A Xunta de Galicia presentou o matadoiro móbil para pequenas granxas de ovino, cabrún e porcino. O servizo -asegura a Xunta- permitirá mellorar a xestión e a rendibilidade de moitas explotacións de pequeno tamaño, localizadas en zonas afastadas de grandes núcleos de poboación e a distancia dos matadoiros convencionais. O servizo contará cunha decena de traballadores e, para optimizar o seu funcionamento, habilitarase proximamente un número de teléfono específico e un acceso web, co fin de resolver dúbidas e facilitar a petición de citas. En canto ao custo, os prezos van dende os 10 euros para animais ovinos e cabrúns menores dun ano (contabilizando só o sacrificio e a preparación do canal) ata os 50 euros para os porcos, no caso de incluír tamén o almacenamento e transporte a punto de distribución. O conselleiro de Medio Rural presenta o matadoiro móbil en Chantada O conselleiro de Medio Rural, José González, presentou esta iniciativa nun acto que tivo lugar en Chantada, a base do matadoiro, e no que estivo acompañado polo director xeral de Gandaría, José Balseiros, polo alcalde desta localidade luguesa, Manuel Varela, e polos delegados territoriais da Xunta en Lugo e Ourense, Javier Arias e Gabriel Alén, respectivamente. No acto sinalou que este matadoiro móbil busca optimizar a xestión das explotacións de ovellas, cabras e porcos, ao reducir os custos de transporte do gando e mellorar ao tempo a calidade da carne e o benestar animal. Tamén destacou que con esta iniciativa se busca “impulsar as pequenas explotacións, traballar no benestar animal e innovar para mellorar a situación do rural galego”. Engadiu que en Galicia, pola “dispersión das súas explotacións, este proxecto ten especial razón de ser” e definiu as instalacións como “moito máis que dignas” para arrancar con este servizo. Vista interior do matadoiro móbil O conselleiro, que defendeu esta iniciativa como “pioneira en España”, explicou que para a súa posta en marcha estudáronse os antecedentes noutros países, caso de Suecia, así como as posibles explotacións interesadas. A partir de aí creouse un matadoiro que se basea en dous eixo principais. Por un lado, a propia unidade móbil de sacrificio de gando, montada sobre un semi-remolque frigorífico, dotado da súa correspondente cabeza tractora. Por outra banda, unha instalación base con sede en Chantada, que permitirá, entre outras cousas, o almacenamento das pezas en canal en cámaras frigoríficas, o mantemento e desinfección da unidade móbil e a xestión administrativa e de residuos. No acto, o conselleiro avanzou que, no marco desta iniciativa, vaise desenvolver unha marca como certificación de calidade, que amparará os produtos resultantes dos animais sacrificados como de proximidade e cun alto grao de benestar animal, entre outras vantaxes recoñecibles.

A Consellería do Medio Rural vén de elevar ao Consello da Xunta o informe sobre o matadoiro móbil de Galicia, onde se anuncia que proximamente se porá en marcha este novo servizo público. A iniciativa, na que se levan investidos 670.000 euros, conta cunha dotación orzamentaria de 800.000 euros para o arranque do proxecto no territorio galego. O matadoiro móbil permitirá facilitar, con todas as garantías hixiénicas e de seguridade, o acceso ao sacrificio de ovellas, cabras e porcos daquelas explotacións das zonas máis alonxadas dos matadoiros convencionais. Ademais, no marco deste proxecto, prevese desenvolver unha marca de calidade que ampare os animais sacrificados neste matadoiro como produtos de proximidade, con alto benestar animal e con orixe en gandarías que actúan de cortalumes dos incendios forestais, achegándolle un valor engadido ás explotacións usuarias deste servizo. A Xunta sinala que se trata dun servizo público pioneiro en España que disporá dunha unidade móbil de sacrificio do gando, montada sobre un semirremolque frigorífico, coa correspondente cabeza tractora, e unha plataforma base con sede fixa que se localizará nunha nave do concello de Chantada, que permitirá o almacenamento en cámaras frigoríficas das canais e o mantemento e desinfección da unidade móbil, ademais dos necesarios servizos administrativos de xestión deste servizo, entre outras cousas. A Consellería do Medio Rural prevé activar este matadoiro nas vindeiras semanas, abrindo unha primeira fase na que se estruturarán as rutas da unidade móbil mentras se comeza a desenvolver o servizo e se realizan os axustes pertinentes. Habilitarase un teléfono e un acceso web para resolver dúbidas e facilitar a petición de citas. Con respecto aos prezos, estableceuse que o custo por animal do sacrificio e maquía sería de 10 euros nos animais ovino e cabrún menores dun ano, mentres que naqueles animais destas especies que sexan maiores dun ano pasarán a ser 15 euros, mentres que o prezo dos animais porcinos será de 40 euros. Ademais, as persoas gandeiras poderán optar ao servizo de almacenamento das canais no lugar base, e mesmo ao seu traslado ata o centro de distribución.

A variedade de medidas dispoñibles para reducir a vulnerabilidade do gando aos ataques do lobo é ampla. Con todo, a pesar dun uso tradicional de moitas destas medidas de prevención de ataques, como é o caso de cercados ou cans gardiáns de gando, a cuantificación sobre a súa efectividade é escasa. Como consecuencia, a implementación de medidas de prevención de ataques está fundamentalmente baseada en experiencias particulares e opinións, e menos na evidencia. Ademais, en moitas ocasións, a escasa evidencia susténtase en estudos de casos particulares, ou un número limitado de explotacións, e a súa implementación non está adaptada a cada contexto particular. A elección da medida de prevención máis apropiada para cada contexto, tipo de gando e manexo, e explotación gandeira, é un factor chave á hora de maximizar a efectividade dos métodos de prevención. De feito, adoptar unha medida que non se axusta a estes condicionantes pode chegar a ter consecuencias negativas, como custos económicos máis elevados de implementación e mantemento, creando novas situacións de conflito e desconfianza. En Galicia, actualmente, estímase que o lobo se distribúe pola case totalidade do territorio galego (un 91 % do territorio segundo a última estimación de 2021-22), e o estado da poboación, en base ao número estimado de mandas reprodutoras, pódese considerar como estable na última década. A ampla distribución da especie en Galicia implica que a actividade gandeira, en xeral, comparta espazo co lobo en maior ou menor medida. Por tanto, é necesario identificar que medidas de prevención de danos son máis efectivas para reducir o risco de depredación para os diferentes tipos de gando e manexos no contexto galego, adaptando a elección da mellor medida a cada explotación gandeira e contexto en particular. Peche fixo de malla gandeira de 140 cm con dous fíos electrificados Grazas á participación de varias explotacións gandeiras galegas, púidose desenvolver un estudo para avaliar a efectividade de tres deseños de medidas de prevención de danos centradas no uso de cercados, derivados da experiencia acumulada en varias explotacións no manexo de gando ovino en Galicia. En concreto, utilizouse un deseño experimental de cercado, con 10 repeticións por deseño, repartidas en 20 explotacións gandeiras ao longo do territorio galego, no que se avaliou a efectividade dos seguintes sistemas:

• Un cercado fixo de malla gandeira de 140 cm con dous fíos electrificados (un fío pola parte superior da malla a 10 cm, e outro fío exterior á malla, a 30 cm do chan).
• Un cercado fixo de 8 fíos até unha altura de 150 cm, con 4 fíos alternos electrificados.
• Un cercado móbil de malla electrificada de 105 cm, combinado cun mastín como can de garda do gando.

Os diferentes cercados avaliados tiveron 3 ovellas no seu interior durante 12 meses (24 horas ao día). Peche de malla fixa de 8 fíos ata unha altura de 150 cm con 4 fíos alternos electrificados

Os tres sistemas probados demostraron unha eficacia de entre o 80 e o 90%

Na maior parte das explotacións gandeiras, os deseños avaliados foron efectivos. É importante destacar que a porcentaxe de efectividade, medida como o número de cercados nos que o lobo non entrou e non houbo ataques durante o período de estudo, foi moi alta para todos os deseños avaliados. A porcentaxe de efectividade no cercado fixo de malla foi do 90 %, no cercado fixo con fíos electrificados do 80%, e no cercado móbil de malla electrificada combinado cun mastín do 80 %. A adopción de calquera das medidas de prevención de danos tivo por tanto un efecto positivo na redución do risco de depredación. A depredación de gando por parte do lobo é un dos principais elementos de oposición para unha convivencia entre esta especie e o ser humano. De feito, a prevención de danos é un dos eixos fundamentais da maior parte dos plans de xestión e conservación que existen para esta especie ao longo da súa área de distribución. O risco de depredación para a maior parte de manexos gandeiros, particularmente semi-extensivos e extensivos, non é igual a cero. Pero tanto desde unha perspectiva do benestar e protección dos animais domésticos en explotacións gandeiras, como da conservación do lobo, debemos de reducir ao máximo o risco de depredación. Os resultados deste estudo mostran que é posible adaptar medidas de prevención para o gando ovino ao contexto galego. É necesario fomentar o desenvolvemento de experiencias similares para outros tipos de gando e manexos gandeiros no territorio galego, así como avaliar a variación na efectividade das medidas ao longo de períodos de tempo máis longos. Cercado móbil de malla electrificada combinado cun mastín como can de garda A acumulación de experiencias deste tipo podería permitir elaborar catálogos de boas prácticas de protección do gando adaptados ao contexto de cada zona, con todos os detalles técnicos necesarios, incluíndo metodoloxías, procedementos, sistemas de funcionamento e custos orientativos de implementación e mantemento. Esta información é relevante non só para xeneralizar o uso de medidas de prevención entre as explotacións, e asesorar a cada explotación dunha maneira máis eficaz, senón que se podería utilizar para optimizar o deseño de axudas públicas destinadas á implementación e mantemento de métodos de prevención de ataques ao gando, adaptadas a cada contexto, facilitando a coexistencia entre grandes carnívoros, como o lobo, e o ser humano. *O equipo que realizou o estudo agradece á Consellería de Medio Rural (Xunta de Galicia) o financiamento do proxecto. Así mesmo, agradece a todas as ganderías colaboradoras a súa participación, sen a cal o estudo non podería levarse a cabo.

A Asociación de Criadores de Ovino e Caprino de Galici (OVICA) e a ADSG ACIVO organizan o vindeiro 7 de outubro unha xornada técnica de ovino e caprino. A cita será o día 7 de outubro no Pazo de Feiras de Lugo, coincidindo coa feira A Rural. Velaquí o programa:

Beealia organiza o vindeiro mércores 27 de setembro unha palestra informativa sobre a viaxe realizada á rexión de Limosin, Francia, onde se fixeron encontros e palestras para coñecer razas e tratamento do gando ovino. Así, a palestra ofrecerá toda a información recollida durante a viaxe a Francia. Darase conta do aprendido sobre produción, razas ou comercialización. O encontro será no Centro de Empresas e Innovación (CEI-Nodus) en Lugo de 11:00 a 13:00 horas

Que cifras de produción e volume de negocio manexa o sector cárnico galego? Son competitivas as industrias cárnicas galegas? Cales son os subsectores máis competitivos e con maior presenza? Estas son algunhas das preguntas expostas durante a VII Reunión Casal de Armán - Foro Económico de Galicia, que congregou a empresarios, investigadores e profesionais do sector. Durante o evento, coordinado pola Fundación Juana de Vega, o director da entidade, José Manuel Andrade Calvo, expuxo as conclusións da Estratexia do sector cárnico de Galicia 2022 -2030, elaborada pola entidade por encargo da Consellería do Medio Rural. As cifras presentadas pola entidade amosan como os principais motores do sector cárnico galego son o vacún e o porcino, aínda que as ganderías de aves e as cunícolas tamén teñen gran importancia. En Galicia contabilízanse un total de 19.537 ganderías de vacún de carne con 430.000 animais. En concreto, as ganderías de vacún teñen de media uns 22 animais e xestionan algo máis de 11 hectáreas. Sacrifícanse unhas 381.000 canais de vacún, cun peso medio de 250 quilos canle, o que deixa unhas 95.000 toneladas de carne en 2020, segundo os datos feitos públicos pola Consellería do Medio Rural.

Case a metade das ganderías de vacún que hai en Galicia están adheridas ao selo Ternera Gallega

A Indicación Xeográfica Protexida Ternera Gallega acapara o 55% do volume da carne que se comercializa en España baixo este selo de calidade. “Case a metade das ganderías de vacún que hai en Galicia están adheridas á IXP”, explica José Manuel Andrade Calvo, director da Fundación Juana de Vega. Así, baixo este selo atópanse unhas 7.266 ganderías e 389 cebadeiros activos. A comarca de Deza e o sur da provincia de Ourense son as principais zonas de produción porcina en Galicia. Na comunidade contabilízanse un total de 2.591 granxas porcinas que teñen 1.500.000 prazas. De media, cada granxa de porcino conta cunhas 591 prazas. Sacrificáronse 1 millón de exemplares, o que deixa unha produción dunhas 91.600 toneladas de carne. Porén, desde o ano 2009, a produción de carne de porcino experimentou unha caída significativa.

A produción de carne de porco e de ave concéntrase na comarca de Deza, a Terra Chá e o sur da provincia de Ourense

Xunto coa gandería de porcino, boa parte das 1.075 ganderías de aves que se contabilizan en Galicia tamén están situadas na comarca de Deza, a Terra Chá e o sur da provincia de Ourense. Cóntase con case 25 millóns de prazas instaladas e cada gandería dispón de media dunhas 23.000 prazas. Estas granxas xestionan unhas 4.744 hectáreas, segundo os datos extrapolados da PAC. Galicia é a terceira rexión produtora de carne de coello de España, cun total de 179 explotacións distribuídas no territorio galego, que acumulan 619.000 prazas e que xestionan unhas 300 hectáreas. De media, cada gandería cunícola conta cunhas 3.461 prazas. Dende 2017 rexistrouse un descenso da produción que obedece á caída xeral que se está producindo neste sector. “Entre 2001 e 2019 reduciuse a produción de carne de coello nun 34% a nivel mundial, unha tendencia que se está vendo tamén a nivel nacional”, detalla Andrade Calvo.

Galicia é a terceira rexión produtora de carne de coello en España, con case 180 ganderías repartidas polo territorio

En termos de volume de produción de carne, tanto o caprino e ovino como o sector equino manexan cifras mínimas de volume de negocio en comparación cos outros subsectores. Aínda que, en canto ao número de ganderías, as primeiras representan case catro veces máis. En total, contabilízanse 15.783 ganderías de caprino e ovino, que congregan uns 165.000 animais. De media, cada unha conta con 10 animais e xestiona unhas 3,44 hectáreas. En canto ao sector equino, en Galicia contabilízanse un total de 4.314 ganderías, con case 18.000 animais, situadas boa parte delas no norte da provincia de Lugo. É un sector, no que caeu notablemente tamén a produción de carne.

Preocupación pola falta de remuda xeracional

Algúns dos factores que limitan o crecemento do sector da carne a nivel mundial son as limitacións de tipo ambiental. Tamén hai certa preocupación polas dificultades que poderán supoñer as novas normativas relacionadas co ambiente e con respecto ao benestar animal. Sen dúbida, outro dos desafíos reside en atallar a crecente caída do consumo de carne nalgunhas sociedades, debido aos novos hábitos de alimentación.

“Evidénciase un grave problema de sucesión e continuidade da actividade, dada a elevada idade de boa parte dos produtores en activo”: José Manuel Andrade, Fundación Juana de Vega

En Galicia, un dos principais retos que se presentan ao sector é a elevada idade media dos titulares das ganderías de carne e a falta de substitución que afecta a todos os subsectores centrados na produción de carne. “Evidénciase un grave problema de sucesión e continuidade da actividade, dada a elevada idade de boa parte dos produtores en activo”, señala José Manuel Andrade. No vacún de carne, a media de idade dos produtores é de 57 anos, aínda que no 49% destas granxas os titulares teñen xa 62 anos de idade, segundo os datos presentados dende a Fundación Juana de Vega. Entre os titulares de granxas de porcino, a media de idade redúcese aos 52 anos, mentres que os máis novos son os produtores de granxas de aves, cunha media de 49 anos. Nunha situación semellante atópase o sector cunícola, onde os produtores teñen de media 51 anos. Os gandeiros de equino sitúanse nos 54 anos de media.

Os produtores de ovino e caprino son os máis maiores, cunha media de idade que se sitúa nos 60 anos

Mentres, sen dúbida o sector onde a media de idade é máis elevada e a continuidade está máis en xogo é o ovino e caprino, xa que boa parte dos produtores están xa nos 60 anos. Outro dos retos da produción de carne é a volatilidade dos prezos das materias primas para alimentar o gando, o que lastra a competitividade das ganderías. Neste sentido entra en xogo o acceso a terras, que permita incrementar a produción propia de forraxes nas ganderías. “A nova Lei de recuperación da terra agraria abandonada aprobada en Galicia abre unha nova oportunidade a acceder a terras para estas ganderías”, recorda Andrade.

Manexo do territorio

Outro dos aspectos fundamentais das ganderías de carne galegas é que boa parte delas conservan un manexo en extensivo, de maneira que á marxe do beneficio económico que supón esta actividade, contribúen de maneira activa á xestión do territorio e actúan en moitos casos como auténticos mecanismos de protección e redución do risco de incendios forestais ao reducir a biomasa dos bosques. Os produtores de carne xestionan máis 300.000 hectáreas de superficie en Galicia, case a metade da superficie agraria útil. Así, por exemplo, boa parte das ganderías de bovino sitúanse en zonas de montaña de Lugo e Ourense, onde son escasas as alternativas para a xestión deste territorio que non estean vinculadas a esta actividade. Estas ganderías xestionan unha superficie agraria útil dunhas 214.000 hectáreas.

As ganderías de vacún de carne xestionan unha superficie agraria útil dunhas 214.000 hectáreas

Tamén é significativo o labor que realizan as ganderías de ovino e caprino, que manexan unhas 54.000 hectáreas ou as ganderías de equino, que xestionan unha superficie de 36.195 hectáreas.

Tecido industrial da carne en Galicia

O sector cárnico en España é o principal subsector dentro da industria alimentaria. Ten unha cifra de negocio de 31.700 millóns de euros e proporciona un valor engadido de 5.500 millóns de euros. Este sector emprega en España a máis de 110.000 persoas. O destino da produción nacional está centrada no mercado interno, xa que case o 80% consómese en España e ao redor dun 13% expórtase á Unión Europea. En Galicia, a industria cárnica está integrada por 192 industrias, que dan emprego a 5.800 persoas, que facturaron no 2019 un total de 1.350 millóns de euros, que achegaron un valor engadido á economía galega de 296 millóns de euros. A industria cárnica representa o 4% do emprego da industria manufactureira galega. A produción cárnica representa o 34% da produción agraria e está formada 43.000 explotacións cárnicas de todos os subsectores.

A produción cárnica representa o 34% da produción agraria e está formada 43.000 explotacións cárnicas de todos os subsectores

Comparando a industria cárnica galega coa española e a europea detéctase un déficit en produtos elaborados. Galicia ten un maior peso na carne de bovino e ave fresca e refrixerada. Só na carne de bovino, o 25% comercialízase en fresco, mentres que esta cifra no conxunto de España redúcese a un 9% e se se mira en Europa elévase ata un 13%. En canto á carne de ave, en Galicia o 30% comercialízase en fresco, sen transformación industrial, mentres que esta cifra en España é do 11% e o 12% na UE.

O sector porcino galego destaca polo seu maior nivel de transformación industrial con respecto á industria española

Ocorre o contrario coa produción de porcino, onde Galicia destaca polo maior nivel de transformación industrial con respecto á industria cárnica española ou europea.

O tamaño das empresas importa

A Fundación Juana de Vega realizou tamén unha análise económica-financeira na que analiza máis de 2.000 industrias do sector cárnico en España entre os anos 2015 e 2020. O estudo permite ver a rendibilidade do sector e a principal conclusión é que as empresas cárnicas galegas teñen un baixo nivel de desempeño en canto á rendibilidade económica con respecto das españolas.

As industrias cárnicas máis rendibles en Galicia son as empresas de mediano tamaño, seguidas das pequenas

“As industrias cárnicas españolas sitúanse cunha marxe de resultados de explotación superior ás galegas. Resulta relevante como a galega ten uns maiores niveis de rotación, pero ao traballar con menor marxe non é capaz de compensar esa rendibilidade. O efecto do volume con marxe baixa non lle permite obter a rendibilidade económica da industria cárnica española, e iso explícase en certa medida polo déficit de produtos transformados que hai na galega”, valora Andrade. Hai unha clara correlación entre maior tamaño e rendibilidade das industrias españolas, mentres que no caso galego o comportamento é completamente diferente. Así, as industrias cárnicas máis rendibles en Galicia son as empresas de mediano tamaño, seguidas das pequenas empresas. Mentres, as grandes empresas e as microempresas sitúanse en igualdade de rendibilidade.

Beealia e Ganadería La Cabreta, do concello de Lugo, organizan unha viaxe técnica a Francia enre o 4 e o 8 de setembro, o obxectivo é coñecer o funcionamento do sector ovino francés. Parte do custo da viaxe será financiado pola Consellería do Medio Rural.  O percorrido ten programadas unha serie de visitas a gandarías da rexión de Limusin para coñecer diferentes razas ovinas e sistemas de manexo para as mesmas. Asistirán de maneira gratuíta ao mercado de sementais de Bellac, unha oportunidade única para mercar machos de razas selectas como a Charollais, Texel, Suffolk ou Charmoise. Todas elas ideais para a monta deste outono. A idea é organizar un transporte a Galicia dos machos mercados. Tamén se poderá asistir de maneira gratuita ao Salon Tech-Ovin que está considerado como un dos mellores espazos de Europa especializados exclusivamente no sector ovino. As visitas irán acompañadas de experiencias e co goce da gastronomía local. Para todo isto contarase cun equipo de traducción simultánea durante toda a viaxe.

Enlace á inscrición e ao programa

A posta en marcha dun servizo de matadoiro móbil en Galicia, unha instalación da que xa se vén falando desde o 2018, ultima pasos para a súa posta en marcha. Logo de que Medio Rural acordara en decembro pasado encomendarlle á firma Tragsatec a xestión do servizo, por un importe de máis de 700.000 euros para o primeiro ano, esta semana, a Consellería de Sanidade creou dous novos postos de traballo para a inspección veterinaria no matadoiro móbil. Medio Rural tiña a previsión de que o matadoiro comezara a funcionar nos primeiros meses do 2023, se ben os trámites están a alongarse máis do previsto nun inicio. O matadoiro móbil estará dotado de área de sacrificio, zona de despece e cámara frigorífica con capacidade para 80 animais, que é a previsión de sacrificio diario. No exterior, disporá tamén dun corral con valla móbil para a inspección veterinaria dos animais antes do seu sacrificio. Os prezos a cobrar polo servizo oscilan entre os 10 e os 25 euros no caso do ovino e caprino: por sacrificio e maquila,10 euros para cordeiros e cabritos menores dun ano e 15 euros para os maiores dun ano; por sacrificio, maquila e almacenamento, 15 euros para os menores dun ano e 20 para os maiores; e se se quere transporte a un punto de distribución, son 20 e 25 euros respectivamente. En porcino, os prezos son de 40 por sacrificio e maquila, 45 se se inclúe almacenamento en cámara e 50 con transporte a punto de distribución. Reducir os sacrificios irregulares Con este sistema, a Xunta busca reducir os sacrificios irregulares de animais, pois o sector do ovino – caprino calcula que arredor dun 70% dos sacrificios prodúcense de xeito irregular, sen levar os animais ó matadoiro. Para as granxas, o problema non é tanto o custo do servizo en si, como o de sumarlle o desprazamento repetitivo de animais ós matadoiros. O matadoiro móbil pode reducir o problema dos desprazamentos en parte, pois terá rutas polas distintas comarcas de interese, principalmente nas provincias de Lugo e Ourense, pero está por ver se pasa coa frecuencia suficiente para darlle un servizo bo ás granxas. O problema é que as ganderías teñen unha alta dispersión de sacrificios ó longo do ano, polo que, sobre todo nas granxas máis profesionais e de maior dimensión, precisarían dun servizo áxil con frecuencia suficiente. Se non o teñen, seguirán co mesmo problema. Distinto é o caso das ganderías de autoconsumo ou con poucos sacrificios ó longo do ano, pois neses casos o matadoiro móbil podería cubrir boa parte das súas necesidades. Quedan por concretar as rutas coas que comeza a traballar o matadoiro e tamén o volume de solicitudes de uso que ten. En principio, a idea é que funcione a modo dunha Itv móbil, traballando con cita previa. A cuestión dos sacrificios en granxa No sector produtor, vense avogando desde hai anos por complementar a fórmula do matadoiro móbil coa autorización dos sacrificios en granxa. É unha posibilidade que permite a UE e xa houbo unha experiencia piloto en Cataluña. As granxas terían que habilitar as instalacións e cámaras frigoríficas pertinentes, un investimento que podería ser interesante, con apoio de plans de mellora, no caso das ganderías máis profesionais. En países como Dinamarca, os sacrificios en granxa son xa unha realidade, pero en España polo de agora ningunha Administración apostou polo seu impulso.

Xoán, no medio das súas ovellas en Ardexarxe (Viana do Bolo) Xoán González Alonso é un mozo natural de Vilariño de Conso que enfocou o seu futuro cara á vida no rural. Cando acabou o Bacharelato no instituto de Viana do Bolo dicíanlle que estudara Historia, outra das súas grandes paixóns, pero preferiu formarse para incorporarse á actividade gandeira nunha comarca, a do Macizo Central ourensán, necesitada de relevo xeracional. Con 21 anos puxo en marcha Granxa A Ciruxana, unha explotación de ovino ubicada na aldea de Ardexarxe, en Viana do Bolo, e pouco a pouco foise decantando pola ovella galega por ser unha raza máis adaptada ás condicións desta zona. “É un gando que destaca pola rusticidade e por ser animais pequenos que son capaces de engordar con consumo de forraxe de peor calidade”, valora.

No Macizo Central ourensán abunda a terra abandonada e escasean os mozos que queiran adicarse á gandería

Xoán ten as ovellas fóra todo o ano, alimentadas a base do que elas mesmas pacen. “Ter outro tipo de raza con este sistema de manexo sería complicado, porque tería máis baixas e non podería ter o número de animais que teño hoxe porque necesitaría adicarlles máis tempo”, di. O verán pasado, que foi duro porque houbo moita seca, as súas ovellas de raza galega aguantáronse ben. "Se fora outra raza tería que ter dado moito penso e teríanseme disparado os gastos”, compara. O uso de concentrado nesta explotación limítase unicamente a suplementar a alimentación dalgún cordeiro que non engordou dabondo a pasto cando chega o final do verán ou nos partos de inverno. “Poden supoñer un 20% dos animais os que levan algo de suplemento con concentrados, o resto van exclusivamente a pasto e leite”, detalla.

Xoán aposta pola venda directa, sen intermediarios, como xeito de defender o seu produto e ver valorado o seu traballo

Este mozo, que se incorporou hai xa 9 anos, defínese como “gandeiro por vocación”. Xoán non tiña gando na casa, as últimas vacas vendéranse no ano 92, o mesmo ano que el naceu, pero aínda se lembra de cando de pequeno ía co seu avó a regar uns prados que tiña en Vilariño. “Xa os pacía outra xente, pero eu sempre lle ía axudar e sempre me gustou moito isto”, conta. Por iso, decidiu estudar o Ciclo Superior de Xestión de Empresa Agropecuaria en Sergude coa idea de adicarse a algo relacionado co sector agrogandeiro. “Non sabía moi ben o que quería facer pero funme metendo no mundo das ovellas por ser máis sinxelo e precisar de menos investimento que as vacas e foime gustando”, explica. Transición cara a ovella galega Xoán sempre contou co apoio da súa familia para retomar a actividade gandeira coa que non seguira o seu pai, que é administrativo, e comezou por mercar unhas ovellas de razas castellana e Inra 401 cando fixo a solicitude de incorporación. “A miña idea era acabar tendo todo Inra e unha produción super intensiva, con máis cordeiros por animal. Eu naquel momento non cría na ovella galega, pensaba que todo era produción e que había razas industriais mellores. Tamén era o que me inculcaban no ciclo”, di.

Primeiro apostei por razas máis industriais pero dinme de conta que estaba gastando moito e o retorno era pequeno

“Na metade do camiño funme atopando con xente que traballa con ovella galega e dinme de conta de que eu estaba gastando moito e que o retorno era pequeno e comecei a transformar todo o rabaño en ovella galega”, explica. Tamén variou o sistema de manexo e a organización do traballo. "Cando comecei seguía un modelo tradicional: tiña as ovellas na nave e sacábaas e metíaas todos os días, e tamén facía moito pastoreo dirixido, pero teño fincas moi lonxe. Cando cambiei para ovella galega comecei a deixalas durmir fóra e agora dormen todo o ano fóra. Ao final reducín moita carga de traballo e un montón de gastos e aumentei moito a calidade da carne. Fago venda directa e nótase moitísimo”, afirma. Demanda para vida A Asociación de Criadores de Raza Ovella Galega (Asoveega) conta hoxe con 70 socios e uns 4.000 animais inscritos no libro xenealóxico. “Está habendo moita demanda. Hai un rapaz aquí en Rubiá que se incorporou con ovella galega e outro en Vilaboa, en Pontevedra”, explica.

Asovega conta hoxe con 70 socios e 4.000 animais inscritos

Malia a demanda existente, Xoán non pode vender neste momento animais para vida porque vacinou contra paratuberculose. “Esa é outra faena moi grande que nos fai a Xunta. Eu estou nunha ADSG e sangamos para tuberculose. Teño unha incidencia dun 6%, que é moi pouco pero había dúas opcións: ou matar ese gando ou vacinar. Eu optei por vacinar e iso conleva 3 anos de bloqueo para vida”, conta.

É unha contradición, os que nos preocupamos de ter o gando ben e vacinar contra a paratuberculose somos os prexudicados porque non nos deixan mover o gando en 3 anos

Quéixase da contradición que iso supón. “Se me borrarse da ADSG, así desaparecía o problema. A maioría dos rabaños que hai non están en ADSG e non sangan, poden ter un 100% de paratuberculose que oficialmente o problema non existe e poden seguir vendendo para vida”, contrapón. “Tiña que ser ao contrario, que bloquearan aos que non están en ADSG e nos deixaran traballar aos que nos preocupamos de ter o gando ben. Que nos permitan mover os animais entre os que temos o gando vacinado”, pide.  Produción ecolóxica e pastoreo rexenerativo Os animais non están máis de tres días na mesma parcela para que non coman o rebrote do pasto A explotación de ovino de Xoán está certificada en ecolóxico e aposta polo pastoreo rexenerativo para fomentar o coidado do chan e o rebrote da herba. “Tentamos facer sempre pastoreo diario ou cada dous días como moito, con cargas instantáneas moi altas na mesma parcela para que elas vaian abonando. Ten moita importancia non ter o gando máis de tres días no mesmo sitio para que non coman o rebrote, sobre todo na primavera. A verdade é que desde que o empezamos a facer hai 2 ou 3 anos notamos que funciona”, di.

En función do pasto existente, a parcela mínima por día para as 500 ovellas é de media hectárea

A maior dificultade coa que el se atopa para levar á práctica esta técnica é o minifundio. “Temos algunhas parcelas moi pequenas e tes que andar cambiando moito de finca, en ocasións dúas veces no mesmo día. Se foran parcelas grandes, de 10 hectáreas, nas que puideras ir estendendo cercas sería máis doado, porque nun día fas cercas para toda a semana, pero en fincas costas, pegadas ao río, con curvas e malos accesos dáche moito máis traballo e lévache moito máis tempo”, explica. Recuperando fincas do abandono Queima controlada realizada este inverno para recuperar unha zona de matogueira para pasto para as ovellas Xoán naceu no veciño concello de Vilariño de Conso pero mercou uns terreos en Ardexarxe, en Viana do Bolo, onde ten a explotación. “Son sobre unhas 50 hectáreas e unha nave que eran dun gandeiro que tivera primeiro vacas de leite e despois de carne. Inicialmente alugueille e hai dous anos decidín hipotecarme e mercarlle”, explica.

Ardexarxe está nunha zona alta no límite entre Viana do Bolo e Vilariño de Conso

A maiores, en Ardexarxe Xoán está a recuperar terreos que estaban abandonados e que lle ceden os veciños, ao igual que na aldea do lado, Fornelos de Filloás. “Desta maneira vaise evitando que arda e que o lume se achegue a carón das casas”, di. Algunhas destas parcelas que están a recuperar levaban 20 ou 30 anos abandonadas. “Por aquí houbo moitísimo abandono. O que facemos nesas fincas é desbrozalas e ir facendo pradeiras. Resementamos con especies que aguantan ben a seca, como datilo, festuca e trevo”, detalla.

Botamos especies que funcionen ben en pastoreo e que aguanten a seca

Este inverno, axudado pola brigada de Laza, fixeron en Ardexarxe una queima controlada como unha maneira de eliminar o mato para poder comezar coa posterior rexeneración de pastos para as ovellas. “Por parte da administración debería promocionarse máis esta forma de xestión, xa que se queremos evitar os grandes lumes de nova xeración a única maneira de facelo e rompendo a continuidade do combustible”, defende Xoán. Centeo para pacer no inverno Granxa A Ciruxana declara unhas 70 hectáreas na PAC, das que 50 son en propiedade, tras mercalas hai dous anos. “A maiores aproveitamos outras fincas que pacemos pero que non se apuntan. Nós de terra estamos ben e tratamos de facer un aproveitamento eficiente”, asegura.

A base da alimentación é o que comen elas, pero o cambio climático estámolo notando moitísimo

“A base da alimentación é o que comen elas. Aquí o inverno non é duro porque non neva moito, como estamos tan ao sur cando chega unha nevarada chega xa moi desfeita, poden caer unhas folerpas e callar, pero ao día seguinte xa desapareceu. Aquí o problema máis grande son os veráns, porque aquí a seca aperta moito e o cambio climático estámolo a notar moitísimo, con períodos de moita seca e choivas moi intensas que marchan en escorrentía, con esas trombas a auga non infiltra no terreo e os mananciais non dan recuperado”, describe.  

Intentamos labrar a terra o mínimo posible para non danar a estrutura do chan e conservar o solo

“Este último ano pasámolo mal, igual que pasara no 2017. Os peores meses aquí son agosto e setembro. Eu como teño bastante base territorial vou salvando, pero os vellos de 90 anos non lembran unha situación igual nesta zona. Eu fago algo de herba seca, moi pouca, uns 40 ou 50 rolos, para un día que veña moi malo ou se hai que ir a algún sitio, pero o que intentamos é aproveitar todo a dente o máis posible”, explica. Xoán emprega tamén o mesmo sistema que outra explotación da zona, a de Nieves Fernández, de sementar centeo e pacelo de inverno. “Nós botámolo en 3 hectáreas e media. Procuramos labrar a terra o menos posible para non danar a estrutura do solo, por iso non aramos, senón que gradamos, e en vez de darlle 5 ou 6 voltas que é o habitual, nós dámoslle só dúas, buscando o mínimo laboreo, e despois sementamos por enriba coa abonadora, porque para facer sementeira directa teriamos que investir moito en maquinaria”.

O centeo primeiro pacémolo co gando nos meses de novembro e decembro e despois colleitámoslle o grao en xullo

Sementan no mes de setembro. “Bótase cedo para que coas primeiras choivas naza e ter felpa para pacer no inverno, nos meses de novembro e decembro, e logo xa se deixa para grao para no mes de xullo podelo colleitar. Ese grao usámolo para suplementar na explotación”, explica. “Este ano imos probar nesas terras, en canto se levanten, meterlles un altramuz para fixar nitróxeno. Xa probara un ano co altramuz amarelo, que despois dérallo ao gando e ten bastante proteína”, conta. Necesidade de parcelaria e accesos As terras onde labran o centeo levaban 20 anos sen sementarse. Están nun alto e eran unha zona onde tradicionalmente os veciños botaban cereal para pan. “Xuntamos tres hectáreas e media, pero igual son 40 parcelas que nos cederon os veciños, nas que fomos buscando os marcos para non tiralos co tractor”, di. O minifundio existente dificulta enormemente o seu traballo, polo que demanda actuacións de reestruturación da propiedade e mellora de accesos. “Hai fincas nas que teño que ir no Patrol en primeira curta e sufrindo avarías continuas porque vai saltando de pedra en pedra. Hoxe en día non é normal traballar así”, afirma.

Aquí temos moito minifundio; facer parcelarias de verdade tiña que ser algo urxente

Xoán mercou un tractor que tivo que estreitar, porque non collía por moitos dos camiños, que seguen a ser camiños de carro. “Viña a 2,30 metros de anchura e tiña máis estabilidade para traballar en pendente, pero non me entraba na metade dos sitios e deixeino a 2 metros”, conta. Non depender da compra de insumos Desde que empezou, Xoán leva investido “moito diñeiro” que “noutro sector tería que estar dando uns rendementos moi altos, pero que na agricultura non se conseguen”, di . “Calquera economista diríache que non é un bo negocio porque a rendibilidade é baixa, pero isto ten unha parte de romanticismo, de vocación e de amor pola terra”, asegura.

A perda da rendibilidade das explotacións hoxe son os insumos e a ovella galega permíteche sobrevivir sen eles

O investimento máis grande foi a compra hai dous anos das terras, o establo e unhas casas vellas, que foron en total 130.000€. A iso hai que engadirlle o gando e a maquinaria. En maquinaria dispón da precisa unicamente para o día a día da explotación. Mercou tractor, segadora rotativa, xuntador, desbrozadora e caldeirador para facer regos. Protección contra o lobo Granxa A Ciruxana ten 7 mastíns para defender o gando dos ataques do lobo Granxa A Ciruxana atópase nunha zona con presenza tradicional do lobo e Xoán defende a convivencia do gando coa fauna salvaxe. Ten as ovellas pechadas con cercados móbiles de malla electrificada e dispón dunha finca de 10 hectáreas pechada cun peche permanente que é onde cría os cordeiros xunto ás nais recén paridas. “Ten valado perimetral e está a carón da estrada”, explica.

Esta é unha zona lobeira pero eu aposto pola convivencia coa fauna salvaxe

Para protexer as ovellas Xoán ten 7 mastíns, para garantir un mínimo de 2 cans con cada lote de gando, e até agora non tivera moitos ataques do lobo. “Ata fai pouco dentro do pastor eléctrico nunca me entrara, tivera algún ataque a algunha ovella que quedaba estraviada do grupo no monte ou nalgún camiño á hora de facer os cambios de parcela, pero a última vez entroume e matoume tres ovellas e os cordeiros”, conta. Na actualidade os cordeiros están todo o tempo fóra coas nais. “Eu cando comecei facía o sistema tradicional de aquí: os cordeiros quedaban na corte e saían só as ovellas polo día e pola noite volvían e había que andar apartando para que mamaran as crías pero era moito traballo”, afirma. 

Os gastos dun mastín soben dos 1.500 euros ao ano

Por iso, decidiu cambiar de sistema. “Agora fago todo fóra. Teño 10 hectáreas nunha peza nunha finca moi boa e vou apartando para alí as ovellas que van parindo cos cordeiros. Vou facendo parcelas e como a maioría paren na primavera cando acaban de pacer por un lado xa hai comida polo outro e practicamente os cordeiros críoos todos nesa finca”, di. Peches fixos Xoán emprega malla ovelleira electrificada e pediu un Plan de Mellora para facer 7 km de peches fixos en 9 fincas Ademais de ter os mastíns, Xoán pediu no 2022 as axudas da Xunta para peches e sufriu o problema de prazos da última convocatoria. “Veu resolta en decembro, case sen tempo para mercar o material e executar os traballos. Fixemos dous peches fixos con malla de metro e medio de altura e con fíos de corrente por arriba e por abaixo. Eu para facer iso dependía de que me concederan a axuda, senón cos prezos que hai hoxe non podía meterme a ese investimento, pero non é normal que unha axuda que normalmente resolvían en agosto se retrasase ata final de ano, cando os días son pequenos e chove seguido. Non sei cal foi o motivo pero iso é falta de previsión, porque é unha subvención anual que podes planificar doutro xeito”, asegura. 

Cando teño parideira as ovellas están en 2 ou 3 grupos, pero o resto do ano están nun único lote

A Ciruxana non se veu afectada pola redución de explotacións beneficiarias das axudas agroambientais para produción ecolóxica da última convocatoria por estar en zona de montaña. “No meu caso se non me viñera aprobada tería que ter pedido outro crédito ou pedido os cartos a alguén para poder pagar as letras do crédito que pedín hai dous anos para mercar as 50 ha de superficie que comprei”, asegura.

Nos últimos anos merquei dereitos históricos para ter para todas as terras pero agora ao desaparecer o pago verde perden o 51% do seu valor

Coa nova PAC, quéixase da desaparición do pago verde. “Nós tiñamos moito investido en mercar dereitos de pago básico, pero ao desaparecer o pago verde, que era o 51% do valor do dereito, todos os dereitos que mercamos nos últimos anos, que xa perderan o 20% do seu valor pola peaxe, perden agora automaticamente a metade do seu valor”, explica. Calidade de vida O obxectivo de Xoán é vivir no rural pero poder ter calidade de vida. "É un dos factores que inflúen na miña toma de decisións", di. “Agora tería a posibilidade de coller unhas terras máis para ter vacas, pero non as collo porque a carga de traballo que me ía supoñer, ao tratarse de dous tipos de gando diferente e dous manexos distintos íame facer perder moita calidade de vida, por iso prefiro estar centrado só nas ovellas para optimizalo o máximo posible de maneira que me permita máis adiante poder diversificar, pero valorando sempre a calidade de vida, porque se por ter 20 vacas me vai supoñer 3 horas máis de traballo todos os días e non poder marchar unha fin de semana a ningún lado igual non me compensa”, indica.

Tería a posibilidade de coller máis fincas e meter 15 vacas, pero non o fago polo de agora porque me suporía máis carga de traballo

Pasar ao sistema extensivo supúxolle por exemplo reducir á metade as horas de traballo e a través dun Plan de Mellora quere acometer 7 km de lonxitude de peches en 9 das fincas que mercou. Estes cercados fixos permitiríanlle marchar de fin de semana ou de vacacións sabendo que as ovellas non lle van escapar. Xoán trata de aproveitar os saberes tradicionais pero modernizados e traídos aos tempos de hoxe.  “Antes nunha casa había 5, 6 ou 7 persoas. Agora estou eu só e se vou coas ovellas toda a mañá non teño quen me faga os traballos”, di.

A Xunta acaba de convocar axudas para contratar pastores, pero só dan para contratar a 5 persoas en toda Galicia

A súa compañeira, Sara, que é médica, axúdalle cando pode en certas tarefas pero a falta de man de obra é un dos problemas cos que Xoán se atopa. A Consellería de Medio Ambiente vén de sacar unha liña de axudas para a contratación de pastores durante un ano que cubre todos os gastos salariais, pero Xoán critica "a letra pequena": que o orzamento asignado tan só permita contratar a 5 persoas en toda Galicia. Formación e intercambio de experiencias Xoán, en Alerre (Huesca), xunto a Francisto Santolaria nunha explotación de 2.000 ovellas de raza aragonesa Xoán formouse con distintos cursos e libros sobre pastoreo rexenerativo e foi probando o sistema mediante a técnica do ensaio-erro. “Ás veces tes que dar pasos cara atrás e ir cambiando cousas”, recoñece. “Un ten que estar aberto a unha aprendizaxe continua”, di. Este ano participou tamén no programa Cultiva do Ministerio de Agricultura e estivo cinco días na granxa dos irmáns Santolaria en Alerre (Huesca) para aprender desta explotación con 2.000 ovellas de raza autóctona aragonesa. 

Granxa A Ciruxana forma parte da ADSG Acivo e conta co apoio e asesoramento de veterinarios especializados en gando ovino

Recentemente Granxa A Ciruxana tamén organizou xunto a outras explotacións ourensás, o primeiro encontro de ganderías de ovella galega, no que participaron produtores de toda Galicia, para tratar de fomentar o intercambio de experiencias entre as distintas granxas e mellorar aspectos de manexo do gando. Concentración dos partos Dentro da súa organización do traballo, Granxa A Ciruxana procura concentrar os partos en dúas épocas do ano. “A maioría das ovellas paren a finais do mes de abril, bótolles o macho para iso en novembro, e logo volvo soltarlles o macho en maio para tentar ter algúns partos para vender cordeiros en Nadal”, explica.

Ao non usar hormonas, ter cordeiros para o Nadal é difícil

“É unha época boa de vendas, sobre todo para facer venda directa, pero en ecolóxico é difícil ter moita produción para o Nadal porque non empregamos hormonas e para sincronizar celos é difícil. No último ano coa seca e o calor aínda foi peor”, asegura. Selección xenética Ao tratarse dunha raza en perigo de extinción, a selección xenética non se fai por rendemento cárnico, senón para tentar sentar as bases morfolóxicas da raza. Asovega ten en Fontefiz un rabaño de machos para cruzar coas ovellas existentes nas ganderías. "Todos os animais son xenotipados e os machos introducímolos evitando a consanguinidade", conta.

Teño todo o rabaño xenotipado e nos acoplamentos buscamos evitar a consanguinidade

“Estamos conservando un patrimonio xenético e cultural moi antigo, do tronco ovis aries celtibericus, polo que seguramente cando había aquí castrexos xa tiñamos ovella galega. É unha raza moi ben adaptada aquí e que che permite evitar a compra de insumos”, destaca. A suba dos custos de produción a consecuencia da guerra en Ucraína afectoulle menos á explotación de Xoán que a outras. “Notámolo como todos, porque o gasóleo subiu e o pouco penso que damos tamén, pero non é que digas vaime facer pechar ou vaime levar á ruína. Perdes rendibilidade pero podes sobrevivir”, razoa.  A decisión de mercar as terras foi tamén un pouco por iso, di, porque “a base territorial é un aspecto esencial para unha explotación e eu levo anos buscando un sistema que me permita resistir en caso dunha crise moi grande, como a motivada pola pandemia e a guerra, para poder producir sen que te coman os gastos”, argumenta. Aposta pola venda directa Fan os envíos de cordeiro a domicilio envasados ao baleiro e en transporte en frío Séguenlle dando saída á maior parte da produción a través de maioristas, pero a súa intención é seguir aumentando a venda directa, que neste momento representa para eles uns 100 cordeiros ao ano. “A venda directa dá moito traballo, porque hai que preparar os cordeiros, envasalos e envialos. A diferenza de prezo de vender a un tratante ou a un particular non é moita, poden ser uns 30€ en cordeiro e hai que pagar o matadoiro e o transporte, pero é o orgullo de ver recoñecido o teu traballo e valorado o teu produto”, di.

A venda directa dá moito traballo, pero serve para ver recoñecido o teu traballo e valorado o teu produto

Para promocionar a súa carne acoden a algunha feira, como Xantar en Ourense ou a Semana Verde en Silleda, e dispoñen de páxina web e redes sociais. Pero o que máis lles funciona segue a ser o boca a boca e o facebook, a través do cal comezaron a facer envíos refrixerados mediante mensaxería durante a pandemia. “O tratante que nos levaba os cordeiros chamáranos e dixéranos que non había saída para eles e que tiñamos que baixarlles o prezo, así que empezamos a movernos. Pero ao ter tanta produción é moi difícil colocar todo en venda directa”, recoñece.

Venden tamén castañas que apañan nos soutos que pastorean coas ovellas e nos que hai castiñeiros centenarios

É partidario de que se interveñan os prezos porque, di, “non pode ser que se estean a vender os cordeiros aos prezos de fai 30 anos”. “Se contas a inflación un cordeiro tiña que valer 150€ para que isto fose realmente rendible, pero estamos na metade”, indica. Conseguir valorizar a la Outra das intencións de Xoán é conseguir sacar rendemento á la das súas ovellas, que até hai pouco era un simple refugallo. Sen embargo, desde hai dous anos serve de materia prima para pezas de roupa e artesanía que elaboran deseñadoras como Lola García ou Teté Mareque, que co chamado proxecto Ardexarxe pretende aproveitar a la da explotación para que sexa empregada por artesáns galegos e de distintos países europeos.  Cada primavera, cando veñen os tosquiadores da montaña de León a rapar as ovellas, Xoán e Teté escollen as ovellas pola cor da súa la para unha vez rapada levala ao lavadoiro e darlle unha segunda vida.  

“A Consellería de Medio Rural tiña que estar no rural”

As ovellas de Xoán pastoreando unha zona de soutos centenarios A acollida que os veciños tiveron con Xoán cando decidiu asentarse na zona e crear a súa explotación foi moi boa. Déronlle todo tipo de facilidades e cedéronlle as terras. “Nesta zona, aínda que hai moito abandono, a xente que queda sabe o valor do gando, porque son xente maior que até hai 15 ou 20 anos tiveron gando e valoran que as terras estean limpas e traballadas. Aquí non é coma noutras zonas máis pegadas ás cidades, onde hai unha desconexión da poboación local moito maior e a xente que empeza alí ten moitos máis problemas e conflitos”, di. “O sector ovino tanto en Galicia coma no Estado español está a punto de desaparecer e tiña que terse máis en conta porque fai unha función moi importante á hora de previr incendios, porque para que non haxa lumes o que fan falta realmente son ovellas e cabras, que son as que comen monte raso e superficies nas que as vacas non van ter aproveitamento”, defende.

A xente aquí sabe o traballo que dá e os beneficios que aporta o gando

“Tanto en Ardexarxe como en Fornelos de Filloás aínda que veña un incendio de cuarta xeración non van arder as casas, porque hai gando e hai ao redor moito terreo limpo. Os pobos do Barco de Valdeorras que arderon o ano pasado se chega a haber un rabaño coma o noso non ardían”, afirma.

Para que non haxa lumes o que fan falta realmente son ovellas e cabras e, sen embargo, o sector ovino en Galicia está a piques de desaparecer

Nas parcelas de prados e pastizais as ovellas pacen á feito, pero nas de monte e pasto arbustivo “ás veces cada segundo ano hai que repasar pasando o tractor coa desbrozadora”, recoñece Xoán, aínda que “con este sistema de pastoreo con cargas instantáneas altas seleccionan menos e o rexeitamento é moito menor, porque cando entran a unha parcela con uces novas practicamente as comen elas todas”, di. Complemento coa venda de castaña Entre as parcelas que coida Granxa A Ciruxana hai zonas de soutos con castiñeiros centenarios que pastorean co gando e despois no outono aproveitan a recollida da castaña, aínda que os últimos anos foron malos por mor da avispiña e a seca. “Nesta zona a castaña sempre foi un complemento moi importante”, di. Traballan variedades propias da zona, como rapada, inxerta ou porteliño e están a facer algunha plantación nova nas súas fincas. Están a recuperar tamén as fontes e as pozas de rega, que empregan ademais para beber o gando. Mediante un sistema de sifón invertido ou balancín, en función do terreo, fan que se abran soas cando están cheas e reguen por manta o terreo circundante. Necesidade de rexuvenecer o sector Xoán incorporouse á actividade agrogandeira hai xa case 9 anos, con 21, e bota en falta medidas para fomentar o relevo xeracional e a incorporación de xente moza. “Nesta comarca as contas que eu boto é que dentro de 10 anos, cando se xubilen os gandeiros que hoxe teñen 50 e pico anos, con gando imos quedar catro”. Propón seguir o exemplo de Escocia, “onde se fai un esforzo por dignificar o rural nos colexios, onde descentralizaron as universidades para levalas aos pobos e onde crearon unha especie de Erasmus agrario”, enumera.

Á xente nova hai que explicarlles as oportunidades que hai e dicirlles que existen fórmulas para ter calidade de vida no rural

“Aquí todo se leva para Santiago cando a Consellería de Medio Rural, por exemplo, tiña que estar no rural, pero no rural de verdade, non me vale Maceda, que está a media hora de Ourense, nin Ordes, que está a media hora de Santiago. Tiña que estar por exemplo aquí, para que os funcionarios tiveran que vivir aquí e ver os problemas que hai no rural”, di. Entre as medidas que propón están “fomentar as actividades agrogandeiras nos colexios e institutos e mobilizar a terra de verdade. Todas as parcelas abandonadas tiñan que ir por lei a un banco de terras e a quen se negara aplicarlle un imposto”, di. “Os estudos agrarios en Galicia están fatal” “No instituto de Viana, que para certas cousas funciona moi ben, cando son as charlas de orientación veñen militares e enxeñeiros de mil cousas, pero non vén un enxeñeiro agrario. Aquí nesta zona, que hai terreo abandonado e posibilidades para dedicarte a isto, non che traen un referente que te anime e che diga aposta por iso, que vas ter unha saída digna e boa”, propón. "A min sempre me gustou moito a historia e o orientador dicíame fai Historia e despois xa te dedicarás ao gando, pero eu dixen, non, eu vou estudar para isto e se teño tempo despois xa farei Historia. Eu tiña as cousas moi claras, senón o máis probable é que non acabara nisto, porque todos os elementos ao redor xogaban en contra”, asegura.

Ao instituto de Viana cando son as charlas de orientación veñen militares e enxeñeiros de todo tipo, pero ninguén te anima a adicarte á gandería

“Os estudos agrarios en Galicia están fatal”, di. "En Sergude só demos produción intensiva de leite e de mala maneira: o ciclo dura dous anos pero muxir muximos só unha vez e para inseminar fomos nunha ocasión cun papel ao lado dunha vaca e non lle puidemos nin meter a man, co tractor andivemos un par de veces nunha explanada chá, e así todo; moi mal. Non sei se hoxe melloraron, pero naquel momento era así. Ese tipo de estudos téñenche que servir para abrirche os ollos das distintas posibilidades que hai e se só se centran nun tipo de explotación intensiva de leite e te enfocan cara aí non ves máis aló", critica.

 

O Ministerio de Agricultura acaba de publicar os importes definitivos das axudas asociadas para as gandarías de ovino e caprino correspondentes á campaña da PAC 2022. En ovino queda en 12 euros por animal e en caprino en 6,76 euros por animal para a España peninsular e en 8,49 euros para zonas de montaña e a España insular. En concreto, para o sub-réxime de axuda para as explotacións de ovino en rexión Peninsular hai un límite orzamentario asignado para a campaña 2022 de 121.995.153,07 €, a repartir entre 10.085.356 animais con dereito a pago, segundo os datos comunicados polas comunidades autónomas, establecéndose por iso un importe unitario definitivo de 12,096266 €/animal. Para o sub-réxime de axuda para as explotacións de ovino en rexión España insular hai un límite orzamentario asignado para a campaña 2022 de 3.347.633,47 €, a repartir entre 146.419 animais con dereito a pago, segundo os datos comunicados por Comunidade Autónoma de I. Baleares, establecéndose por iso un importe unitario definitivo de 22,863381 euros/animal. Estes importes unitarios definitivos para cada sub-réxime, débense aplicar tanto aos pagos pendentes como aos pagos complementarios aos xa realizados cos importes unitarios provisionais. Por tanto, con este importe unitario definitivo, comunícase que xa é posible proceder ao pago do 100% do importe total a abonar polo citado réxime de axuda. A continuación, inclúense os datos comunicados polas diferentes comunidades autónomas, e que serviron de base para a realización do cálculo dos distintos importes unitarios. A partir deste momento, as comunidades autónomas poderán realizar o cálculo dos importes que corresponden a cada gandeiro e ordenar o pago destas axudas.

Axuda a explotacións de caprino

Para o sub-réxime de axuda para as explotacións de caprino en rexión Peninsular hai un límite orzamentario asignado para a campaña 2022 de 5.275.631,08 €, a repartir entre 780.399 animais con dereito a pago, segundo os datos comunicados polas comunidades autónomas, establecéndose por iso un importe unitario definitivo de 6,760171 €/animal. Para o sub-réxime de axuda para as explotacións de caprino na rexión España Insular e Zonas de Montaña, hai un límite orzamentario asignado para a campaña 2022 de 4.987.904,54 €, a repartir entre 586.960 animais con dereito a pago, segundo os datos comunicados polas comunidades autónomas, establecéndose por iso un importe unitario definitivo de 8,497861 €/animal. Estes importes unitarios definitivos para cada sub-réxime, débense aplicar tanto aos pagos pendentes como aos pagos complementarios aos xa realizados cos importes unitarios provisionais. Por tanto, con este importe unitario definitivo, xa é posible proceder ao pago do 100% do importe total a abonar polo citado réxime de axuda. A continuación, inclúense os datos comunicados polas diferentes comunidades autónomas, e que serviron de base para a realización do cálculo dos distintos importes unitarios. A partir deste momento, as comunidades autónomas poderán realizar o cálculo dos importes que corresponden a cada gandeiro e ordenar o pago destas axudas.

Axuda asociada para as explotacións que mantiveron dereitos especiais en 2014 e non dispoñen de hectáreas admisibles para a activación de dereitos de pago básico

O obxectivo desta axuda é a concesión dunha axuda aos titulares de explotacións de gando ovino e/ou caprino que mantivesen dereitos especiais en 2014, e non dispoñan de hectáreas admisibles sobre as que activar dereitos de pago básico. Non poderán optar a esta axuda os titulares de dereitos especiais, que en 2014 tamén fosen titulares de dereitos normais e que declarasen na devandita campaña unha superficie igual ou maior a 0,2 hectáreas, agás que o feito de non dispor de hectáreas admisibles sobre as que activar dereitos de pago básico débase á ausencia de hectáreas admisibles determinadas na declaración da solicitude de axudas do ano 2013. Para a presente campaña 2022, dispón dun límite orzamentario asignado de 29.563.000 €, tal e como queda establecido no Anexo II do Real Decreto 1075/2014, que se repartirá entre 810.791 animais con dereito a pago, segundo os datos comunicados polas comunidades autónomas, establecéndose por iso un importe unitario de 36,461924 €/animal. Este importe unitario definitivo, deberase aplicar, tanto aos pagos pendentes como aos pagos complementarios aos xa realizados co importe unitario provisional. Por tanto, con este importe unitario definitivo, xa é posible proceder ao pago do 100% do importe total a abonar polo citado réxime de axuda. A continuación, inclúense os datos comunicados polas diferentes comunidades autónomas, e que serviron de base para a realización do cálculo do importe. A partir deste momento, as comunidades autónomas poderán realizar o cálculo dos importes que corresponden a cada gandeiro e ordenar o pago destas axudas.

A Feira Internacional para a Produción Animal (Figan) comeza a pechar todos os detalles da súa próxima edición, que se celebrará en Zaragoza do 28 ó 31 de marzo. A falta de mes e medio para o certame, a organización xa deu a coñecer os premios Figan 2023 á Excelencia, que distinguen a 4 ganderías. Os premios buscan amosarlle ó sector elementos innovadores e que resalten aspectos como a innovación, a trazabilidade, a sostibilidade, a proxección de futuro e o compromiso co sector. Estas foron as empresas premiadas: • Na “categoría ovino” foi recoñecida co Premio Excelencia FIGAN 2023 a Granxa de Desenvolvemento AGM Ovino (Olmedo, Valladolid). Presenta diversos premios anteriores que demostran o seu alto investimento en I+D+i e a súa actividade resalta en aspectos como sustentabilidade, bioseguridade, redución dos antibióticos e, ademais, pon en valor o sector de ovino de leite. O xurado avaliador tamén quixo destacar que, como explotación pecuaria, ten propiedade industrial. • Na “categoría porcino” recibiu a distinción o Complexo Millán- Millán 6 (Poboa de D. Fadrique y María, Granada y Almería). A documentación presentada acredita un esforzo no control do benestar animal, así como a optimización do manexo animal, o xurro, xestión de xurros e control de emisións GEI e do gasto enerxético. Ademais, o xurado destacou que pode ser un exemplo de como unha granxa de elevada dimensións pode responder ós principios da excelencia desde unha perspectiva zootécnica. • Na “categoría avícola”, Granxa Finet (Arbeca, Lérida) foi a explotación premiada. Dita empresa demostrou un esforzo en incorporar as mellores tecnoloxías dispoñibles nas súas instalacións, en mellorar a eficiencia enerxética dos seus procesos, sendo unha granxa autosuficiente (97%), e en redución de produción de nitróxeno, benestar animal e aproveitamento da auga, converténdose por todo iso nunha “explotación excelente”, segundo declaracións do xurado. • Por último, o Premio Excelencia na “categoría equino” foi para o Centro Militar de Cría Cabalar de Zaragoza. Trátase dun sistema modelo público de referencia en varias especies particulares e cun funcionamento global en canto a a xestión de residuos, economía circular, alimentación e reprodución. Destaca o seu valor na conservación das razas equinas, asnais e caninas. O xurado quixo apuntar o esforzo que fixo a explotación para adaptarse aos novos sistemas e técnicas aplicándoo de forma eficiente e eficaz con visión de futuro. O certame Figan ten xa confirmadas máis de 950 marcas participantes en 77.000 metros cadrados de exposición. A feira contará ademais con 850 cabezas de gando de diversas especies. Haberá representación de 10 razas de vacas, 12 de ovellas, 5 de cabras, 1 avícola e 10 equinas, procedentes de máis de 100 ganderías distintas. Todos estes datos convirten á Figan na feira gandeira de referencia na Península Ibérica.

Este luns, a partir das 10 h. da mañá, a gandería de ovino La Cabreta (A Pastoriza, Lugo) desenvolverá unha xornada de portas abertas. Aquelas persoas interesadas en coñecer o seu sistema de produción, así como debatir sobre estratexias de reprodución e alimentación, poden achegarse á granxa, anotándose previamente no e-mail contacto@beealia.com ou no teléfono 619 032 791 (Joan Alibés). Durante esa mañá, ademais, estaránselle facendo ecografías ás ovellas da gandería, en colaboración coa Facultade de Veterinaria de Lugo. Tamén se informará sobre o programa de formación 2023 de Beealia. Ubicación: https://goo.gl/maps/RrF2AZL9eieV6GpF6

O conselleiro de Medio Rural, José González, acompañado polo director xeral de Gandería, Agricultura e Industrias Agroalimentarias, José Balseiros, reuniuse o venres da pasada semana con responsables da Asociación de Criadores de Ovino e Caprino de Galicia (Ovica). No encontro de traballo, os representantes da Consellería explicáronlles aos de Ovica os trámites que se están ultimando para a posta en marcha do matadoiro móbil, que está prevista segundo a Xunta para comezos do próximo ano 2023. Esta iniciativa xa foi anunciada a súa entrada en funcionamento a finais de 2019 e desde entón houbo diversos anuncios de posta en servizo que se foron aprazando. Os responsables da asociación Ovica mostraron especial interese por esta iniciativa, orientada a dar servizo a explotacións das zonas de montaña das provincias de Ourense e de Lugo, máis afastadas dos matadoiros fixos.

Ovica pide apoio para poñer en marcha unha sala de despezamento

Por outra banda, desde a asociación de criadores trasladouse tamén a posibilidade, que están a considerar, de poñer en marcha unha sala de despezamento, que podería facilitar a comercialización dos seus produtos. Neste sentido, o conselleiro informoulles de diferentes liñas de axudas ás que se poderían acoller, no caso de levar adiante a iniciativa, para procurar apoio económico. O obxectivo sería mellorar o produto, no sentido de buscar unha homoxeneidade en tamaño, peso e condicións organolépticas. A maiores, José González animou os responsables de Ovica a continuar co seu labor a favor destas producións, xa que -sinalou o conselleiro- Galicia conta con moita superficie susceptible de ser aproveitada por ese tipo de gando e coas figuras da Lei de recuperación da terra agraria teñen moitas posibilidades para facelo.

Vieiros é a última aldea de Quiroga cara ao Courel. Dúas familias viven na actualidade no pobo, que durante anos chegou a estar deshabitado. Pero o abandono das terras e o monte que rodea as casas constitúe un risco importante en caso de incendio. Os cinco habitantes da aldea comprobárono en carne propia este verán, cando o lume que afectou a amplas zonas da serra do Courel se achegou perigosamente ás súas casas e tiveron que ser desaloxados.   

Ata os anos 70 Vieiros pertencía a Folgoso pero na actualidade a parroquia de A Seara, da que forma parte, está incluída no termo municipal de Quiroga

Pero unha vez pasado aquel perigo decidiron poñer en marcha medidas preventivas para que aquela situación non volva acontecer. “Os animais son a mellor ferramenta para evitar os incendios”, aseguran. Por iso están a levar a cabo unha campaña de micromecenado co obxectivo de recadar fondos para desenvolver un proxecto de pastoreo con ovellas e cabras. Recuperar a actividade agrogandeira O gando desapareceu dos prados e os montes de Vieiros cando o fixo a xente, aló polos anos 70 e 80, e agora que as persoas regresaron, queren que tamén volva o gando. Na plataforma de crowdfunding Verkami teñen aberta unha suscrición para colaborar con esta iniciativa. Baixo o nome Vieiros con vida, o proxecto consiste en adquirir un rabaño de 30 ovellas e 5 cabras, así como un burro e dous mastíns para a protección do gando fronte ao lobo. Levan xa recadados neste momento máis de 11.400 euros, froito das 247 aportacións recibidas. Pero o prazo para colaborar co proxecto segue aínda aberto até este venres. “Pódense facer aínda aportacións, porque a verdade é que imos moi xustos”, aseguran.

Até este venres pódense facer aportacións para colaborar co proxecto

Ademáis de para mercar os animais, o recadado destinarase á preparación dos terreos, á adquisición do material para os cercados do gando e ao asesoramento necesario para aprender o manexo de cabras e ovellas. As recompensas por colaborar na iniciativa van desde apadriñar calquera dos animais e recibir fotos periódicas deles a unha visita guiada pola Devesa da Rogueira e a Lagoa de Lucenza, ou participar na vida da aldea e en actividades como cocer o pan ou visitar as colmeas e o muíño restaurado. Manexo do gando Nas vindeiras semanas os animais empezarán a chegar a Vieiros para que poidan adaptarse á zona e de paso poidan ir xa limpando os pastos do outono antes de que comecen as primeiras nevaradas. Empezarán por pacer a zona de hortas e prados de regadío a carón das casas. Son unha superficie dunhas 5 hectáreas, difíciles de manter limpas por medios mecánicos. “Ata agora tratabamos de rozalos a base de desbrozadora, pero non dabamos feito”, recoñece Roi Estévez, un dos 5 habitantes permanentes da aldea.

Estamos a recibir formación e asesoramento porque non tiñamos experiencia co gando

Aínda que é enxeñeiro de montes, está a recibir formación sobre como xestionar os pastos, manexar o gando e protexelo do lobo. “Imos traballar con peches electrificados móbiles, porque os peches fixos en parcelas pequenas coma estas, que ademais teñen muros, é complicado; os móbiles dan máis flexibilidade”, asegura. Os terreos que van pacer as cabras e ovellas son propiedade das distintas casas do pobo, que non puxeron impedimento algún á iniciativa e a intención é ir ampliando despois paulatinamente a zona de pasto.

O proxecto vai arrincar pacendo os prados arredor das casas para ir subindo despois cara os soutos, a devesa e o monte baixo

“Despois de pacer arredor das casas pasaremos aos prados de secano e iremos subindo cara aos soutos e a devesa”, avanza. Pola parte de enriba, a máis de 1.000 metros de altitude, está o monte que bordea a aldea, constituído por monte baixo de uces principalmente. En total, a superficie acada unhas 500 hectáreas. O lume deste verán chegou ás portas da aldea No pasado mes de agosto o incendio forestal que afectou á zona do Courel achegouse ás casas de Vieiros e os seus habitantes tiveron que fuxir. “Desaloxaron a aldea e o lume andivo moi cerca, pero por sorte non chegou, porque os esforzos que se fixeron por parte dos equipos de extinción para protexer A Devesa da Rogueira salváronnos a nós tamén”, explica Roi.  “O medo que collemos todos foi o que nos empurrou a facer algo”, recoñece.

Temos a todos os propietarios dacordo, están moi implicados porque o abandono da aldea é relativamente recente e lémbranse aínda de cando Vieiros tiña moita vida

O proxecto Vieiros con vida conta coa colaboración de todos os veciños, mesmo dos que xa non viven na aldea. “Creamos unha asociación. Somos unas 15 ou 20 persoas con implicación directa e temos o apoio do resto de familias, dos veciños que se marcharon pero que teñen aquí aínda casa ou fincas. O abandono da aldea é relativamente recente e os propietarios lémbranse de cando tiña moita vida”, explica Roi.

"O obxectivo é que se asenten novos veciños"

Até os anos 70 Vieiros era unha aldea illada á que non chegaba a estrada. Pero a chegada das comunicacións non freou o declive demográfico e a emigración, máis ben ao contrario. “Foi curioso, porque a chegada da estrada baleirou as casas de xente”, conta Roi. Até o punto de que a aldea estivo deshabitada durante anos. “No 2011 fun o primeiro en chegar. Tiñamos casa aquí”, explica. Teresa, a muller de Roi, é bióloga, e teñen unha filla, Taroa, de 2 anos.

Vieiros estivo incomunicada por estrada até os anos 70 e a emigración levou ao declive demográfico e ao abandono

Xunto a eles, outra parella está a recuperar a vida na aldea. Son José Manuel e Paula, que teñen unha casa de apartamentos turísticos. Paula está embarazada. Sae de contas en decembro, así que no 2023 Viveiros terá 6 habitantes en vez de 5, un incremento demográfico do 20%. Pero non se conforman e buscan que veñan máis veciños, para o que están dispostos a ceder terreos e mesmo algunhas das casas para quen desexe poñer en marcha algún proxecto na zona.  

Están dispostos a ceder terreos e vivenda a quen queira desenvolver un proxecto na zona

Sete familias vivían no pobo antes do seu abandono, e case todas contaban con varias edificacións. Entre segundas residencias en uso regular e casas habitables existen hoxe en día 9 vivendas, pero hai moitas outras construcións abandonadas ou en mal estado, que están tratando de recuperar. Coa súa iniciativa, Roi, Teresa, Taroa, José Manuel e Paula queren demostrar "que hai futuro no rural e que merece a pena loitar por el". “Agardamos inspirar a outras persoas e a outras aldeas para que vexan que é posible vivir no rural”, din.