A nova normativa establece condicións para a almacenaxe e a aplicación de estercos O nitróxeno é un dos nutrientes esenciais na agricultura. A súa presenza é fundamental para o crecemento e desenvolvemento das plantas e para lograr un rendemento óptimo dos cultivos. Pero o seu uso en exceso ten consecuencias negativas para o medio ambiente e para o peto dos produtores. Lograr un uso eficiente dos fertilizantes nitróxenados é o obxectivo da Rede Ruena, que conecta a empresas, Universidades e centros de investigación. Na súa última xornada online, distintos responsables dos ministerios de Agricultura e Transición Ecolóxica debullaron algúns dos aspectos relevantes das novas normativas que afectan á produción agrícola en España. Nunha parte desa nova lexislación, o Goberno español vai máis aló do que esixe Bruxelas, algo que Ignacio Atance, subdirector xeral de Planificación de Políticas Agrarias do MAPA, xustifica: “Somos un país netamente exportador e cun destino principal desas exportacións na propia UE. Iso fai que desde o Ministerio pensemos que debemos ir por diante na procura de solucións”, argumenta. O Ministerio de Agricultura tamén supera o solicitado pola Comisión Europea aos distintos Estados membros na vinculación da nova normativa aprobada como condición para o cobro de axudas da PAC no actual período. O pau e a cenoria Ignacio explica que o Goberno optou por acompañar os 32.549 millóns de euros dos fondos da Política Agrícola Común para o período 2023-2027 cun “paquete lexislativo” que inclúe tres Reais Decretos sobre o uso de tres insumos básicos na produción agrogandeira (fertilizantes, fitosanitarios e antibióticos) co obxectivo de “lograr unha evolución profunda do sistema produtivo”.

O paquete lexislativo de acompañamento da PAC inclúe tres Reais Decretos sobre o uso de fertilizantes, fitosanitarios e antibióticos

“O enfoque estratéxico que se persegue é o de combinar medidas regulatorias (sancionadoras) con medidas incentivadoras para axudar a que a agricultura española acade os obxectivos de desenvolvemento sostible”, indica. Datos individualizados de cada explotación O Caderno Dixital de Explotación (CUE), que entrará en vigor en setembro de 2024 para as explotacións de máis de 30 hectáreas de cultivo e un ano máis tarde para as demais, pretende “dispoñer de datos individuais” en relación ao uso destes insumos con respecto a niveis de referencia doutras granxas, da comunidade autónoma ou da media española.

O Caderno Dixital vai permitir dispoñer de datos comparativos de cada granxa

“No momento no que exista un mandato de redución obrigatoria por parte dun Regulamento comunitario, o feito de dispoñer de datos individualizados por explotacións permitiranos saber que explotacións terán a obriga de reducir, fronte a outras que xa fixeron este esforzo con anterioridade”, avanza Ignacio. “Tivemos propostas de facer un enfoque incentivador por parte dos ecorrexímenes primando a aquelas explotacións que fixesen un menor uso de fertilizantes ou fitosanitarios; o problema é que sen datos históricos iso non se pode levar a cabo”, aclara. Pero en futuras reformas da PAC ese podería ser o camiño. “As perdas de nutrientes son perdas económicas para o agricultor” María Luisa Ballesteros, da Subdirección Xeral de Medios de Produción Agrícola do MAPA é unha das responsables da redacción do Real Decreto 1051/2022 de Nutrición Sostible de Chans Agrarios e defende a necesidade dunha norma que persegue axustar as doses de fertilizante ás necesidades reais dos cultivos. “Ao chan soamente lle hai que aportar aquilo que supón un beneficio para o binomio solo-cultivo, non é un basureiro ao que se lle poida botar calquera cousa. E todo o que non supoña un beneficio para o chan é nocivo para el”, asegura, porque “todo o que exceda as doses que necesita o cultivo vaise perder en forma de emisións á atmosfera e en forma de lixiviación e contaminación das augas”.

De media en España hai un exceso de 39 kg de nitróxeno e 8 de fósforo por hectárea

Ademais, evidencia, “as perdas de nutrientes son perdas económicas”. “A fertilización é un dos principais gastos para un agricultor, polo que se conseguimos axustar as doses sen que se resinta a produción suporá mellorar os beneficios para o agricultor”, argumenta. “De media en España hai un exceso de 39 kg de nitróxeno e 8 de fósforo por hectárea. Iso supón perder 35€ por hectárea nestes momentos, pero cos prezos dos fertilizantes do verán de 2022 eran máis de 100€”, calcula Marisa. Recomendacións de abonado Esta responsable do Ministerio recoñece que “a Administración necesita dispoñer de datos fiables das explotacións”, pero asegura que “a función principal do Caderno Dixital non é informar á Administración, senón ao propio agricultor, porque o que non se apunta non se controla”, insiste. Para suplir a contratación dun asesor externo por parte das explotacións para a realización dos Plans de Abonado é necesario dispoñer dun programa informático de recomendacións de abonado, que pode estar integrado ou non no Caderno Dixital e debe ser aceptado pola comunidade autónoma.

O programa de cálculo de nutrientes do SIEX empezará a funcionar co nitróxeno e despois pasarase ao fósforo

O Ministerio empezará por controlar o uso do nitróxeno antes de pasar ao fósforo. “Os balances de fósforo non son tan sinxelos como os de nitróxeno. Por iso, o programa de cálculo de nutrientes do SIEX empezará co nitróxeno e despois pasarase ao fósforo, pero non temos datas para cando estará dispoñible”, avanza. Producir máis sen molestar ao medio ambiente A responsable ministerial pon o foco nos problemas de carácter ambiental dun exceso de fertilización e nas posibles sancións que iso pode supor. “A Comisión Europea puxo unha demanda contra España polo incumprimento da Directiva Marco da Auga. En materia de contaminación das augas os agricultores non seremos os únicos responsables, pero si que somos culpables en parte”, asegura. Do mesmo xeito, lembra, “estivemos a piques de ter un apercibimento como país por parte da Comisión Europea por superar os niveis e obxectivos fixados para as emisións de amoníaco”.

É necesario mellorar a imaxe que ten a agricultura e a fertilización para a sociedade

A agricultura e gandería en España son responsables do 96,4% das emisións de amoníaco á atmosfera e contribúe ao 11% dos Gases de Efecto Invernadoiro, segundo o Sistema Español de Inventarios do ano 2022. Pero reducir a produción de alimentos non é unha fórmula válida para diminuír as emisións nun contexto mundial de incremento de habitantes e desaparición de superficie cultivable. Segundo a FAO, a terra arable pasará de 0,28 ha/persoa en 1998 a 0,22 en 2030. “A poboación mundial aumenta, pero o chan diminúe, ben por degradación ou porque se usa para outras cousas, polo que temos que ser capaces de producir máis por hectárea, pero sen molestar ao medio ambiente”, defende Marisa.

As zonas vulnerables á contaminación por nitratos deberán estar declaradas en maio de 2025

Javier Álvarez Rodríguez, xefe de área na Subdirección Xeral de Planificación Hidrolóxica do Ministerio de Transición Ecolóxica, está encargado da xestión de Real Decreto Contaminación de Augas por Nitratos (Real Decreto 47/2022 do 18 de xaneiro). Trátase dun Real Decreto de transposición dunha Directiva comunitaria do ano 1991 cuxo obxectivo é a designación das augas, tanto superficiais como subterráneas, afectadas por contidos en nitratos non aceptables; delimitación de zonas vulnerables que se ven afectadas por escorrentía; establecemento de programas de actuación, elementos de corrección e medidas reforzadas; así como elaboración de informes cuatrienais de estado das distintas concas. O obxectivo xeral desta nova normativa é establecer as medidas necesarias para reducir a contaminación das augas superficiais, de transición, costeiras e subterráneas, causada polos nitratos procedentes de fontes agrarias e actuar preventivamente contra novas contaminacións.

A designación de zonas vulnerables foi unha das deficiencias do cumprimento da normativa que indicou a Comisión Europea

“Hai un problema serio en España coa contaminación por nitratos”, recoñece o responsable do Ministerio, o que obriga a actuar de maneira decidida para reducir eses niveis. A UE presiona nese sentido, asegura.  Entre as medidas a adoptar estaría a limitación das doses de abonado e dos períodos de aplicación permitidos, que xa se estableceron en comunidades como Cataluña. En Galicia, sen embargo, non se puxo en marcha aínda ningunha destas medidas, ao non ter sido designada até o de agora ningunha área agrícola como vulnerable, se ben a Limia está pendente dese trámite, que se terá que executar nos próximos meses. Retraso na declaración de zonas vulnerables Nos últimos anos déronse pequenos pasos, aínda que os retrasos acumulados xa derivaron na presentación, por parte da Comisión Europea, dunha demanda contra España por deficiencias na aplicación da normativa comunitaria en materia de control de augas contaminadas por nitratos. O último informe cuatrienal (2016-2019) fíxose público en decembro de 2021 cos resultados da rede de puntos de control e en maio de 2022 publicouse o mapa de identificación das augas que non cumpren cos niveis aceptables de nitratos. En 2024 haberá un novo informe cuatrienal dentro do procedemento periódico de avaliación e seguimento da eficacia das medidas adoptadas. Este traballo de revisión incluirá datos das mostraxes, modificación ou ampliación das zonas vulnerables así como novas designacións respecto ao informe de situación, mapas de augas afectadas por nitratos e eutrofización, plans de actuación para estas zonas, con medidas obrigatorias e preventivas e códigos de boas prácticas para as explotacións.

En 2024 farase público un novo informe cuatrienal cos resultados actualizados da rede de puntos de control

“Agora mesmo atopámonos no Estudo de Presións e Impactos (EPI), que daría paso á Declaración de Zonas Vulnerables, que deberían estar definidas e publicadas en maio de 2025”, avanza Javier. Algunhas comunidades autónomas, como a valenciana, ampliaron as súas zonas vulnerables como consecuencia da demanda en curso da UE. Recuperación de áreas contaminadas Unha vez que unha zona deixa de ser vulnerable, porque volve a niveis aceptables, será sometida a un control e seguimento especial e aplicaránselle niveis máis estritos. “Declaramos zona vulnerable con carácter xeral por enriba de 25 mg/l en augas superficiais e 37,5 mg/l en augas subterráneas, pero para saír da Rede Operativa e volver á Rede de Vixiancia esas zonas deberán estar por baixo de 17,5 mg/l en augas superficiais e de 25 mg/l en augas subterráneas”, explica Javier.

Considérase eutrofización en augas continentais cando hai niveis de fósforo total superiores a 35 mg/m3 e clorofila A superior a 8 mg/m3

O Ministerio está a traballar neste momento nun estudo de presións agropecuarias, urbanas e outras que poidan considerarse significativas sobre os impactos rexistrados nas augas dirixido a determinar a contribución de cada sector de actividade á contaminación das augas nas zonas sensibles e vulnerables. Este Estudo de Presións e Impactos será realizado cuatrienalmente pola Dirección Xeral da Auga do Ministerio de Transición Ecolóxica en coordinación coas comunidades autónomas. “Temos un complexo administrativo importante para a aplicación do Real Decreto, no que entran as comunidades autónomas, e non coñecemos realmente onde nos imos atopar as dificultades de aplicación. É un Real Decreto especialmente complexo, tanto polo contido como polo contexto no que se move”, admite Javier.

Manuel Sieira, de Noia, estudante na EFA Fonteboa, con Claudio Cremonesi, xunto ao sistema de regadío e abonado utilizado na granxa Fenil Prestini, durante a súa estancia formativa esta primavera na rexión de Lombardía Azienda Agricola Fenil Prestini é unha granxa familiar da rexión de Lombardía, ao norte de Italia, onde se concentra a produción láctea do país. Atendida xa pola terceira xeración, moxe 220 vacas e cultiva unha finca de 50 hectáreas de regadío que rodea ao establo. Nos últimos anos, as explotacións da zona seguiron un proceso de incremento xeralizado no número de cabezas, desencaenando problemas de nitratos no chan. Pero os irmáns Cremoneni prefiren axustar o tamaño do seu rabaño ás 65 hectáreas de superficie total que manexan e diversificar os seus ingresos cara á produción e biometano e electricidade. As plantas de biogás son habituais en Lombardía e preséntanse como parte da solución para a xestión sostible do xurro que producen as granxas. A ecuación complétase cunha intensiva rotación de cultivos, que aumenta a demanda de abonos orgánicos e facilita a súa utilización. Zona vulnerable Fenil Prestini achégase ás 500 cabezas de gando: 220 vacas en muxido, 35 secas e 230 animais de recría entre tenreiras e xovencas. Está situada no municipio de Verolavecchia, na provincia de Brescia, nunha zona declarada vulnerable por presenza de nitratos. Esta circunstancia condiciona a fertilización das terras, limitada a 170 unidades de nitróxeno por hectárea. “Por agora o control que se leva a cabo non é moi rigoroso, as autoridades fan a vista gorda porque senón todas as granxas desta zona teriamos que pechar”, recoñece Claudio Cremonesi, que xunto aos seus irmáns Tiziano e Cristina están á fronte desta explotación. Separador e planta de biogás As camas son de colchoneta de goma con palla e material secante por enriba Para tratar de solventar os problemas de exceso de xurros da granxa, van instalar un sistema combinado que inclúe un separador sólido-líquido e unha planta de biogás de 250 Kw de potencia. Xa dispoñen das autorizacións necesarias para a instalación e o custo previsto é de 1,5 millóns de euros. “Trátase dun sistema novo con tecnoloxía holandesa. É unha planta que non necesita instalacións de formigón, senón que vén montada nun contedor de polietileno, o que abarata moito a montaxe. Unha planta de biogás desta potencia que requira de obras e instalacións en formigón sairía por 2,5 millóns de euros”, explica Claudio. Para tratar de rendibilizar o investimento e completar a capacidade da planta, recibirán os xurros de varias granxas veciñas, ás que devolverán o material digestado para abonar con el as súas terras. 50 hectáreas de regadío nunha peza a carón da granxa A terra agrícola arredor da granxa foi concentrada e o sistema de rego mellorado hai 20 anos A granxa dos irmáns Cremonesi dispón dunha leira de regadío en propiedade de 50 hectáreas nunha soa peza rodeando o establo que destinan á produción de forraxe e cereal para a alimentación do gando. “A auga é fundamental para a produtividade da terra”, recoñece Claudio, doutor en Zootecnia de formación e que se incorporou no ano 2000, ao acabar os seus estudos, á granxa familiar que rexentaba o seu pai. Foi entón cando fixeron toda a transformación da superficie produtiva, cunha completa restructuración da terra para mellorar o regadío. “Xuntamos as terras nunha especie de concentración privada. Eran leiras moito máis pequenas pero xa eran da nosa propiedade, se fosen de distintos propietarios tería sido moito máis difícil porque habería distintas mentalidades”, recoñece. Rotolone para regar e abonar Hoxe en día xa non usan as canles de rega, senón un sistema mediante mangueira enrolada conectada ao tractor denominado rotolone. “Usámolo tanto para regar con auga como para abonar con xurro”, explica Claudio. Dispoñen de 400 metros de mangueira cos que cobren toda a superficie ao redor do establo, permitindo facer pasadas de 120 metros de ancho. “É un sistema máis eficiente que a canle de rega, porque calculas mellor a auga”, asegura. Nesta zona de Lombardía as precipitacións sitúanse entre os 1.200 e os 1.300 litros por metro cadrado ao ano pero as choivas concéntranse sobre todo nos meses de outubro e novembro e de febreiro-marzo e abril.

O sistema conéctase a distintas tomas procedentes do pozo de xurro que hai repartidas pola finca

“O resto do ano regamos cada 7 ou 8 días, porque son chans areosos que reteñen pouca auga”, aclara Claudio. O rotolone permite tamén conectar o sistema de rega a distintas tomas procedentes do pozo de xurro que hai repartidas pola finca para fertilizar os cultivos. É un método que usan a maior parte de explotacións da zona. O custo é menor que o dunha cisterna de tubos colgantes ou inxectores. “Comprámolo hai 12 anos e custounos 50.000 euros”, detalla Claudio. Produción de alfalfa e millo O millo e a alfalfa son dous dos cultivos principais de Fenil Prestini. A rotación inclúe tamén mestura de cereal de inverno con leguminosa nas fincas nas que non hai alfalfa, que ocupa máis ou menos unha cuarta parte da superficie total da explotación.  “As ganderías nesta zona están a abandonar a alfalfa porque dá traballo e é difícil de lograr un bo secado, pero é un cultivo moi importante para nós por varios motivos: necesita pouca auga, fixa nitróxeno e mellora o terreo ao ter raíces moi profundas”, destaca Claudio.

A alfalfa é moi importante porque necesita pouca auga, fixa nitróxeno e mellora o chan

Cultivan 15 hectáreas cada ano de alfalfa. Seméntana cada 5 anos e vana rotando por toda a superficie agraria da explotación. Este ano fixeron 6 cortes, un cada 25-30 días. Os primeiros, en abril, ensilados en microsilos (rolos) e despois, a partir de maio, secada como feno. No resto das terras cultivan millo en rotación intraanual con cereal de inverno. “O millo empezamos a labralo en abril e acabamos a finais de maio. Como regamos, obtemos producións superiores a 60.000 quilos por hectárea”, detalla. Tras ensilar o millo, labran unha mestura de veza, trigo e cebada, que recollen na primavera, apostando por técnicas de mínimo laboreo das terras. “É imposible facer sementeira directa nesta zona porque a normativa obriga a enterrar inmediatamente o xurro”, explica Claudio. Fano mediante un sistema de inxectores conectado ao tractor e ao rotolone. Aproximadamente o 50% do traballo agrario fano eles directamente e o outro 50% contrátano a empresas de servizos.  “Deseconomía” de escala Fenil Prestini é autosuficiente en produción forraxeira, pero compra soia, fariña de millo, palla e concentrado. Está situada no corazón da produción láctea italiana, unha zona onde abundan as ganderías de tamaño medio (250 vacas) e outras máis grandes, que apostaron por medrar nos últimos anos, aínda que Claudio considera que “non é economicamente rendible ter terras a 30 km da granxa”, que sería para eles a única forma de incrementar a superficie agraria e poder aumentar cabezas de gando. “Nesta zona está a concentrarse a produción e transformación de leite, mentres no resto de rexións de Italia está a descender. As granxas grandes traballan con economía de escala pero non hai que pasarse, porque as granxas demasiado grandes producen deseconomía de escala”, afirma.

Non se pode chamar enerxía verde a producir electricidade con alimento

Por iso opina que “o futuro das granxas de leite será diversificar ingresos coa produción de enerxía”. Eles xa comezaron a facelo, coa instalación de 99 Kw de placas solares e dispoñen xa da autorización para a instalación dunha planta de biogás na que producirán enerxía só con xurro e outros restos orgánicos, como subproductos agrícolas, xa que para Claudio “non se lle pode chamar enerxía verde a producir electricidade con alimento”. Recría propia Outro exemplo insostible para Claudio é o que segue unha granxa próxima, con 2.000 vacas en muxido e que non fai recría. “Compran xovencas acabadas de parir a outras granxas, aprovéitanlle esa lactación ás vacas e envíanas ao matadoiro en canto deixan de dar leite, sen volver a inseminarlas”, describe. Fenil Prestini, en cambio, cobre as súas necesidades de reemprazo con recría propia, que completa todo o proceso de crecemento na propia explotación. Os primeiros 15 días de vida as tenreiras están en boxes individuais non opacos, para que os animais poidan verse, tocarse e socializar. Ás dúas semanas de vida pasan a estar aloxadas de dúas en dúas ata o destete, que se produce entre os tres meses e os tres meses e medio. Lotes por tamaño Manuel Sieira, cunha das vacas dun dos dous lotes nos que están divididos os animais de producción As 220 vacas en muxido están repartidas en dous lotes, pero non se distribúen segundo produción nin se dividen en primíparas e multíparas, senón por tamaño. “Nun lote temos ás vacas máis grandes e no outro ás que son máis pequenas. Desta forma os animais están moi tranquilos porque non hai dominancias e pelexas pola comida”, argumentan. A ración é a mesma para os dous grupos. “As grandes comen máis cantidade e as pequenas menos, pero a composición é idéntica, así hai menos complicación”, asegura. Nestes momentos leva 21 kg de ensilaxe de cereal de inverno; 8,5 kg de fariña de millo; 4,5 kg de alfalfa; 2,8 kg de soia e 4,2 kg de concentrado, aínda que habitualmente contén 21 kg de silo de millo e 7 kg de ensilaxe de cereal de inverno. “Acabamos o silo de millo porque o ano pasado houbo moi mala produción, só chegamos ao 45.000 kg por hectárea”, explica.

Venda en conxunto do leite e prezo de 51 céntimos

Azienda Agricola Fenil Prestini produce unha media de 36 litros por vaca e día, logrando unha media por lactación de 10.000 litros por vaca e ano, ao 4% de graxa e 3,5% de proteína. Comercializa toda a súa produción a través de Agrilatte, unha cooperativa de venda de leite en conxunto formada por un cento de granxas. A industria de transformación, fundamentalmente queixeira, permite lograr unha maior revalorización da materia prima. “Nestes momentos estamos a cobrar o litro a 51 céntimos, pero hai un ano cobrabamos a 42 e fai dous a 36”, quéixase Claudio. O 55% do leite da cooperativa destínase a fornecer a queixerías da denominación de orixe Granna Padano, a que conta con maior tradición en Lombardía, e outro 10% para queixos da DOP Asiago, na rexión limítrofe de Venecia. O resto véndese como leite líquido. Sala de muxido de orixe irlandesa A familia Cremonesi muxe dúas veces ao día (de 2 a 5 da mañá e da tarde) nunha sala de 18 puntos pero con capacidade para 36 vacas. “É unha sala moi funcional que che permite colocar as pezoneiras aos dous lados. Desta forma con só 18 pezoneiras muxes a 36 vacas porque mentres nun lado estás muxindo, no outro metes vacas e preparas ás outras 18; así reduces tempos mortos e custos, debido a que se necesita unha menor potencia eléctrica, bomba de baleiro, etc. Cun só operario e 18 puntos somos capaces de muxir 100 vacas á hora”, destaca. Claudio visitou distintas granxas en Irlanda tras facer a súa tese universitaria e decidiu importar este sistema de muxido, da marca Dairymaster, para a súa granxa. “Os gandeiros veciños dicíanme que estaba tolo. A sala montámola no ano 2001 e custounos 85.000€”, lembra.

É unha sala moi funcional que permite reducir tempos mortos; con 18 pezoneiras e un só operario muximos 100 vacas á hora

No canto de usar colares ou podómetros, este sistema irlandés utiliza microchips nos crotais, que proporcionan todos os datos de celos, rumia, produción etc. e a sala de muxido conta á súa saída cunha porta selectora que separa automaticamente a vacas que é necesario inseminar ou tratar. O relevo xeracional nas granxas italianas Claudio estudou 5 anos no Instituto Técnico Stanga, o centro de formación agraria con sede en Cremona, e tras incorporarse á explotación familiar decidiu seguir formándose compatibilizando o traballo na granxa co estudo na universidade e unha estancia posterior en Cork (Irlanda). Reivindica a complementariedade entre a formación teórica e a práctica e destaca a capacidade de transferencia de coñecemento e innovación do sistema público irlandés, onde a propia universidade tiña unha granxa comercial de 200 vacas para as prácticas dos alumnos e a adopción de innovación. Claudio ten unha filla de 16 anos, Stefania, que estuda en Stanga. Este ano fixo o primeiro curso e, tras completar a súa formación no centro (5 anos), ten pensado dar o salto á Universidade (outros 5 anos) para facer Veterinaria. Dificultades de man de obra Os traballadores de orixe india, paquistaní e exipcia son os que máis abundan nas granxas lombardas Na granxa dos Cremonesi traballan dous empregados, un indio que se encarga do muxido e outro paquistaní que realiza tarefas de limpeza, alimentación e coidado do gando. “Estamos a buscar máis persoas para traballar pero é moi difícil atopar. Pagamos 2.200 euros máis vivenda ao empregado que se encarga de muxir e 1.600€ máis casa ao outro operario. Son soldos bos; non entendo como a xente non quere traballar nisto”, lamenta Claudio, que observa unha gran desconexión da sociedade actual co mundo agrario. “En 1980, cando eu me inscribín no Instituto Técnico Stanga, todos eramos fillos de agricultores; hoxe só o 10% dos alumnos proceden dunha explotación agrícola ou gandeira”, compara.

Explotación láctea con 600 vacas en muxidura en Cremona, na rexión italiana de Lombardía O val do Po, o gran río que atravesa o norte de Italia desde os Alpes a Venecia, é a gran arteria agrícola e gandeira do país. E entre as rexións ao seu paso destaca Lombardía, a Galicia da produción de leite italiano. Con preto de 5.000 explotacións lácteas pechou 2022 con case 6 millóns de toneladas, o 46% da produción láctea do país. Tras o final das cotas lácteas, o incremento de produción foi constante, acelerándose nos últimos anos (un 4,85% en 2021 respecto a 2020 e un 1,24% en 2022, a pesar da seca). Nos tres primeiros meses deste ano, sen embargo, descendeu un 0,8%.

A rexión de Lombardía conta con 5.000 explotacións e produce o 45% do leite italiano

Lombardía xa adiantou a Bretaña como segunda rexión produtora de leite na UE e sitúase só por detrás de Southern, en Irlanda. A rexión italiana produce o dobre de leite que Galicia, que coas súas 6.000 ganderías de leite, produce 3 millóns de toneladas, o 40% da produción española, pero está aínda moi lonxe das primeiras rexións europeas.

Cunha superficie un 20% inferior a Galicia, Lombardía produce o dobre de leite

Lombardía conta cun tamaño medio de explotación que dobra ás granxas galegas e unha produción enfocada á elaboración de queixo, principalmente Grana Padano, que garante prezos estables aos gandeiros, en moitas ocasiones socios tamén das queixerías. Incremento de produción tralo final das cotas lácteas Nos últimos anos, a produción de leite de vaca en Italia aumentou significativamente. Tralo final das cotas en 2015 as entregas pasaron de 11,1 millóns de toneladas en 2015 a 13 millóns en 2022.

Preto do 80% do leite italiano prodúcese nos distritos do norte: Lombardia (46%), Emilia Romagna (16%), Véneto (9%) e Piamonte (9%)

A maior parte do aumento da produción tivo lugar nas rexións do norte (Lombardía +19 %, Emilia Romagna +15 %, Véneto +6,0 %, Piamonte +15 %), pero tamén nalgunhas rexións do sur (Puglia, Sicilia e Basilicata 11%, Calabria +17%). As provincias lombardas de Cremona, Lodi, Brescia ou Mántova están entre as principais produtoras de leite de Italia. Só Cremona produce o 12% do leite do país e Brescia, de maior tamaño, ao redor do 15%. Italia importa 1 de cada 5 litros de leite Pero pese ao aumento de produción, Italia, do mesmo xeito que España, é deficitaria en leite. Importa 1 de cada 5 litros consumidos e transformados no país. Grazas á maior autosuficiencia lograda nos últimos anos polo sector produtor (hoxe é do 80%), as importacións do estranxeiro diminuíron con respecto a fai 10 anos. Italia importa leite líquido en cisternas de países como Austria e Alemaña, pero tamén de países do leste de Europa, como Polonia, Romanía, Eslovaquia ou Lituania. O prezo medio deste leite spot sitúase nestes momentos en 45,5 céntimos, 10 por baixo do leite producido en Italia. O prezo medio do leite en orixe en Lombardía situouse no primeiros catro meses de 2023 en 55,53 céntimos, con diferenzas de ata 7 céntimos entre os gandeiros que entregan a cooperativas que elaboran Gran Padano, como Soresina, que están a cobrar ao redor de 60 céntimos, e gandeiros que entregan a industrias privadas máis enfocadas ao leite líquido, como Parmalat.

Existe unha diferenza de 7 céntimos entre gandeiros que entregan a queixarías e os que o fan a industrias de leite líquido

Do mesmo xeito que no resto de países europeos, houbo unha corrección á baixa esta primavera. Nas granxas italianas o prezo medio de venda en orixe, que no mes de febreiro situábase en 57,4 céntimos, baixou a 53,73 en maio. Aínda así, é significativamente superior ao de anos anteriores, xa que en marzo de 2022 o prezo medio situábase en 40,5 céntimos e en marzo de 2021 en 36 céntimos. Transformación en queixos Os queixos, con grande variedade e formatos, ocupan una ampla zona nos supermercados italianos A industria láctea italiana produce unha gran variedade de queixos tradicionais. Esta tradición quesera está testemuñada por 37 queixos DOP e por numerosos queixos locais. A produción láctea de Lombardía está claramente enfocada á elaboración de queixos (o 43% do leite muxido na rexión transfórmase en queixos). Os máis coñecidos, como o Grana Padano, o Gorgonzola ou o Mascarpone, prodúcense en chaira padana, ao norte do río Po, mentres que ao sur, na veciña rexión de Emilia Romagna, o protagonista é o Parmesano.

Italia exporta unhas 250.000 toneladas de queixo, case a metade da súa produción

Pero existen ademais unha infinidade de pequenas produciones locais de queixos, en provincias como Lodi, Cremona ou Brescia, como o Bela Lodi, o Salva Cremasco, o Pannerone ou o Provolone Valpadana ou o Bagoss di Bagolino. Máis ao norte, na provincia de Bérgamo, ao pé dos prealpes, cada val ten o seu queixo típico, como o Taleggio, o Branzi, o Agrì di Valtorta ou o Strachitunt. O Grana Padano, a referencia na zona Cámara de secado en una quesería de la denominación de origen Grana Padano en Cremona O Grana Padano é o queixo con Denominación de Orixe italiana máis producido. No conxunto de 2022 a produción foi de 202.000 toneladas, acaparando o 34% da produción láctea de Lombardía e nos catro primeiros meses de 2023 a súa produción aumentou un 5% con respecto ao mesmo período do ano anterior. Un total de 127 queixerías fabricantes, que producen máis de 5,2 millóns de queixos ao ano (cada queixo pesa unha media de 38 kg), transforman 2,7 millóns de litros de leite ao ano, practicamente a produción láctea de Galicia. O leite procede de 3.835 as explotacións.

O 65% da produción de Grana Padano está en mans de cooperativas de gandeiros

O 65% da produción de Grana Padano está en mans de queserías pertencentes a cooperativas de gandeiros e o 35% restante é producido por queserías propiedade de industrias privadas. Papel das asociacións de produtores Ademais de ANAFIBJ, encargada do control leiteiro e o libro xenealóxico das razas frisoa, parda e xersei, con 9.280 explotacións e 1,1 millóns de vacas rexistradas, a maior parte dos produtores lácteos forma parte dalgunha organización de produtores. A principal organización agrícola italiana é a Confederazione Nazionale Coltivatori Diretti, (COLDIRETTI), que reúne a un millón e medio de afiliados e é a principal organización agrícola a nivel europeo.

A produción media por vaca en Control Leiteiro sitúase en 11.245 litros por ano, cun 3,86% de graxa e un 3,35% de proteína

A segunda organización agrícola italiana en importancia é a Confederazione Generale dell'Agricoltura Italiana (Confagricoltura), que reúne ás granxas máis grandes e é favorable aos OMG. Integra a unha rede a nivel de organizacións a nivel rexional e provincial, como Libera Associazione Agricoltori Cremonesi, a maior asociación de agricultores de Cremona, con 1.600 afiliados, que posúe un xornal, A Provincia, creado hai 75 anos e que presta especial atención á información agro-gandeira nas súas páxinas.

Libera Associazione Agricoltori Cremonesi é a propietaria do xornal A Provincia, que presta especial atención nas súas informacións ao sector agro-gandeiro

Outras organizacións relevantes son a Confederazione Italiana Agricoltori (CIA) e a Confederazione Produttori Agricoli (Copagri), xurdida en 1991 dun movemento contra o pago da supertasa por parte das ganderías lácteas. O papel destas asociacións de produtores ten gran relevancia en Lombardía. Estas organizacións prestan servizos administrativos e burocráticos ás granxas, como a tramitación da PAC, e, sobre todo, exercen unha importante influencia política. Importantes cooperativas como Granarolo e Soresina Italia conta ademais con importantes grupos cooperativos, como Granarolo, con sede en Bolonia pero que recolle leite por todo o país e ten forte presenza en Lombardía.

Granarolo está máis enfocada ao leite líquido, yogurt e queixo fresco, mentres Soresina céntrase nos queixos tradicionais italianos

A outra gran cooperativa italiana é Soresina, orixinaria desta localidade da rexión de Lombardía. Formada por 220 ganderías socias, integrou a outras catro cooperativas no seu seo e o seu forte son produtos como o Semente Padano, o provolone ou a manteiga.

En provincias como Cremona conviven varias cooperativas con planta de transformación nun radio de 25 km

En provincias como Cremona conviven varias cooperativas con planta de transformación nun radio de 25 km. Algunhas destas cooperativas teñen máis de 100 anos, como Ca de Stefani, e outras teñen unha forte vocación internacional, como Produttori Latte Associati Cremona (PLAC). Lactalis toma posicións Parmalat pertence ao grupo Lactalis, ao igual que algunhas das principais queixerías italianas A multinacional francesa Lactalis, propiedade da familia Besnier, converteuse na principal industria privada de Italia tras comprar Parmalat, durante décadas o buque insignia da industria láctea italiana e que chegou a ser compañía mundial líder en envasado de leite UHT, cunha importante presenza en Suramérica e Australia. Parmalat viuse envolvida nun escándalo financeiro maiúsculo en 2003, trala fraude contable de 14.000 millóns de euros causado polo seu fundador, Calisto Tanzi, que foi encarcerado tras facer perder o seu diñeiro a miles de investidores.

Unhas 5.000 granxas italianas fornecen leite a Parmalat, buque insignia da industria láctea italiana ata a súa quebra en 2003

En España Parmalat desembarcou en 1983 a través dun acordo con Reny Picot, chegando tamén a ser propietaria de Clesa antes de pasar a mans de Nova Rumasa e actualmente dun grupo de cooperativas galegas lideradas por CLUN integradas en ACOLACT. A compañía italiana estivo a piques de desaparecer e tras recuperarse da bancarrota foi comprada por Lactalis, ao adquirir en 2011 un 80% do seu capital social e ampliar a súa participación en 2019 ao 100% do accionariado.

Por fortuna nós tiñamos cooperativas fortes e iso evita o monopolio de Lactalis (Elisabeta Quaini, vicepresidenta de Libera Associazione Agricoltori Cremonesi)

“Lactalis desembarcou con moita forza en Italia. Por fortuna nós tiñamos cooperativas fortes e iso evita o monopolio de Lactalis. Sen as cooperativas, iso sería un problema”, afirma Elisabetta Quaini, titular dunha explotación de 1.300 cabezas e vicepresidenta de Libera Associazione Agricoltori Cremonesi, integrada en Confagricultura. A súa gandería, Barbiselle Società Agricola, situada no municipio de Persico Dosimo (Cremona), é socia da cooperativa Soresina, con quen ten un contrato anual para subministrar leite á súa queixería. Está a cobrar o leite a día de hoxe a 60 céntimos, fronte aos 54 que está a pagar Lactalis aos seus gandeiros en Italia, aínda que o sistema de cobranza é diferente. En Soresina o gandeiro financia á cooperativa e recupera o diñeiro ao ano seguinte. “Cobramos un anticipo cada mes, que supón ao redor do 70% do prezo de venda do leite e en marzo de cada ano facemos contas en función do prezo de venda do queixo e cobramos o outro 30%”, explica Elisabetta.

Lactalis comprou nos últimos anos as marcas de queixo italiano máis prestixiosas, como Invernizzi, Locatelli, Galbani, Castelli ou Ambrosi

Parmalat continúa máis enfocada ao leite líquido, nata, yogurt e sobremesas lácteas, ademais de zumes de froitas, pero Lactalis segue diversificando a súa presenza en Italia con adquisicións no mundo dos embutidos e os queixos, como a recente compra de Ambrosi, con sede na provincia lombarda de Brescia e dedicada á produción de queixos de pasta dura como Parmesano e Semente Padano, ou de Nuova Castelli en 2020, como antes fixera xa coas marcas máis prestixiosas da tradición láctea italiana, tales como Invernizzi, Cademartori, Locatelli ou Galbani. Pero a pesar da presión que Lactalis exerce sobre as empresas italianas, algunhas delas, como Auricchio, fundada en 1877 e especializada en queixo provolone, seguen voando por libre, con gran prestixio en Italia e forte vocación internacional. Agricultura na zona máis rica e industrializada de Italia Con 10 millóns de habitantes, Lombardía é unha das rexións máis poboada da UE, só por detrás das alemás Renania do Norte-Westfalia e Babiera. Trátase da rexión italiana con máis renda per cápita e onde a industria compite coa agricultura por man de obra e superficie. Debido fundamentalmente á industrialización e a sobreconstrucción, Lombardía perdeu máis de 150.000 hectáreas de terras agrícolas nas últimas décadas, algo similar ao ocorrido en Galicia, aínda que neste caso por culpa do abandono e a forestación. Aínda así, a superficie agraria útil da rexión italiana achégase ao millón de hectáreas, un 30% máis que en Galicia.

Cun 20% menos de superficie, Lombardía dispón dun 30% máis de SAU que Galicia

En canto aos usos da terra, só unha cuarta parte da SAU de Lombardía está destinada a prados permanentes, mentres as tres cuartas partes restantes son terras de cultivo. Un completo sistema de regadío, con canles deseñadas nalgúns casos na Idade Media, garanten altas producións, con dúas colleitas por ano. Seca e cambio climático Pero o cambio climático está a provocar unha tropicalización do clima, con menor cantidade de días de choiva. A seca agudizouse nos últimos dous anos, sobre todo en 2022, con temperaturas elevadas e unha notable redución do caudal do río Po como consecuencia dunha menor cantidade de neve nos Alpes.

Provincias como Cremona, Lodi ou Brescia dispoñen dun amplo sistema de regadío pero escasea a auga para alimentalo

Este ano 2023 segue o mesmo patrón, aínda que choveu con intensidade na primavera, como evidenciaron as inundacións sufridas a mediados de maio na veciña Emilia Romagna. Pero son episodios illados e torrenciais que non resolven o problema. Tras seis meses sen precipitacións de forma regular, os campos de cultivo acusan a seca e o caudal de auga existente non garante a rega necesaria.

A falta de choivas nos últimos dous anos está a revelarse como un problema para a agricultura non coñecido ata o momento na zona

A precipitación media anual é 850 mm e o clima é continental, con oscilacións importantes entre estacións. Os veráns son calorosos e secos e os invernos tépedos, con presenza habitual de néboas en zonas chairas. A temperatura media anual é de 18°, superando os 35° en xullo e agosto e roldando os 0° de decembro a febreiro. Agricultura e gandería intensiva Tanto en Lombardía como nas demais rexións do val do Po lévase a cabo unha agricultura moi intensiva, con multitude de cultivos destinados tanto a alimentación humana e animal como á produción de biogás. Nas granxas lácteas o protagonista é o millo, con producións que superan os 60.000 quilos por hectárea grazas ao regadío. As rotacións inclúen outros cereais, como cebada ou trigo (tanto para colleita en gran como para ensilaxe), leguminosas como veza ou alfalfa (ensilada e en heno) e gramíneas como o raigrás.

O prezo de compra da terra sitúase entre os 60.000 e os 70.000€ por hectárea e o alugueiro en 1.000€ anuais

Nos últimos anos aumentou tamén a plantación de tomate dentro destas rotacións, desprazando as principais zonas de cultivo do sur de Italia cara ao norte. O Consorzio Casalasco do Pomodoro, xurdido en 1977 como cooperativa, aínda que comprada máis tarde por Parmalat e vendida en 2007, aglutina a 800 agricultores que transforman e comercializan a súa produción de tomate baixo ao marca Pomi. Ademais de gando vacún, Lombardía posúe un importante número de granxas de porcino, destinadas á elaboración de embutidos e salamis. A gandería intensiva, tanto láctea como porcina, e o crecemento experimentado no tamaño das explotacións, derivou en exceso de xurros e contaminación por nitratos das augas. Problemas de contaminación Boa parte da chaira padana está declarada zona vulnerable. Nestas áreas limítase a 170 unidades de nitróxeno (tanto orgánico como químico) o máximo de fertilización dos chans, elevándose ao dobre, a 340 unidades, en zonas non vulnerables.

Superada a restrición que supoñían as cotas lácteas ao crecemento das granxas, a limitación a día de hoxe son os nitratos

Superada a restrición que as cotas lácteas supuxeron durante anos para o crecemento das granxas leiteiras italianas, o problema a día de hoxe en zonas como Lombardía é a ausencia de terra dispoñible e as limitacións fixadas aos nitratos, que condiciona o tamaño da explotación en función das hectáreas de terreo. Ademais da contaminación por nitratos, existe tamén un problema de contaminación atmosférica. En Lombardía as fosas de xurro non están cubertas pero na actualidade está a estudarse a posibilidade de obrigar ás granxas para cubrilas.

Está a discutirse a posibilidade de impoñer a obrigatoriedade de cubrir todas as fosas de xurro

Rexístranse altos índices de emisións, tanto de metano como doutros gases de efecto invernadoiro, debido á presenza en moitas zonas tanto de granxas como de industria (metalúrxica e siderúrxica, automóbil, etc). Non só Milán, a capital de Lombardía, é un importante polo industrial, senón que toda a rexión está salpicada de industrias, que van gañando aos poucos terreo ás granxas. De feito, Brescia é xa a primeira provincia industrial de Europa. Proliferación de plantas de biogás Nos últimos anos, debido ao exceso de xurros e ás políticas de incentivos estatais e rexionais, moitas explotacións optaron pola construción de plantas de biogás, que mitigaron en parte os problemas de contaminación e serviron para diversificar os ingresos das explotacións cara á produción e venda de enerxía eléctrica. En Italia, as empresas xeradoras de electricidade están obrigadas desde o ano 2005 a garantir que unha porcentaxe da mesma está xerada a partir de fontes renovables. Para iso, poden comprar certificados verdes a produtores individuais, tales como granxas que dispoñan de plantas de biogás ou placas solares.

A maioría de granxas diversificaron os seus ingresos coa produción de enerxía, tanto a partir de biogás como de placas solares

A política italiana de incentivación da tecnoloxía do biogás está ligada a incentivos económicos, que foron variando as condicións para a súa cobranza. Inicialmente bastaba con usar un 25% de xurros, o que derivou nunha utilización masiva de cultivos como millo e triticale nas plantas. Actualmente esta porcentaxe investiuse, obrigando a usar máis xurro e subproductos industriais (soro das queserías ou restos da transformación de tomate), permitindo unicamente un 25% de cultivos enerxéticos. As novas plantas que se están montando na actualidade son de menor tamaño e están enfocadas á produción de biometano para automoción, fronte ás primeiras que se instalaron nas explotacións, de gran volume e destinadas á produción de enerxía eléctrica. Man de obra e relevo xeracional Stefano Cattaneo é profesor de Agronomía no Instituto Técnico Agrario Stanga, a principal institución pública de formación tanto de carácter superior como profesional de Cremona, enfocada ao sector agrogandeiro e especializada en transformación láctea industrial e xestión do territorio. O Instituto Stanga conta con 4 sedes e 800 alumnos, pero só unha pequena porcentaxe acaba na agricultura e a gandería. “Moitos alumnos cando acaban os seus estudos empezan a traballar en granxas pero despois cambian á industria química ou siderúrxica, onde pagan máis. Os soldos en agricultura son normalmente máis baixos, os horarios peores e hai que traballar as fins de semana. O soldo basee nunha granxa rolda os 1.200 euros e na industria está en 1.400-1.500€”, describe.

Só unha pequena porcentaxe dos estudantes de Stanga son fillos de gandeiros

Atopar man de obra é un dos principais problemas das explotacións. Case o 12% da poboación de Lombardía é de orixe inmigrante e nas granxas lácteas, abundan os traballadores de India, Paquistán ou Exipto. Pero por encima das dificultades de man de obra e substitución xeracional e das limitacións ambientais, Stefano afirma que “o principal problema para os gandeiros segue sendo o prezo do leite, demasiado baixo aínda a respecto dos custos de produción”.

Creación dunha rede de intercambio entre Galicia, Francia, Italia e Irlanda

Elisabetta Quaini, xunto ao director de Fonteboa, Luis García, e alumnos do centro de Coristanco que se atopan nunha estadía en Lombardía O Centro de Promoción Rural EFA Fonteboa, situado en Coristanco, trata de impulsar unha rede de intercambio formativo para os seus alumnos entre as principais rexións de produción láctea de España, Francia, Italia e Irlanda. De forma habitual, os alumnos de Produción Agropecuaria de Fonteboa manteñen ao longo dos distintos cursos escolares estancias en granxas de Bretaña, Normandía e Cork, que este ano ampliáronse tamén a Lombardía.

EFA Fonteboa envía aos seus alumnos a estancias en países europeos e recibe en Galicia a estudantes estranxeiros

Esta primavera, por primeira vez, 7 alumnos de Fonteboa cumpren unha estancia de 3 meses en tres granxas de produción de leite das provincias de Cremona e Brescia, que o centro de Coristanco pretende manter e ampliar no futuro. “A nosa intención é crear unha rede de intercambio formativo con algunhas das principais zonas lácteas de Europa. Consideramos que estas estancias en granxas son moi positivas para os nosos alumnos, xa que lles permite ter unha visión moito máis ampla dos distintos sistemas de produción de leite”, argumenta Luís García, director de EFA Fonteboa.

Hoxe en día para facerse cargo dunha granxa ou simplemente traballar nela necesítase formación específica e multidisciplinar

O centro aposta polo sistema de alternancia dos seus alumnos, alternando as clases presenciais na aula cos períodos formativos nas explotacións porque “hai realidades que un gandeiro pode explicar e transmitir moito mellor que nós, os profesores, sobre o día a día da granxa e a motivación para dedicarse a este sector”, admite Luís. Desde Fonteboa preténdese aproveitar ademais estas estancias de alumnos no estranxeiro, dentro do programa Erasmus+ europeo, para fomentar tecer unha rede entre centros de formación, técnicos e gandeiros destes países fomentando visitas e intercambios entre rexións punteiras na produción láctea da UE.

Josep Comas, xunto ás vacas da familia na granxa ubicada a 3 km de Vic (Barcelona) Localizada no municipio de Santa Eugènia de Berga, a 3 km de Vic, na comarca de Osona, Granja Comas muxe case 200 vacas e apostou pola diversificación, transformando unha parte da súa produción de leite en iogures e outros derivados. Falamos con Jopep Comas e o seu fillo Guillem, que constitúe a cuarta xeración na masía familiar, para pescudar a historia da granxa e coñecer as limitacións que para unha explotación láctea supón estar nunha zona declarada vulnerable á contaminación por nitratos. “Pagamos uns polos outros. Osona é a comarca con máis sector gandeiro de Cataluña, pero o problema non son as vacas, senón os porcos. No noso municipio somos 2.400 habitantes, pero hai un matadoiro que sacrifica 15.000 porcos ao día”, explica Guillem.

Con tantos xurros as granxas de porcos o que necesitan son terras e iso compromete ás demais explotacións de vacún para poder crecer

"Con tantos xurros as granxas de porcos o que necesitan son terras e iso compromete ás demais explotacións de vacún para poder medrar”, asegura Guillem. Por iso, di, “a nosa filosofía non é crecer máis, porque para ampliar teriamos dificultades e as terras dispoñibles son limitadas".  Comparativamente con outras comarcas catalás, Osona aínda mantén unha importante presenza de granxas leiteiras, aínda que son menos da metade das que había fai 30 ou 50 anos, e as que quedan son dun certo tamaño, cun volume medio de entre 150 e 200 cabezas en muxido. Leite A2A2 Guillem dedícase á parte de transformación Diferenciación e valor engadido son os obxectivos que persegue esta gandería familiar. “Cremos nunha boa calidade e bo servizo. Eu penso que o que temos que facer as ganderías é diferenciarnos e transformar para dar valor engadido. Nós non temos intención de medrar máis en tamaño de explotación e buscamos que cun volume contido ao redor das vacas que muximos hoxe, entre 180 e 185, e das 400 cabezas totais que temos, xerar máis ingresos”, indica Guillem.

Buscamos xerar máis ingresos cun volume de explotación contido ao redor das 180-185 vacas en muxido e 400 cabezas totais

Coa intención de diferenciar os seus produtos no mercado, hai 5 anos empezaron a traballar a nivel xenético para lograr animais A2A2 e hoxe practicamente o 100% da cabana produce leite con betacaseína A2A2. “Nestas pequenas cousas é no que nos podemos diferenciar. As industrias téñeno máis difícil ao mesturar e homoxeneizar o leite, pero para que isto gañe valor é certo que os grandes se teñen que sumar, porque ao ser pequeniños tes unha capacidade xusta de comunicación”, recoñece. Terceira xeración de gandeiros desde 1920 A explotación recibe visitas de escolares e persoas que compran directamente na granxa A masía Mais Roure suma xa a cuarta xeración. Iniciou a granxa Ramón Comas en 1920, cando se instalou nesta antiga residencia de verán do bispado de Vic como masovero, cultivando a finca a cambio dunha parte da colleita. O seu fillo Manel enseguida comprou unhas vacas leiteiras para fornecer á próxima poboación de Vic, converténdose na primeira xeración de gandeiros da familia Comas. Josep e o seu irmán Ramón, continuaron co negocio en 1978, encargándose Ramón do traballo das terras e a parte agraria e Josep da atención da granxa e o coidado dos animais.

Atopámonos nunha fase de restructuración, tanto na xestión da granxa como na transformación, para gañar capacidade produtiva na parte de elaboración

Hoxe en día a cuarta xeración, representada por Guillem, o fillo de Josep, e por Elisabet, a filla de Ramón, está incorporada á empresa, aínda que centrada sobre todo na parte de transformación e venda. “Agora mesmo atopámonos nunha fase de restructuración, tanto da produción leiteira como da parte de transformación”, admite Josep. “Tanto o meu irmán coma min estamos xa na idade de xubilación e temos que buscar unha alternativa para a xestión da granxa. Necesitamos tamén un novo obrador para aumentar a transformación propia porque estamos capados polas infraestruturas coas que contamos”, indica. Transforman o 30% do leite que moxen No obrador traballan 5 personas para elaborar até 30 referencias diferentes En Granja Comas traballan en total 11 persoas para tender a explotación e o obrador. Ademais de Guillem, Josep e Ramón, contan con 8 empregados. A día de hoxe moxen unhas 185 vacas e producen entre 5.500 e 6.000 litros diarios de leite, dos que transforman o 30%. O 70% restante véndenllo á industria, concretamente a Pascual, que conta cunha fábrica na localidade barcelonesa de Gurb.

O excedente de leite véndeno a Leite Pascual, con planta de transformación en Gurb

O prezo de venda do leite na actualidade é de 55 céntimos, tras sufrir unha baixada de 5 céntimos na última renovación de contrato, o día 1 de maio. Pero a vixencia do contrato é de só 3 meses e temen novas baixadas. “Nos últimos anos investimos sobre todo en transformación, para darlle o valor engadido que merece o noso leite e non depender para iso dos demais. Na venda de leite hai monopolio da industria e sempre vai ser así”, afirma Guillem. Elaboración propia Os iogures son o principal produto de Granja Comas / Foto: Carles Palacio En 1992 a familia Comas construíu unha pequena queixería para empezar a elaborar produtos derivados a partir do seu leite para desta forma darlle maior valor engadido. “Empezamos elaborando requeixo, seguimos cos iogures naturais, os desnatados, e aos poucos fomos completando a gama con iogures con marmeladas, batidos, kéfires, flans, etc”, explica Josep. Na actualidade elaboran máis de 30 variedades de lácteos, como batidos, iogures, flans ou leite fresco, aínda que este é un produto máis residual debido ás dificultades de transporte e distribución.

Estamos a facer un bo produto e queremos defendelo

Comercializan directamente na granxa e venden en tendas gourmet, froiterías e supermercados. A rede de distribución complétase con cadeas como Aldi, para a que fabrican flans de marca branca, aínda que a súa presenza neste tipo de grandes superficies é “comedida”. “Tentamos cubrirnos as costas. O noso principal punto de venda é a tenda especializada e delicatessen que se quere diferenciar e coida o produto. Chegamos a toda Cataluña a través de distribuidores e repartimos practicamente a diario na provincia de Barcelona”, detalla Guillem. A parte comercial e de loxística é externa, a través de distribuidores e vehículos subcontratados. “Pedagoxía” do valor do local A intención da familia Comas é abrir tamén unha agrotenda na propia granxa para dar ao consumidor a posibilidade de atopar un produto de proximidade sen intermediarios. “Estamos a 3 km de Vic, onde viven 47.000 persoas; temos moi preto ao potencial cliente”, di Guillem.

Estamos a 3 km de Vic, onde viven 47.000 persoas; temos moi preto ao potencial cliente

Con ela queren facer tamén “pedagoxía”. “Queremos concienciar ao consumidor de que coa súa decisión de compra diaria ou semanal está a beneficiar ou prexudicar ao sector. Non é necesario comprar leite de marca branca, existen outras posibilidades”, afirma. Guillem defende a autosuficiencia alimentaria. “Hai que volver crer no produto local, ao que por culpa de políticas cuestionables non se lle está dando a importancia que realmente ten. Por que temos que importar o yogurt de Alemaña e o leite de Francia? Da globalización pódense aproveitar cousas, pero o alimento temos capacidade de xeralo nós aquí”, di. Incremento dos custos de produción As vacas secas e as xovencas saen a pacer todos os días Os custos de produción do litro de leite incrementáronse ata alcanzar en 2022 os 36 céntimos nesta explotación e a seca extrema que este ano sofre toda Cataluña non fixo máis que empeorar a situación. “Levamos dous anos moi secos. Vimos arrastrando xa un ano con pouca comida. Tivemos que comprar en Lleida bastante cantidade. Estes días caeu algunha pinga, esta semana 15 litros. A situación non está mellor, porque para a comida de primavera imos tarde e a produción foi menor, pero a ver se estas choivas arranxan algo, a ver se salvamos polo menos a alfalfa, que brota rápido, para facer un par de cortes”, indica Guillem.

A seca extrema que este ano sofre Cataluña empeorou a situación das ganderías

Os custos de transformación tamén se dispararon. “De luz pagamos o dobre, o cartón, o plástico, subiu todo. O ano pasado foi difícil a nivel de transformación de produto, porque tratabas de aguantar e non repercutir todo ao consumidor”, relata. Polo tipo de produtos que fabrican, aumentar a porcentaxe de leite que transforman faise máis complicado. “Para facer un quilo de queixo necesitas 10 litros de leite, pero cun só litro de leite fas 8 iogures”, explica. Alfalfa, o alimento principal O ingrediente esencial na dieta das vacas de Granja Comas é a alfalfa. A ración diaria de alimentación dos animais en muxido está formada por entre 16 e 17 quilos de alfalfa, silo de millo, palla e concentrado, que preparan nun carro unifeed con 4.500 quilos de comida diarios.

Case non usamos soia. A ración unifeed leva 16 quilos de alfalfa, palla e silo de millo

A alfalfa ensílana en microsilos, cun presecado longo para que perda humidade antes de facer as bólas. “Buscamos conseguir moita proteína, chegamos a un 18%, con máis dun 60% de materia seca”, explica Josep. “Cando hai anos bos de alfalfa practicamente non temos consumo de soia, só compramos fariña de millo para suplir a falta de enerxía”, indica. Aprovisiónanse na cooperativa Plana de Vic, que conta tamén con fábrica de penso. “A fariña de millo historicamente sempre estivo a un prezo razoable; o que nos custa caro é a proteína e por iso tentamos producila nós e autoabastecernos coa alfalfa”, recalca. Rotación de cultivos “Traballamos cun sistema de produción de círculo pechado, no que incluímos agricultura, gandería e elaboración. E o primeiro paso son os cultivos. A alimentación das nosas vacas é unha cuestión que coidamos moito”, insiste Josep.

En Granja Comas utilizamos un sistema de produción de círculo pechado e o primeiro paso é o cultivo propio da alimentación das nosas vacas

“Utilizamos un sistema rotativo de cultivos, que consiste en alternar os cultivos para que a terra sexa o máis fértil posible, evitando así as malas herbas, pragas e problemas ocasionados por sementar sempre a mesma forraxe. Principalmente traballamos con leguminosas (alfalfa) e gramíneas (sorgo, trigo, millo)”, detalla.

Facemos algo de sorgo e millo, pero estamos a deixar de cultivalo polo cambio climático

“Coa alfalfa podemos facer rotacións bastante longas, é un cultivo plurianual que nos dura 4 ou 5 anos, e para facer as rotacións metemos cereal, por exemplo trigo ou cebada. A alfalfa fixa o nitróxeno e esa terra xa nos serve para labrala directamente despois, sen ter que abonar. Aramos profundo e funciona ben con pouca auga. O millo ao necesitar moita auga estamos a deixar de cultivalo e todo o que podemos sementar con alfalfa témolo con alfalfa”, explica. Prezo disparado da terra Gran parte do traballo agrario realízano eles directamente. Traballan ao redor de 100 hectáreas, un terzo propias e dous terzos alugadas. “Hai algunhas que están lonxe, a 20 minutos da granxa”, recoñecen. “Todo o que se puido foise adquirindo a base de anos e de moito traballo, pero a terra está carísima na nosa zona”, indican. A competencia que exercen as explotacións de porcino, necesitadas de superficie agraria na que aplicar os xurros que xeran, contribuíu a elevar os prezos.

A hectárea págase na zona en arrendo entre 500 e 600 euros ao ano

O grupo aragonés Jorge, propiedade da familia Samper, unha das principais empresas europeas exportadoras de carne de porcino a China, mantén unha importante presenza na zona e lanzouse a comprar terras. “Desde entón disparáronse moito os prezos, chegando a máis de 60.000 euros a hectárea, e o custo de arrendo móvese entre 500 e 600€/ha ao ano e é secano, é dicir, dependes de que chova para ter boa produción”, explica Josep. Granja Comas non dispón de regadío, pouco habitual en Osona, a diferenza por exemplo do que acontece na zona de Lleida. Veráns calorosos Dispoñen de teitos aislados e ventiladores para aliviar o estrés por calor das vacas Santa Eugènia de Berga ten un clima de interior con oscilacións térmicas importantes. “Somos extremos. Onde estamos situados no inverno vai frío e no verán calor. Aínda que os invernos son cada vez menos fríos, chegamos a -7 graos de mínima, e no verán superamos os 30 graos e podemos chegar puntualmente aos 35”, explica Guillem.

A recría sae ao exterior ata o momento do primeiro parto, con dous anos de idade

Para reducir o estrés térmico das vacas dispoñen de ventiladores, teitos illados e cortinas para evitar o sol directo sobre os animais. As vacas en produción non saen fóra, pero o lote de secas e a recría sae a diario a un campo que conecta coas instalacións da granxa. Cruces cárnicos e cebo na propia explotación Na actualidade realizan a recría na propia granxa, aínda que Josep aínda lembra cando a substitución necesaria cubríase comprando xovencas en Francia e ás vacas da explotación poñíanlles cruces cárnicos para cebo. “Nese momento era rendible comprar en Francia, pero iso xeraba algún problema sanitario e as xovencas de importación subiron moito de prezo”, recoñece Josep.

A base xenética do rabaño é a raza holstein, aínda que están a valorar outras razas, como a montbeliard

Hoxe inseminan entre un 20 e un 25% con holstein para garantir recría propia con vocación leiteira e ao resto poñen limusín para lograr un cruzamento industrial para cebo, que realizan eles mesmos nun establo pertencente a un dos empregados da explotación. Desde hai dous anos recuperaron esa fonte de ingresos complementaria á produción láctea da explotación. “Decidimos aproveitar os machos. O meu tio e o meu pai facíano ao principio, hai máis de 30 anos, aínda que despois deixárono un pouco de lado para centrarse en producir leite”, explica Guillem.

Utilizan un 75% de cruzamento con limusin para dispoñer de tenreiros de engorde

“A xente que vén á granxa a comprar os nosos lácteos é susceptible de comprar tamén a carne. O que facemos é levar o tenreiro ao matadoiro e facer lotes de 7 quilos para venda directa a particulares e hamburguesas para algún colexio. O volume é moi baixo polo momento pero creo que pode ter un certo desenvolvemento porque a xente responde ben”, indica. A maior parte dos tenreiros son vendidos por agora á industria, a un prezo medio de 5,60 euros o quilo.

“Estar nunha zona declarada como vulnerable limítanos no noso traballo”

A ameaza da declaración de zonas vulnerables á contaminación por nitratos planea sobre varias comarcas galegas, como A Limia en Ourense e O Deza en Pontevedra. A Xunta tratou de atrasar esta decisión, que tería importantes consecuencias sobre o funcionamento das ganderías existentes, a súa futura ampliación e o establecemento de novas explotacións nestas áreas. A multiplicación nos últimos anos de granxas intensivas porcinas nestas zonas agrava un problema que sofren desde hai anos en Cataluña, onde un terzo do seu territorio está baixo vixilancia continua e a actividade agrogandeira fortemente condicionada. Do mesmo xeito que ocorre no Deza, na comarca de Osona conviven granxas porcinas con explotacións lácteas. “Sufrimos as consecuencias dun problema creado por outros, polas granxas de porcos que hai instaladas nesta zona”, explica Josep.

A burocracia está a comernos, fainos perder moito tempo

A área na que está situada Granja Comas está declarada zona vulnerable á contaminación por nitratos desde o ano 2009, o que lles supón restricións á hora de fertilizar os seus campos, cunha redución de 220 a 170 unidades de nitróxeno por hectárea como máximo, e unha infinidade de controis. “Padecemos moita burocracia, que nos fai perder moito tempo e non nos facilita en nada o traballo”, quéixase. O 45% dos municipios cataláns declarados vulnerables O 45% dos municipios cataláns están declarados como vulnerables á contaminación por nitratos de orixe agrícola. A Generalitat de Cataluña designou desde o ano 1998 un total de 13 zonas vulnerables, o que representa un 33,8% da superficie total de Cataluña. Traballar nestas zonas supón un control exhaustivo de períodos de aplicación, doses empregadas, momentos de sementeira e parcelas utilizadas, cun calendario estrito de abonado. Ás granxas instaladas nestas zonas vulnerables esíxenselles prácticas agronómicas específicas que exceden as recollidas no novo Real Decreto de Nutrición Sostible de chans agrícolas. “Hai anos que usamos cisterna con tubos colgantes para aplicar o xurro”, exemplifica Josep. Valorando o paso a ecolóxico Aínda que críticos coa forma de aplicar a norma e a burocracia que iso conleva, a familia Comas coida as súas terras “por convencemento”. “Tratamos de traballar ben a terra, de ser sostibles, de xerar o mínimo impacto sobre o medio ambiente e creo que o logramos”, asegura Guillem. “Practicamente non usamos abono químico de ningún tipo, unicamente o xurro que xera a propia granxa, que utilizamos para abonar as terras da explotación”, explica. Este modelo de economía circular compleméntase coa súa aposta polo cultivo de alfalfa, unha leguminosa que lles axuda a fixar nitróxeno atmosférico no chan e reducir as necesidades de abonado.

Practicamente non usamos abono químico de ningún tipo, unicamente o xurro que xera a propia granxa

Este tipo de prácticas respectuosas co medio ambiente, primadas na nova PAC, entran tamén dentro dos preceptos da agricultura ecolóxica, á que están estudando se se incorporan. “Plantexámolo, pero o tema burocrático e o custo da certificación bótanos para atrás. Aínda que se vemos que o mercado o valora, daremos o paso, porque o que facemos a día de hoxe non é moi distinto, teriamos que facer unicamente pequenos cambios”, indica Guillem. “Neste momento estamos a valorar se merece a pena ou non dar o paso, freamos un pouco a decisión porque cando entras en ecolóxico tes que comprometerte a estar unha serie de anos, agora son 5 anos como mínimo, e isto supón algún problema para os arrendamentos das terras, xa que hai propietarios aos que ese tipo de alugueiros de longa duración bótaos para atrás”, explica Josep.

Produción de electricidade Km0 a partir do metano contido no purín xerado polo gando. Esa é a filosofía de Métha-Ferchaud, unha planta de biogás colectiva, propiedade de tres granxas, dúas leiteiras e unha de porcos, ubicada na localidade de Martigné-Ferchaud, na Bretaña francesa. “Asociarme a ese proxecto colectivo era unha maneira de diversificar a miña actividade agrícola. Na miña granxa xa tiñamos paneis fotovoltaicos e queriamos continuar producindo enerxías verdes”, explica Guénaël Hamelin, titular dunha explotación de leite en Retiers, GAEC Ker Laezh, formada por 150 vacas en produción e 170 hectáreas de terreo.

En Francia hai 500 granxas que fan aproveitamento enerxético do metano e a meirande parte delas atópanse na rexión da Bretaña

En Francia hai 500 granxas que fan aproveitamento do metano xerado polas dexeccións do seu gando. Están integradas na Asociación de Agricultores Metanizadores de Francia. A meirande parte das plantas atópanse na rexión da Bretaña e son instalacións de pequeno tamaño. Un proxecto colectivo que empezou a funcionar no 2016 Guénaël explicando o funcionamento da tolva de residuos sólidos que alimenta ao dixestor Tres explotacións gandeiras próximas puxeron en funcionamento no ano 2016 esta planta de metano para tratar os seus puríns e estercos. Hoxe subministran electricidade a 1.000 fogares e aproveitan o calor para secar a alfalfa que producen nas súas terras. Guénaël destaca precisamente o feito de que Métha-Ferchaud sexa un proxecto colectivo e autoxestionado por varias granxas. “Emprender entre varios é algo importante para min, porque permite intercambiar e dinamizar o noso día a día. Traballar nun proxecto colectivo é algo moi enriquecedor”, asegura.

O asociacionismo agrario está moito máis desenvolvido na Bretaña que en Galicia

Ademáis da gandería leiteira de Guénaël, tamén é socio da planta de biogás Stéphane Boudet, que ten unha explotación porcina en Fercé. A súa granxa, EARL du Jahan, está formada por 230 nais reprodutoras e 86 hectáreas de cultivos, adicados maioritariamente a cereais cos que alimentar os porcos. Participan tamén no proxecto Frédéric Brizard e Stéphane Choquet, socios nunha granxa de vacas en Martigné-Ferchaud, EARL de la Voie Lactée, con 150 vacas en produción e 240 hectáreas de superficie agraria. Reducir os desprazamentos necesarios A planta de biogás ubícase nun lugar intermedio entre as tres granxas para así facilitar o transporte do purín e reducir os desprazamentos. Contan cun traballador a tempo completo no biodixestor e outro a media xornada, encargado do transporte do xurro desde as explotacións e de levar de volta o material dixestado, que aproveitan como materia orgánica fertilizante para as terras de cultivo.

A ubicación do biodixestor, nun lugar intermedio ás tres granxas, facilita o transporte do xurro

As tres explotacións contan con dúas fosas de purín, unha de menor tamaño para o xurro fresco que produce o gando e outra con maior capacidade que é na que almacenan o produto dixestado que é devolto ás ganderías.

Un metro cúbico do material dixestado equivale a 5 unidades de nitróxeno

“Un dos nosos obxectivos era tamén valorizar agronomicamente os puríns para o seu mellor aproveitamento á hora de aportalos ao chan”, explica Guénaël. “Hai que tratar os nitratos. Non o digo para ir contra a agricultura de España nin para xerar alarmas, senón por convencemento e para chamar a atención sobre un problema real”, remarca.

Problemas de contaminación por nitratos

“En Bretaña nos anos 90 tiñamos serios problemas de contaminación do chan debido á carga gandeira, porque os solos aquí son moi areosos, de orixe granítico, e polo tanto moi permeables, o que favorece a contaminación das augas subterráneas”, recoñece.

100.000 hectáreas de superficie agrícola e 1.500 produtores víronse afectados en Francia pola declaración de zonas vulnerables a raíz da aplicación da Directiva de Nitratos europea

A presión social, cunha poboación cada vez máis concienciada pola ecoloxía, levou á aprobación de normas restritivas por parte das autoridades, en virtude da Directiva europea de Nitratos, que en Francia afectou a 1.500 produtores e 100.000 hectáreas de superficie agraria declaradas zonas vulnerables.  “Había realmente un problema e unha preocupación social por todo iso, pero hoxe ese problema de contaminación diminuíu e está controlado”, asegura Guénaël. Aínda así, o nivel de nitratos nos solos e acuíferos é avaliado de maneira permanente por parte de técnicos da administración.

Os plans de abonado e os cadernos de explotación xa son obrigatorios en Francia e o purín non se pode botar nos meses de verán nin nas fins de semana

“Os gandeiros temos que facer unha declaración anual de cantas vacas temos e, polo tanto, cantas unidades de nitróxeno producimos. A iso engádese o abono químico que mercamos e o resultado desa suma divídese entre a superficie que tes. Se non cumpres coas ratios establecidas, a Administración vén a inspeccionarte. Van parcela por parcela realizando analíticas”, conta. O dobre de vacas leiteiras ca Galicia e tres veces máis superficie agraria O tractor da CUMA encargada do transporte cargando o purín nunha das explotacións para levar á planta de biogás Bretaña conta con 2 millóns de cabezas de gando bovino, das que 740.000 (o 37%) son vacas leiteiras, que producen 5,3 millóns de toneladas anuais de leite (o 40% da produción francesa). A rexión produce ademais carne de vacún (150 toneladas anuais), 8,6 millóns de polos (o 33% da produción francesa) e 13,7 millóns de porcos (o 54% da carne de porco francesa).

Un de cada tres polos e un de cada 2 porcos franceses prodúcese en Bretaña

Con esta carga gandeira, e malia dispoñer de tres veces máis superficie agraria que Galicia (1,6 millóns de hectáreas de SAU), a Bretaña leva anos sufrindo problemas de contaminación por nitratos, o que levou á aprobación de normativas medioambientais estritas que limitan a aplicación de xurros.

O límite máximo na Bretaña son 70 unidades de nitróxeno de orixe orgánico por hectárea

O límite máximo permitido á hora de fertilizar solos agrícolas son 220 unidades de nitróxeno por hectárea, das que 70 poden proceder de orixes orgánicas. Á hora de realizar a aplicación, están prohibidos os sistemas de prato ou abanico, ao igual que pasará en España a partir de 2024.

Producen 500kw/h  

Imaxe do interior do dixestor, que produce o biogás que é despois transformado en electricidade “É moi importante explicar á sociedade civil que os agricultores non só non contaminamos senón que coidamos do medio ambiente e contribuímos á economía circular con proxectos coma este. Nesta planta recibimos moitísimas visitas. As escolas veñen todos os anos, e tamén persoas particulares. Cando a puxemos en marcha, en só dous días de portas abertas visitaron a instalación 1.200 persoas. Esa parte de comunicación é moi importante”, di Guénaël.

Subministran electricidade a 1.000 fogares e 2.500 habitantes da contorna

Un panel explicativo na sala onde reciben as visitas trata de explicar o funcionamento do complexo baixo un esquema de economía circular. “O purín que producen os nosos animais contén metano, que extraemos no biodixestor, que produce gas, que vai a dous motores que producen enerxía eléctrica para a sociedade civil e calor que empregamos para un secadeiro de alfalfa coa que despois alimentamos o gando que produce o xurro. Pero a planta de metano non fai ecoloxía, somos nós, os gandeiros os que facemos ecoloxía a través da planta de metano”, remarca.

A enerxía producida é vertida á rede, a través da compañía estatal francesa EDF, que llela paga a 23 céntimos o Kw/h

No 2016 a planta de Métha-Ferchaud comezou a funcionar cun motor de 200 KW/h e no 2022 engadiron un segundo motor, cunha capacidade de produción de enerxía eléctrica total actual de 500Kw/h, o que permite subministrar de electricidade a 1.000 fogares e uns 2.500 habitantes. A enerxía é vertida á rede, a través da compañía estatal francesa EDF, que llela paga a 23 céntimos o Kw/h.

Aproveitamento da calor xerada para secar alfalfa e outros produtos 

Secadeiro da planta, empregado para alfalfa, raigrás, grao de millo e péllets e estelas de madeira Ademais de valorizar o xurro producido polas tres explotacións gandeiras para xerar electricidade, coa calor producida no proceso secan a alfalfa que tamén producen as súas granxas para lograr ser autónomos en insumos proteicos.

Os restos do dixestor van aos campos de cultivo, nos que producen cereais e alfalfa para alimentar o gando

Ata o ano 2015 a normativa francesa obrigaba a aproveitar o calor xerado polos dixestores, o mesmo que o xerado nas ganderías no proceso de enfriamento do leite, por exemplo. Por iso inicialmente os impulsores de Métha-Ferchaud pretendían vender o calor producido tralo proceso de fermentación anaeróbica do xurro á industria local e ás comunidades de veciños da localidade máis próxima, Martigné-Ferchaud, en forma de auga quente a través dunha rede comunitaria, pero na actualidade aprovéitano na propia instalación para o secado de forraxes (alfalfa e raigrás) e outros materiais como cereais (grans de millo ou trigo) ou madeira (péllets e estelas).

O secadeiro supón unha fonte de ingresos a maiores

Contan para iso cun secadeiro de grandes dimensións, dentro das instalacións da propia planta de biogás. O calor xerado é conducido por unhas tubaxes e sae través duns buratos que hai no chan do secadeiro, onde son descargados os distintos materiais a secar. O secadeiro é empregado tanto polas ganderías socias da planta, como por outras empresas e é unha fonte de ingresos máis.

Financiamento público  

Os seis socios de SAS Métha-Ferchaud O investimento total realizado para a posta en marcha de Métha-Ferchaud foi de 1,6 millóns de euros. O 83% foi para a construción da planta de biogás e o 17% para a zona de almacenaxe de residuos e produtos empregados e o resto de instalacións.  

En Francia apóstase por pequenas instalacións locais; a Xunta por megaproxectos

Os 6 socios aportaron o 4% do capital necesario, uns 15.000€ cada un. O 30% procedeu de subvencións tanto rexionais como departamentais e o 65% restante financiouse mediante un crédito bancario.   As cifras contrastan coas que manexa a Xunta para o seu proxecto de construír en Galicia 5 plantas de biodixestión e 19 de transferencia de xurros, cun custo estimado total de 600 millóns de euros.

Cultivos intermedios con vocación enerxética

Un grupo de 4 amigos que se coñecían de organizar un festival de música folk bretona na localidade de Martigné-Ferchaud (Festival Les Mines d’Or), dous deles gandeiros, decidiron montar este proxecto para tratar os xurros da súas explotacións e producir electricidade a partir del. Métha-Ferchaud é hoxe unha planta de produción de metano modélica desde o punto de vista económico, social e medioambiental.

A idea xorde no ano 2010 pero non bota a andar ata o 2016

Este proxecto colectivo de tres granxas xorde con varias motivacións e obxectivos: produción de enerxía renovable, valorización dos xurros gandeiros e mellora no aproveitamento do nitróxeno orgánico como fertilizante, diversificación dos ingresos das explotacións e contribuír a mellorar a imaxe da agricultura e os agricultores. Non só de purín vive o dixestor Almacenaxe de distintos residuos sólidos dentro da planta O 60% dos aportes ao dixestor son xurros e estercos procedentes das tres explotacións gandeiras e o 40% restante cereais, cultivos enerxéticos, lodos de depuradora e restos da industria alimentaria. Os cidadáns tamén poden levar os restos de poda ou outro tipo de material vexetal.

O 60% do que entra ao dixestor é xurro e o 40% restante, restos de cultivos, lodos de depuradora, cereais e subprodutos da industria alimentaria

“O máis importante para un bo funcionamento do dixestor é ter sempre xurro fresco”, explica Guénaël. Dous días á semana transportan o purín das granxas para a planta de metano, que consome cada día 25 metros cúbicos. A mestura que fan leva un 80% xurro de vaca e un 20% de porco. Ademáis da fosa de estocaxe de puríns, nas instalacións da planta dispoñen doutras zonas de almacenaxe para o resto de produtos empregados na mestura: 5 metros cúbicos día de lactosuero e 20 toneladas diarias de centeo, restos de palla ou millo en gran. “O dixestor é como o intestino dunha vaca e un especialista fainos unha ración equilibrada para el”, compara. Rotación de cultivos para alimentar a fermentación Nunhas 15 hectáreas de superficie Guénaël fai cultivo de centeo para alimentar o dixestor, dentro dunha rotación bianual con trigo e millo. “Recollo o trigo a 31 de xullo e abono con 125 unidades de nitróxeno procedentes do dixestor. O 15 de setembro meto o centeo, que recollo o 20 de abril, aporto 30 metros cúbicos do dixestor (150 unidades de nitróxeno) e a continuación labro o millo. Facemos unha produción agrícola moi intensiva”, recoñece.

Facemos unha produción agrícola moi intensiva

As outras dúas explotacións socias, EARL du Jahan e EARL de la Voie Lactée, tamén sementan cultivos enerxéticos para aportar ao dixestor, como millo en grao, das que consomen entre 30 e 40 hectáreas ao ano. “É a gran pega que os ecoloxistas lle poñen á planta, xa que non entenden que se cultive millo para producir enerxía”, afirma.

Maior capacidade fertilizante ca o purín  

Carga de material xa dixestado O dixestor é un pozo en forma de tubo de 6 metros de profundidade onde se mesturan os aportes sólidos e líquidos, que fermentan alcanzando os 42 graos de temperatura. O biometano xerado sae por unha tubaxe colocada na parte superior e a parte liquida, qué é máis pesada, queda abaixo. A continuación o gas é arrefriado e vai a dous motores, de 200 e 300 kw de potencia, que son os que transforman o biogás en electricidade.

Empregando o material dixestado como abono estamos a aforrar cartos, porque o seu poder fertilizante é maior e evitamos utilizar abonos químicos

As tres explotacións fan o abonando das súas terras co material dixestado, con maior poder fertilizante que o purín a partir do cal se produce. “Por exemplo, se collemos o purín de vacas leiteiras ten 2,5 unidades de nitróxeno mentres que un metro cúbico de dixestato contén 5,5 unidades de nitróxeno. É un abono máis concentrado e máis asimilable polas plantas que o xurro en estado puro. Ao aportar esas unidades de nitróxeno extra sobre os cultivos de trigo e millo economizo, porque antes utilizaba fertilizantes químicos que agora non preciso co dixestato. Nese aspecto, estou a aforrar cartos”, asegura Guénaël.

A decisión adoptada pola Comisión Europea en decembro do 2021 de iniciar un procedemento de infracción contra España pola xestión dos nitratos agrícolas continúa adiante. O Diario Oficial da Unión Europea vén de publicar a demanda da Comisión Europea ante o Tribunal de Xustiza da UE. Na demanda, a Comisión Europea subliña o xa advertido, Galicia e outras 6 comunidades tiñan que ter designado novas zonas vulnerables a nitratos, e ademais tíñase que ter mellorado a xestión das zonas xa designadas noutras 6 comunidades. O proceso contra España arrancou no 2018, cando a Comisión Europea fíxolle ó Goberno español unha solicitude de información sobre a xestión dos nitratos agrícolas. No 2020, a Comisión, descontenta coas explicacións españolas, decidiu seguir adiante co caso e emitiu un dictame no que listaba as zonas con incumprimentos nas que consideraba que eran necesarias medidas. No caso de Galicia, as afeccións centrábanse principalmente no encoro das Conchas (río Limia) e nas augas de escorrentía correspondentes. A Comisión entendía que era precisa a declaración dunha zona vulnerable a nitratos na Limia, así como novas zonas noutras 5 comunidades españolas. O actual mapa de zonas vulnerables a nitratos en España deixa só libres na actualidade a Asturias, Cantabria e Galicia. En Asturias e Cantabria, a Comisión deuse por satisfeita coas explicacións dos respectivos gobernos autonómicos e considera que non é precisa a declaración de zonas vulnerables, pero no caso galego non é así. Mapa de zonas vulnerables a nitratos en España. Tralo dictame do 2020, Europa deulle un prazo a España para actuar, pero a reacción española foi vista como insuficiente en Bruxelas. Así, a Comisión Europea anunciaba en decembro do 2021 que abriría un procedemento de infracción ante o Tribunal de Justicia da UE. Nos últimos meses, o Ministerio de Transición Ecolóxica avanzou na adopción de medidas, pois en maio deste ano fixo pública unha actualización do mapa das augas afectadas por nitratos e fosfatos de orixe agrogandeira. Entre esas zonas xa figura a comarca da Limia, o que lle deixa a Xunta un prazo máximo de tres anos para a declaración dunha zona vulnerable a nitratos na comarca ourensá. Con todo, o procedemento de infracción iniciado por Europa continuou adiante e este verán formalizouse a presentación do mesmo ante o Tribunal de Justicia da UE, como recolle esta semana o Diario Oficial da Unión Europea. Plan de acción en zonas vulnerables a nitratos Coa declaración dunha zona vulnerable a nitratos na Limia, establecerase previsiblemente un rexistro estricto das aplicacións de xurros e abonos nas parcelas agrícolas, así como da saída de xurros das granxas e do seu destino. Nos primeiros anos da zona vulnerable, a lexislación establece que a carga máxima de nitratos será de 210 Kg. por hectárea e que posteriormente pasará a 170 Kg. Só se autorizarán cargas maiores no caso de cultivos que esixan xustificadamente maior aporte de nitróxeno ou por excesivo lavado das precipitacións. Queda por ver tamén se a Xunta decide limitacións sobre o establecemento de novas granxas ou ampliación das xa existentes. En Cataluña, por exemplo, a Generalitat ten prohibida a instalación de novas granxas de porcos en 66 concellos, así como a limitación do tamaño das granxas de vacún a 600 cabezas. A cuestión das plantas de biogás Unha das ferramentas que se está a plantear para a xestión dos xurros en Galicia é a das macroplantas de biogás, como a proxectada para Cerceda. No caso da Limia, Coren tiña unha planta de coxeneración eléctrica alimentada polos xurros que estivo operativa entre o 2007 e o 2014. No 2019, Coren anunciara a inminente reapertura da planta, pero polo de agora máis nada se volveu saber daquela intención. Desde o sector agrario sinálase en todo caso que a planta de Sarreaus carece da capacidade suficiente para procesar un volume significativo de xurros. Outro problema é a xestión do dixestato sólido -que pode volver ó agro como abono- e da parte líquida tras o procesado dos xurros nas plantas.