pioneer P63. b) Sorgo: A variedade máis produtiva foi a Pioneer PR849F (forraxeira) con 11,45 t MS/ha, seguida das dúas de grao, Alfa con 7,14 t MS/ha e da máis precoz Ascoli con 5,79 t MS/ha. Como se observa, a variación de rendemento acada practicamente o 100% entre a máis e a menos produtiva. A extracción de proteína por hectárea seguiu a mesma tendencia, con valores de 659 kg PB/ha para PR84F, 561 kg PB/ha para Alfa e 481 kg/ha para Ascoli. Unhas diferenzas de rendemento segundo a especie e a variedade que tamén se trasladan ao comparar a produción en regadío e en secaño:

Conclusións: 

Como resumo da exposición e do debate foron trasladadas ao auditorio as seguintes Conclusións: -A produtividade do millo como cultivo de verán é claramente superior á de xirasol e de sorgo en condicións de secanos húmidos ou de regadíos. -Na zona interior de Galicia, onde o cultivo de millo en secano foi moi problemático nun verán de escasas precipitacións como o rexistrado en 2016, o cultivo de sorgo en secano permitiu superar as 8 toneladas de materia seca por hectárea coa variedade máis produtiva, mentres que a do xirasol chegou case ás 7 toneladas. -Estes rendementos estiveron influenciados negativamente por unha sementeira demasiado tardía, sobre todo para o sorgo. -A composición nutricional de sorgo e de xirasol é claramente diferente, sendo o sorgo o cultivo máis adecuado para ensilar. -Non se observan claras diferenzas entre a variedade forraxeira de xirasol e a variedade de aceite de ciclo semellante. -A variedade forraxeira de sorgo produce un rendemento por hectárea superior ás variedades de grao, de ciclo máis curto. -Nas condicións da área agroclimática continental do sur da provincia de Lugo, en secano, a rotación de mesturas de raigrás-trevos anuais como cultivo de inverno e de sorgo ou xirasol como cultivo de verán pode producir ao redor do 10 t MS e 1000 kg de PB por hectárea. -As experiencias deben ser repetidas con diferentes xenotipos, en diferentes anos e diferentes ambientes a fin de ampliar a información sobre o comportamento destes cultivos de verán.

Máis información:

Ficha de cultivo do sorgo Ficha de cultivo do xirasol

 

No ano 2015 levouse a cabo por parte da Cooperativa Icos un cultivo experimental dunha mestura de sorgo e xirasol, dous cultivos alternativos para o pago verde da PAC. Trátanse de dous cultivos que son unha opción para  zonas con dificultades (terreos con máis seca no verán), ou como recurso para sementeiras tardías a mediados de xuño, logo de facer dous ou tres cortes de herba. ¿Por que mesturar ambos cultivos? O cultivo de xirasol sementado só ten o principal inconveniente da dificultade de manexo no silo, polo abundancia de aceite, o que dificulta a compactación do mesmo cos tractores. Por outra banda, o xirasol en solitario ten bastante risco de encamado. Combinando os cultivos, xuntamos as vantaxes de ambas plantas e diluímos os seus inconvenientes, xa que o sorgo aporta soporte ao xirasol e máis contido en materia seca para facilitar o ensilado. O resultado é un cultivo denso, xa dende estadios iniciais, podendo chegar incluso a non necesitar tratamentos herbicidas para eliminar competencias. Con isto buscamos gañar rendemento de cultivo e evitar plantas excesivamente altas, que toleran peor o encamado, que teñen peor calidade de forraxe e cuxa colleita é complicada. Debemos de usar variedades ben coñecidas e de ciclos iguais entre sorgo-xirasol para colleitar ambas plantas no seu momento. Abonado: Esta é unha das grandes vantaxes de ambos cultivos en comparación co abonado do millo. Son cultivos non moi esixentes, sendo posible cubrir as necesidades con aportes de xurro. A dispoñibilidade de purín na época de sementeira sole ser boa, posto que xa se comezan a recuperar os niveis nas fosas despois da sementeira do millo. Seguindo as recomendacións do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), estes cultivos poden abonarse en suficiencia aportando 30-40 m3 de xurro de calidade media. O exceso de abonado pode ser contraproducente posto que se se produce un desenrolo excesivo, complicándose as tarefas de recolleita. Analíticas en verde: Foron sacadas mostras da forraxe en verde en cada unha das parcelas do cultivo. En cada unha delas había variacións no estado do cultivo. Na primeira parcela colleitada había predominio de xirasol, con plantas puntuais de sorgo. Analiticamente correspóndese cos datos, posto que a porcentaxe de proteína bruta é inferior ao resto de mostras, e habendo maior contido en FAD (Fibra ácido deterxente, Non desexable), O contido en graxa non foi alto polo atraso na nascencia desta parcela respecto das restantes. Na segunda parcela colleitada había mestura con 2/3 de xirasol e 1/3 de sorgo. Nesta houbo problemas de nascencia irregular, polo que había xirasois xa maduros e outros aínda iniciando a floración. Aínda deste xeito, o cultivo estaba denso e a porcentaxe de proteína bruta do forraxe desta parcela foi do 13.1 % e sendo a FAD bastante máis baixa que un ensilado medio de xirasol. Na última parcela está a mestura ideal, cun equilibrio entre sorgo e xirasol, sendo a nascencia máis regular que nas outras parcelas. Destacar nesta parcela a gran abundancia de folla do sorgo, que axudou a que a porcentaxe de proteína bruta acadada fose do 15.2%, e un nivel de graxa do 6.2 % Cabe destacar que tanto na segunda como na terceira parcela os rendementos por hectárea estimáronse en torno ás 7 toneladas de MS/ha. Analítica do ensilado: PH medio: 3,85 Materia seca: 30,05% Proteína Bruta: 9,6% Fibra Bruta: 26,75% Fibra Ácida: 27,95% Fibra Neutra: 46,6% Almidón: 16,25% Cinzas: 6,0% Materia graxa: 3,0% Despois dos resultados das parcelas experimentais, e analizando os datos obtidos, o cultivo mixto de xirasol e sorgo preséntase como unha moi boa opción para combinar co ensilado de millo.