Alltech Crop Science enorgullécese de anunciar a recente obtención do rexistro europeo para o seu innovador produto, Contribute® ibN, un bioestimulante microbiano para plantas. Este fito representa un paso significativo no compromiso continuo da compañía coa excelencia na investigación e o desenvolvemento de solucións sustentables para a agricultura, impulsando o seu propósito global de Traballar xuntos por un Planeta de Abundancia.  

Esta tecnoloxía de vangarda orixínase da fermentación en estado sólido de Azospirillum brasilense CECT 9381, unha cepa exclusiva patentada, que destaca polas súas capacidades para mellorar o crecemento dos cultivos, optimizar a eficiencia no uso do nitróxeno e promover a sustentabilidade ambiental ao reducir o uso de fertilizantes minerais. 

Contribute® ibN é unha solución valiosa para os agricultores que buscan elevar as súas prácticas agrícolas. Deseñado para promover o desenvolvemento das plantas, o engorde e mellorar a calidade da produción final, este bioestimulante foi rexistrado e demostrado ser efectivo en diversos cultivos, incluídos os hortícolas, leñosos e extensivos. 

Contribute® ibN conta cunha alta concentración que supera os requisitos legais por unha marxe considerable, o que ofrece unha eficiencia superior cunha menor dosificación. 

Pedro Navarro, general manager de Alltech Crop Science Europe destaca que “este rexistro proporciona unha excelente oportunidade para amosar os beneficios que nos pode achegar o uso de microorganismos na agricultura e como o seu adecuado uso e manexo axúdanos a mellorar a fertilidade dos chans, incrementado os rendementos produtivos e de calidade dunha forma sustentable”. 

O proceso de fermentación en estado sólido garante estabilidade, facilidade de conservación e unha vida útil de dous anos, diferenciándoo doutros produtos existentes no mercado, sobre todo dos de formulación líquida. 

Contribute ibN é o resultado das capacidades de investigación, desenvolvemento e rexistro ampliadas que chegaron coa integración de Ideagro en Alltech Crop Science a principios do ano pasado. Esta integración mellorou a tecnoloxía de fermentación de precisión pioneira que Alltech Crop Science opera, que implica o deseño e enxeñaría de microorganismos beneficiosos, como bacterias ou fungos, dentro dun proceso e condicións controlados para produtos agrícolas específicos. 

“A nosa tecnoloxía de fermentación de precisión representa un avance significativo na produción agrícola, ofrecendo métodos sustentables e eficientes que apoian de maneira efectiva a redución do impacto ambiental asociado coa agricultura tradicional”, comenta Pedro Palazón, CEO de Ideagro e director global de i+d de ACS. “Ademais de reducir o devandito impacto, tamén responde aos crecentes desafíos de seguridade alimentaria, mentres promove o desenvolvemento dun sistema alimentario máis eficiente en recursos e sustentable a longo prazo”. 

Alltech Crop Science dedícase a impulsar a sustentabilidade na agricultura, e o rexistro recentemente obtido eleva as súas solucións como unha alternativa biolóxica óptima para a produción ambientalmente responsable e sustentable. Isto marca un paso significativo cara á promoción de métodos de produción de cultivos máis naturais, aumentando a capacidade da empresa para proporcionar aos agricultores anos de investigación, innovación e coñecemento agronómico para minimizar o uso de insumos químicos e aproveitar os beneficios de tecnoloxías naturais avanzadas. 

Para coñecer máis sobre solucións e programas nutricionais á medida do seu negocio visita: https://www.alltech.com/es-es/agricultura  

A racionalización dos tratamentos e da fertilización da viña son algúns dos eidos nos que as adegas da Denominación de Orixe Rías Baixas están a facer importantes esforzos dende hai tempo. Así é que son eixos nos que se centran algúns dos proxectos de investigación de I+D+i que están levando a cabo na actualidade e en colaboración con distintos centros de investigación, como o CSIC ou as universidades galegas. Un exemplo, en Martín Códax están a traballar en varias liñas de investigación coas que procurar unha viticultura máis sostible. A fertilización dos viñedos é unha das áreas nas que están a centrarse. Dende o ano pasado están a analizar o papel das cubertas vexetais para lograr unha fertilización máis respectuosa co medio ambiente. Trátase dun proxecto no que tamén colaboran as adegas da DO Paco&Lola e Altos de Torona, así como a Universidade de Vigo, e que terá continuidade aínda no 2024. Polo momento xa estiveron a realizar probas na pasada tempada ó sementar unha cuberta con gramíneas e leguminosas (avea e veza), que logo incorporaron como abono verde ó viñedo. “Con este estudo agardamos ter datos sobre como contribúen as cubertas naturais sementadas na fertilización das viñas ó incorporalas como abono verde, coa intención de reducir o aporte de fertilizantes sintéticos”, explica Miguel Tubio, director técnico da adega.

A adega Martín Códax estuda os beneficios das cubertas vexetais, xa sexan para incorporalas como abono en verde ou como cubertas permanentes, para labrar menos os viñedos

Non é o único traballo de investigación sobre prácticas máis sostibles que están a desenvolver nesta adega. Así, tamén relacionado directamente co mantemento do solo, levan xa 3 anos traballando en colaboración coa firma Agroasesor sobre prácticas de agricultura rexenerativa, como as cubertas vexetais permanentes, de maneira que se reduza o labrado do solo do viñedo. “Estamos vendo o gran potencial que este tipo de prácticas pode ter para incrementar a biodiversidade e fertilidade do solo e mesmo chegar a facer captura de carbono”, concreta Tubio. Outra iniciativa orientouse ó manexo da auga. Facer unha rega eficiente e un control das necesidades de auga das cepas foron os obxectivos marcados polo grupo operativo Regavid, no que tamén participou Martín Códax en colaboración coa Universidade de Santiago de Compostela (USC), e que é unha mostra da aposta pola innovación e a investigación para conseguir unha optimización dos recursos, xa que lles permite deseñar plans de rega do viñedo acordes ás necesidades da planta e facer un uso da auga máis eficiente.

Innovación para loitar contra as pragas no viñedo

A aplicación de tratamentos dos viñedos é outra das preocupacións nas adegas, por iso en Martín Códax tamén desenvolveron, en colaboración coa Universidade de Lleida unha investigación para realizar unha aplicación diferencial de tratamentos. En base a modelos de predición e tendo en conta o estado vexetativo da planta, grazas a imaxes aéreas conseguiron unha aplicación de tratamentos máis localizada e reduciron case nun 30% o emprego de fitosanitarios. “É preciso que a obtención destas imaxes sexa máis sinxela para que poidamos facer un uso mellor destas técnicas”, valoran dende a adega.

A aplicación localizada de fitosanitarios ou a detección precoz de pragas son algunhas das prácticas incorporadas por adegas das Rías Baixas para un manexo máis sostible

Buscar un control máis efectivo das pragas no viñedo foi tamén o obxectivo dun proxecto iniciado pola adega Lagar de Fornelos, no que en colaboración coa investigadora Cristina Cabaleiro abordaron estratexias para a protección das cepas de Albariño fronte o virus do enrolado da vide na zona do Rosal, onde se atopa a adega. “Moitas veces non se lle dá moita importancia a este virus, pero as cepas afectadas envellecen dun xeito prematuro e baixan moito os rendementos do viñedo, xa que a súa presenza estresa moito a planta”, explica Ángel Suárez, enólogo e director técnico da adega.

Lagar de Fornelos traballa en estratexia fronte ó virus do enraldo da vide

Coa intención de lograr un maior coñecemento sobre o desenvolvemento da enfermidade na subzona, así como dos insectos vectores que a transmiten (a cochinilla, entre outros), comezaron un traballo de investigación co que tamén estableceron pautas preventivas para combatela. “Apostamos por incorporar prácticas para a prevención da aparición tanto da enfermidade como do vector”, explica Suárez. Así, todas as novas plantas que adquiren son certificadas, o que lles ofrece unha maior seguridade a nivel sanitario, ó conter un menor risco de infección de virus. Ademais, inciden na formación do persoal que traballa nos viñedos para conseguir unha detección precoz do vector e poder atallar a súa presenza con tratamentos enfocados ás zonas afectadas.

Onte presentouse de forma oficial o proxecto ‘Aproavi: Aproveitamento integral da polinaza para a mellora da sustentabilidade e competitividade do sector agrícola’, nun evento online que organizaba a Asociación de Empresarios, de Gandeiros e Agricultores da comarca da Limia (ADEGAL), e que estaba dirixido ao sector agrícola. Esta iniciativa extenderase do 1 de xullo de 2022 ata o 1 de outubro de 2024, e ten como obxectivo mellorar a competitividade das explotacións avícolas a través da valorización do esterco, xunto con outros refugallos orgánicos, promovendo a súa conversión en enerxía renovable (biogás e gas de pirólisis) e en fertilizantes baseados no dixestato e en biochar. Para a consecución deste obxectivo, exponse os seguintes obxectivos específicos: 1. Identificar e establecer as características dos principais residuos orgánicos xerados na comarca da Limia e Baixa Limia. 2. Maximizar a produción de biogás mediante a diminución do efecto inhibitorio do nitróxeno presente na polinaza no proceso de dixestión anaerobia, mediante a codixestión con refugallos agrícolas abundantes na zona de estudo. 3. Establecer o efecto da temperatura da pirólisis, sobre a formación de biochar e sobre as súas propiedades principais. 4. Comprobar a efectividade dos produtos obtidos a partir do dixestato e biochar como fertilizante, en dous cultivos tipo: a pataca e o trigo. A investigación desenvólvese entre ADEGAL, o Centro Tecnolóxico EnergyLab, e o Centro Tecnolóxico da Carne (CTC) e Silvares Group S. Coop Galega, e conta coa financiación do procedemento de axudas para a execución de proxectos dos grupos operativos da Asociación Europea de Innovación (procedemento MR331B), ao amparo da Resolución do 30 de decembro de 2021(DOG nº 18, do 27 de nero de 2022), en réxime de concorrencia competitiva, e cofinanciada co Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader). 

Calidade, rastrexabilidade, benestar animal, seguridade alimentaria e compromiso ambiental son puntos fortes do modelo de produción europeo, que contribúen a que os lácteos elaborados no mercado comunitario teñan cada vez máis proxección internacional, ofrecendo amplas garantías aos consumidores de todo o mundo. Son tamén algúns dos factores que pon en valor a campaña europea “Conta cos produtos lácteos europeos” que está a impulsar a Organización Interprofesional Láctea (InLac). Esta campaña europea trata, en consecuencia, de informar desde unha perspectiva científica dos valores que hai detrás do sector lácteo, no plano ambiental e tamén nutricional. "O modelo de produción europeo abre portas aos lácteos nos mercados exteriores", explica o presidente de InLac, Daniel Ferreiro. Ademais, o marco lexislativo da UE serve de inspiración para o desenvolvemento de modelos noutros continentes que apostan por elevar os seus propios estándares como resposta ás demandas dos consumidores de hoxe en día.

Alto compromiso do sector co medio ambiente

O sector lácteo está moi sensibilizado co cambio climático, e por iso, traballa para alcanzar a neutralidade climática, que empeza por avaliar os niveis de emisións asociadas á produción, procesado e comercialización dos lácteos. "O obxectivo é reducir as emisións progresivamente para producir a mesma cantidade de leite, optimizando así os recursos, reducindo a nosa pegada ambiental. Ademais, os propios pastos, son un sumidoiro natural de carbono, e a actividade gandeira axuda a mantelos", indica Ferreiro. Dende a Inlac defenden que a opinión pública debe coñecer todas as implicacións positivas derivadas do pastoreo, que axuda á dispersión das sementes, favorecendo así a rexeneración das especies vexetais, á vez que contribúe a evitar os incendios forestais, grazas a que os ruminantes eliminan a forraxe facilmente inflamable. “Isto tradúcese, ademais de nun beneficio directo para as especies vexetais e indirecto para a fauna que habita nestes ecosistemas; en maior biodiversidade”, engade o presidente da Interprofesional. Neste contexto, os profesionais dos sectores do vacún, ovino e caprino de leite son conscientes de que melloraron moito en eficiencia e tamén a concienciación dos propios produtores co coidado da natureza e dos ecosistemas. E que deben seguir avanzando para manter os seus compromisos co Planeta e cos consumidores.

A chave de mercados internacionais

Reputados científicos do Comité de Sustentabilidade Láctea (o órgano asesor da campaña europea impulsada por InLac), explican como o modelo de vangarda europeo abre portas nos mercados internacionais, máis aínda naqueles destinos onde xurdiron problemas de seguridade alimentaria como en China. Tal e como lembran, o modelo de produción europeo leva moitos anos traballando de acordo coas esixencias dos consumidores en termos de seguridade alimentaria, calidade dos produtos, impacto ambiental e benestar animal. “Este modelo produtivo debe xerar un valor engadido aos alimentos europeos á hora da súa comercialización, tanto dentro como fóra da UE, poñendo no mercado uns alimentos acordes cos consumidores máis esixentes”, sinala o doutor enxeñeiro agrónomo pola Universitat Politècnica de València e subdirector do Departamento de Ciencia Animal no Instituto Universitario de Ciencia e Tecnoloxía Animal, Fernando Estellés. "A Unión Europea foi elevando nos últimos anos o nivel de esixencia en materia de seguridade alimentaria, impacto ambiental e benestar animal nos seus sistemas de produción láctea, o que permitiu que sexa referente a nivel internacional”, explica David R. Yáñez, doutor en veterinaria e investigador científico do CSIC. “Temos un tesouro e non sempre somos plenamente conscientes de iso”, explica o doutor enxeñeiro agrónomo Tomás García-Azcárate, tras lembrar que os lácteos europeos ofrecen garantías de máxima calidade e rastrexabilidade, sen esquecer outros atributos como sabor ou orixinalidade que os fan únicos e cada vez máis demandados en terceiros países. Ademais, os valores nutricionais dos lácteos suman atractivo para defender o seu consumo, no marco dunha dieta equilibrada, como a Mediterránea. Os lácteos achegan proteínas e hidratos de carbono, fundamentalmente en forma de lactosa, ademais de calcio, potasio, fósforo, zinc e outros minerais, así como vitamina B12 e A. Así, dende a Interprofesional continúan a reivindicar tamén a importancia dun consumo regular de lácteos polo seu aporte nutricional.  

O Grupo Operativo Proteinleg organiza, este xoves 19 de xaneiro, a súa terceira charla con axentes do sector, enmarcada dentro do plan de divulgación do proxecto. Nesta ocasión a charla está centrada en dar a coñecer iniciativas e proxectos cuxo obxectivo sexa aumentar a sustentabilidade do sector agrícola. A xornada celebrarase de xeito online e a súa asistencia é totalmente gratuíta, aínda que é preciso inscribirse a través deste enlace. Nesta ocasión contarase coa participación de Néboda Farms e da Unión Española Fotovoltaica (UNEF), dúas entidades co común obxectivo de fomentar a sustentabilidade a través da innovación. Iván García, CEO de Néboda, dará a coñecer esta empresa que revolucionou o sector agrícola galego grazas á súa firme aposta polos cultivos verticais en hidroponía, que permiten unha produción de calidade e eficiente no uso dos recursos. Pola súa banda, Andrea Eras, Directora de Proxectos de UNEF, centrará o seu relatorio en explicar que é a tecnoloxía bioagrovoltaica, a sinerxía entre agricultura e enerxía solar fotovoltaica. Esta tecnoloxía aposta pola produción conxunta e sustentable de enerxía e alimentos, beneficiándose mutuamente. Ademais, Ángel Sanabria, da Fundación Empresa-Universidade Galega (FEUGA), presentará o proxecto de innovación no que consiste Proteinleg, o cal ten como obxectivo fomentar a sustentabilidade agrícola a través da biodiversidade, apostando polo cultivo de variedades tradicionais de leguminosas como fontes de proteína para o desenvolvemento de novos produtos, tanto para alimentación animal como humana.

Programa:

10:00 - 10:05h. Benvida. Ángel Sanabria. FEUGA 10:05 - 10:20h. Presentación Grupo Operativo Proteinleg. Anxo Sanabria. FEUGA 10:20 - 11:00h. Cara a unha agricultura máis sustentable. Casos de éxito. Iván García. CEO de Néboda Farm. “Empresa galega líder en agricultura vertical hidropónica de interior”. Andrea Eras. Directora de Proxectos en Unión Española Fotovoltaica (UNEF). “Tecnoloxía bioagrovoltaica, a sinerxía entre a enerxía solar fotovoltaica e a agricultura”. 11:00 - 11:10h. Preguntas 11:10h. Fin da sesión

Gandeiros e agricultores da reserva da biosfera Terras do Miño e a Asociación Galega de Custodia do Territorio acaban de botar a andar a Rede de Custodia Agraria da Reserva da Biosfera Terras do Miño. Esta rede nace co obxectivo de compartir espazos de encontro e formación, desenvolver proxectos comúns e dar a coñecer xeitos sostibles de produción. A Rede de Custodia Agraria da reserva da biosfera Terras do Miño presentarase este xoves, día 29, en Rábade (Lugo), no Centro de Conservación e Estudo da Natureza, Casa das Insuas, ás 19:30 horas. No acto participarán membros da Asociación Galega de Custodia do Territorio e gandeiros e agricultores que forman parte da iniciativa. Ademais, realizarase unha degustación de produtos artesáns e ecolóxicos.

Anos de colaboración para a conservación dos hábitat

Esta rede xurde logo de anos de colaboración da Asociación Galega de Custodia do Territorio (AGCT) con agricultores e gandeiros na conservación dos valores naturais e na mellora ambiental das súas fincas. “Traballamos convencidos de que a necesaria produción agraria pode e debe ser compatible co mantemento dunha paisaxe bioloxicamente diversa e respectuosa cos seus valores patrimoniais e escénicos”, apuntan os impulsores da rede. No marco destas colaboracións fixeron actuacións para contribuir á conservación de hábitats e poboacións de diferentes especies, algunhas delas de especies ameazadas. Agora, co apoio da Deputación de Lugo, e xunto con produtores e produtoras cos que viñan colaborando e outros novos que tamén apostan polo respecto e o coidado do territorio, impulsan esta rede.

A gandaría bovina atópase nun campo de tensión entre os diferentes requisitos para unha produción sustentable. Grazas á eficiente produción combinada de leite, carne e fitness (saúde, morfoloxía e condición corporal) , a raza Fleckvieh dobre propósito presenta vantaxes sobre as razas especializadas en termos de protección do medio ambiente e protección do clima, servizos dos ecosistemas, produtividade e seguridade alimentaria.

Vantaxes xerais do dobre propósito

A domesticación dos rumiantes, e especialmente do gando vacún, foi un logro importante no camiño das sociedades de cazadores-recolectores cara ás comunidades agrícolas asentadas. Do mesmo xeito que os bovinos orixinais, a raza Fleckvieh-Simmental é e foi valorada pola súa idoneidade para o uso dobre, ou triplo se incluímos o uso da tracción animal (como animais de tiro, para a produción de leite e para a produción de carne). Con todas as posibilidades progresivas no procesamiento do leite, optouse pola especialización na produción láctea. Porén, a cría da raza Fleckvieh seguiu concentrándose nun dobre propósito coa correspondente capacidade para o engorde, o que significa que tanto o leite como a carne prodúcense de maneira eficiente.

O gando Fleckvieh presenta unha menor produción anual de leite por vaca que, por exemplo, a Holstein alemá (case 1.200 litros menos). Non obstante, as desvantaxes económicas e ambientais da menor produción de leite quedan compensadas (Spiekers et ao., 2022): en primeiro lugar, cunha produción de carne significativamente maior de vacas adultas e as súas crías, en particular de tenreiros machos (p. ex. 120 gramos máis de aumento diario de media para os animais da raza Fleckvieh en comparación cos da raza Brown Swiss e aínda maior no caso de comparalo coa Holstein); o gasto en alimentación dos animais da raza Fleckvieh foi, en relación co peso en canal, ao redor dun 8% máis baixo de media, en tres experimentos levados a cabo por LFL Bayern (Instituto Estatal de Investigación Agrícola de Baviera), e en comparación cos animais da raza Brown Swiss. En segundo lugar, os déficits enerxéticos máis baixos ao comezo da lactación asócianse cunha menor susceptibilidade ás enfermidades.

Ademais, unha avaliación das principais granxas leiteiras alemás da Sociedade Agrícola Alemá (DLG, polas súas siglas en alemán) entre os anos 2005 a 2020 deu como resultado un aumento de case 4 céntimos de máis en beneficios por kg de leite con valor enerxético corrixido no caso da Fleckvieh, en comparación co leite da vaca Holstein frisoa (Spiekers et al., 2022).

A Fleckvieh xera un maior beneficio por kg de leite corrixido enerxéticamente que as razas leiteiras debido ao dobre propósito

A menor especialización no leite redunda nunha maior robustez do gando Fleckvieh e unha maior resistencia de todos os sistemas de produción de leite e carne ante interferencias nocivas (Friggens et al., 2017, segundo Spiekers et al., 2022). Debido ao intervalo entre partos máis curto en comparación con, por exemplo, a Holstein alemá, o gando Fleckvieh é particularmente adecuado para a cría a base de pastos con partos estacionais (Steinberger et al., 2012).

PAULA AT 35 6035 968, unha vaca Fleckvieh cunha media de 12.827 kg, cun 4,55 %G ?e un 3,93 %P na súa terceira lactación. As vacas Fleckvieh presentan notas de musculatura crecentes até aproximadamente a cuarta lactación e son capaces de conservar unha boa fixación muscular até unha idade avanzada. Isto representa unha diferenza significativa en comparación con outras razas bovinas cunha produción de leite comparable e exerce unha influencia considerable na rendibilidade da raza. Foto: Fleckvieh Austria

Emisións de gases de efecto invernadoiro e competencia alimentaria (uso de pensos concentrados)

Os rumiantes son obxecto de críticas por causar altas emisións de gases de efecto invernadoiro. En todo o mundo, o 35 % das emisións de metano proveñen da cría de gando, a maioría da gandaría bovina (PNUMA, 2021). A gandaría representa polo menos o 16,5 % das emisións mundiais de gases de efecto invernadoiro (en pegada de carbono equivalente, PCG 100), segundo Corning (2021). Os diferentes sistemas de produción provocan emisións moi diferentes por kg de leite e carne ou por hectárea de terra de cultivo.

A análise das emisións de gases de efecto invernadoiro para unha determinada cantidade de leite e carne de vacún mostra o beneficio da dobre utilización: O gando Fleckvieh produce menores emisións que a combinación da produción de leite con Holstein frisoa e a adición das cantidades complementarias de carne procedente de bovinos de engorde de vacas especializadas (Zehetmeier et al., 2012).

Se se consideran conxuntamente o leite e a carne, a vantaxe na pegada de carbono reside no dobre propósito co Fleckvieh.

Debido ao menor nivel de produción de leite, o gando Fleckvieh non necesita inxerir tanto penso concentrado como as razas leiteiras (Spiekers et al., 2022). Isto tamén se demostrou nos datos de estudos austriacos cunha cantidade menor nun 8 % de almidón por kg de leite (Egger-Danner et al., 2017; Proxecto «Efficient Cow»). Por tanto, a competencia alimenticia das vacas da raza Fleckvieh foi inferior á das outras razas de gando Brown Swiss e Holstein frisoa, investigadas no proxecto «Efficient Cow». A eficiencia de conversión da proteína para pensos de grao alimentario en proteína no leite e a carne de vacún (véxase Ertl et al., 2015) foi, por tanto, case unha cuarta parte máis alta, en media, para o gando Fleckvieh.

As vantaxes económicas do dobre propósito tamén se reflicten na utilización duns recursos cada vez máis escasos: ao non utilizarse unilateralmente a valiosa forraxe, redúcense considerablemente as emisións de metano por quilo de alimento producido. Por iso, non é de estrañar que Austria tamén se atope entre os líderes de Europa no que respecta á eficiencia climática da gandaría. Foto: Fleckvieh Austria

Especialmente en tempos da guerra de Ucraína, coa colleita e exportación reducidas de cereais e leguminosas de gran e as consecuencias para a seguridade alimentaria mundial, pódese recoñecer a importancia dos rumiantes pola súa capacidade para converter o pasto e demais forraxes en alimentos valiosos como graxa e proteínas de alto valor nutricional. O Informe das Nacións Unidas sobre o Impacto Climático (IPCC, 2022) mostra que o risco mundial de fracaso das colleitas seguirá aumentando drasticamente nas próximas décadas. A gandaría futura e o noso consumo deben adaptarse ás consecuencias da crise climática.

Diversidade biolóxica e servizos dos ecosistemas

Por unha banda, a conservación da diversidade xenética do gando é relevante para a biodiversidade: En todo o mundo, as razas de gando adaptadas localmente perdéronse e séguense perdendo como resultado da «holsteinización». En comparación con, por exemplo, as razas Holstein e Jersei, o gando Fleckvieh mostra coeficientes de endogamia significativamente baixos (Senczuk et al., 2020).

A Fleckvieh ten maior contido de alimento básico -especialmente herba- nas racións. Sobre todo, na zona dos Alpes e os seus arredores, moitas zonas considéranse «zonas de biodiversidade». Trátase de pradaría de pastos, zonas para a alimentación de gando, pastos alpinos, prados de montaña, prados para sega dunha ou dúas fileiras e áreas con elementos paisaxísticos. Foto: Fleckvieh Austria

Por outra banda, para un alto nivel de biodiversidade nas zonas reivindicadas pola gandaría, é necesario aspirar a unha intensidade non demasiado alta no que respecta á produción de leite ou ás demandas de enerxía e densidade de nutrientes nos pensos. Isto permite unha alta proporción de prados permanentes nas racións. Como se describiu anteriormente, o gando Fleckvieh ten maior contido de alimento básico -especialmente herba- nas racións. Sobre todo na zona dos Alpes e os seus arredores, moitas zonas considéranse «zonas de biodiversidade». Trátase de pradaría de pastos, zonas para o pastoreo de gando, pastos alpinos, prados de montaña, prados para sega dunha ou dúas fileiras e áreas con elementos paisaxísticos.

Os prados de uso intensivo tamén poden manter ou aumentar a biodiversidade mediante a utilización aclimatada e a sega graduada cunha construción de «prados graduados». Ademais do uso extensivo de zonas de pasteiros permanentes, as extensas terras de cultivo ou barbeito tamén contribúen a unha alta biodiversidade. Unha das funcións máis importantes dunha biodiversidade intacta para a agricultura é a polinización por insectos; por exemplo, por abellas silvestres. Os estudos mostran unha diminución nos rendementos en moitos cultivos de froitas, verduras e cultivos herbáceos, como a soia, o feixó ou a colza, cando xa non se dispón de insectos polinizadores (Klein et ao., 2007; Palmer et al., 2009).

A conservación e promoción da diversidade biolóxica é a base de moitos servizos importantes dos ecosistemas. Ademais da produción de alimentos (leite, carne) ou outros produtos (por exemplo, coiro), a gandeira vacuna proporciona máis servizos dos ecosistemas, como a auga potable depurada, de alta calidade, especialmente utilizada en pasteiros permanentes (Eder et al., 2015).

Unha explotación adecuada das áreas coa maior cobertura posible a longo prazo dos chans (prados permanentes) prevén a erosión (Zessner et al., 2016). A explotación de prados permanentes nas rexións alpinas reduce o risco de escorrentías (Tasser et al., 2003). Un alto contido de humus pode almacenar mellor a auga no chan e así previr as riadas superficiais e ao mesmo tempo almacenar carbono no chan. Este almacenamento de carbono é significativamente maior nos prados permanentes que nas terras de labranza. As leguminosas nos pasteiros, e como pastos ou leguminosas de gran no campo, tamén enriquecen o carbono do humus e transfiren nitróxeno ao solo, o que permite reducir os fertilizantes comerciais de alta emisión.

Foto: geneticAUSTRIA GmbH

Segundo datos de Houghton e Hackler (2001), os solos de pasteiros permanentes na zona tépeda de Europa conteñen de media tanto carbono como os bosques en biomasa e chans durante un período de crecemento. Os culturalmente chamados servizos dos ecosistemas cobren a paisaxe e o valor recreativo dunha paisaxe baixo a influencia da agricultura.

A gandaría, en particular a gandaría bovina, mantense nas zonas rurais en combinación, entre outras cousas, co turismo, o emprego e as infraestruturas. Os prados permanentes, ou unha economía gandeira baseada neles, teñen un papel importante en todos estes servizos dos ecosistemas e son unha garantía de futuro. Tradicionalmente, as razas de dobre propósito, como especialmente a raza dominante Fleckvieh en Austria, desempeñan un papel especial neste aspecto.

Conclusións

O obxectivo dunha economía gandeira bovina sustentable é facer un uso óptimo das forraxes procedentes de prados permanentes e pastos sobre o terreo, tendo en conta ao mesmo tempo as baixas emisións e maiores servizos dos ecosistemas. Até agora, o gando Fleckvieh, entre outras razas de dobre propósito, tiña vantaxes a este respecto. Á luz das crises actuais e futuras, como a guerra en Ucraína e o cambio climático, os obxectivos de cría, a gandaría e a alimentación deberían adaptarse en consecuencia (por exemplo, animais lonxevos que utilizan a herba de forma eficiente e teñen unha necesidade baixa de penso concentrado), polo que o gando Fleckvieh pode xogar un papel aínda maior no futuro.

O Consello de Ministros aprobou este martes, a proposta do Ministerio de Agricultura e do Ministerio de Sanidade, un real decreto que establece unha serie de medidas nacionais para favorecer un uso sostible de antibióticos en todas as explotacións gandeiras, entre as que se inclúen as de acuicultura, con excepción das explotacións de autoconsumo, así como as explotacións de pequeno tamaño. A nova norma establecerá un valor de referencia nacional de consumo. Este límite no consumo de antibiótico definirase en función da especie e a clasificación zootécnica. As ganderías deberán manterse por baixo do devandito consumo e se supera o tope terán que adoptar medidas en función da porcentaxe de superación, seguindo as recomendacións do veterinario de explotación. O Sistema Informático Central de Control de Prescricións Veterinarias de Antibióticos (Presvet) na actualidade xa permite o coñecemento por parte do gandeiro dos datos de consumo de antibióticos na súa explotación, información necesaria para comezar a abordar canto antes a problemática das resistencias antimicrobianas. Esta información servirá para que os titulares da explotación e veterinarios sexan conscientes da súa posición relativa en consumo de antibióticos e teñan tempo de planificar medidas para reducir o consumo nos casos nos que sexa necesario.

Reducir o consumo de antibióticos, unha prioridade

Para deseñar estas medidas, o ministerio mantivo diversas reunións coas comunidades autónomas e os sectores afectados. A resistencia aos antimicrobianos é un dos principais problemas sanitarios existentes na actualidade, e foi unha prioridade para a Unión Europea (UE) desde que en 2011 estableceu un Plan Director de Acción sobre Resistencias Antimicrobianas, que estimulou a posta en marcha de plans nacionais de actuación. En 2020 a Comisión Europea publicou a Comunicación da Estratexia «Da granxa á mesa» para contar cun sistema alimentario xusto, saudable e respectuoso co medio ambiente, na que se avogaba pola redución das vendas de antimicrobianos co obxectivo de alcanzar reducilas nun 50 % en 2030. Así mesmo, desde o Ministerio lembran que resulta imprescindible abordar a sanidade animal desde a perspectiva one health (unha soa saúde), iniciativa global cuxa finalidade é garantir un enfoque holístico á hora de facer fronte ás ameazas para a saúde dos animais, os seres humanos, as plantas e a súa contorna. A venda de antimicrobianos en España é superior á media europea, polo que é necesario abordar o seu uso nas explotacións gandeiras con urxencia, motivo polo cal, este real decreto forma parte do armazón lexislativo recolleito no plan estratéxico para a aplicación da nova Política Agraria Común (PAC) en España.

A Estación de Viticultura e Enoloxía de Galicia organiza para o vindeiro día 23 de novembro a xornada técnica ‘Boas prácticas na viticultura sustentable’, co respaldo da Consellería do Medio Rural. Esta formación terá lugar na aula da sede do Consello Regulador da Denominación de Orixe Protexida Ribeiro, en Ribadavia (Ourense). As prazas dispoñibles para participar nesta xornada son 70 en total e o prazo de inscrición remata o vindeiro día 21 de novembro, ou antes no caso de esgotarse o aforo. Os interesados en participar poden descargar o díptico e a solicitude na web da Estación de Viticultura e Enoloxía de Galicia ou tamén no anexo G da páxina da Consellería do Medio Rural. O formulario terase que remitir cuberto ao correo electrónico evega.medio-rural@xunta.gal. A súa inscrición será confirmada a través do enderezo electrónico. Entre os obxectivos desta xornada técnica está a promoción das prácticas vitícolas conducentes a unha viticultura sustentable, formar o sector na fertilización do viñedo mantendo a biodiversidade e dar a coñecer iniciativas de I+D+i que se enmarcan nas boas prácticas vitivinícolas. Os seus destinatarios son especialmente os agricultores, viticultores ou gandeiros activos con producións con orientación comercial, cotitulares ou colaboradores familiares das explotacións.

Na Unión Europea estanse desenvolvendo unha serie de estratexias para dar de comer ao mundo dun xeito máis sostible, unha cuestión que involucra á agricultura e á gandería, obrigándoas a redeseñar os seus sistemas produtivos. No camiño á adopción desta nova perspectiva, como se pode lograr a sustentabilidade no negocio lácteo? Responsabilidade social, viabilidade económica e xestión medioambiental son os tres puntos entre os que se artella a resposta.

Claves para a mitigación das emisións de carbono na gandería

A tecnoloxía aparece, de novo, coma un ingrediente fundamental “pero no futuro non é suficiente con aplicala, senón que é necesario formar alianzas tecnolóxicas para conformar liñas estratéxicas entre empresas e produtores”, sinala Xoán Rodríguez, director técnico de vacún de leite en Alltech Spain, que o pasado mércores organizou a xornada online ‘A pegada da agricultura e a gandería na alimentación’. “A gandería actual ten que afrontar unha serie de ameazas e dificultades, pero nese contexto, as persoas que a xestionan teñen que ter unha intelixencia, é dicir, ser flexibles e coller isto coma unha oportunidade; se nos esixen e nos apertan por outro lado, cómpre interpretalo coma unha oportunidade”, explica Rodríguez. Ao respecto, as emisións dunha granxa son o eixo fundamental sobre o que a normativa pretende actuar. É aquí onde cobran utilidade a tecnoloxía e as ferramentas que ofrece para “medir, predicir e reducir os índices técnicos dunha granxa en materia de cultivo, gando, dieta, dexeccións e produción”, sinala. “As medicións non se fan con ningún tipo de aparello, senón que se fan por estimacións indirectas con ferramentas competentes que teñan en conta o análise de ciclo de vida, é dicir, contemplando, non soamente o que ocorre na granxa, senón todo aquilo que a rodea”, apunta. Emisións da granxa leiteira. Fonte: Alltech

Por que é importante medir?

“Hoxe en día existen dous tipos de presións sobre as emisións dunha granxa: pola vía das axudas e do propio mercado. Na primeira, cómpre ter en conta que co apoio dos Estados Membros, as subvencións da nova PAC irán vencelladas cos índices dunha granxa. Na segunda, o mercado esixirá unha certificación de impacto medioambiental dos produtos; de feito, no caso de Reino Unido, cadeas como Lidl ou Aldi comunicaron que comezarán a traballar con isto cara a finais deste ano”, destaca Xoán Rodríguez. En calquera caso “é fundamental ter unha calidade de medición, pero hai que traballar en estandarizar os criterios, posto que, hoxe en día, a pesar de que existen ferramentas cun maior e un menor nivel de agregación, o fundamental é ter un criterio adecuado á hora de facer as estimacións indirectas das emisións, e ter claro que é o que hai que ter en conta”, sinala Rodríguez.

“O mercado esixirá unha certificación de impacto medioambiental dos produtos; Lidl ou Aldi comunicaron que comezarán a traballar con isto cara a finais deste ano” (Xoán Rodríguez)

Como se poden baixar as emisións nunha granxa?

Nesta tarefa cómpre ter un punto de vista “poliédrico”, segundo define Xoán Rodríguez, onde a nutrición ocupa un lugar central debido á carga de emisións, tanto entéricas como aquelas que proveñen da aplicación de fertilizantes sobre cultivos para gando. No seu entorno, sitúanse outros aspectos importantes como a saúde, o benestar animal, a adaptación da estratexia reprodutiva, as dexeccións, a redución de estrés ou a produción forraxeira. Redución das emisións en forma poliédrica. Fonte: Alltech En canto á produción forraxeira, é necesaria a aplicación de boas prácticas agrarias. Por iso, a valorización das dexeccións como fertilizante, ou a caracterización do ensilado e o seu manexo no día a día pode mellorar a dixeribilidade e, así mesmo, minimizar as mermas, permitindo unha alimentación de precisión. Por outra banda, en canto á saúde, “hai que utilizar programas efectivos de vacinación, de control da mastite ou de podoloxía. Nesta liña, para contribuír á redución das emisións é fundamental coidar do benestar do animal, e procurar reducir o estrés por calor", suliña Rodríguez. “Un punto importante e polémico actualmente é a adaptación da estratexia reprodutiva; os animais evolucionaron e non podemos manexar a reprodución das vacas no s. XXI cos mesmos criterios do s.XX; por isto, ten que haber unha xestión individualizada dos animais de acordo co número de lactacións, coa produtividade, coa persistencia da lactación ou coa súa saúde e condición corporal. En paralelo, é fundamental ter un programa óptimo de cría e recría”, detalla o director de vacún de leite de Alltech Spain.

Iniciativas de empresas para reducir as emisións

Durante a xornada ‘A pegada da agricultura e a gandería na alimentación’, representantes de diferentes empresas e cooperativas  transmitiron a importancia que se lle está dando na agroindustria ao balance das emisións. “Aplicamos unha estratexia integral coa finalidade de reducir as emisións, tomando medidas en materia de produción forraxeira, nas ganderías, e no ámbito industrial”, sinala o director de compras e desenvolvemento de negocio de Covap, Emilio de León. “Na produción forraxeira substituímos unha parte do ensilado de millo e desenvolvemos un cultivo que se adapte ás necesidades do terreo, no noso caso, ao Val dos Pedroches, un territorio seco. En canto ás granxas, comezamos a facer medicións dos factores de emisión e establecemos ferramentas de mellora. Por último, no eido industrial, estamos buscando o residuo que xeramos para valorizar o máximo posible; nestes momentos estamos no 85%, e en leite no 95%. Ademais, planeamos varios proxectos de enerxías renovables e de tratamento das dexeccións”, detalla De León. Igualmente, o resto de empresas seguen traballando baixo o mesmo obxectivo de reducir as emisións, aínda que non sen dificultades. “Estamos intentando reducir algo difícil de medir, hai que partir da base de que o correcto é dicir que podemos estimar as emisións, e a primeira dificultade ao respecto é que existen moitas ferramentas para facelo e non todas coinciden, polo que cómpre tratar de armonizarnos neste sentido. Outro dos inconvenientes cos que nos atopamos é que isto é algo novo, e os gandeiros están pasando a ser xestores medioambientais”, concreta o responsable de aprovisionamento lácteo de Nestlé España, Javier Gómez. Do mesmo modo, seguen traballando no posta en marcha de iniciativas para avanzar cara os novos requirimentos medioambientais. “Nas 230 granxas coas que colaboramos na cornixa cantábrica pautamos unha serie de medidas en torno á redución de metano entérico mediante plantas de biogás e a incorporación de certos aditivos; tamén introducimos produción de legumes, fóra do millo, e procedemos a realizar unha fertilización de precisión”, detalla Gómez. Pola súa banda, o coordinador do grupo de innovación de campo do Grupo AN, fixo especial alusión ás complicacións que este compromiso ambiental ten que sortear. “Nesta conversión temos que darlles aos gandeiros unha boa formación e sobre todo manter un discurso armonizado, trasladando efectivamente que é o que se lles quere pedir e de que maneira o poden dar”.

Novas prioridades na UE

A agricultura de carbono é un concepto co que a Unión Europea se está familiarizando cada vez máis, e tradúcese como a captura de dióxido de carbono dos solos agrícolas, pero inclúe moitos aspectos, desde a xestión dos almacéns de carbono ata os fluxos de gases e gases de efecto invernadoiro nas explotacións agrícolas. “Segundo o comunicado da Comisión Europea de Agricultura e Gandería do pasado decembro de 2021, o obxectivo que se pretende é conseguir un modelo de negocio ambiental que recompense aos xestores da terra pola mellora das prácticas, resultando no secuestro de carbono nos ecosistemas e a redución da liberación de carbono á atmosfera”, amplía a subdirectora de cultivos herbáceos do Ministerio de Agricultura Paz Fentes. Deste xeito, a nova Política Agraria Común aplícase en base á consecución deses obxectivos, pero, como se encaixa a agricultura de carbono na nova PAC? A mitigación do cambio climático aparece como o obxectivo específico número 4, polo cal, “un mínimo do 25% dos pagos directos deben dedicarse aos ecoesquemas; un mínimo do 35% do Feader debe ter unha finalidade medioambiental e climática; establece indicadores de impacto e de resultado,e de seguimento da aplicación da PAC, relacionados con carbono e solos”. “Todos os pagos directos están fundamentados no cumprimento dunha liña de base, a condicionalidade -que se reforza-, e que inclúe unha serie de condicións agrarias e medioambientais dentro das cales hai moitas que teñen que ver coa agricultura de carbono, por exemplo, a Becam 1, sobre mantemento de pastos e destinada a evitar a reconversión do terreo a outros usos”, recalca Fentes. Unha cuestión interesante coa que se pretende contribuír a manter unha estratexia de redución é “a posta en marcha dun marco de medición mediante unha aplicación, na cal, o gandeiro introducindo unha serie de datos poida estimar as emisións da gandería; estamos traballando para desenvolver algo así e facilitar a adopción de medidas nas granxas”, detalla Leonor Algarra, subdirectora de medios de produción gandeiros no Ministerio de Agricultura.

O GDR Pontevedra Morrazo abordará a problemática do cultivo sustentable da viña, e como mellorar a saúde dos solos para lograr mellores rendementos vitícolas, tanto en cantidade como en calidade. O evento terá lugar o día 1 de setembro, ás 18:30h, no Centro Social do Mar en Bueu. Esta xornada contribuirá a desenvolver unha das liñas estratéxicas do GDR, que procura a formación en aspectos de índole técnica e experimental que melloren os coñecementos e a capacitación profesional do sector e de pequenos produtores, así como a promoción de sistemas produtivos máis respectuosos co medio ambiente. O acto arrancará cunha conferencia a cargo de José Manuel García Queijeiro, biólogo, experto en viticultura, profesor e investigador do Departamento de Bioloxía Vexetal e Ciencia do solo da Universidade de Vigo, cunha longa traxectoria no estudo e manexo dos solos dos viñedos galegos. Seguirá unha mesa redonda con produtores, moderada por Carme Freire Cruces, labrega, formadora e divulgadora, na que participarán representantes de tres adegas para dar a coñecer a súas experiencias na procura dun cultivo máis respectuoso co medio ambiente: Antonio Méndez Rodríguez, de Señorío de Rubiós (D.O. Rías Baixas); Antonio Alfonso Volvoreta, de Finca Volvoreta (Premio Nacional de Biodiversidade) e Manuel Primitivo Lareu López de Adegas e Viñedos Lareu (D.O. Ribeira Sacra). A sesión rematará cun debate aberto a tódolos asistentes. Cartel do programa da xornada de debate Esta actividade enmárcase dentro do proceso de dinamización que o GDR Pontevedra-Morrazo está realizando na IXP Ribeiras do Morrazo, a cal pretende contribuír a desenvolver as potencialidades da viticultura no territorio da IXP, e de xeito especial no Concello de Bueu. O GDR Pontevedra Morrazo, xunto con outras entidades do territorio, impulsaron a creación da IXP Ribeiras do Morrazo para amparar os viños elaborados nos concellos de Bueu, Cangas, Moaña, Marín, Vilaboa, Pontevedra, Poio e Redondela. Este distintivo de calidade para os viños do Morrazo foi aprobado pola Comisión Europea o 9 de xaneiro de 2018.

A presenza de morcegos nos viñedos preséntase como un aliado no control de pragas de insectos como a couza do acio. A firma valenciana Adegas Enguera levou a cabo un proxecto para fomentar o asentamento dos morcegos nos seus viñedos e que poidan axudar no control deste insecto, con iso pretenden comprobar se é posible controlar a praga da couza do acio sen utilizar a técnica de confusión sexual baseada en feromonas. Coñecemos a súa experiencia de man de Sandra Córdoba Lloria, bióloga da área de Xestión de Proxectos de I+D+i da adega, despois de participar recentemente nas xornadas do proxecto europeo IPMWorks, xestionado en Galicia pola Fundación Empresa Universidade Galega (Feuga) e celebradas na Adega Martín Códax, na que se trataron tamén o uso de difusores de confusión sexual para atallar estas praga. -Por que decidistes comezar a traballar cos morcegos? - En Adegas Enguera todo o noso cultivo é ecolóxico, co que está moi limitado o uso de produtos insecticidas. Durante anos empregamos o método de confusión sexual para controlar as poblacións de couza do acio e, pese a ser un método con moitas vantaxes, xa que ofrece bos resultados sen xerar residuos; un dos seus maiores inconvenientes é o seu prezo por hectárea. Ademais, é moi difícil de implementar en parcelas pequenas, polo que a súa eficacia está condicionada a que se empregue en grandes parcelas ou cotos. En Adegas Enguera tiñamos as poboacións de avelaíña do acio controladas desde facía anos utilizando difusores de feromonas. Cos morcegos buscamos dar un paso máis na agricultura ecolóxica: reducir o uso de feromonas e aforrar custos para combater a avelaíña do acio. -Había experiencias previas que vos animasen a apostar polos morcegos? -Hai máis de 10 anos, compañeiros da Àrea d’ Investigació do Museu de Ciències Naturals de Granollers iniciaron no Delta do Ebro un proxecto para coñecer como podían axudar as colonias de morcegos na praga do coñecido como barrenador do arroz. Este grupo comprobou, despois de 10 anos, que eran capaces de controlar esta praga só cos morcegos. Sabendo que son uns grandes insectívoros, que as avelaíñas de pequeno tamaño forman parte da súa dieta e tendo en canta os bos resultados do proxecto catalán, decidimos facer o propio con este proxecto no viñedo. -Cando comezastes a impulsar accións para que as colonias de morcegos se asentasen no viñedo? -En 2015 colocáronse algunhas caixas refuxio para realizar unha proba piloto. Os resultados forman parte do TFG de Juan Martínez Barberá (responsable de I+d de Adegas Enguera), pero non foi ata 2018 cando iniciamos unha colaboración coa Universitat de València grazas á concesión dun Proxecto Cooperación subvencionado con fondos Feader. Comezamos con este proxecto piloto en base aos traballos previos que daban boa conta de que os morcegos son uns insectívoros moi voraces. Hai estudos que revelan que podían comer entre 1.500 e 3.000 insectos por noite. -Que fixestes para conseguir aumentar o número de morcegos? -Unha das principais accións que levamos a cabo foi a colocación de caixas refuxio para que os morcegos puidesen descansar e criar nelas. Ao cabo de dous anos rexistrando a actividade dos morcegos mediante gravadoras de ultrasóns observamos que nas parcelas onde colocaramos caixas refuxio, a actividade dos morcegos era moitísimo máis elevada en comparación coas parcelas onde non se colocaron. Isto evidencia que se se colocan caixas refuxio os morcegos están máis activos nesa zona e, polo tanto, cazan nesa zona polas noites.

“Favorecer a presenza de morcegos nos viñedos é gañar por partida dobre: permite controlar pragas e contribúe a axudar a unha especie prioritaria”

-Con cantas caixas refuxio contades na adega? -Con este proxecto instalamos 118 caixas colocadas en poste. Estas caixas unidas ás colocadas anteriormente suman unhas 150. Trátase de caixas planas que os morcegos utilizan para descansar polo día e tamén para criar no verán. Unha vez colocadas as caixas, cada 15 días faciamos unha revisión para ver se as ocupaban e no verán comprobabamos se criaran. O feito de que os morcegos críen no interior das caixas refuxio é moi importante, xa que todos os morcegos europeos están protexidos e as poboacións dalgunhas das súas especies son escasas. Os morcegos unicamente teñen unha cría ao ano, polo que medidas que favorezan as súas colonias de cría axudan moitísimo á súa conservación. Favorecer a presenza de morcegos nos viñedos é gañar por partida dobre: permite controlar pragas e contribúe a axudar a unha especie prioritaria. Unha das caixas refuxio situada nas parcelas dos viñedos da adega. -Que pautas seguistes para a colocación das caixas refuxio? -Unha das premisas máis importantes é que deben estar colocadas á altura suficiente como para que eles poidan entrar e saír da caixa voando. Polo que vimos, o recomendable é colocalas a unha altura de entre 4 e 5,5 metros. É necesario que a caixa teña a entrada despexada, sen obstáculos, xa que eles localizan a caixa mediante ultrasóns, de forma que se hai ramas tapando a abertura é máis difícil que a atopen. É fundamental evitar unha insolación excesiva que podería matar os morcegos durante o verán. Para iso debemos ter en conta o tipo de soporte e a orientación da caixa. -Como colocastes as caixas nos vosos viñedos? -Pódense colocar en postes, en árbores ou na parede. Nós estivémolas colocando en postes, xa que a porcentaxe de ocupación é maior que noutros soportes. Recomendamos a opción do poste porque podes colocalo onde queiras, o que vai moi ben para campos de monocultivo, e ademais teñen menor risco de requecer.

“Os gatos son os maiores depredadores dos morcegos, por iso é importante colocar as caixas refuxio fóra do seu alcance”

-Algunha recomendación á hora de colocar as caixas refuxio? -É moi importante ter en conta a insolación que pode sufrir a caixa. Aos morcegos gústalles que a caixa estea quentiña, xa que son mamíferos moi pequenos e que perden a temperatura moi rápido. Debe estar quente sen experimentar episodios extremos de calor. No Mediterráneo, no verán coas vagas de calor deben extremarse as precaucións para que non chegue a facer demasiada calor dentro da caixa. Por iso, nunca debe colocarse ao sur nin ao oeste. Cómpre ter presente que se a colocas nunha parede ademais da calor directa que teña polo día, recibirá a calor da propia parede pola noite. Ademais, as crías dos morcegos, que nacen no verán, son tamén moi delicadas en canto a altas temperaturas, polo que debe terse moi en conta xa que poden morrer por un golpe de calor. -E nun clima como o de Galicia, cal sería a mellor orientación? -Na zona de Rías Baixas, en base ás temperaturas medias, habería que evitar colocalas ao sur, xa que no verán poden darse tamén episodios de calor extremo. Tamén é recomendable non situalas orientadas cara á o norte, xa que recibirían poucas horas de luz e a caixa estaría moi fría. O mellor sería colocalas ao leste ou ao oeste. -Algún outro consello para conseguir unha maior adecuación das caixas? -En zonas como e Centro Europa utilizan cores escuras para conseguir maior temperatura no seu interior. En boa parte de España o máis recomendable é utilizalas de cor branca ou madeira de cores claras. So se usan de cor negra en zonas moi frías da Cordilleira Cantábrica. Tamén se fai fincapé en que as caixas non se coloquen en zonas nas que poidan subir predadores, en especial os gatos, que son a principal ameaza dos morcegos. Morcegos saíndo dunha das caixas refuxio da adega. -Tiveron boa aceptación as caixas? -Desde que colocamos as caixas ocupáronsenos todas elas nalgún momento. Con este modelo e seguindo unhas pautas específicas, as caixas adóitanse ocupar moi rápido. Este é un dos medos máis frecuentes entre os viticultores. No propio proxecto estudamos varios modelos ou cuestións como a orientación das caixas para poder ofrecer asesoramento neste sentido.  

“Tivemos picos de ocupación do 80% das caixas e ata 7 colonias de crías. Chegamos a contabilizar case 150 morcegos nunha caixa”

Despois de 3 anos anos tivemos picos de ocupación do 80% das caixas. Ademais criaron dentro delas. Chegamos a ter 7 colonias de crías. De feito, nunha desas caixas chegamos a contar saír case 142 morcegos. Se só nunha caixa tes ese número de morcegos o cálculo do que comerán esa noite no viñedo é moi elevado. -Canta superficie abarcades con este número de caixas? -Temos unhas 130 hectáreas repartidas entre Enguera e Fontanars dels Alforins. En concreto, neste proxecto seleccionamos unha área dunhas 40 hectáreas de viñedo en cada unha das localizacións e contamos cunha parcela testemuña para comparar o efecto da colocación das caixas na actividade dos morcegos da zona. -Puidestes chegar a comprobar que os morcegos están a comer á avelaíña? -Si, confirmámolo grazas á colaboración no proxecto coa Universitat de València, quen realizou unha análise xenética de mostras de guano dos morcegos que habitaban as caixas. Así detectamos que comían avelaíña do acio, entre outras pragas agrícolas. Ademais, a época de máxima actividade dos morcegos (no verán cando crían) coincide cos picos de voo que detectamos na avelaíña do acio. -En que fase do proxecto vos atopades nestes momentos? -Temos xa máis de 600 morcegos contabilizados nas caixas refuxio, polo que demos un paso máis, comezando a retirar paulatinamente os difusores de confusión sexual dalgunhas parcelas para comprobar se fomentando poboacións de morcegos nos viñedos somos capaces de controlar a couza do acio sen confusión sexual. O ano pasado conseguimos un novo proxecto de cooperación para seguir investigando nesta liña, sumándose ademais ao equipo a Asociación Valenciana de Agricultores, grazas a quen poderemos dar a coñecer mellor os resultados entre os propios produtores. Son estudos a longo prazo, pero os datos que estamos obtendo dannos esperanzas para seguir traballando. -Cando saberedes se só cos morcegos é suficiente para o control da avelaíña? -Os datos da retirada dos difusores, que se enmarcan neste novo proxecto, terémolos en novembro, aínda que haberá que seguir recompilando máis información nos próximos anos. Un dos viños elaborados na adega e cos que dar a coñecer esta iniciativa sostible. -Fixestes chegar dalgún xeito este esforzo da adega por combater as pragas dun xeito sostible ó consumidor? -Por mor deste proxecto producimos dous viños (Aliats e Aliats tinto) mediante os cales realizamos tamén unha difusión da iniciativa e poñémola en valor. Ademais, estamos a realizar visitas á adega en formato "noite de morcegos". Son xornadas nas que o público xeral pode vir coñecer o proxecto, ver aos morcegos que axudan no control de pragas e realizar unha cata diferente. Xa realizamos case 30 destas xornadas, co que tivemos máis de 600 asistentes e esta actividade forma parte da oferta enoturística da adega. É unha forma de difusión moi potente e no noso caso está a axudarnos a xerar marca.

O emprego de difusores de feromonas e a presenza dos morcegos amósanse como alternativas sostibles e métodos de loita biolóxica contra a Lobesia botrana, coñecida popularmente como couza do acio, un insecto que favorece os danos por botrite nos viñedos. Unha das adegas pioneiras no emprego dos difusores de feromonas en Galicia é Martín Códax, da Denominación de Orixe Rías Baixas, e que leva anos traballando con estes sistemas, aínda que dende o 2019 dun xeito máis intensivo e profesional. Precisamente a cooperativa de Cambados acolleu recentemente unha xornada no marco do proxecto europeo IPMWork, xestionado en Galicia pola Fundación Empresa Universidade Galega (Feuga), na que deu a coñecer a experiencia con este método biolóxico e os resultados logrados nestes anos. O emprego destes métodos de confusión sexual amósase como unha alternativa sostible para evitar danos nos viñedos da couza do acio, sen un impacto tan elevado na biodiversidade como o uso de insecticidas. Con este sistema téntase evitar a reprodución da couza para manter o seu control biolóxico. “Os difusores de feromonas buscan a confusión sexual, de xeito que se xere unha nube de feromonas que dificulte ó macho atopar á femia para a súa fecundación”, explica Joaquín Martínez Rodiño, responsable técnico de viticultura e mecanización en Bodegas Martín Códax.

“Nas parcelas con confusión sexual evítase entre 2 a 3 tratamentos con insecticidas”

Aínda que hai factores que limitan a eficacia do emprego destes difusores, nestes anos de uso deste método na adega conseguiron unha importante redución do emprego de insecticidas. “Nas parcelas con confusión sexual evítase entre 2 a 3 tratamentos con insecticidas”, detalla o técnico. Así é que, aínda sen poder empregar as feromonas en tódalas parcelas que xestiona a adega, nos últimos anos conseguiron reducir o uso de fitosanitarios un 10%. Instante da xornada realizada en Martín Códax sobre a súa experiencia no uso de difusores de feromonas.

A colaboración entre viticultores, imprescindible

Un dos factores que máis condiciona o éxito do emprego dos difusores de feromonas é que se poida cubrir un amplo espazo de viñedo con este método, para evitar que os insectos poidan ter zonas que non queden cubertas e poidan lograr fecundarse. “Cos difusores hai que actuar como se fose un coto. Na zona que se empreguen debe facerse en tódolos viñedos, porque se queda unha parcela no medio sen usala, serve como refuxio e as femias fecundadas propagaran a praga no resto”, detalla Martínez Rodiño.

Para que o emprego de difusores teña éxito é preciso que sexa usado nunha superficie mínima de alomenos 4 hectáreas, a modo de coto

Así, como mínimo debe contarse cunha superficie de 4 hectáreas para lograr éxito cos difusores. Canto máis grande é o coto mellores resultados se logran, sobre todo na parte central. Os bordes sempre quedan máis expostos e son os viñedos nos que é preciso realizar un maior control e pode ter que realizarse algún tratamento insecticida complementario e puntual. “As parcelas dos bordes son onde pode entrar algunha femia e darse maior incidencia”, apunta o técnico. Na adega comezaron no 2019 a empregar de xeito máis estendido os difusores de feromonas. Nesa campaña chegaron a cubrir con ese método 128 hectáreas, das que 82 eran viñedos propios, 31 hectáreas de viticultores socios e outras 15 de viñedos lindeiros. Este ano contan xa en total con 253 hectáreas. Así, na adega están empregando este método en 140 hectáreas de viñedos, o que supón arredor do 73% da superficie manexada de forma directa pola adega. Tamén conseguiron que máis socios e colaboradores se sumaran, chegando a contar con 73 hectáreas. Do mesmo xeito, agora mesmo tamén se inclúen outras 46 hectáreas doutros viñedos. Evolución da superficie de viñedo na que aplican os difusores de feromonas.En 4 anos conseguiron incrementar nun 50% a superficie manexada con este método. “Para que isto funcione hai que ir da man doutros viticultores e veciños”, valoran dende Martín Códax. Tamén outras Cooperativas das Rías Baixas como Condes de Albarei ou Paco&Lola están embarcadas nesta mesma aposta polo emprego dos difusores de feromonas para reducir o uso de insecticidas. Ademais dos bos resultados que poden lograrse cos difusores de feromonas, outro dos motivos que propiciaron que máis viticultores se unisen a este programa foi a eliminación de boa parte dos insecticidas clásicos que se viñan empregando contra a couza do acio. “Os insecticidas que quedan dispoñibles para esta praga requiren que se aplique no momento preciso para que realmente funcione”, especifica o técnico. Naquelas parcelas illadas onde o emprego de difusores non resultaría eficaz seguen empregando insecticidas. Teñen colocadas as trampas e fan o seguimento semanal delas, de xeito que cando detectan que é o momento propicio para tratar realizan os tratamentos específicos, para que a aplicación do insecticida teña o mínimo efecto sobre a biodiversidade.

O gasto por hectárea en difusores equivale ó custo de dous pases de insecticida

Combater a praga da couza do acio cos difusores tampouco está a supoñer un gasto moito máis significativo para os viticultores. O custo deste método fronte a outras alternativas máis económicas foi durante anos un dos freos para que se xeneralizase o seu uso. “Co custo que teñen hoxe en día os insecticidas practicamente é o mesmo desembolso económico. O gasto por hectárea en difusores equivale ó custo de dous pases de insecticida”, apunta o técnico.

Manexo dos difusores

Outra das vantaxes que presenta o uso dos difusores é o seu manexo, moito máis sinxelo que a aplicación de insecticidas. Os difusores colócanse no viñedo na brotación das cepas e o seu efecto dura todo o ciclo da couza. “Unha vez que se coloca sabes que ata a vendima van estar difundindo esa feromona, de xeito que o viticultor non ten que facer máis nada”, comenta. Mentres, os técnicos fan un seguimento dos extremos dos cotos nos que se usan, para decidir aplicar insecticida se a presenza de couza se incrementa. “É preciso estar acostumado a localizar a couza, xa que son difíciles de ver”, detalla Martínez Rodiño. A monitorización do insecto fana sobre todo en dous momentos claves para o insecto. Por unha banda, un pouco antes da floración, cando a couza se atopa na segunda xeración. Nesta fase contan os acios afectados, xa que se verán os niños do insecto. Outro dos momentos claves para realizar estas revisións é cando a uva ten o tamaño dun chícharo. Entón é preciso localizar as postas do insecto, uns ovos que teñen menos dun milímetro de tamaño, de aí a dificultade de localizalos. “Os técnicos dedicamos moito tempo a facer esta mostraxe para darlle confianza ós viticultores que están dentro do coto de que a praga está baixo control”, concreta Martínez.

Dependendo do modelo deberán colocarse arredor duns 350 difusores por hectárea. Tamén pode optarse por un aerosol automatizado co que só se requiren 4

A colocación dos difusores de feromonas dependerá por unha banda das indicacións dos propios fabricantes, así como da presión que haxa da praga. Así, aínda que con variacións por estes motivos, colócanse en torno a uns 350 difusores por hectárea. “Ó comezo colócanse o número máximo de difusores e a medida que se vai empregando este método, a presión diminúe e poden tamén reducirse o número de difusores”, detalla. Unha vez que se vai reducindo a incidencia da praga, van deixando menos difusores na parte central do coto e vanos trasladando ós bordes, as zonas máis conflitivas, para evitar que entren as couzas fecundadas. Distintos modelos de difusores de feromonas empregados na adega. Na adega están a probar distintos modelos de difusores para comprobar cales lle dan mellores resultados. “Estamos probando as distintas solucións que hai no mercado, tanto para comprobar a eficacia como a rendibilidade económica”, apuntan. Ademais, están a traballar tanto cos modelos máis tradicionais, onde as feromonas se atopan dentro dunha especie de cápsula de distintos tamaños, como un aerosol que emite feromonas de xeito automático cada certo intervalo de tempo. No caso deste último tamén amosa unha maior cobertura, de xeito que colocan só 4 por hectárea. Así, como indican dende Martín Códax, o segrego para que os difusores sexan unha medida de éxito é contar cun coto de parcelas e facer un seguimento rigoroso por parte dos técnicos da incidencia nos bordes, para poder atallar a couza antes de que xere un maior problema.

Caixas refuxio para os morcegos.

Os morcegos, aliados dos viñedos

Na adega queren ir un paso máis aló e van comezar a instalación de caixas-refuxios para favorecer a presenza dos morcegos nos viñedos, xa que son uns devoradores voraces de insectos, entre os que se atopa a couza do acio. A adega valenciana Bodegas Enguera, que tamén expuxo na xornada de IPMworks a súa experiencia, leva anos combatendo a praga só con difusores de feromonas e favorecendo a presenza de morcegos. “Favorecer a presenza dos morcegos nos viñedos para que coman a couza debe ser unha estratexia integrada co uso dos difusores, xa que se se empregan insecticidas non terán de que alimentarse”, xustifica Martínez. Unha das ferramentas para conseguir incrementar as colonias de morcegos é a instalación de casetas refuxio que axudan a que se asenten os morcegos nesa zona. Así, en base á experiencia valenciana e coas súas recomendacións, este ano nas parcelas nas que están empregando feromonas van instalar cinco destas refuxios.

Un dos desafíos actuais da viticultura é o impacto que pode ter o cambio climático nos viñedos, tanto polas variacións de temperatura, como a dispoñibilidade de auga necesaria para a produción ou as alteracións que pode provocar nas especies. Un manexo rexenerativo do viñedo, centrado na conservación da vida dos solos e a medio camiño entre unha produción intensiva e unha produción baseada na mínima intervención, pode ser a alternativa de futuro para a viticultura, tal e como argumenta a ecóloga Pilar Andrés, unha das maiores expertas en analizar os impactos da produción agrícola nos solos e na biota que os integra. Na súa participación na xornada virtual “Rexeneración e conservación do chan vitícola” organizada pola Plataforma Tecnolóxica do Viño (PTV) recentemente, Andrés incidiu en lembrar os efectos que a propia actividade agraria ten sobre o clima, pola disrución do ciclo de carbono que provoca. “A agricultura distorsiona o ciclo do carbono ao pretender maximizar a biomasa vexetal aproveitable, que se exporta fóra do agroecosistema, reducindo a cantidade de carbono que as plantas entregan ao solo”, explica. Así, dependendo do manexo que se faga do chan, este comportarase como un sumidoiro ou fonte de carbono. Os viñedos provocan tamén un empobrecemento do solo en carbono. “Degrádanse a base nutritiva, a estrutura e o clima edáfico que soportan á biota do chan”, detalla. Na viticultura intensiva, do mesmo xeito que outras prácticas agrícolas intensivas, prodúcese unha quebra dos servizos ambientais. “O solo só pode entregar un servizo: a produción, pero ademais, este servizo será subvencionado, pola achega que se precisa proporcionarlle ao solo”, concreta Andrés.

“Os viñedos son a forma de uso agrícola que causa maiores taxas de erosión no Mediterráneo. Ademais, a viticultura provoca un empobrecemento do solo en carbono”

A viticultura é unha das actividades agrícolas que provoca un desgaste importante dos solos debido ós efectos da erosión. “Os viñedos son a forma de uso agrícola que causa maiores taxas de erosión no Mediterráneo, con medias de erosión da terra de 2,4 a 9,3 toneladas por hectárea ao ano, cando o tolerable, segundo os baremos fixados pola Comisión Europa, é unha perda de entre 0,3 e 1,4 toneladas por hectárea nun ano”, explica a ecóloga.

A importancia de conservar o solo

Ademais de coñecer o impacto que a viticultura ten sobre os solos, Pilar Andrés lembra os servizos ambientais que ofrece a biota do solo para poder comprender a súa importancia. “Os solos achegan servizos ecosistémicos que permiten a vida na Terra”, sinala. Así, os solos son o hábitat dun gran número de organismos fundamentais. Un gramo de chan pode chegar a conter varios miles de especies, 200 millóns de hifas fúnxicas e 1 billón de células bacterianas.

Un gramo de solo pode chegar a conter varios miles de especies, 200 millóns de hifas fúnxicas e 1 billón de células bacterianas

O solo actúa tamén como regulador do clima e das inundacións e contribúe á purificación da auga e a redución de contaminantes. Os solos son tamén fundamentais no ciclo de nutrientes e unha fonte de alimento, fibras e combustibles, así como de produtos farmacéuticos e recursos xenéticos. Dada a contribución dos solos, a nova PAC recomenda adoptar prácticas e estratexias integradas que orienten a restauración dos solos agrícolas, para facilitar non só o secuestro de carbono senón tamén a saúde integral do chan e o cumprimento dos servizos ambientais. Medidas como o Pacto Verde Europeo, adoptan medidas para protexer o chan, buscando unha redución do 55% das emisións do gases de efecto invernadoiro para o 2030, así como a neutralidade climática para 2050. Con todo, como sinala a ecóloga, a agricultura emite aproximadamente o 10% dos gases de efecto invernadoiro na Unión Europea, co que existe pouco potencial para a redución de emisións neste sector.

Tres modelos de produción vitícola ...

A ecóloga Pilar Andrés levou a cabo, xunto con outros profesionais, un caso práctico no Empordán na provincia de Xirona, para comparar o impacto e os beneficios que achegan á conservación da biota do solo e á produción vitícola tres modelos diferentes de manexo dos viñedos: intensivo, rexenerativo e mínimo. Coñecemos os detalles de cada un deles:

-Manexo intensivo

Neste caso trátase dun viñedo de 30 anos, que se ara a 20 centímetros 5 veces ao ano para evitar a competencia da cuberta. Tamén se procede á eliminación das malas herbas mediante o uso de glifosato. En materia de fertilización, empregan 150 quilos de NPK por hectárea. O control químico das pragas realízase optando por funxicidas sistémicos, así como herbicidas de preemerxencia.

- Manexo rexenerativo

O manexo rexenerativo da terra é unha práctica que potencia o poder da fotosíntese nas plantas para pechar o ciclo do carbono, producir saúde no solo, resiliencia dos cultivos e densidade nutricional. Como detalla Pilar Andrés, son prácticas de agricultura rexenerativa aquelas que contribúen a rexenerar ou crear solos sans e fértiles, incrementan a infiltración, retención e escorrentía limpa e segura da auga. Ademais de incrementar a biodiversidade, saúde e resiliencia dos ecosistemas e invisten as emisións de carbono da agricultura actual e logran secuestrar carbono. “A agricultura rexenerativa cumpre totalmente as demandas da crise climática na que nos atopamos hoxe en día”, valora a ecóloga. Do mesmo xeito que en caso do viñedo intensivo, nesta parcela as viñas teñen 30 anos. Trátase dun viñedo que foi manexado de maneira intensiva ata o 2015, polo que os resultados obtidos foron logrados en 4 anos. Actualmente neste manexo rexenerativo non están arando a terra e a fertilización é a base de esterco de vaca. Aplican tés de microorganismos e proceden á regulación de catións para manter baixo control o pH da terra. Este viñedo conta con coberteira permanente a base dunha mestura de luminosas e gramíneas. Na primavera e verán, para o control da cuberta, as herbas dos corredores esmáganas cun crop roller, e o espazo entre dúas viñas desherbana a man. No inverno proceden a descompactar o solo coa inxección de ácido húmicos. En canto aos ataques por fungos, combátenos empregando xofre e cobre. Nas pragas de insectos, prevéñenas utilizando feromonas.

- Manexo mínimo

Neste viñedo, as cepas teñen 50 anos e ata o 2007 xestionáronse mediante un manexo intensivo. Na actualidade, optouse por suspender por completo o arado da terra e deixan que se produza un desenvolvemento espontáneo da cuberta herbácea nas rúas. Realizan un desherbado anual con cortadora manual e os restos de poda retíranos do campo e quéimanos.

… Distintos resultados

Á hora de avaliar os efectos conseguidos na saúde do solo cos tres modelos de manexo, a experta atende a parámetros físicos, químicos e biolóxicos. Os mellores resultados alcánzanse cun manexo rexenerativo, que logra un impacto máis positivo nos solos. As prácticas rexenerativas resultan mesmo mellores que cando se deixa a terra e o cultivo, neste caso o viñedo, case sen intervención e, sobre todo, fronte ao “desastre fisicoquímico e biolóxico” que proporciona o manexo intensivo. En cuestións como densidade aparente, o pH ou o carbono orgánico, o manexo rexenerativo logra resultados moi positivos en só 4 anos, moi similares e en proporción mellores que os alcanzados en 12 anos dun manexo mínimo. “En 4 anos pasamos dun 0,54% de carbono orgánico no solo a 1,27% e en 12 anos a 1,84%. É brutal a rapidez á que se logra este secuestro de carbono nun modelo rexenerativo en 4 anos”, valora a ecóloga. Un dos aspectos nos que se aprecia máis o impacto positivo das prácticas rexenerativas é na presenza de seres vivos. Co manexo rexenerativo contabilizaron 973 millóns de flaxelados por metro cadrado en 15 centímetros de profundidade fronte aos 117 millóns que se contabilizan cun manexo mínimo e os pouco máis de 61 millóns presentes nun modelo intensivo. “A comparativa permitiunos ver a tremenda riqueza de controladores que se logra cun manexo rexenerativo, seguido a curta distancia nalgúns grupos no manexo mínimo” sinala Pilar Andrés. Parámetros físicos, químicos e biolóxicos dos tres modelos de manexo. En verde os mellores resultados. A gran diferenza nun manexo rexenerativo está en todos aqueles parámetros biolóxicos, que desta forma poténcianse e preservan, mentres que cun modelo intensivo acaban destruídos. Tamén cabe sinalar que, en aspectos como a estrutura física do solo un manexo mínimo ten unha importante vantaxe fronte ao modelo rexenerativo. Espazo de calidade que xeran os tres sistemas de manexo.

É rendible economicamente apostar pola conservación do solo?

En canto ao impacto económico, a comparativa permitiu determinar que o manexo rexenerativo ademais das vantaxes que proporciona para o solo é tamén rendible economicamente. No manexo rexenerativo apreciouse unha caída da produción nos 2 primeiros anos, pero nestes momentos lograron unha rendibilidade económica superior á que se lograba cunha produción intensiva debido a unha mestura derivada non só da recuperación de produción senón tamén pola revalorización do produto, xa que agora está a ser comercializado como ecolóxico, cun prezo máis elevado. Neste sentido, o manexo mínimo está a ser o menos rendible, xa que a pesar de que os gastos son moi reducidos apenas se está logrando produción, en parte porque as viñas son vellas, pero tamén polos efectos deste tipo de manexo.