O equipo veterinario de ADSG AIRA organizou unha xornada formativa no Auditorio de Chantada. Estaba dirixida aos socios/as da ADS de Palas de Rei, Chantada, Carballedo e Taboada. A cita contou con diversos profesionais para abordar a Enfermidade Hemorráxica Epizoótica. Alberto Díez Guerrier, veterinario clínico especialista en rumiantes e profesor asociado de Sanidade Animal da Facultade de Veterinaria da UCM, expuxo a súa charla titulada ‘EHE, un reto para a gandería’, na que abordou a historia da enfermidade, así como a evolución que tivo en España entre 2022 e 2023. Tamén tratou a morbilidade e a mortalidade, ademais das secuelas que deixa nas ganderías. Logo expuxo medidas para o control e prevención, que deben tomarse principalmente desde a administración. Finalmente, tratou os estudos de prevalencia que existen até o momento e reflexionou sobre se diminuirá o problema.

As investigacións que se están desenvolvendo facilitarannos no futuro o manexo da enfermidade con maiores certezas

O seguinte en intervir foi Víctor Collado Alcalá, técnico do departamento de Gandería en Cooperativas Agroalimentarias de España. O seu relatorio centrouse na actualización da situación da EHE en España. Lembrou que, desde a detección da enfermidade hemorráxica epizoótica en novembro do ano 2022, foi necesario pór en marcha unha serie de iniciativas e medidas encamiñadas, por unha banda, a controlar a enfermidade desde un punto de vista sanitario e, doutra banda, a manter a estrutura produtiva e comercial dos sectores afectados por esta enfermidade. Collado incidiu en que o sector, os veterinarios e a administración tiveron que afrontar con bastante descoñecemento o avance e desenvolvemento da enfermidade. Durante a súa charla expuxo algúns dos estudos que se están levando a cabo coa finalidade de abordar a enfermidade no presente e no futuro a curto prazo. “Estes estudos facilítannos o manexo da enfermidade con maior certeza, xa que ata agora hai demasiadas cuestións sen resolver, para os gandeiros son fundamentais”. Xosé Lois Arias Pérez, xefe da área de Servizos Veterinarios de Medio Rural de Monforte de Lemos, foi o encargado de pechar os relatorios con ‘EHE en Galicia’. Lois abordou as condicións para o movemento do gando, os datos que hai en Galicia sobre a enfermidade e as indemnizacións previstas pola Consellería, “que polo momento só cobran polos animais mortos, non os gastos que xeran os animais que sobreviven”. Tamén explicou as colaboracións que hai actualmente co Ministerio de Agricultura, que teñen como finalidade recompilar datos que axuden a coñecer a enfermidade. Finalmente, celebrouse unha mesa redonda na que os gandeiros e acodes asistentes tiveron a oportunidade de resolver as dúbidas que lles xurdiron contorna a esta enfermidade, que provoca gran preocupación no sector.

Andalucía foi en 2023 una das comunidades máis afectadas pola Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE), unha patoloxía emerxente, contra a que aínda non hai vacina en España e que neste 2024 prevese que afecte con maior virulencia a Galicia e as comunidades da cornixa cantábrica. Para coñecer máis sobre a afectación real desta enfermidade falamos con Elvira Muñoz Cardador, veterinaria de SERVET PEDROCHES SL e responsable de vacún de leite na xunta diretiva do  Ilustre ColeGio Oficial de Veterinarios de Córdoba, unha provincia na que se concentra a maior parte da cabana de vacún de leite de Andalucía. -Andalucía foi a primeira Comunidade na que se detectou o virus da EHE en España. Como valoras a afectación á cabana bovina en Córdoba, a provincia con máis cabana de vacún de leite? O ser a primeira comunidade afectada, supuxo inicialmente un maior descoñecemento da enfermidade, pero agora podemos dicir que a afectación foi alta e xeneralizada, en especies cinexéticas, vacún de carne en extensivo e vacún de leite. Na nosa zona, norte de Córdoba, no Valle de Los Pedroches, os primeiros casos centralizáronse entre metade de xullo e agosto, principalmente. -Que che sorprende máis desta enfermidade? O multifactorial que é a enfermidade en canto á sintomatoloxía, e a rapidez no contaxio. -Cales son os principais síntomas clínicos dunha vaca ou tenreiro infectado por EHE que detectastes? En vacún de leite os cadros de tipo catarral foron os máis comúns e iniciais, conxuntivite, lesións en mucosa nasal e oral, edema lingual, inapetencia, febre e pneumonías asociadas. Tamén consecuencias directas como baixada de produción de leite e algúns abortos e en cadros máis graves como enterites hemorráxicas.  En vacún de carne observamos lesións de tipo catarral, principalmente. -Que medidas preventivas eficaces pode adoptar o gandeiro? Dado que a transmisión principal está ocasionada por un vector, o uso de repelentes de insectos e fumigación das zonas de máis risco como esterqueiras, fosas de xurro...etc. -E en canto ao tratamento do animal infectado, que pautas estivestes aplicando? Os tratamentos que aplicamos foron na súa maioría sintomáticos, antinflamatorios, ou específicos de tema dixestivo (coleréticos, ruminatorios..) ou respiratorio fronte a pneumonías secundarias. -A literatura científica fala de que a mortalidade provocada polo serotipo 8 rolda o 3% dos animais infectados. A vosa experiencia na loita contra esta enfermidade en Córdoba confirma esta cifra nas gandarías de vacún de leite? Si, a mortalidade sitúase entre o 2 e o 3%. Porén, a morbilidade; é dicir, o número de animais infectados, é outra cousa... e as súas consecuencias.

“Máis que pola mortalidade, as maiores perdas que ocasiona a EHE son os danos na saúde das vacas infectadas”

-Sen embargo, moitos gandeiros advirten dos abortos, mamites...etc nos animais infectados, moitos dos cales teñen que enviar a sacrificio. Confirmas a gravidade dos danos provocados pola EHE? En que porcentaxe de animais infectados estimas que provoca danos graves que obrigan a descartar o animal? A iso me refiro, existen consecuencias directas que veñen no momento, como perda de produción, abortos...etc. Pero a nivel de granxa as perdas económicas van supor moito máis,  como vacas que polos seus días en leite non recuperan o suficiente ou que abortan,  vacas recén paridas que non chegan ao pico de produción, reabsorcións, mamites,  baixada de fertilidade en machos (refírome a sementais de carne), que xa estamos a observar... etc -As esperanzas están postas no desenvolvemento e comercialización dunha vacina, pero parece que polo menos a curto prazo non se disporá dela en España. Por que? Entendo que no desenvolvemento dunha vacina inflúen moitas cousas, que tipo de vacina, fronte a que serotipo, o laboratorio,  o seu desenvolvemento (3-4  anos), a rendibilidade desta...

“Deberíase facilitar a comunicación de casos á administración”

-Coa EHE xa presente en todo o territorio español, existe moita preocupación entre os gandeiros, sobre como lle afectará ao gando bovino en 2024. Consideras que hai motivos fundados para esta gran inquietude? É unha enfermidade emerxente e descoñecida até agora, que provocou multitude de focos en todo o territorio, hai que darlle a súa importancia, claro. Non se sabe se virá igual o ano que vén, ou virá outro serotipo. -Como valoras a resposta das administracións públicas ante a chegada da EHE? En que considera que sería necesario mellorar? Entendo que se fixeron eco da problemática e están a estudar o tema. Como suxestión persoal, que se facilite a comunicación de casos á administración.

Exemplos de síntomas da EHE (Fotos de SERVET PEDROCHES):

 

A Federación Rural Galega (FRUGA) considera que "as actuais campañas de saneamento que se están a realizar polo país, están levando consigo un importante número de sacrificios de animais, como consecuencia dunha reacción á proba de tuberculose". "Moitos destes animais, cando acoden ao matadoiro e son analizados a través dunha proba postmorten, confírmase que eran animais sans, que non padecían ningún tipo de patoloxía pola cal deberían ser eliminados", advirten. Neste sentido, a FRUGA denuncia que "se trata dun protocolo moi agresivo cos gandeiros e gandeiras, que impide que se realice unha proba de contraste para saber se as reaccións do animal se deben a outro tipo de enfermidades, como pode ser a gripe aviar".  Por último, reclaman que "se bote man doutro tipo de probas desbotando os criterios iniciais das campañas de saneamento que xustificaban a necesidade da erradicación da tuberculose bovina".

O Diario Oficial de Galicia (DOG) publica hoxe a orde de convocatoria das axudas para as agrupacións de defensa sanitaria gandeiras (ADSG) correspondente a 2024, que está dotada cun orzamento de 2.280.000 euros. Estes fondos servirán para financiar o traballo que realizan estas entidades para desenvolver os programas facultativos de prevención e control de enfermidades animais, así como na súa participación na rede galega de epidemiovixilancia deste tipo de doenzas. Os programas de planificación zoosanitaria que se subvencionarán coa esta orde contempla aqueles que se desenvolvan entre o 1 de marzo de 2024 e o 28 de febreiro de 2025. Estes programas reforzan as condicións hixiénicas das explotacións e de benestar animal, elevan o seu nivel produtivo e sanitario e contribúen a acadar un mellor status sanitario para a cabana gandeira galega. O obxectivo último destas axudas é seguir mellorando o estado sanitario das explotacións gandeiras galegas mediante a execución de programas zoosanitarios comúns para a prevención e control de enfermidades dos animais. Ademais, no marco do mercado actual, resulta fundamental manter o devandito estado sanitario, desenvolvendo programas destinados ao control de determinadas doenzas, mellorando a rendibilidade e asegurando a comercialización de animais e dos produtos de orixe animal. As ADSG tamén facilitan o cumprimento da normativa vixente referente á identificación, ao benestar e á sanidade animal. Mediante estas achegas, preténdese avanzar na integración de gandeiros nestas entidades, establecendo axudas proporcionais ao esforzo económico que realizan estas agrupacións nos devanditos programas. A maiores, no contexto do mantemento do nivel da sanidade animal, resulta determinante consolidar esta estrutura asociativa das ADSG, vinculada aos propios gandeiros. Así, entre as enfermidades con programa sanitario nas agrupacións atópanse a rinotraqueíte infecciosa bovina (IBR), a diarrea vírica bovina (BVD) ou a paratuberculose no gando bovino, ovino e cabrún. Tamén están incluídas a enfermidade de Aujeszky, no gando porcino; a salmonelose, nas explotacións aviares; ou a mixomatose e a enfermidade vírica hemorráxica, nos coellos. Ademais, as ADSG poden executar as medidas adicionais en materia sanitaria que sexan necesarias nas explotacións a elas adheridas, segundo as condicións sanitarias da zona e as características particulares de cada agrupación, polo que poden colaborar na vixilancia de enfermidades como a lingua azul ou a enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE) ou na vacinación de lingua azul. As axudas están destinadas a financiar o persoal técnico veterinario das agrupacións, así como os custes do material funxible que utilizan nos programas sanitarios.

Ligazón á orde no DOG

Tras publicarse onte as indemnizacións por mortes de animais ou decomisos a raíz do saneamento gandeiro, incluída a enfermidade epizóotica hemorráxica (EHE), hoxe O Diario Oficial de Galicia (DOG) publica a orde mediante a cal se destinan 125.000 euros para axudas de compensación complementarias por lucro cesante derivado de baleiros sanitarios e reposición de gando</strong>. As destinatarias destas achegas son as explotacións de gando bovino, ovino e cabrún, rexistradas en Galicia, nas que por orde da autoridade competente se levou a cabo o sacrificio obrigatorio ou destrución de animais, en execución de programas ou actuacións sanitarias de vixilancia, loita, control ou erradicación das súas enfermidades; como a tuberculose, a brucelose ou a lingua azul, entre outras. As axudas complementarias por lucro cesante están destinadas a compensar o período de inactividade das explotacións nas que se determina o seu baleiro sanitario (sacrificio de todo o gando), subvencionándose, en base ás marxes brutas medias das diferentes actividades produtivas, tanto o período de corentena (dende o sacrificio ata que a Consellería do Medio Rural autoriza a incorporación de novos animais), como os tres meses posteriores, no caso de que o gandeiro non repoña nese tempo o gando. As axudas á reposición están destinadas á compra de animais para repoñer aqueles que se sacrificaran por resolución da Consellería, en aplicación dos programas oficiais. Posibles beneficiarios Poderán verse beneficiadas por estas axudas todas aquelas persoas (físicas e xurídicas) e as entidades que sexan titulares das explotacións afectadas. Neste sentido, teñen por obxecto compensar as importantes perdas ocasionadas como consecuencia do sacrificio obrigatorio dos seus animais, principalmente no marco dos programas sanitarios nacionais de erradicación de enfermidades que son de obrigatorio cumprimento. Estas axudas veñen a complementar ás indemnizacións polo sacrificio obrigatorio de animais, de tal xeito que se asegure a viabilidade das explotacións nas que se presentan estas doenzas. A intensidade das axudas é do 100% dos custos subvencionables e teñen un claro efecto incentivador por permitir o desenvolvemento económico das explotacións bovinas, ovinas e cabrúas afectadas por enfermidades. O prazo de presentación de solicitudes será, dende o día seguinte da publicación desta orde no DOG, ata o día 29 de novembro de 2024, estando polo tanto aberto durante todo o ano.

O 2023 estivo marcado no sector vacún español pola chegada do virus da Enfermidade  Hemorráxica Epizoótica (EHE), unha doenza emerxente que xerou cuantiosos danos e unha gran preocupación entre os gandeiros pola falta de información, a ausencia de axudas e, o que é máis importante, a carencia dunha vacina para frear de forma efectiva os estragos desta patoloxía. Para aclarar estas e outras cuestións, Campo Galego solicitou ao Ministerio de Agricultura, Pesca e A  Alimentación, información aclaratoria e actualizada sobre estas cuestións que preocupan ao sector. Estas son as respostas: -Cal foi o grao de afectación da EHE en España en 2023? A enfermidade estendeuse pola maior parte da península, manténdose libres tan só as Illas Baleares e Canarias. Pódese determinar que só resultou afectado clinicamente o gando vacún e certas especies de fauna silvestre, en particular o cervo, mentres que o gando ovino e caprino non mostrou afectación clínica algunha. Dentro do vacún, animais maiores de 2 anos de idade, de determinadas razas (limusina e blonde d´Aquitaine e os seus cruces industriais) e de determinados sistemas de produción (particularmente en extensivo) teñen resultado máis afectados.

Animais de razas limusina e blonde d´Aquitaine e os seus cruces industriais en extensivo resultaron máis afectados

-De que datos dispón o Ministerio sobre a porcentaxe de mortalidade en gando vacún infectado pola EHE? Con obxecto de obter datos obxectivos das taxas de mortalidade, o MAPA analizou na base de datos de SITRAN as cifras mensuais de mortalidade en todas as explotacións de gando vacún en España entre os meses de xullo e novembro de 2023, e comparounas cos datos obtidos no mesmo período entre os anos 2020 e 2022, cando a enfermidade aínda non se atopaba presente no noso país. Froito deste estudo púidose determinar o incremento nas taxas de mortalidade ao longo dos meses de xullo a novembro de 2023 respecto de anos anteriores, que teoricamente se deben á presenza da EHE, observándose variacións entre as distintas provincias en función do grao de diseminación da enfermidade entre as mesmas, pero en xeral as taxas de mortalidade atribuíbles á EHE son inferiores ao 1%. -Está previsto que AGROSEGURO, entidade dependente do Ministerio, subvencione en 2024 a cobertura dos animais mortos por EHE nas pólizas contratadas polos gandeiros? Nos seguros gandeiros hai enfermidades que están cubertas nas liñas de vida (as que cobren o dano sobre o animal) e outras que non o están. Entre as que non están incluídas atópase a EHE, de recente aparición e para a que se solicita desde o sector a súa inclusión no seguro agrario. Actualmente está en fase de estudo para ver se iso é viable, aínda que é posible que a enfermidade evolucione cara a unha situación endémica (como ocorre por exemplo coa enfermidade da lingua azul), nese caso non é posible a súa aseguramiento. Pero aínda está en estudo.

A EHE é posible que evolucione cara a unha enfermidade endémica, nese caso non é posible o seu aseguramento, pero aínda está en estudo

Por outra banda, cabe lembrar que hai unha liña de seguro que cobre o custo da retirada e destrución de cadáveres daqueles animais que por enfermidade ou por accidente morren na explotación. Neste caso non hai diferenciación algunha da causa da morte do animal, polo que se retiran sen problema os animais mortos por esta enfermidade cando o gandeiro contratou a póliza do seguro, nas mesmas condicións que para o resto dos casos. -Ten previsto o Ministerio establecer algunha axuda específica para os danos provocados pola EHE? O Ministerio nunca outorgou axudas por perdas causadas por enfermidades animais, coa excepción das indemnizacións por sacrificio obrigatorio dentro dun plan de erradicación dunha enfermidade. En calquera caso, o MAPA si que está a destinar os recursos necesarios para realizar os estudos de infeccións experimentais da infección en diferentes especies, así como os estudos de seroprevalencia e de monitorización da enfermidade que axuden a profundar no coñecemento da enfermidade e permitan a flexibilización dos movementos de animais coas adecuadas garantías sanitarias. -O colectivo veterinario asegura que a única solución eficaz para frear a  EHE é o desenvolvemento dunha vacina específica para a variante do virus da EHE presente en España, e que para iso é clave o apoio da administración pública. Que pasos deu e ten previsto tomar o Ministerio a este respecto? Pódese establecer algún  horizonte temporal para dispor dunha vacina en España? Sen dúbida, un dos problemas máis importantes que nos atopamos para reducir o impacto da enfermidade no noso sector é a ausencia dunha vacina autorizada fronte ao serotipo 8 do virus da EHE, non só en España ou na UE, senón en ningún outro país do mundo. Por este motivo, o Ministerio mantivo diversas reunións, tanto en 2022 como en 2023, cos laboratorios nacionais produtores de vacinas, instándolles a desenvolver unha vacina fronte a este novo axente patóxeno no noso país.

 “Na actualidade, son xa varios os laboratorios que están xa traballando en España no desenvolvemento dunha vacina fronte ao serotipo 8 do virus da EHE”

Desde o Ministerio cóntase coa estreita colaboración da Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios (AEMPS), para reducir ao máximo os trámites necesarios para permitir a autorización de posibles novas vacinas fronte á EHE, e desde o Laboratorio Central de Veterinaria de Algete, pertencente ao MAPA, forneceuse material de referencia aos laboratorios produtores de vacinas que o solicitaron, así como a outros grupos de investigación, de forma que, na actualidade, son xa varios os laboratorios que están xa traballando no desenvolvemento dunha vacina, que sen dúbida será de gran axuda na loita contra a enfermidade, na redución do impacto da mesma na nosa gandaría e de cara a facilitar os movementos de animais coas garantías sanitarias adecuadas. Resulta difícil determinar para cando estarán dispoñibles estas novas vacinas, pero estamos en permanente contacto coas empresas que saben da urxencia do asunto.

Recentemente o Colexio de Veterinarios de Madrid impartiu un webinar sobre a Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE), un pesadelo este ano para miles de gandarías en España. Un dos relatores foi Alberto Díez Guerrier, veterinario especialista en bovino, vogal da Xunta de Goberno de Colvema, profesor asociado do Departamento de Sanidade Animal da Facultade de Veterinaria da Universidade Complutense de Madrid (UCM) e membro tamén do Laboratorio de Vixilancia Sanitaria Veterinaria (VISAVET). Com en coñecemos as claves sobre o que se sabe ata o de agora desta enfermidade emerxente. -Recentemente impartiches un webinar organizado polo Colexio de Veterinarios de Madrid sobre a Enfermidade Hemorráxica Epizoótica. Como experto en veterinario en enfermidades infecciosas en gando bovino, que é o máis destacado do virus da EHE? Trátase dunha enfermidade vírica, nova en Europa, transmitida por vectores (non contaxiosa entre animais) e non transmisible ao ser humano, resaltando que non existe risco no consumo de produtos de orixe animal, tanto leite como carne. -O serotipo 8 presente en España é máis virulento que outras variantes? É un serotipo pouco estudado, do que descoñecemos bastantes aspectos. Si sabemos que hai variabilidade na patoxenicidade entre serotipos e mesmo dentro do mesmo serotipo. Como exemplo, o 8 é endémico en Australia onde non se describen problemas relevantes en gandaría. -Cales son os principais síntomas clínicos dunha vaca ou tenreiro infectado por EHE? A sintomatoloxía é moi variable, sendo as presentacións máis frecuentes febre, estomatite ulcerosas en cavidade oronasal (lesións en ollares, rodete dentario, lingua), disfaxia (dificultade para tragar) e consecuente perda de masa corporal, coxeiras ou diarreas hemorráxicas. Tamén vimos abortos e alteracións en neonatos. -Durante canto tempo o virus segue presente no animal? Este é un aspecto aínda en estudo, polo que sabemos o período medio sería de dúas semanas aínda que en mostras sanguíneas de bovino atopáronse PCR positivas até seis meses post infección (o que non implica infectividade).

“A prevención fronte á EHE é difícil, no que pode axudar o gandeiro é nun seguimento constante dos animais e na detección precoz de animais afectados”

-Que medidas preventivas eficaces pode adoptar o gandeiro? Por desgraza, nas enfermidades transmitidas por vectores (mosquitos) a prevención é difícil, máis cando existen reservorios en fauna silvestre. As restricións en movementos penalizan ao sector e os tratamentos con repelentes ou insecticidas mostraron unha relativa eficacia polo que o enfoque baséase esencialmente nun seguimento constante dos animais e a detección precoz de afectados. Síntomas de EHE. Foto: Alberto A. Díez Guerrier -E en canto ao tratamento do animal infectado, que pautas se recomendan? Trátase dunha enfermidade vírica para a que non temos tratamento eficaz, só podemos axudar ao animal a superar o proceso. É esencial controlar a hidratación cando non son capaces de beber, facilitar a alimentación e, desde o punto de vista medicamentoso, aplicamos terapias de apoio encaradas a minimizar a sintomatoloxía.

“É fundamental facilitar a alimentación e a hidratación ao animal enfermo”

-Fálase de que a mortalidade por EHE en gando bovino está ao redor do 3%, pero os gandeiros de comunidades como Castela e León alertan de que este ano foi moito maior, ademais das secuelas en forma de abortos, malformacións e vacas moi debilitadas que finalmente teñen que enviar ao sacrificio. De que datos dispón respecto diso? Espérase ter datos fiables o próximo ano tras os estudos epidemiolóxicos que levan a cabo en diversas Comunidades Autónomas, por agora temos visto que as taxas de morbilidade e mortalidade son variables entre rexións e mesmo gandarías. A mortalidade media até o momento sitúase en torno ao 1% (pode haber explotacións con índices maiores ou menores) e agora queda valorar as secuelas que, nalgúns animais, perduran longo tempo. -En Italia a EHE está presente desde 2022 e en Estados Unidos ou Australia é endémica. Dispón de información sobre como se combate a EHE neses países e se é así que leccións podemos aprender en España? A nivel europeo os primeiros focos apareceron de forma case simultánea en España e Italia e actualmente somos o país máis afectado. A enfermidade segue expandíndose en Francia e está amplamente distribuída noutros continentes, pero con incidencia moi diversa en vacún, sendo Xapón e países do Mediterráneo os máis afectados. O enfoque foi diferente en cada caso, de forma xeral tras o varrido inicial a enfermidade diminúe en gravidade e impacto.

“A mortalidade media por EHE até o momento sitúase en torno ao 1% , pero quedan por valorar as secuelas nos animais”

-As esperanzas están postas no desenvolvemento e comercialización dunha vacina, pero parece que polo menos a curto prazo non se disporá dela en España. Por que? Nestas enfermidades a vacinación é peza clave para o seu control e diminución da sintomatoloxía. Pero hai que ser conscientes que o desenvolvemento e posterior rexistro dunha vacina que garanta tanto eficacia como seguridade é un proceso longo e custoso. Por outra banda, actualmente temos o serotipo 8, con risco de recibir o 6 ou 7, o que complica o enfoque de programas vacunais. Por tanto, non parece probable contar cunha vacina en Europa a curto prazo.

“Non parece probable contar cunha vacina en Europa a curto prazo fronte a EHE”

-En Estados Unidos ou Xapón si que dispoñen de vacina contra a EHE. Ten coñecementos sobre a súa eficacia? Sería efectiva para tratar a variante presente agora en España? En Xapón existen dúas vacinas comercializadas (inactivada e atenuada) que demostraron ser eficaces pese algún efecto secundario, pero para unha variante do serotipo 2. En EEUU só desenvolveron vacúas autóxenas para emprego en cérvidos con eficacia discutida. Por tanto, en ambos os casos non son de utilidade en España. Existen diversas liñas de investigación en diferentes países (EEUU, Italia, UK, España, etc), pero ningunha en fase de comercialización. -O virus da lingua azul parece que é moi similar ao que provoca a EHE. Hai datos sobre se a vacina contra a lingua azul mellora a resposta dos animais contra unha infección por EHE? Efectivamente trátase de virus moi similares pero non existe inmunidade cruzada entre ambos , polo que a vacinación fronte a lingua azul non sería efectiva fronte a EHE.

“De forma xeral tras o varrido inicial a enfermidade diminúe en gravidade e impacto”

-Coa EHE xa presente en todo o territorio español, existe moita preocupación entre os gandeiros, sobre como lle afectará ao gando bovino en 2024. Considera que hai motivos fundados para esta gran inquietude? Sen dúbida é unha preocupación en todo o sector. Como comentaba, están a realizarse estudos epidemiolóxicos que, entre outros datos, facilitarannos a seroprevalencia nas diferentes rexións e, dada a potente inmunidade que se presupón, a evolución na próxima tempada. O máis probable é que rexións moi afectadas este ano teñan menos problemas que aquelas con afectación menor e máis tardía. Vaca con síntomas de EHE. Foto: Alberto A. Díez Guerrier

“O máis probable é que rexións moi afectadas este ano teñan menos problemas que aquelas con afectación menor e máis tardía”

-Como valora a resposta das administracións públicas ante a chegada da EHE? En que considera que sería necesario mellorar? Desde o meu punto de vista existiu unha resposta temperá polo Ministerio de Agricultura e Comunidades Autónomas nos procedementos diagnósticos e epidemiolóxicos con algunha carencia informativa inicial tendo en conta a dificultade en recompilar datos fiables. Por iso é esencial concienciar ao sector en facilitar toda a información relativa á morbilidade e mortalidade, así como seguimento nas posibles secuelas para permitir unha correcta avaliación do impacto e medidas a implementar. - Que supón esta enfermidade para os gandeiros? Baseándonos na nosa experiencia, nunha comarca fortemente afectada durante este ano, constituíu un forte desgaste non só polas perdas directas e dedicación requirida, tamén pola tensión que implica o goteo constante de novos casos, incerteza na evolución e secuelas. -Algo máis que queiras engadir? Esta enfermidade ten que servir para evidenciar o risco de enfermidades emerxentes ou reemerxentes en España e consecuentemente a necesidade de manter unhas eficaces redes de vixilancia e alerta temperá, incluíndo formación, xunto a medidas xerais de bioseguridade, tan esquecidas no noso sector. Danos provocados pola EHE. Foto: Alberto A. Díez Guerrier

Entre o paquete de normativas en materia de sanidade animal aprobadas nos últimos meses desde a Unión Europea para as ganderías, un dos cambios significativos é a obrigación de contar cun veterinario de explotación. Este foi precisamente un dos temas tratados na última edición dos Encontros Gandeiros organizados pola ADS Xundeva, en Lalín, debido ás dúbidas que suscita este requisito da normativa. “Moitas das ganderías galegas xa están a cumprir boa parte dos requisitos que se esixen agora coa figura do veterinario de explotación”, apunta Ignacio Arnáiz, responsable de área do Laboratorio de Sanidade Animal do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (Ciam), durante as xornadas celebradas na capital dezá. Aínda así, ter que incorporar un veterinario de explotación supoñerá trámites burocráticos específicos e cambios para boa parte das ganderías.

“O veterinario de explotación aseméllase ao médico de cabeceira, é o profesional que terá acceso a toda a información en materia sanitaria da granxa” (Gloria Martínez, coordinadora de Xundeva)

“O veterinario de explotación aseméllase ao médico de cabeceira, é o profesional que terá acceso a toda a información en materia sanitaria da granxa, podendo ver todos os informes dos distintos profesionais que traballen na gandería”, exemplificaba a veterinaria Gloria Martínez Sanz, veterinaria e coordinadora dos servizos veterinarios da ADS Xundeva. Gloria Martínez e Ignacio Arnáiz na presentación realizada nesta edición dos Encontros Gandeiros de Xundeva.

Obrigacións para os gandeiros e os veterinarios

Aínda que está por concretar por parte da Administración, estímase que as ganderías deban de dispoñer deste veterinario de explotación a partir do 15 de maio do 2024, xa que esta foi a data provisional que se fixo pública coa aprobación da norma. Estas son algunhas das obrigacións que se lle presentan ao titular da gandería ao ter que incorporar esta figura de veterinario de explotación: -Este veterinario de explotación debe ser un profesional ou empresa que dispoña de servizos veterinarios para todas as especies da gandería. “Pode contarse cun só veterinario da granxa que xestione todas as especies ou poden nomearse varios veterinarios de explotación para as distintas especies”, indica Martínez Sanz. -Será o titular da gandería quen deba acreditar que conta con este profesional ou empresa mediante un modelo de declaración responsable. -O titular da granxa deberá comunicar a designación ou cesamento deste veterinario de explotación. Para iso dispón dun prazo de 7 días hábiles. -No caso de cesamento do veterinario de explotación, o titular da granxa dispón dun prazo de 3 meses para designar a un novo profesional para o cargo e de novo terá que comunicalo á Administración. -O propietario da granxa debe proporcionarlle ao veterinario ou facilitarlle que obteña no seu nome a información necesaria sobre a situación epidemiolóxica da súa gandería. -O titular da gandería tamén debe asegurarse de que todas as persoas que traballen na granxa co gando teñan unha formación adecuada e suficiente. Así, deberán acreditar unha formación mínima de 20 horas nun prazo de 6 meses contados desde o comezo do seu traballo na granxa. Estes cursos xa se impartiron en distintas Oficinas Agrarias Comarcais e está previsto que sigan ofertándose. Estarán exentos de recibir esta formación aqueles traballadores que acrediten un mínimo de experiencia práctica de 3 anos no manexo de gando bovino. Tampouco deberán tomar esta formación mínima os traballadores que xa teñan un título técnico de Produción Agropecuaria ou o título técnico superior en gandería e asistencia en sanidade animal. Pola súa banda, o veterinario de explotación comprométese a cumprir unha serie de funcións na granxa: - Todas as ganderías, independentemente da especie que sexa, deberán contar cun Plan Sanitario Integral (PSI) en formato dixital ou papel que debe elaborar o veterinario de explotación, o persoal veterinario da ADS ou a integradora ou entidade asociativa á que se pertenza. -Este Plan Sanitario Integral debe incluír actuacións sanitarias, de hixiene, bioseguridade e o uso racional de antibióticos. “É fundamental que o PSI estea adaptado á especie e ás características da gandería”, apunta a veterinaria Gloria Martínez Sanz.

Como debe ser o Plan Sanitario Integral (PSI)

Un dos requisitos imprescindibles que se pedirá ás ganderías e que está asociado á figura do veterinario de explotación é o Plan Sanitario Integral (PSI). Este Plan debe adaptarse ás diferenzas existentes entre os distintos tipos de granxas e responder ás necesidades e características de cada gandería. Así, dependerá de cada especie, tipo de explotación, sistema produtivo, situación epidemiolóxica e características particulares da gandería. “No caso de que convivan na mesma gandería diferentes especies, pode establecerse un plan sanitario único ou ben propoñerse plans sanitarios específicos para cada unha delas e baixo a responsabilidade de máis dun veterinario”, explica a veterinaria Martínez Sanz. Ademais, no caso das ganderías pertencentes a unha ADSG que teña asignado un veterinario de explotación distinto do veterinario da ADSG, o Plan deberá contemplar como mínimo un programa sanitario da ADSG.

O Plan Sanitario Integral debe actualizarse cada 5 anos ou cada vez que haxa cambios destacados na granxa

Este Plan debe actualizarse polo menos cada 5 anos e sempre que se modifiquen substancialmente as instalacións ou as prácticas de manexo na gandería. Debe estar asinado tanto polo veterinario da explotación como polo propietario. Ademais, é o propietario da gandería o responsable de que se cumpran as medidas que se recollen neste Plan.

Decálogo do Plan Sanitario Integral

O Plan Sanitario Integral debe contar cun contido mínimo para asegurar as medidas sanitarias imprescindibles na gandería. A continuación recóllese un decálogo de accións para incluír no devandito Plan: 1. Medidas de hixiene e bioseguridade. Neste apartado inclúense todas as accións preventivas que teñan que ver co control de acceso de animais á gandería ben sexa recría, reposición externa, animais alleos á granxa, animais en corentena… Tamén se contemplan as medidas de prevención en relación ao persoal da granxa e alleo a ela, así como vehículos. Neste apartado deben figurar tamén medidas que contemplen un control sobre a hixiene e a bioseguridade da alimentación do gando, así como á subministración e calidade da auga. Inclúense ademais, medidas específicas sobre o manexo dos animais. “Deben figurar protocolos para a separación do gando enfermo ou en corentena”, especifica a veterinaria. Neste apartado deberán aparecer ademais as medidas que adopta a granxa con respecto da xestión dos residuos sanitarios, así como a revisión periódica de certos aspectos das instalacións ou a recollida e almacenamento dos cadáveres, entre outros aspectos. 2. Plan de vixilancia e control de parasitos internos e externos dos animais. 3. Protocolo de vixilancia do estado sanitario dos animais. “A detección temperá é fundamental, xa que tratar de forma rápida marca a diferenza”, explica a veterinaria. 4.Programa de mostraxe rutineira fronte ás enfermidades obxecto de control na granxa. “Deben incluírse tamén os animais de nova incorporación á gandería”, detalla Martínez Sanz. 5. Plans de vacinación que se realicen na granxa. 6. Plan dun uso racional dos medicamentos. “Nas ganderías está a facerse xa un uso moi controlado dos medicamentos”, apunta a veterinaria. 7. Plan de cumprimento e control de hixiene do leite nas ganderías. 8. Plan sanitario da ADSG, se o veterinario de explotación designado é distinto ao da ADS. 9. Plan sanitario en relación coas enfermidades de declaración obrigatoria ou que sexan de interese para a propia gandería, a comarca, provincia ou comunidade autónoma. 10. Visitas zoosanitarias. O veterinario da explotación debe realizar de maneira presencial o seguimento sobre as medidas recollidas no propio PSI e o Plan de Benestar animal da granxa. “O veterinario emitirá as recomendacións que considere oportunas á persoa titular da gandería sobre as deficiencias que observe ou o uso de antibióticos na granxa”, explican os técnicos. As visitas zoosanitarias realizaranse unha vez cada 6 meses nas ganderías cun risco alto, cada ano nas granxas de risco medio e cada 18 meses nas que teñas un risco baixo. “A autoridade competente será a que determine o nivel de risco para cada gandería”, apuntan.

A Xunta vén de declarar 11 novos focos de Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE) en Galicia, noutras tantas comarcas veterinarias de Galicia. En concreto, son cinco novos focos de EHE na provincia da Coruña, nos concellos de Aranga (comarca veterinaria de Teixeiro), Arzúa (comarca veterinaria de Arzúa), Cerdido (comarca veterinaria de Ortegal), Santiago (comarca veterinaria de Santiago) e Santiso (comarca veterinaria de Terra de Melide). Tres novos focos na provincia de Lugo, nos concellos de Ourol (comarca veterinaria da Mariña Occidental), en Baralla (comarca veterinaria dos Ancares) e Antas de Ulla, (comarca veterinaria da Ulloa); dous novos focos na provincia de Ourense, nos concellos de Melón (comarca veterinaria de Ribadavia) e en Vilar de Barrio (comarca veterinaria da Limia); e un en Pontevedra, no concello da Estrada (comarca veterinaria de Tabeirós Terra de Montes). Cos 11 focos declarados, son 29 as comarcas veterinarias nas que se teñen notificado focos de EHE en Galicia. A EHE é unha enfermidade infecciosa pero non contaxiosa producida por un virus que se transmite aos animais exclusivamente a través da picadura de mosquitos do xénero Culicoides,spp. Dada a vía de transmisión, esta enfermidade aparece mentres exista o mosquito vector circulando no ambiente. Polo tanto, existe un período de posible afectación dos animais (aproximadamente de abril a decembro) e outro, nos meses de inverno, nos que ao no existir circulación do vector, non existe posibilidade de infección nos animais. A única vía de contaxio nos animais é a través da picadura dos mosquitos transmisores, polo que non é posible a transmisión directa ou indirecta entre eles. Ademais, cómpre aclarar que esta doenza non afecta ás persoas, nin pola picadura do mosquito transmisor, nin por contacto con animais infectados, nin polo consumo de produtos de orixe animal (carne, leite…) destes animais. Afectación ao gando Así mesmo, cabe salientar que a EHE afecta especialmente a ruminantes silvestres, fundamentalmente cervos, tamén corzos ou gamos. No gando doméstico só o gando bovino resulta afectado coa aparición de síntomas nalgúns animais. O gando ovino pode tamén infectarse pero non aparece sintomatoloxía, mentres que o gando cabrún non é sensible a esta enfermidade. No gando vacún pode presentarse clínica moderada, con febre, perda de apetito, edema facial, secreción ocular e/ou nasal, salivación, dificultade respiratoria, eritema ou descamación en boca e nariz, coxeira ou eritema do ubre, síntomas que normalmente desaparecen en aproximadamente dúas semanas. En canto ao gando ovino e cabrún, non hai constancia de enfermidade clínica nos animais. Ademais, cómpre sinalar que non existe vacina nin tratamento curativo específico fronte ao virus da EHE. Por iso, as medidas preventivas posibles a tomar respecto a esta enfermidade van encamiñadas a evitar o contacto dos animais co mosquito vector, en concreto: - Evitar a existencia de posibles zonas de cría do mosquito transmisor nas explotacións, fundamentalmente zonas con materia orgánica húmida ou lama, zonas de elección para a cría para estes mosquitos. - Utilizar preventivamente desinsectantes ou repelentes nas instalacións, nos medios de transporte ou nos animais, nos casos que se considere oportuno. - No caso de detectar animais con sintomatoloxía compatible coa enfermidade, tanto bovinos como cérvidos silvestres, debe comunicarse esta circunstancia de xeito inmediato aos servizos veterinarios oficiais da Consellería do Medio Rural.

O Consello Agrario Galego anunciou a creación dun grupo de traballo para anticipar as consecuencias das novas enfermidades animais e vexetais que están afectando ao sector primario galego. Así o explicou o conselleiro do Medio Rural, José González, tras presidir a xuntanza deste órgano colexiado que se celebrou este martes 14 de novembro en Santiago. O grupo estará integrado por persoal da Consellería do Medio Rural e doutros ámbitos e axudará a previr as consecuencias de novas enfermidades animais e vexetais nas explotacións, derivadas dos movementos de insectos vectores, produto do cambio climático ou movementos de aves migratorias. O obxectivo é activar un sistema de alertas temperás, co obxecto de formar e informar aos produtores sobre os riscos e anticiparse a posibles perdas. “Todo dentro da coordinación e diálogo con todos os elos do sector, que é sen dúbida a folla de ruta trazada polo goberno autonómico”, incidiu José González. Necesidade dunha estratexia por parte do Goberno central ante a EHE O conselleiro sinalou que nesta reunión, na que participaron representantes das organizacións agrarias, tamén se avaliou a necesidade dunha estratexia conxunta por parte do Goberno central, en coordinación coas comunidades autónomas, para facer fronte dun xeito “urxente e eficaz” ao impacto das enfermidades emerxentes na cabana gandeira, e en concreto da Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE). Neste sentido, José González lembrou que vén de solicitarse unha conferencia sectorial ao Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación; co fin de desenvolver un paquete de medidas a implementar de forma coordinada polo Executivo e as comunidades autónomas. “Un Goberno en funcións non implica non ser proactivo”, sinalou o conselleiro, que insistiu na necesidade de desenvolver unha vacina que contribúa a frear a expansión desta doenza ou actualizar os seguros agrarios para que inclúen o impacto das enfermidades emerxentes e as novas realidades que debe afrontar o sector. O titular do Medio Rural puxo en valor o labor desenvolvido pola Xunta fronte a EHE. “Galicia é un absoluto referente na sanidade animal”, reivindicou González, que destacou o traballo coordinado co sector, ao que se proporcionou toda a información e a evolución da doenza, ademais do “sólido protocolo” de actuación implementado coa chegada da enfermidade a Galicia, no pasado mes de setembro. Galicia foi unha das primeiras comunidades autónomas en concretar axudas para indemnizar aquelas mortes de animais que se constaten provocadas pola EHE, con carácter retroactivo dende setembro. Máis de dous millóns de euros investidos contra a lingua azul en 2023 O Consello Agrario Galego tamén examinou as medidas de Galicia deseñadas ante a lingua azul. “Lideramos, sen ningunha dúbida a resposta fronte a esta enfermidade”, resaltou o conselleiro, que lembrou os 2,4 millóns de euros investidos neste ano para vacinar a 360.000 animais dentro dunha campaña gratuíta coa que se inmunizaron a todos os bovinos e ovinos maiores de 3 meses dentro da área restrinxida naquel momento (toda a provincia de Ourense e Pontevedra, ademais das comarcas lucenses de Chantada, Sarria e Lemos-Quiroga). Cos novos focos detectados o pasado xoves, toda Galicia pasa a ser zona restrinxida, polo que se vacinarán a todos os animais sensibles a esta enfermidade maiores de tres meses da Coruña e o resto da provincia de Lugo. De cara ao 2024, e dentro do esforzo do goberno autonómico contra a lingua azul, cóntase cunha partida inicial de 2 millóns de euros incluída nos orzamentos, para seguir avanzando en programas sanitarios de loita contra esta enfermidade en Galicia. 12 millóns de euros para os produtores baixo a etiqueta de Ternera Gallega O titular do Medio Rural resaltou nesta reunión as repercusións para o sector gandeiro da nova liña de 12 millóns de euros destinada aos produtores que traballen baixo o indicativo de Ternera Gallega. Estas axudas quedan enmarcadas nun contexto definido polos custos de produción, e “dentro do compromiso do goberno autonómico co sector, e os produtos agroalimentarios da máxima calidade”.

Na Comisión Agricultura, Alimentación, Gandaría e Montes, do Palarmento de Galicia, o Bloque Nacionalista Galego levou esta mañá unhas preguntas en referencia ás medidas que adoptou o Goberno Galego logo da aparición da enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE) en Galicia e as previsións que ten respecto deste problema. Tras a intervención de Xosé Luis Rivas por parte do BNG, o director xeral de Gandería, Agricultura e Industrias Agroalimentarias, José Balseiros, mostrou orgullo por ser “a primeira Comunidade Autónoma en anunciar estas medidas”, pero seguiu sen concretar cales serán as axudas. Balseiros puxo de exemplos outras Comunidades Autónomas coma Andalucía, Aragón, Asturias ou Cataluña que non sacaron aínda axuda e criticou outras como Cantabria que sacaron unha liña de indemnización por morte de 120 € ata 1.500, en función dos meses do animal, e 25 € por animal afectado. “O problema é que só dan 10 días dende que saia a orde, unha vez pasado ese prazo non se solicitarán máis”, subliñou. O director xeral lembrou que dende que se coñeceron os primeiros focos en España se trasladou información interna a todas as entidades do sector para “que lla fixesen chegar aos gandeiros”. E xa dende a aparición dos primeiros focos en Galicia, que foron en explotacións da Coruña en setembro, “o persoal veterinario da Consellería de Medio Rural empezou un seguimento das sospeitas clínicas nas explotacións do territorio realizando enquisas e toma de mostras nos animais sospeitosos para analizalos no laboratorio”. Nese sentido, expuxo que se tomaron medidas como a prohibición de movemento de animais con sintomatoloxía e desinfección das explotacións afectadas, dos animais e vehículos de transporte. Incidiu que actualmente non existe unha vacina neste sentido, pero destacou que o Laboratorio de Sanidade e Produción Animal de Galicia (LASAPAGA), “de maneira rápida e eficaz”, lanzou a técnica de PCR para diagnosticar a enfermidade e así minimizar os tempos. Segundo explicou, a sintomatoloxía dos animais bovinos aféctalle a un 5,7 % do total de animais e a mortaldade ocorre a menos do 1 %. “Como Galicia ten unha cabana gandeira de preto dun millón de vacas, pode ter máis incidencia que outras comunidades que teñen menos animais. A realidade é que temos unha situación similar a outros territorios e por iso chamamos á tranquilidade”, aclamou o director xeral. Finalmente, afirma que si se darán axudas de indemnización por morte dos animais debido a EHE e que “estamos estudando outras posibilidades en función da afectación que poida ter nas explotacións” e engadiu que “sairán publicadas cando pasen todos os trámites necesarios”.

A Consellería do Medio Rural vén de comunicar ao Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación (MAPA), a través da Rede de Alerta Sanitaria Veterinaria, a detección de dez animais positivos á lingua azul, confirmados polo Laboratorio Central de Veterinaria de Algete (Madrid), e pertencentes a tres explotacións centinelas de Abegondo, Frades e Santa Comba, na provincia da Coruña. A lingua azul é unha enfermidade vírica de carácter infeccioso non contaxioso (non se tramite por contacto directo duns animais a outros), transmitida por diferentes especies de mosquitos do xénero Culicoides (vectores biolóxicos) que transmiten a enfermidade pola picadura a animais infectados e posterior picadura a animais sans. Nese senso, cómpre sinalar que a lingua azul non é unha zoonose, é dicir, non é transmisible ás persoas, nin por contacto directo cos exemplares positivos nin por consumo de produtos cárnicos. Coa declaración oficial dos novos focos declarados na data de hoxe na provincia da Coruña, todo o territorio de Galicia vai ser incluído como nova zona restrinxida en España fronte o serotipo 4 da lingua azul, e polo tanto coa necesidade de acometer a vacinación dos animais sensibles nestas novas zonas de restrición.

Zona restrinxida

As principais consecuencias da declaración dunha zona restrinxida para o sector gandeiro de bovino e ovino consisten en que durante a época de circulación do vector existen restricións aos movementos dos animais vivos sensibles se non se realizou a vacinación previa, así como da existencia de trabas á exportación a terceiros países de animais e os seus produtos e subprodutos A distribución desta enfermidade ven determinada pola presenza no ambiente do insecto vector transmisor, en Galicia a especie Culicoides obsoletus, existindo unha estación libre do vector, nos meses fríos do ano, onde non é posible a infección dos animais, e unha estación onde o vector circula no ambiente, e por tanto é posible a infección e a enfermidade nos animais. O programa entomolóxico desenvolto pola Xunta de Galicia permite monitorizar a abundancia e distribución dos vectores competentes no territorio galego e, polo tanto, determinar o inicio dun e outro período en cada ano. Aínda que os casos declarados actualmente foron detectados a través do programa de vixilancia serolóxica e virólóxica, a Xunta de Galicia recorda a necesidade de comunicar calquera sospeita da enfermidade aos Servizos Veterinarios Oficiais da Consellería do Medio Rural.

Vacinación contra a lingua azul

Dende a Consellería do Medio Rural lembran que iniciaron a campaña de vacinación o pasado 7 de marzo, un proceso no que participou tanto persoal de Tragsatec, como persoal propio da Consellería, ademáis de veterinarios das Asociacións de Defensa Sanitaria Gandeira e veterinarios privados, que recibiron de balde as doses necesarias. Nesta primeira fase vacináronse máis de 336.000 animais, a maioría de xeito gratuíto por parte da Consellería do Medio Rural, o que supuxo unhas 23.700 visitas a explotacións, xa que a vacina consta de dúas doses separadas 21 días. De seguido, púxose en marcha a vacinación de continuidade, para aqueles animais que non foran vacinados por ser menores de tres meses na primeira fase, ou que foran incorporados dende a zona libre ás explotacións situadas na zona restrinxida ou que naceran posteriormente. Nesta fase, vacináronse algo máis de 25.000 animais.

Máis información sobre a lingua azul

A Xunta vén de declarar cinco novos focos de Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE) en Galicia. En concreto, tres novos focos de EHE na provincia de Ourense, nos concellos de Piñor (comarca veterinaria do Carballiño), Esgos (comarca veterinaria de Ourense) e Baños de Molgas (comarca veterinaria de Maceda); e dous novos focos na provincia de Lugo, nos concellos de Friol (comarca veterinaria de Lugo) e O Saviñao (comarca veterinaria de Terra de Lemos-Quiroga). Cos cinco focos declarados hoxe, son 18 as comarcas veterinarias nas que se ten notificado focos de EHE en Galicia.

A EHE é unha enfermidade infecciosa pero non contaxiosa producida por un virus que se transmite aos animais exclusivamente a través da picadura de mosquitos do xénero Culicoides,spp.

Dada a vía de transmisión, esta enfermidade aparece mentres exista o mosquito vector circulando no ambiente. Polo tanto, existe un período de posible afectación dos animais (aproximadamente de abril a decembro) e outro, nos meses de inverno, nos que ao no existir circulación do vector, non existe posibilidade de infección nos animais.

A única vía de contaxio nos animais é a través da picadura dos mosquitos transmisores, polo que non é posible a transmisión directa ou indirecta entre eles. Ademais, cómpre aclarar que esta doenza non afecta ás persoas, nin pola picadura do mosquito transmisor, nin por contacto con animais infectados, nin polo consumo de produtos de orixe animal (carne, leite…) destes animais.

Afectación ao gando

Así mesmo, cabe salientar que a EHE afecta especialmente a ruminantes silvestres, fundamentalmente cervos, tamén corzos ou gamos. No gando doméstico só o gando bovino resulta afectado coa aparición de síntomas nalgúns animais. O gando ovino pode tamén infectarse pero non aparece sintomatoloxía, mentres que o gando cabrún non é sensible a esta enfermidade.

No gando vacún pode presentarse clínica moderada, con febre, perda de apetito, edema facial, secreción ocular e/ou nasal, salivación, dificultade respiratoria, eritema ou descamación en boca e nariz, coxeira ou eritema do ubre, síntomas que normalmente desaparecen en aproximadamente dúas semanas. En canto ao gando ovino e cabrún, non hai constancia de enfermidade clínica nos animais.

Ademais, cómpre sinalar que non existe vacina nin tratamento curativo específico fronte ao virus da EHE. Por iso, as medidas preventivas posibles a tomar respecto a esta enfermidade van encamiñadas a evitar o contacto dos animais co mosquito vector, en concreto:

-Evitar a existencia de posibles zonas de cría do mosquito transmisor nas explotacións, fundamentalmente zonas con materia orgánica húmida ou lama, zonas de elección para a cría para estes mosquitos.

-Utilizar preventivamente desinsectantes ou repelentes nas instalacións, nos medios de transporte ou nos animais, nos casos que se considere oportuno.

-No caso de detectar animais con sintomatoloxía compatible coa enfermidade, tanto bovinos como cérvidos silvestres, debe comunicarse esta circunstancia de xeito inmediato aos servizos veterinarios oficiais da Consellería do Medio Rural.

Máis información sobre a Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE)

A investigadora Eva Calvo Pinilla. Foto: Cedida O virus da enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE) expandiuse este ano por España, provocando importantes perdas económicas nas gandarías de vacún. De momento as administracións parecen mirar para outro lado, tanto á hora de establecer axudas económicas para paliar os danos, como á hora de destinar fondos a investigación para lograr unha vacina que permita controlar esta enfermidade. Falamos con Eva Calvo Pinilla, investigadora do Centro de Investigación en Sanidade Animal (CISA) INIA-CSIC e unha das maiores expertas no estudo do virus que provoca a enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE). -Es investigadora no Centro de Investigación en Sanidade Animal (CISA-INIA/CSIC) e na túa carreira investigadora tela ido especializando, entre outras áreas, en vacinas fronte a virus en animais. Que che atraeu desta liña de investigación? Sempre me interesou a microbioloxía en xeral e especialmente o mundo dos virus. Existen moitas enfermidades víricas que afectan a animais para as que aínda non existe profilaxe e é fundamental investigar neste sentido para poder deseñar correctamente vacinas recombinantes que sexan eficaces e seguras. Ademais, é dabondo coñecido que moitos virus animais poden evolucionar e converterse en zoonoses, contaxiando tamén aos humanos. -Recentemente participaches nunha xornada de ANEMBE sobre a Enfermidade Hemorráxica Epizoótica (EHE), que chegou a España e que está a afectar especialmente a gando vacún. De onde procede esta enfermidade e por que se expandiu a tanta velocidade? A enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE) está causada por un virus, o VEHE, que pertence ao xénero Orbivirus e transmítese por insectos Culicoides. A distribución do VEHE é global, illouse por primeira vez en Estados Unidos en 1955, e actualmente está presente en rexións do Norte, Centro e Sur de América, así como en Asia, África e Australia. Hai un ano apareceu por primeira vez en Europa, primeiro en Sicilia e Sardeña e despois no sur de España. A presenza deste virus noutros países da conca mediterránea facía sospeitar que un día puidese chegar a Europa. Os primeiros focos en España en novembro de 2022 non se estenderon amplamente porque estaba a terminar o período de maior actividade destes insectos hematófagos, que se alimentan do sangue. Pero desde xuño de 2023 houbo unha expansión masiva pola península ibérica chegando tamén a Francia. A rápida expansión do virus débese principalmente á gran distribución dos vectores artrópodos xa que diferentes especies de Culicoides son capaces de transmitir o virus e están presentes en Europa. Ademais, estes insectos poden viaxar longas distancias en moi pouco tempo e o seu control é moi complicado nas granxas debido ao seu pequeno tamaño. -Pola información da que dispomos, tanto en España, como nos países nos que a EHE é máis endémica, ¿trátase dunha enfermidade grave para a saúde do gando vacún? Cal é a taxa de mortalidade e a que animais afecta máis? Ao comezo da pandemia descoñecíase cal ía ser o impacto deste virus, xa que non todos illados do mesmo producen a mesma patoloxía. Neste caso, VEHE de serotipo 8 (mesmo illado que o de Tunes en 2021), está a producir unha enfermidade que pode chegar a ser grave nalgúns bovinos, aínda que non en todos os animais infectados. Produce signos clínicos similares aos producidos polo virus da lingua azul, como febre, inapetencia, cianose e edema da lingua, conxuntivite, redución de leite, coxeira entre outros. Adoitan durar unhas 2-3 semanas, producindo grandes perdas económicas.

“Noutras epidemias a nivel global a letalidade en bovinos foi en torno ao 1-5%, e as perdas económicas moi elevadas”

É moi difícil coñecer cal está a ser a mortalidade en gando vacún, porque realmente non se sabe cantos animais foron infectados ao non facerse probas de diagnóstico a todas as cabanas. Pero o que si é seguro é hai un aumento significativo na mortalidade dos animais naquelas granxas infectadas, e estanse rexistrando máis abortos e malformacións fetais. Noutras epidemias a nivel global a letalidade en bovinos foi en torno ao 1-5%, e as perdas económicas moi elevadas debidas á morbilidade producida por esta enfermidade vírica. Os cervos tamén se ven afectados por esta enfermidade. O mesmo ocorre cos cervos, non se pode asegurar que porcentaxe de animais morreron debido á doenza até o momento debido á falta de datos, aínda que o virus si está a producir mortalidade nalgúns casos detectados. Pola contra, ovellas e cabras son asintomáticas, aínda que o virus replica nestas especies polo que poden ser un reservorio importante. -Como afecta ao sistema inmunitario dos animais infectados? Que vías existen para mellorar a resposta inmune da animal fronte ao EHE? Este virus infecta a diferentes tipos celulares dentro do organismo. Replica nas células do endotelio vascular polo que produce moitos síntomas e lesións relacionadas. Ademais, o VEHE infecta células dendríticas, macrófagos e linfocitos producindo unha inmunosupresión importante no animal. Se o virus infecta a un animal cuxo sistema inmune está debilitado por outra condición, os efectos do VEHE van ser peores. Isto pode ocorrer en vacas preñadas, animais recentemente nados ou calquera outro animal que teña outra infección. Para mellorar o sistema inmune dos animais o único que se pode facer é manter boas condicións de hixiene e alimentación, e vacinar fronte a patóxenos dos que si exista vacina comercial. -Son efectivas as medidas de prevención, cales? As medidas de prevención son tentar controlar a poboación de Culicoides así como o movemento de animais. Á vista da expansión deste virus por todo o país, estas medidas non foron suficientes. De forma similar ocorreu a nivel mundial co virus da lingua azul, moi próximo ao VEHE e que tamén afecta a rumiantes, cuxo control só se conseguiu mellorar co emprego de vacinas. -Recentemente ANEMBE emitiu un comunicado no que advertía da que a única vía efectiva para atallar a EHE en España é, precisamente, a través dunha vacina. Non existen neste momento no mercado vacinas fronte a esta patoloxía, por que? En España ou Europa non existe ningunha vacina comercializada fronte a este virus.  Existe vacina comercial en Xapón fronte ao serotipo que hai alí e vacinas autóxenas en EEUU. Ningunha destas vacinas sería efectiva fronte ao serotipo 8 do virus que está presente en Europa, xa que existe pouca reactividade cruzada entre serotipos. -Cal considera que sería o tipo de vacina máis efectivo para facer fronte a esta enfermidade? Cal seria o prazo razoable para dispor dunha vacina en España? As vacinas máis efectivas e seguras son as vacinas recombinantes ou de nova xeración, que inducen respostas humorais e celulares similares ás dunha infección natural, pero sen provocar ningún risco no animal. Ademais, se se deseñan con antíxenos conservados, poden protexer fronte a diferentes serotipos. O desenvolvemento deste tipo de vacina leva máis tempo que unha vacina inactivada, que tamén pode ser efectiva, aínda que non teñen tantas vantaxes como as recombinantes e produce unha inmunidade a curto prazo. Se houbese financiamento respecto diso, o prazo razoable para dispor dunha vacina inactivada no laboratorio cunha produción a pequena escala sería aproximadamente dun ano. É necesaria a colaboración cunha empresa para producir calquera tipo de vacina a gran escala. -Cal debería ser a taxa mínima de efectividade para aprobar a vacina? Se non me equivoco, non sempre se establece a mesma porcentaxe mínima de efectividade para aprobar unha vacina, depende de cada análise de risco. Pero a rasgos xerais, unha porcentaxe de efectividade do 70% é bastante aceptable. É importante que a vacina induza unha protección clínica fronte á enfermidade e que evite a transmisión do virus polos vectores artrópodos. -Como centro de referencia neste campo, desde as Administracións públicas ou desde empresas puxéronse en contacto co CISA-INIA/CSIC para desenvolver unha vacina? Non. Aínda que empezamos a traballar con VEHE o ano pasado iniciando o deseño de secuencias xenómicas para incluír nas nosas vacinas, só conseguimos un pequeno financiamento recentemente da Unión Europea para desenvolver unha vacina recombinante. O noso laboratorio do CISA-INIA-CSIC traballa no estudo de orbivirus relacionados e temos unha ampla experiencia en vacinas recombinantes fronte ao virus da lingua azul e o virus da peste equina. Ademais, os nosos prototipos están dirixidos a unha protección multiserotipo xa que os virus deste xénero teñen diferentes serotipos de cada un deles. Equipo do Centro de Investigación en Sanidade Animal (CISA) INIA-CSIC. Foto: Cedida -Que estratexias de vacinación consideras que se deberían seguir no caso da EHE? O máis rápido sería desenvolver unha vacina inactivada. Aínda que son específicas de serotipo, a súa comercialización levaría menos tempo que unha vacina recombinante. Na actualidade, empréganse vacinas inactivadas para o virus da lingua azul, sendo varias empresas as que comercializan esas vacinas en España. Na miña opinión sería factible que empresas do sector puidesen producir vacinas inactivadas para VEHE. Sería recomendable a vacinación fronte a serotipo 8, e non perder de vista a produción dunha vacina fronte a serotipo 6, que está presente no norte de África e podería chegar á península ibérica nalgún momento. Ademais, sería moi bo conseguir unha vacina recombinante multiserotipo a medio prazo, desa maneira os animais estarían protexidos fronte a todos os serotipos do virus.