Debido ao desenvolvemento do sector gandeiro nos últimos anos, en España actualmente xérase un volume considerable de xurros e dexeccións. Grazas ao seu importante contido en nitróxeno, maioritariamente amoniacal, o xurro representa un recurso importante ao dispor do agricultor á hora de abonar.

Porén, a aplicación de xurro en chans agrarios en 2020 xerou o 28% das emisións nacionais (principalmente de amoníaco) derivadas das actividades agrarias.

Resulta lóxico entón, que a fertilización e o bo estado agronómico dos  solos se teñan en consideración nas estratexias relacionadas co Pacto Verde europeo, así como nas directrices marcadas polos gobernos nacionais. España acaba de publicar o Real Decreto, 1051/2022, cuxo obxectivo é regular o uso sostible da fertilización de cultivos, e concretamente, o uso de xurro para reducir de forma contundente o seu impacto ambiental e maximizar o seu potencial fertilizante. O decreto autoriza o uso de produtos inhibidores da nitrificación, como Vizura® de BASF.

Con Vizura® o agricultor ten ao seu dispor unha ferramenta que lle permite mellorar a eficiencia do nitróxeno do xurro, obtendo incrementos medios de colleita do 7% de materia seca producida de cultivo (media calculada entre máis de 400 ensaios) respecto a un xurro convencional, mentres reduce considerablemente as emisións ligadas á súa aplicación.

O uso de Vizura® no xurro como fertilizante supón un aforro considerable de insumos para o agricultor e moita máis flexibilidade á hora de organizar o traballo de campo. Vizura® retén no chan o nitróxeno achegado co xurro no abonado de fondo durante máis semanas, permitindo que o cultivo o vaia aproveitando a medida que se desenvolve.

Nitrificación, proceso clave do nitróxeno no solo

Ata o 50% do nitróxeno achegado no abonado (mineral ou orgánico) pode perderse sen que as plantas o aproveiten. O nitróxeno do xurro transfórmase en nitrato que, por acción da auga de rega ou choiva, acaba disolto co risco de alcanzar por lixiviación as augas subterráneas. Ademais, cando chega a determinada profundidade, xa non pode ser aproveitado polas raíces do cultivo.

Pero os problemas do nitróxeno non acaban aquí: este nitrato pode ser transformado en óxido nitroso (N2O) e desprenderse na atmosfera pola súa volatilidade.

Esta perda do nitróxeno por lavado ou emisión á atmosfera provoca perdas económicas, xa que reduce a eficacia do nitróxeno achegado, o potencial produtivo e a rendibilidade do cultivo. Tamén hai prexuízos de índole ambiental e social debido a que o lavado e acumulación de nitratos nas augas subterráneas pode chegar a limitar ou impedir o uso de auga de recursos freáticos e a emisión de gases con efecto invernadoiro ten un impacto a longo prazo no cambio climático.

Grazas a Vizura® a redución destas perdas é importante e varía moito en función do solo, podendo mesmo superar o 65%. Doutra banda, dun xurro mesturado con Vizura® tamén se reducen as emisións de gases nitroxenados ata un 45%.

Empeza unha nova era para a fertilización orgánica, onde o xurro pódese utilizar como fertilizante dunha maneira máis eficiente e rendible para o agricultor e máis respectuosa co medioambiente.

Esperanza Álvarez, ás portas da Escola Politécnica Superior de Enxeñería do Campus de Lugo Esperanza Álvarez é catedrática do departamento de Edafoloxía e Química Agrícola da USC no Campus Terra de Lugo e coñece ben os solos galegos, dos que destaca as súas aptitudes para a produción cun manexo racional. Ela ten levado a cabo estudos sobre a súa degradación e recuperación, sobre a contaminación por metais pesados e antibióticos, sobre a toxicidade do aluminio, a fertilidade en solos agrícolas e forestais e a dinámica de macro e micronutrientes, así como sobre a utilización de materiais bioadsorbentes para a descontaminación tanto dos solos como da auga. Nos laboratorios da Escola Politécnica realízanse análises para empresas, cooperativas agrogandeiras e particulares que axudan a coñecer o estado do solo para poder corrixir deste xeito as súas carencias e a adaptar as doses de abonado ás necesidades reais de nutrintes dos cultivos.

Nos laboratorios da Escola Politécnica realízanse análises de solos para empresas, cooperativas agrogandeiras e particulares

Ás portas da tempada de abonado de primavera, falamos con Esperanza para coñecer problemas habituais de fertilización dos solos galegos e algúns consellos para elevar a produtividade das terras sen prexudicar o entorno. – Que características teñen os solos agrícolas galegos? – Nós temos solos ácidos, todos teñen pH baixo, incluso os que están sobre rochas básicas, debido a que temos un clima cunha precipitación abundante e con moito lavado. Por iso chegamos a ter sobre rochas básicas solos ácidos tamén. Esa é unha característica común e xeralizada, aínda que nos solos sobre rochas ácidas (granitos, xistos da serie de Vilalba, lousas, cuarcitas) o pH é máis baixo que os que están sobre rochas básicas (gabros, anfibolitas) ou xistos da serie de Ordes. En calquera caso, a maioría dos nosos solos necesitan un encalado previo á fertilización. – Que efectos produce esta acidez a nivel agronómico? – Como dixen, todos os solos galegos, por natureza, son ácidos, pero os de cultivo, dependendo do tratamento histórico previo que teñan recibido e do seu manexo, uns témolos en mellores condicións ca outros. Temos un problema de acidez e nestas condicións o aluminio pode chegar a ser tóxico.

En moitos solos onde debería haber nutrientes, hai un elemento tóxico, que é o aluminio

Nos solos de Galicia non ocorre tanto iso porque temos moita materia orgánica e podemos dicir que atrapa ao aluminio. Por iso en moitos casos este elemento non ten unha toxicidade directa, pero si que está ocupando sitios na despensa de solo formado pola materia orgánica coloidal e as arxilas, onde debería haber nutrientes como calcio, magnesio ou potasio e que no lugar deles sitúase o aluminio, polo que cando a planta quere ir a esa despensa a buscar un nutriente concreto non o ten, o que atopa é o aluminio. É dicir, en moitos solos onde debería haber nutrientes, hai un elemento tóxico. Como temos moita materia orgánica e anións como flúor ou sulfato, complexa neste elemento, non adoitamos ter un problema de toxicidade por absorción de aluminio polas plantas, pero está ocupando o sitio doutros nutrientes. Polo tanto, o aluminio considérase o principal limitante da fertilidade dos solos ácidos. 

O aluminio considérase o principal limitante da fertilidade dos solos ácidos

Pero tamén a pH ácido, a despensa do solo (coñecida como capacidade de intercambio catiónico) é máis pequena, é dicir, algúns coloides teñen pouca carga negativa e mesmo a poden ter positiva. Neste medio tamén hai unha baixa dispoñibilidade de macronutrientes como N, P, S, a parte da sinalada de Ca, Mg e K, e dun micronutriente como é o molibdeno. O fósforo, xofre e o molibdeno quedan retidos sobre esas cargas positivas que presentan os coloides do solo a pH ácido, ou poden precipitar co aluminio. No caso do nitróxeno, a acidez limita as reaccións de mineralización da materia orgánica e a nitrificación, responsables de que teñamos un nitróxeno na forma en que a planta o pode tomar. Pola contra algúns micronutrientes, que a planta toma en moi pequeñas cantidades, como Mn, Cu ou Zn, poden estar en concentración máis elevadas cas que necesita a planta. Ademais das propiedades químicas, a acidez tamén afecta ás propiedades físicas como á porosidade do solo, e ás biolóxicas, principalmente á actividade microbiana que é responsable, entre outras, da mineralización da materia orgánica e da nitrificación. – Cal é a acidez media que vos estades atopando nos solos e cal a que debería haber? – Nas análises que facemos nos solos de cultivo normalmente xa vén corrixida por encalados anteriores, pero aínda así atopámonos case un 50% dos solos que analizamos con pH por debaixo de 5,5. Falo dese nivel porque por enriba del o aluminio precipita, e así eliminamos o principal problema dos solos ácidos; polo tanto débese encalar para precipitar o aluminio. Un 5,8 de pH xa pode ser axeitado, porque tes o aluminio precipitado e os nutrientes dispoñibles. Se ti queres lograr unha maior dispoñibilidade de nutrientes podes chegar a un valor de pH de 6, pero non é necesario pasar de aí, porque por enriba o que fas tamén é prexudicar a absorción dos micronutrientes, que a maioría deles, agás o molibdeno, están dispoñibles a pH ácido e, aínda que os cultivos os necesitan en pequenas cantidades, son tamén necesarios. Evidentemente, vai depender tamén das esixencias dos cultivos. 

Un valor de pH que estea entre 5,8 e 6 sería o máis recomendable

Se ti te pasas moito do valor de 6 no pH e o levas até 7 ou algo máis, por exemplo, que pasa ás veces, algúns micronutrientes como o ferro, que é super necesario, non o pode absorber a planta, porque baixa totalmente a súa solubilidade, e co manganeso pasa o mesmo. Pero pode pasar ademais se elevamos o pH por enriba de 7 que o fósforo precipite co calcio e o aluminio pode solubilizarse de novo, polo que o que conseguimos nestes casos son efectos prexudiciais e contrarios ao que nós pretendemos co encalado. É dicir, hai que ter moito coidado con non pasarte tamén por enriba porque pódense provocar efectos non desexados: unha clorose férrica que é moi visible nas plantas.

Se ti te pasas do valor de 7 no pH podemos provocar efectos prexudiciais na absorción de ferro ou fósforo

En resumo, un valor de pH que estea entre 5,8 e 6 sería o máis recomendable, porque por un lado estariamos precipitando o aluminio, que é o que nos estorba, para sacalo da despensa e facer que non sexa soluble e que a planta non o tome e, ao mesmo tempo, lograr que todos os nutrientes estean dispoñibles, tanto os macronutrientes como os micronutrientes, para que a planta os poida coller cando os necesite. Ese pH tamén é moi axeitado para que os microorganismos do solo realicen a súas funcións e para que haxa moitas cargas negativas no solo, é dicir, para que haxa unha boa despensa. – E que dose sería necesaria para lograr ese nivel de 5,8-6 de pH? – A dose é moi variable, porque os solos teñen unha historia previa e unha resposta diferente dependendo da súa capacidade tampón, e ademais depende do valor neutralizante e do tamaño de partícula do encalante que se use. Cando se transformaron montes en pradeiras alá polos anos 80, fixéronse ensaios no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo con distintas doses de caliza (0,75;1; 1,5;  3, 4, 5 e 6 t ha-1) e concluiron que 3 toneladas por hectárea era unha dose suficiente para situar ao aluminio en valores por debaixo do crítico para as pradeiras (<10% na despensa do solo) e o efecto do encalado permanecía 7 anos despois. Pero agora na maioría dos casos esas doses non van ser necesarias porque normalmente hai un encalado previo e xa non partimos de pHs tan ácidos. Aínda que hai moita xente que fertiliza e non encala, hai moitos outros solos que xa veñen cun pH de entre un 5 e un 5,2 e neses casos a dose é moito menor. Nós non a calculamos en función do pH, senón en función do aluminio que haxa e o que queremos que quede despois de encalar. Hai que corrixir a acidez se queres plantar especies esixentes ou senón buscar cultivos que toleren esa acidez do solo. Se ti botas centeo tolérache unha acidez, se sementas trigo outra e no caso do millo unha diferente. Dependendo dos cultivos, os requirimentos de encalado tamén son uns ou outros. – Cal sería o mellor momento do ano para facer ese encalado e con que produtos? – Quizais o mellor momento sexa antes das primeiras choivas do outono, que no caso de Galicia coincide coa sementeira das pradeiras. Encalar un tempo antes de botar a pradeira sería un momento axeitado para facer un encalado de fondo, que despois poderías corrixir máis tarde se fora necesario cun de coberteira, pero o encalado de fondo é o mellor, porque incorporas o produto ao solo mediante o laboreo. Despois habería que deixar un tempo antes de fertilizar para que non haxa perda de nutrientes, sobre todo de nitróxeno, porque cando ti inmediatamente despois de encalar botas nitróxeno créanse puntualmente condicións microalcalinas e coa auga pode dar lugar a que o nitróxeno se volatilice. Debería de pasar mínimo dúas semanas entre o encalado e o abonado, pero depende tamén do encalante que se use, se é de reacción máis rápida (óxido de calcio) ou máis lenta (carbonato cálcico ou carbonato cálcico magnésico). O que pasa é que moitas veces bótase todo xunto para non ter que levar a cabo dúas operacións, pero córrese o risco de perder o nitróxeno do fertilizante. Isto mesmo ocurre cando se engade xurro ou esterco ao tempo que o encalado.

Deberían pasar mínimo dúas semanas entre o encalado e o abonado

E en canto o produto a utilizar, o encalado en Galicia debería facerse, polo xeral, con caliza magnesiana, porque nós temos solos pobres en calcio e en magnesio, aínda que por exemplo na zona de Melide, que ten moito magnesio, aí non se pode botar caliza magnesiana; de novo hai que saber onde estás e o que botas. Tamén hai subprodutos da industria alimentaria que funcionan moi ben, como por exemplo a cuncha de mexillón, sempre e cando lle deas un tamaño adecuado, cunha granulometría semellante á da propia caliza. Cunha cuncha de mexillón triturada e botada co mesmo tamaño de gran que a caliza os resultados obtidos son moi similares, porque a cuncha é carbonato cálcico e pode ter tamén pequenas cantidades de magnesio. Era algo que xa se facía tradicionalmente nas zonas costeiras de Galicia. – O Real Decreto de Nutrición Sostible de Solos Agrarios obriga a facer analíticas. Que che parece? – Cando abonamos ou encalamos o que non se pode facer é botar por botar e facelo ao tun tun porque iso conleva problemas ambientais importantes pero tamén un gasto absurdo, desperdiciando fertilizante e provocando ou acentuando desequilibrios no solo, o que se traduce en que non haxa unha mellora na produción senón todo o contrario. Moitas veces a xente fertiliza botando NPK por simple rutina. É o que se acostuma botar en Galicia, pero moitas veces non encalou previamente. Cando se fai iso estás perdendo eficiencia na fertilización, porque o fósforo retense fortemente sobre os compoñentes de carga positiva que hai no solo e que teñen esa carga positiva cando o pH é ácido, ou precipita co aluminio. Pero se ti encalas cambias o valor do pH e o fósforo estaría dispoñible para as plantas. Polo tanto, é moi necesario primeiro encalar e despois corrixir as carencias co que faga falla, por iso é tan necesaria a analítica.

A xente fertiliza con NPK por simple rutina e estámonos atopando solos cunha concentración moi elevada en fósforo

É como se ti vas ao médico e queres que che receite sen saber antes o que tés. Primeiro hai que facer unha análise de sangue e as probas oportunas; diagnosticar e despois medicar. Pois co solo pasa o mesmo. E incluso para pacientes coa mesma doenza o tratamento pode ser diferente. Igual no solo, dous solos ácidos poden necesitar unha dose de encalado e abonado diferente dependendo doutras propiedades do propio solo e do cultivo que vaia levar. A partir das analíticas é cando nós podemos recomendar. O xeral case sempre é que hai que encalar, pero non en todos os casos. Hai zonas de agricultura moi intensiva onde xa encalan desde fai tempo e nas que non é necesario encalar todos os anos, porque sempre hai un efecto residual do cal e igual chega con encalar cada dous ou tres anos; iso hai que velo en cada caso concreto.

Ao mellor non tes que fertilizar todos os anos. A sobrefertilización é contraproducente porque provoca desequilibrios no solo

O mesmo pasa coa fertilización. Ao mellor non tes que botar fertilizantes todos os anos. Estannos chegando aquí ao laboratorio solos cunha concentración de fósforo moi elevada. Lembro algúns traballos feitos fai uns anos na zona de Ordes, por exemplo. Nalgúns sitios hai unha sobrefertilización incrible e iso non é bo, xa non só polo gasto económico innecesario que supón abonar con fósforo cando non o necesitamos, senón que é mesmo contraproducente para o propio solo porque despois ese fósforo, dependendo do pH, precipítache o calcio e ti tes que ter un equilibrio. Cando tes déficit dalgún nutriente ou un desequilibrio no solo, a calidade desa colleita e o seu valor nutricional non é bo, porque o que fixeche foi bloquear a absorción dalgún nutriente. Falando de forraxes, por exemplo, puideches ter unha colleita abundante, pero a calidade igual non é a axeitada e aínda que o poidas corrixir despois a nivel de ración para o gando, mediante a suplementación, supón un gasto que podías ter aforrado.

Podemos ter forraxes que medran moito pero que ao mellor non teñen magnesio

Podemos ter forraxes que medran moito pero que ao mellor non teñen magnesio, e iso derivar en problemas de tetania no gando, que é unha desorde metabólica en rumiantes provocada pola falta de magnesio e que se dá moitas veces en sistemas de pastoreo. En ocasións danse problemas nas explotacións que non teñen que ver só coa cantidade que produces, senón coa calidade do que produces e que veñen derivados da nutrición do solo. Unha meneira de producir san e saudable é saber manexar o solo, porque cando ti tes unha relación desequilibrada entre calcio e magnesio, porque encalaches con calcio e non botaches magnesio, por exemplo, igual non se está absorbendo este último e provocas esa hipomagnesemia ou tetania. Moitos agricultores e gandeiros ás veces por inercia botan NPK, non miran a necesidade que hai. E do que se trata é de axustar cada vez máis as doses de abonado aos requirimentos do solo e o cultivo, porque trátase de satisfacer a demanda da planta pero sen danar ao medio ambiente. – Hai problemas de exceso de nitróxeno nos solos en Galicia nalgunhas zonas? – Nós detectamos máis problemas de exceso de fósforo. O nitróxeno acostúmase engadir como nitrato amónico ou como unha sal amónica ou cos xurros, pero ten que pasar a nitrato para que a planta o poda absorber. É dicir, ten que haber unha nitrificación (no caso dos xurros primeiro unha mineralización) se as condicións son axeitadas a nivel de pH, pasando dun amonio a un nitrato, que é como o toma a planta. Pero o nitrato é moi móbil, polo que moitas veces non se atopa no solo, senón que o exceso está xa na auga. Polo tanto, non é frecuente atopar nas analíticas un exceso de nitróxeno no solo, pero ese risco de contaminación por nitratos si que existe, moitas veces porque se bota moito purín e despois abónase igual con NPK.

Moitas veces estase fertilizando de máis, porque cando se bota moito purín ás veces non sería necesario despois fertilizar con nitróxeno

No caso do xurro ou do esterco, esa materia orgánica mineralízase e ese amonio pasa a nitrato, que pode ir a moitos sitios: pode ir á planta, pode ser retido polos microorganismos do solo, pero ao tratarse dun anión moi móbil, parte vaise ás augas, que é o que fai que haxa problemas nalgunhas cuncas onde se bota moito purín. Porque moitas veces estase fertilizando de máis, xa que co purín non sería necesario despois fertilizar con nitróxeno e séguese botando igual. De novo, isto vai depender das esixencias do cultivo, porque é certo que hai cultivos que demandan moito nitróxeno e non é suficiente o que aportan os xurros. 

 Un 40% dos solos que analizamos teñen contidos altos ou moi altos en fósforo

No caso do fósforo, sobre un 40% dos solos que analizamos teñen contidos altos ou moi altos. O exceso que atopamos moitas veces vén de atrás, de adicións anteriores e non tanto dos xurros, que xeralmente son pobres en fósforo, pero si por botar sempre abono mineral con fósforo. O NPK é moi recurrido en Galicia, pero eu sempre digo para que queres botar fósforo ou nitróxeno se xa o tes no solo; mira primeiro o que tes e fertiliza só se é necesario. Hai veces que só necesitas potasio e outras veces incluso que nesa campaña non necesitas nada. Botando só o necesario habería un aforro económico e os mesmos resultados produtivos. Tendo en conta, iso si, que non son os mesmos requirimentos para todos os cultivos: hai especies moi demandantes de fósforo e outras máis de nitróxeno. O abonado ten que ser algo racional, sostible e adaptado ás necesidades da planta; o que non pode ser é botar por botar.

A rotación con leguminosas é unha práctica realizada en Galicia por algunhas ganderías e que ofrece múltiples vantaxes, ó poder obter unha forraxe de calidade para o gando, así como polos beneficios que poden achegar estas especies para outras colleitas ou mesmo para a saúde dos solos. O aporte de nitróxeno é unha das principais vantaxes que asegura escoller leguminosas como cultivos forraxeiros, como apuntou o enxeñeiro agrónomo e gandeiro Miguel Fernández Labrada durante a súa participación nunhas xornadas realizadas na Granxa Gayoso, dependente da Deputación de Lugo, e nas que se abordaron alternativas forraxeiras para as ganaderías de vacún de leite. Un dos xeitos nos que proporcionar un aporte de nitróxeno ós solos é empregar as leguminosas como abono verde, é dicir, enterralas unha vez que acada o seu ciclo. “Cultivar unha leguminosa para enterrala vai aportar moito nitróxeno ao seguinte cultivo. Por exemplo o chícharo bravo, tamén coñecido como chícharo tremoceiro, así como a faba poden fixar 100 ou 150 quilos de nitróxeno no solo no período de inverno, de outubro a abril”, explica o enxeñeiro. Á marxe das leguminosas, como abonos verdes tamén se adoitan empregar crucíferas coma os nabos, pola súa acción bactericida; así como gramíneas que permiten enriquecer os solos con materia orgánica.

Optar polas leguminosas permite enriquecer os solos polo aporte de nitróxeno que proporciona e deixa dispoñibles nutrientes para outros cultivos

Por outra banda, a simbiose que logran as leguminosas coas bacterias rhizobium, que están naturalmente no solo, permiten un maior aproveitamento do nitróxeno. Como lembraba Fernández Labrada, o nitróxeno é un dos nutrientes máis importantes para o crecemento das plantas, máis necesario para lograr unha boa produción que outros nutrientes como pode ser o potasio ou o fósforo, presentes ambos nos fertilizantes complexos máis empregados. Nitróxeno fixado no solo e dispoñible en función dos cultivos empregados. Á marxe do aporte de nitróxeno que proporcionan, outra das vantaxes do uso de leguminosas é que son especies con raíces profundas, que adquiren nutrientes das capas máis fondas e achéganos á superficie, de xeito que enriquecen a capa superficial para outros cultivos. Ademais, as leguminosas protexen da erosión hídrica e compiten con outras sementes adventicias e conseguen mellorar a actividade biolóxica do solo. “As leguminosas tamén permiten un aporte de nitróxeno e doutros nutrientes dun xeito máis paulatino que cando se empregan fertilizantes químicos”, destaca.

Recomendacións para o cultivo das leguminosas

Algunhas das leguminosas máis empregadas polas ganderías galegas adoitan ser os trevos (branco, violeta, encarnado), a veza, alfalfa, así como os chícharos ou as fabas, entre outras. Unha das primeiras claves a ter en conta para o cultivo destas especies é proporcionar unha fertilización axeitada. “O aporte de nitróxeno non está recomendado para as leguminosas, agás cando non poida obtelo do aire, é dicir nos primeiros días trala sementeira ou logo dunha sega”, especifica Fernández Labrada. Nestes casos, o enxeñeiro agrónomo recomenda unha aplicación de 30 quilos por hectárea. Tamén cómpre ter presente que as leguminosas extraen máis minerais dos solos que o raigrás, especialmente Calcio, Magnesio e Fósforo. Un xeito de proporcionar estes minerais é empregando xurro de vacún de leite. Porén, debe aportarse na presementeira, evitando proporcionar xurro en coberteira, xa que o pisado que se precisa para abonar resulta contraproducente para moitas leguminosas, que logo teñen dificultades para continuar medrando. Ademais a aplicación directa do xurro sobre as leguminosas tampouco é recomendable, polas características destas especies. “O propio xurro pégase máis ás follas, impedindo a fotosíntese e se fai calor e vento pode chegar a crearse un ambiente moi acedo na folla e chegar a queimala”, concreta. Así, de querer aplicar xurro ás leguminosas é recomendable facelo con orballo ou previsión de choivas febles para que a auga o arrastre ata o solo e non quede na planta. Recomendacións de fertilización de leguminosas. Á hora de sementar as leguminosas, débese facer de xeito semellante ós procedementos seguidos con outras especies, aínda que recoméndase enterrar máis aquelas especies que teñan unha semente máis grande. Debe enterrarse sempre 1,5 veces o diámetro da semente. Na sega hai maquinaria que conta xa con rodos pensados para as leguminosas, posto que os acondicionadores de púas en V, pensados para romper os talos das gramíneas como o raigrás, resultan pouco axeitados para as leguminosas. “Usando estas V de ferro podemos chegar a perder case o 7% da biomasa de alfalfa. Por iso, se sementamos leguminosas puras é aconsellable non apertar case o acondicionador ou segar sen el”, explica.

Obter silos de leguminosas de calidade

Para conseguir ensilados de calidade con leguminosas é preciso ter en conta a capacidade tampón destas especies, que adoita ser alta, polo que tende a ser complexo lograr bos ensilados. A capacidade tampón ven determinada polo contido de azucres, polo que a máis azucres maior cantidade de ácidos se producirán. Tamén inflúe a alta cantidade de proteína que teñen as leguminosas, así como de Calcio e Potasio. “Para mellorar o ensilado pódense realizar mesturas con gramíneas e aportar ácidos, con conservantes químicos”, recomenda o enxeñeiro agrónomo. Outro dos aspectos a ter en conta para lograr silo de leguminosas de calidade é o risco de proliferación de clostridios, procedentes da contaminación por terra. Os clostridios consumen o ácido láctico e as proteínas do silo, pero que ademais de empeorar a calidade do ensilado supoñen unha ameaza para a saúde dos animais. “O clostridium crece en forraxes moi húmidos e con pH maiores de 4.2, polo que unha acidificación boa é básica”, concreta Fernández Labrada. Ó ser a presenza de terra un dos contaminantes do clostridios, cómpre traballar con apeiros altos, a máis de 6 centímetro do solo, e contar con prados ben nivelados. Tamén é importante ter as entradas ós silos sen terra.

A rendibilidade económica dos silos de leguminosas

O impacto económico e na alimentación das vacas que proporcionan os silos de herba é un dos factores que determina que sexan unha alternativa pola que apostar nas granxas. Para avalialo é preciso prestar atención a cuestións como a proteína e a enerxía que proporcionan ós animais e o custo que ten o cultivo. A estimación da inxesta de proteína e enerxía calcúlase coa capacidade de inxestión (FND), de xeito que a valores máis alto, a vaca síntese saciada antes e inxire menos quilos de silo ó día, co que a inxesta de nutrientes é menor. Por outra parte, se a forraxe é moi dixestible conséguese unha maior cantidade de nutrientes por cada quilo. Outro dato que será importante ter en conta é a fracción da fibra que a vaca non consegue dixerir (FAD), que debe ser o máis baixa posible. “Con silos con trevo podemos conseguir moi boas calidades e en especial con menor cantidade de fibra, de xeito que se poden aportar máis quilos na ración”, apunta o enxeñeiro agrónomo. Comparativa entre os silos de raigrás e leguminosas coma o trevo anual ou a veza. Compárase a proteína (PF), enerxía (UFL), capacidade de inxestión (FND) e dixestibilidade (FAD). Ademais de no aporte nutricional na ración, os custos de sementeira, fertilización e produción marcan a diferenza entre os silos con leguminosas ou só con raigrás. Un dos gastos máis elevados nos silos de leguminosas é a sementeira, mentres que se reduce de xeito notable o gasto en fertilizantes químicos. Tamén hai que ter presente que cos silos de leguminosas se consegue unha menor produción de materia fresca. “De elixir raigrás a trevo temos unha diferenza de 3.9 toneladas de materia fresca menos. Isto implica que cada tonelada producida custa 16 euros máis”, estima o experto. Así, nunha ración media na que se proporcionen 12 quilos de silo de herba, facelo cun silo de leguminosas suporá 19 céntimos máis por vaca e día. Coa diferenza de calidade que proporcionan as leguminosas o obxectivo sería conseguir un aforro de 435 gramos de penso, é dicir uns 17 euros por tonelada na fórmula ou que a vaca dea 0.2 litros máis, segundo os cálculos do enxeñeiro agrónomo. “Na miña opinión, é bastante fácil conseguir eses obxectivos. Se a FND é menor e a vaca pode comer máis silos, tanto de herba como de millo, e depender menos do penso. A maiores mellórase a dixestibilidade e calidade, polo que tamén pode conseguirse o aumento na produción de leite”, valora Fernández Labrada. Comparativa entre os custos de producir silos de raigrás ou trevo anual.

As leguminosas na nova PAC

A nova PAC tamén terá en conta ás leguminosas, de xeito que no ecoréxime P3, no que se aborda a rotación de cultivos con especies mellorantes, contémplase o pago de ata 85 euros por hectárea por facer rotación de cultivos na metade da superficie, incluír un 10% de especies mellorantes do cal, polo menos o 5% deben ser leguminosas. Ademais disto, o barbeito non pode supoñer máis do 20%. Tampouco será obrigatorio recoller as leguminosas, xa que o uso para abono verde tamén está aceptado. A nova PAC tamén contempla axudas para cultivos proteico (como a alfalfa, veza, avea ou chícharo tremoceiro...). Neste caso o pago é de 60 euros por hectárea, pero non se permite empregalo como abono verde.

Para lograr unha fertilización axeitada do viñedo, o control dos nutrientes presentes nos solos segue sendo prioritario. “Pode parecer moi básico, pero segue sendo imprescindible prestar atención aos nutrientes esenciais, tanto aos macronutrientes como aos micronutrientes, e ás veces non se fai”, apuntaba o viticultor e enxeñeiro agrónomo Julián Palacios, durante unhas xornadas sobre prácticas sostibles celebradas recentemente en Ribadavia (Ourense) e organizadas pola Estación de Viticultura e Enoloxía de Galicia (Evega). Así, é preciso ter controlados os nutrientes esenciais para un normal crecemento e desenvolvemento do viñedo. Por unha banda, os macronutrientes (Nitróxeno, Fósforo, Potasio, Magnesio, Calcio e Xofre) ou os micronutrientes (Ferro, Manganeso, Cobre, Zinc, Molibdeno, Boro). Á hora de avaliar a presenza destes nutrientes nos solos hai factores que afectan directamente á dispoñibilidade. A cantidade de materia orgánica presente nos solos, os nutrientes aportados, a capacidade de retención dos mesmos, a cantidade de chuvia, o lavado, a lixiviación e a infiltración son determinantes para contar con estes nutrientes. “Necesítase saber en que medida están acumulados no solo estes nutrientes, como se moven polo solo e se están dispoñibles ou non para a planta”, explica Palacios, promotor da empresa de asesoría agrónoma Viticultura Viva.

A presenza de nutrientes no solo, a dispoñibilidade de auga e a distribución do sistema radicular da planta son condicionantes a ter en conta para cubrir as necesidades nutricionais do viñedo

Aínda estando presente os nutrientes necesarios nos solos, tamén hai que ter en conta que dita capacidade de absorción está ligada á auga. “A planta é capaz de absorber nutrientes en función da dispoñibilidade de auga”, apunta. Outro dos condicionantes á hora de aplicar fertilizante ás viñas é o sistema radicular da propia planta, de maneira que se as súas raíces se atopan a maior profundidade ou na superficie será preciso escoller diferentes métodos para a fertilización. “A todos nos gustaría ter plantas coas raíces moi profundas, xa que iso permite que teñan unha maior resistencia á seca no verán, pero non sempre é así, por iso é importante telo presente”, indica.

Diagnóstico previo á fertilización

Á hora de fertilizar o viñedo, a enxeñeira agrónoma Bárbara Sebastián, integrante tamén do equipo técnico de Viticultura Viva, recolle varios métodos a ter en conta para realizar un diagnóstico previo do estado do viñedo e despois proporcionar unha fertilización adecuada e axustada ás súas necesidades. -Diagnóstico visual. É importante prestar atención a distintos aspectos do viñedo que poden ser indicativos das carencias de nutrientes ou excesos que presentan os solos e a planta. • desenvolvemento vexetativo • vigor • produción • número de acios por pámpano • tamaño dos acios • nivel de callado • síntomas de carencias ou toxicidad -Análise de solo. As analíticas resultan ferramentas básicas para mellorar a fertilización ao proporcionar información sobre a presenza de nutrientes. As variacións que pode haber de solo en base á profundidade ou nunha mesma parcela son claves á hora de toma de decisións non só de fertilización senón tamén para escoller o portainxerto a empregar. Coñecer parámetros como a pH do solo é determinante para a dispoñibilidade de nutrientes no solo. Así, unha maior acidez reduce a presenza de Nitróxeno, Fósforo, Potasio, Xofre, Calcio e Magnesio. “É fundamental non subir o pH do solo moi de golpe, ha de facerse de forma gradual”, recomenda Sebastián. -Análise foliar. Mostran o que realmente toma a planta. Proporcionan valores de referencia en momentos concretos e claves para o desenvolvemento da viña, como o callado ou envero. “É recomendable realizalo sempre sobre as mesmas plantas, sen mesturar diferentes sitios para poder ter un histórico e ver a evolución”, explica a enxeñeira agrónoma Bárbara Sebastián.

Respostas de fertilización a síntomas do viñedo

Tal e como recollía na súa presentación Sebastián, a fertilización do viñedo permite solucionar problemas de baixo rendemento e cualitativos. Ao mesmo tempo, proporcionar unha adecuada fertilización tamén axuda a asegurar unha nutrición correcta e equilibrada da planta. A achega de nutrientes contribúe a compensar as perdas do viñedo derivadas das extraccións, como a recollida de uva ou a poda. “De media, un viñedo extrae ao ano 30 unidades fertilizantes de Nitróxeno, 15 de Fósforo e 45 de Potasio”, sinalan desde Viticultura Viva. En función do grosor dos brotes anuais, Sebastián propón diferentes estratexias de manexo do solo e fertilización nun modelo de viticultura sostible atendendo a algúns indicadores que se poden atopar no propio viñedo: -Se no momento de poda, predominan os sarmentos moi finos será necesario proporcionar unha achega de materia orgánica ao viñedo. Tamén debe controlarse o pH dos solos e a relación de Calcio e Magnesio. Sería recomendable labrala terra para reducir a competencia na cuberta e mineralizar a materia orgánica. “Hai que ter en conta que na Cornixa Cantábrica predominan os sarmentos máis finos que no Mediterráneo ou a zona centro de España, debido ás condicións climáticas”, apunta Palacios. -O desenvolvemento de sarmentos longos e dun grosor na súa base superior a 1,2 centímetros indica que o viñedo ten un gran vigor polo que non será necesario achegar materia orgánica. Na fertilización deberán incluírse nutrientes específicos se se detecta carencia deles nas analíticas. Tamén é recomendable realizar un control do pH e supervisar a relación do Calcio e o Magnesio. “Pode resultar interesante dispoñer dunha cuberta vexetal para fomentar a competencia, é dicir non labrar a terra para favorecer a humificación”, detalla Sebastián na súa presentación. -Se aparecen síntomas de carencias en follas e o comportamento do viñedo non é correcto, os expertos recomendan realizar unha análise foliar para concretar de que nutriente se trada, ademais de controlar o pH do solo, así como o nivel de materia orgánica e os niveis de Calcio e Magnesio. -Tamén pode darse que o viñedo quede sen acios e o pH do solo sexa axeitado, neste caso haberá que prestar atención aos niveis de macronutrientes en folla, como o Nitróxeno, o Fósforo e o Potasio. En concreto, o Potasio pode ser determinante para isto. -Detectar problemas no callado é un indicativo de que os niveis de micronutrientes en folla non son os adecuados. Neste caso haberá que prestar atención ao Zinc, Molibdeno e Boro. “Na Garnacha, que é moi sensible a problemas de corremento, polo que facemos sempre aplicacións dúas semanas antes de floración de micronutrientes, para fomentar que haxa un bo nivel deles e que calle o mellor posible”, detalla Palacios.

Durante os meses de abril e maio, Fertiberia Tech presentou en Valladolid e Zaragoza o seu novo produto Nergetic DZ+, unha solución de nutrición vexetal nitroxenada de última xeración que incorpora tanto a tecnoloxía C-Prol, para a protección de nutrientes, como a tecnoloxía Zimactiv para activalos. Grazas a esta combinación optimízase a capacidade de entrega dos nutrientes de maneira rápida, potente e duradeira aos cultivos.

En todas as presentacións Antonio Santana Fernandes, responsable comercial de Fertiberia Tech, destacou o papel clave da Innovación no crecemento de Fertiberia Tech, que engloba as solucións e produtos máis tecnolóxicos do Grupo Fertiberia.Dende 2016, Fertiberia Tech medrou un 60% grazas ó seu forte investimento en I+D, que supuxo o poder renovar case por completo o catálogo de Fertiberia Tech nos últimos anos.

Así, fóronse presentando nestes últimos anos unha nova liña de produtos con nutrientes potenciados como é Plusmaster; entrouse no segmento de fertirrigación coa nova liña de abonos líquidos de alta tecnoloxía Nutrifluid Impulse; mellorouse a liña de nutrientes protexidos Nergetic Dynamic coa tecnoloxía DUO Prol, que protexe aínda máis o nitróxeno para minimizar as súas posibles perdas no solo; e entrouse no negocio de produtos biotecnolóxicos coa liña Neoforce e coa nova gama Tecnifol AntiOx.

Agora preséntase Nergetic DZ+, co que Fertiberia Tech segue dando pasos para ofrecer o catálogo de solucións de nutrición vexetal máis avanzado do mercado, froito do seu compromiso coa innovación e a sustentabilidade.

Nergetic DZ+, rápido, potente e duradeiro

Para presentar esta nova solución, Javier G. Pomba, director de Innovación Agronómica do Grupo Fertiberia, destacou que as tecnoloxías que achega DZ+ enmárcanse nun novo concepto denominado “ Powerful”, como resultado de conxugar as máis avanzadas innovacións en eficiencia fertilizante. Presenta nutrientes protexidos pola tecnoloxía C-Prol e nutrientes activados pola tecnoloxía Zimactiv. Estas tecnoloxías complementan a súa robusta composición química ao optimizar a capacidade para entregar todos os seus nutrientes de maneira rápida, potente e duradeira.

Así, a tecnoloxía C-Prol protexe aos nutrientes do fertilizante de posibles perdas, mellorando a súa dispoñibilidade, mentres que con Zimactiv estimúlanse as funcionalidades do nitróxeno dentro das plantas, actuando como activador encimático dos ciclos do carbono e do nitróxeno no solo.

Nergetic DZ+ convértese así no fertilizante nitroxenado máis potente de Grupo Fertiberia. É un novo produto co que Fertiberia Tech segue marcando o rumbo dos fertilizantes máis eficientes e sostibles do mercado, asegurando unha maior rendibilidade e unhas mellores colleitas a nivel cuantificativo e cualitativo.