Un dos desafíos históricos aos que se enfrontan os criadores de animais de produción é facer fronte ás enfermidades provocadas por intoxicacións con micotoxinas, as chamadas micotoxicosis. Estas intoxicacións producen múltiples efectos prexudiciais para a saúde e a produtividade animal, ademais de representar unha ameaza para os humanos.

As micotoxinas poden chegar a causar importantes danos no rabaño e deixar un destacado impacto económico na gandería. A presenza de micotoxinas nas materias primas coas que se alimenta o gando pode derivar en:

● Menor produtividade por inmunodepresión e aumento de enfermidades.

● Máis visitas veterinarias por dificultades nos diagnósticos e por problemas de fertilidade.

● Menor desenvolvemento do animal por ausencia de apetito ou perdas de enerxía.

● Contaminación dos produtos para consumo humano.

As micotoxinas e os seus efectos

As micotoxinas son metabolitos tóxicos de orixe natural producidos por fungos. Estes crecen en materias primas do campo como plantas ou grans, así como durante o seu proceso de almacenaxe ou o seu transporte. Segundo a FAO, as micotoxinas están presentes no 25% da produción mundial de cereais.

Para que o fungo xere micotoxinas deben darse as condicións adecuadas de temperatura e humidade, ademais doutros factores como o tipo de solo, a susceptibilidade do cultivo, etc.

Ciclo de formación das micotoxinas nos cereais.

Como afectan as micotoxinas á rendibilidade dos animais de produción?

A inxesta de micotoxinas nos animais de produción representa un risco potencial para a súa saúde e, en consecuencia, unha ameaza para a rendibilidade da granxa.
O efecto das micotoxinas sobre a saúde do animal depende de varios factores:
● O tempo de inxestión e a dose inxerida.
● A idade, o estado nutricional e a riqueza da microbiota intestinal do animal.
● A presenza previa de infeccións ou parasitos.

Nos casos en que a inxesta de tóxicos sexa alta e prolongada no tempo, o animal presentará signos clínicos evidentes.

Cando os niveis de inxesta sexan moi baixos, a presenza de micotoxinas nos alimentos provocará cambios bioquímicos e funcionais no intestino e no sangue do animal. Isto fará que se dane a súa barreira intestinal, permitindo o paso dos tóxicos ao torrente sanguíneo, xerando inflamacións e afectando gravemente ao seu sistema inmunitario.

En ámbalas dúas situacións, o crecemento e a rendibilidade do animal vense condicionados, o que provoca un impacto importante nos resultados económicos da granxa. A este problema hai que sumarlle outros que tamén poden comprometer a rendibilidade da gandería:

– Aumento dos custos de atención veterinaria.
– Perdas económicas pola eliminación de alimentos e pensos contaminados.
– Falta de resposta a programas de vacinación e outros tratamentos.
– Perda de vidas humanas e animais.
– Necesidade de maior investimento en prevención e medidas de control.

Ademais, cando os produtos para consumo humano teñen residuos tóxicos, o criador vese inmerso nun problema moi grave relacionado coa seguridade alimentaria. Isto pode derivar en sancións e compensacións por reclamacións e poñer en cuestión a imaxe pública da granxa.

Efectos das micotoxinas na saúde no vacún de leite

Para comprender o impacto que as micotoxinas teñen no vacún de leite é importante destacar que os ruminantes metabolizan as micotoxinas dunha maneira diferente que os animais monogástricos. Isto débese a que, en determinadas circunstancias, as bacterias e protozoos do rumen son capaces de detoxificar total ou parcialmente algúns tipos de micotoxinas. Así, unha boa nutrición axuda a que o fígado e o rumen actúen mellor contra as micotoxinas. Con todo, cando estas superan a barreira ruminal e chegan ao intestino, prodúcese unha alteración na saúde do animal.

Como norma xeral, a presenza de micotoxinas no organismo da vaca reduce a produción de leite e retarda o seu desenvolvemento. Isto débese a que o animal intoxicado inxere menos alimentos e non asimila os seus nutrientes de maneira correcta.

A continuación enumerámosche as principais micotoxinas que afectan as vacas e os seus efectos máis destacados:

● Aflatoxinas: Inmunodepresión, disfunción hepática, residuos carcinogénicos no leite, etc.
● Zearalenona: Inmunodepresión, celos irregulares, aumento de abortos, etc.
● Toxina T-2: Inmunodepresión, úlceras, diarrea, mamite, incremento nas células somáticas, problemas de fertilidade, etc
● Deoxinivalenol: Inmunodepresión, disfunción hepática, mamite, incremento das células somáticas, problemas de fertilidade, etc.
● Fumonisina: Inmunodepresión, disfunción hepática, problemas intestinais, etc

Esta información pon de manifesto que o impacto económico das micotoxicosis na economía das ganderías pode ser enorme. Isto obriga ao sector agropecuario a establecer medidas de prevención e a aplicar tratamentos aos animais para eliminar os efectos das micotoxinas no seu organismo.

Elitox fronte ás micotoxinas

Á hora de loitar contra as micotoxinas hai dous frentes importantes ós que prestar atención. Por unha banda a prevención e eliminación de micotoxinas no alimento e por outra, a eliminación de micotoxinas no metabolismo do animal. É importante sinalar que as micotoxinas son moi estables e resistentes a diferentes condicións de almacenamento e procesamento e que é difícil detectar a súa presenza nas fases previas á inxesta.

En relación á presenza de micotoxinas nos alimentos procedentes do campo, o sector ten a difícil misión de verificar os mesmos en busca de contaminación fúnxica. Tamén é necesaria a revisión e mellora constante dos métodos de cultivo, recolección e almacenamento. Por último, pódense eliminar ou diluír as toxinas dos alimentos ou balanceados contaminados antes da súa inxesta.

Esta combinación de estratexias é a que usa Elitox, da firma especializada en nutrición animal AnimalVit. Elitox, é un secuestrante de micotoxinas con ingredientes naturais que é apto e rexistrado para todas as especies animais. Esta solución permite a absorción de micotoxinas por combinación de minerais que non afectan os nutrientes e a desintoxicación mediante extractos naturais con actividade encimática.

Desde o seu lanzamento nos 90, Elitox veu evolucionando grazas a continuas investigacións in vivo. Este secuestrante actúa no intestino do animal contra unha ampla gama de micotoxinas e endotoxinas, á vez que prevé os síntomas asociados á micotoxicosis.

Dosificación recomendada de Elitox.

Entre as principais vantaxes de Elitox na saúde animal atópanse as seguintes:

● Potencia o sistema inmunitario.
● Protexe o fígado e reforza a súa capacidade para desintoxicar ao animal.
● Axuda a suprimir a inflamación.
● Ten propiedades para curar feridas.
● Achega vitamina C para reducir os síntomas derivados da intoxicación.
● Produce efecto antioxidante.
● Mellora o rendemento zootécnico en caso de micotoxicosis.
● Reduce reconto de células somáticas en vacas
● Diminúe o número de vacas con mamite clínica grave.

Estes beneficios son claves para a protección da saúde do animal de produción, o que axuda a asegurar uns resultados económicos óptimos para os criadores.

Proceso de ensilado de gran húmido de millo en salchicha O gran de millo ensilado gaña en valor nutricional e en dixestibilidade, o que mellora a súa utilización en alimentación de gando vacún. Pero a súa elaboración require dun proceso controlado que incrementa os custos e dun manexo adecuado durante a súa posterior utilización. Son os pros e contras dun produto que permite ás ganderías gañar en autosuficiencia, reducindo a súa dependencia da compra de insumos a prezo de mercado. Aínda que en Galicia o seu uso é aínda a día de hoxe practicamente anecdótico, circunscrito a unhas poucas explotacións, en Cataluña o gran húmido leva anos sendo utilizado tanto en granxas de produción de leite como en pensos destinados ao engorde de tenreiros ou á cría de porcos e polos. Analizamos, coa axuda de Álex Udina, veterinario e director técnico da compañía Adial, con sede en Xirona e especializada en produtos alternativos e aditivos naturais para alimentación animal, as claves desta técnica de ensilaxe. Vantaxes A gran vantaxe é que melloras un 15 ou 20% a dixestibilidade de amidóns, e iso é moitísimo", detalla este experto. "Esta mellora nutricional permíteche a nivel de ración reducir moito o concentrado", engade.

O gran húmido permite a nivel de ración reducir moito o concentrado

Pero malia a melloría que achega o gran húmido ensilado a respecto do gran seco moído en fariña en canto a dixestibilidade e absorción por parte das vacas, Álex considera que "non tería sentido deixar de facer silo de millo para facer gran húmido, pero cando tes un sobrante ou un campo máis seco, derivar unha parte a gran húmido é interesante, pero nunca deixar de facer silo de millo", recomenda. Consellos "Para facer gran húmido hai que deixar madurar o millo algo máis de tempo. Esperamos a que na mazorca estea o gran seco porque buscamos maximizar os amidóns. Ata comezos de novembro polo menos, tal como está a campaña este ano en Galicia", indica.

Por maduración, habería que agardar ata comezos de novembro polo menos, tal como está a campaña este ano en Galicia

Con todo, non é bo deixar secar o millo en exceso, xa que o proceso necesita auga. "Ao ensilar melloras moito a dixestibilidade, e para iso o importante é a humidade, necesitamos que haxa mínimo un 30% de auga. Se vai moito máis seco o gran faltaríanos auga para que as bacterias lácticas poidan actuar. Durante ese proceso baixa o pH do gran e ao acidificar descomponse o amidón e desta forma estaría máis dispoñible para o gando", concreta.

Non é bo deixar secar o millo en exceso, xa que o proceso necesita auga. Debemos buscar entre o 65 e o 70% de materia seca, ese sería o nivel óptimo

"O gran hai que moelo ben fino e non nos podemos pasar coa humidade, que debería situarse entre o 30 e 35%. Se fose moi húmido o gran ao silo colleriamos a mazorca pouco madura e o exceso de humidade poderíanos dar algún problema", engade.  Resultados O resultado do millo ensilado é un produto fermentado, cun pH en torno ao 4, un contido en ácido láctico do 1,8% e un contido enerxético igual ou superior ao do millo seco.

Control do risco de fungos e micotoxinas

"O gran húmido ten bastantes vantaxes, pero tamén bastante risco de micotoxinas", recoñece Álex. O fusarium é o principal fungo patógeno que afecta á produtividade do millo. Tras penetrar na planta, infecta raíces, talo e mazorca, producindo toxinas no tecido e os grans do millo, o que diminúe a súa calidade. "O fusarium morre en ausencia de osíxeno pero deixa un rastro, que é a vomitoxina, que se arrastra despois. Facemos moitas analíticas en Galicia e vémolo con certa frecuencia", explica.

Debido ao crecemento de fusarium no campo, detectamos habitualmente recontos altos de vomitoxinas no gran húmido. Neses casos hai que diminuír a cantidade usada na ración

"As micotoxinas, unha vez que están formadas, non hai solución, arrastrámolas. Hai secuestrantes de micotoxinas pero son como parches, porque esas micotoxinas non as podes eliminar. Se todo o facemos ben despois non van aumentar, pero tampouco imos conseguir eliminalas. As vomitoxinas provócanas os fusarium; de darse ese caso hai que diluír a cantidade na ración, usando menos gran húmido na mestura unifeed", aconsella. Uso de inoculantes O uso de inoculantes, como a bacteria lactobacillus buchneri, axuda a previr a aparición de fungos"Co valor que ten o gran húmido o investimento nun inoculante é interesante sempre facelo. Nós traballamos coa bacteria lactobacillus buchneri, que axuda na acidificación e en previr posibles problemas porque xera ácido acético, que é antifúnxico, para que non medren bacterias e iso dános seguridade. Combinando un bo manexo (compactación, moído e andar a fronte) co uso de inoculantes está a funcionar moi ben", recomenda Álex.

Co valor que ten o gran húmido o investimento nun inoculante é interesante sempre facelo. Axuda na acidificación e en previr problemas, dános seguridade

"No silo de millo a porcentaxe de amidón está entre o 30 e o 35%, aquí é o dobre. O problema ao ter tanto azucre é que é propenso ao crecemento de fermentos e mofos. Os fermentos son fungos unicelulares que non vemos a primeira ollada pero detectámolos porque aumenta a temperatura. Se detectamos cunha sonda temperaturas de 40-45 graos é síntoma de crecemento de fermentos, que se comen o amidón", indica.

O baleirado ten que ser rápido. É fundamental que haxa un avance diario na fronte do silo, por iso se traballas con salchicha este problema resólvelo ben

Despois dos fermentos medran os fungos, que en moitos casos, como os grises ou os vermellos, son ambientais. "As esporas están no aire, por iso se fas un avance rápido non lles deixas crecer", asegura este experto. A aparición de fungos é xa unha fase de deterioración máis grave a respecto dos fermentos, porque non só consomen enerxía, senón que dan problemas de apetencia.

Coa ensilaxe do gran logramos porcentaxes de dixestibilidade moito mellores dos amidóns, pero o custo é alto e é importante facer un bo manexo, porque é un produto moi propenso a fungos

Os fungos clasifícanse por cores: os grises (penicilium) adoitan crecer nas partes de arriba do silo de millo e tamén no gran húmido, onde tamén aparecen asimesmo os brancos (geotrichum) ou os amarelos e laranxas (aspergillus). "No val do Ebro, pero tamén en Galicia, hai un fungo de cor vermella (monascus ruber) que xa vén do campo e contamina a ensilaxe.  É máis difícil de controlar porque é moi resistente e crece en ausencia de osíxeno. Ademais, se se compra o gran fóra podería haber unha partida contaminada, por iso se se compra o gran é interesante facer unha analítica antes", recomenda este experto.

As micotoxinas poden converterse nun auténtico quebradeiro de cabeza nas ganderías ó estar detrás de moitos problemas de saúde que contraen os animais. Afeccións reprodutivas e inmunolóxicas poden deberse á presenza de micotoxinas que alteren a saúde do gando. Tamén son a causa, en ocasións, dos problemas derivados da redución de inxesta de comida ou dunha baixa taxa de conversión alimenticia, por iso tanto para os fabricantes de pensos como na propia gandería, as micotoxinas é un tema ó que prestar especial atención. Un avance levado a cabo por un equipo da Universidade de Santiago de Compostela (USC) ofrece maior claridade na detección das micotoxinas, cun novidoso método que permite analizar de forma conxunta ata 40 micotoxinas. “Este método supón unha gran vantaxe sobre os procedementos tradicionais, que están pensados para estudar a presenza dunha ou unhas poucas toxinas”, explica Jesús González Jartín, un dos investigadores que participou neste traballo dende o departamento de Farmacoloxía da Facultade de Veterinaria, no Campus de Lugo.

O novo método de análise permite detectar de forma conxunta ata 40 micotoxinas, o que axiliza o proceso, pese a ser unha técnica complexa

Ata o de agora, unha mostra tiña que ser analizada por varios métodos para asegurar que os niveis de toxinas cumpran cos niveis máximos permitidos ou recomendados na Unión Europea. “O noso método detecta de forma simultánea tódalas toxinas lexisladas”, apunta Jesús González Jartín. Esta nova metodoloxía vai máis alá e tamén permite detectar toxinas novas. “Podemos monitorizar toxinas emerxentes, das que aínda non coñecemos ben a súa toxicidade, e toxinas modificadas, é dicir, toxinas lexisladas ou emerxentes que sofren unha modificación química; por exemplo, polo metabolismo das plantas”, concreta a investigador.

Unha soa análise para alertar das toxinas prexudiciais

Unha das principais vantaxes que proporciona esta nova técnica é que ofrece cunha soa analítica unha visión completa de tódalas toxinas que poderían ser prexudiciais para o gando. Así, o método permite analizar tódalas micotoxinas para as cales hai establecidos uns límites máximos ou recomendacións. Entre estas micotoxinas atópanse algunhas das máis frecuentes como as aflatoxinas, deoxinivalenol, zearalenona, fumonisinas, ocratoxina A, toxinas T-2 e HT-2. Ademais, tamén conseguen detectar formas modificadas do deoxinivalenol, zearalenona e fumonisina, xunto con toxinas emerxentes coma beauvericina e as enninatinas. Polo momento, este método emprégase para análise de leite, cervexa e varias materias primas, en concreto millo, grans secos destilados solubles (DDGS), trigo, farelo de trigo, cebada, alfalfa, soia e xirasol. Ademais, pode utilizarse para materias similares e os investigadores xa probaron a aplicalo a pensos comerciais e lograron resultados satisfactorios. “Na actualidade, dentro do proxecto europeo Agritox estamos a incrementar o número de toxinas que podemos detectar e validando novos métodos para o seu uso noutras materias primas coma en silos e alimentos como o queixo”, detallan dende o equipo investigador. Así, o novo método pode ser aplicado tanto en fábricas de pensos como en laboratorios de control, aínda que recoñecen que se trata dunha tecnoloxía complicada e para a que se precisa de persoal especializado.

Detectar as toxinas na granxa

Na granxa, a presenza de micotoxinas está moi condicionada polo tipo de forraxe e a contaminación pode producirse tanto no campo como no almacenamento. A herba seca e os silos de herba non adoitan mostrar problemas de contaminación, aínda que en ocasións pode aparecer patulina, ácido micofenólico e outras toxinas producidas por fungos do xénero Penicillium, pero que, polo xeral, non causan intoxicacións agudas no gando. O principal problema son os silos de millo, que poden conter unha gran variedade de micotoxinas producidas por fungos de varios xéneros.

Os silos de millo son un dos principais focos nos que se poden producir contaminacións por micotoxinas

As micotoxinas que se atopan con máis frecuencia son as producidas por fungos do xénero Fusarium, principalmente fumonisinas e deoxinivalenol, que proceden principalmente do millo. “As toxinas producidas por Fusarium, como deoxinivalenol, zearalenona e fumonisinas, proveñen da contaminación no campo, e tan só se conseguen minimizar eliminando as plantas afectadas, que poden identificarse, en moitas ocasións, por ter coloracións vermellas ou violetas”, concreta Jesús González. A aparición de toxinas producidas por Aspergillus e Penicillum, como as aflatoxinas, ocratoxina ou gliotoxina vai depender das condicións do silo. “As condición climáticas de Galicia non son adecuadas para que se produza contaminación con aflatoxinas ou ocratoxina, aínda que si se empregan pensos elaborados con materias primas doutras rexións si que poderían aparecer”, puntualiza o investigador. Por outra banda, outras toxinas emerxentes que tamén son detectadas con moita frecuencia son a beauvericina e eniantinas, aínda que en concentracións moi baixas, tal e como sinalan os expertos.

Boa parte das micotoxinas que poden aparecer nas granxas causan unha variedade de síntomas pouco específicos no gando, pero que condiciona o seu benestar e produción

Na gran maioría dos casos, estas micotoxinas causan unha variedade de síntomas pouco específicos no gando, pero que condiciona en gran medida a súa saúde e rendementos. Unha baixada da produtividade, do peso ó nacer ou a perda de capacidade reprodutiva e o aumento de infeccións ligadas a unha supresión inmunitaria son algunhas das consecuencias máis frecuentes derivadas da presenza de micotoxinas nas forraxes. “As micotoxinas máis perigosas son as aflatoxinas -pouco habituais en Galicia-, que causan dano hepático e cancro, ademais pasan ó leite e ós ovos”, explican os investigadores. En xeral, cada micotoxina afecta de xeito especial a unha especie. Por exemplo, o deoxinivalenol afecta á produción porcina causando inmunosupresión e que os animais rexeiten a comida, chegando a producir vómitos, por iso é coñecida como vomitoxina. Mentres, a zearalenona afecta a ruminantes causando abortos, celos irregulares, hipertrofia da glándula mamaria e vaxinites.

A multinacional belga Impextraco empezou a comercializar en España Elitox®, un novo produto que elimina as micotoxinas do gando. A través das forraxes, como silo de herba ou silo de millo, e do penso, os animais adsorben micotoxinas, toxinas producidas por fungos que prexudican notablemente a saúde animal (problemas de reprodución, metabólicos, de crecemento…etc) e por tanto a rendibilidade das gandarías.

Neste sentido, Elitox®, un novo produto importado en exclusiva para España por ANIMALVIT ( pablocarro@animalvit.com ou no teléfono 647 599 782) une diferentes estratexias para contrarrestar unha ampla gama de micotoxinas e previr os síntomas asociados coa micotoxicose.

Os ingredientes deste produto combinan efectos antioxidantes de alta calidade, actividade antibacteriana e antifúnxica , eliminadores de micotoxinas, rexeneración de feridas, efecto inmunopotenciador e supresión da inflamación que salvagardan a seguridade alimentaria e potencian a rendibilidade.

As claves de Elitox®:

– Elitox® combina nun só produto estratexias diferentes para eliminar o número máximo de micotoxinas.

– Elitox® está activo no intestino do animal, onde as toxinas crean un perigo.

– Elitox® proporciona ao animal un extra estabilizado de Vitamina C para previr os síntomas asociados coa toxicidade das micotoxinas.

-Elitox® salvagarda o rendemento animal durante a micotoxicose e garante resultados técnicos e financeiros óptimos.

-Elitox® deséñase, fabrícase e está autorizado na Unión Europea.

Vantaxes:

-Une diferentes estratexias para contrarrestar unha ampla gama de micotoxinas:

Eliminación (absorción + desintoxicación)

Apoia o sistema inmunológico do animal

-Desenvolvido en base a datos in vivo.

-Salvagarda o rendemento do animal durante a micotoxicose e garante resultados técnicos e financeiros óptimos:

Redución das perdas económicas debidas a infeccións bacterianas secundarias.

Evitar perdas de enerxía por inflamación.

-Activo no intestino onde as micotoxinas supoñen o maior desafío

Eficaz para todas as producións gandeiras:

Elitox® preséntase en embalaxes multicapa (25 kg netos) ou en embalaxe bigbag (1000 kg neto.)

Máis información nesta ligazón

Os patróns climatolóxicos foron cambiantes en toda Europa durante a tempada agrícola de 2020 e tiveron un impacto directo coa presenza de determinados mofos e micotoxinas en diferentes rexións. As micotoxinas son producidas por certas especies de fungos e constitúen unha preocupación para os gandeiros pola súa capacidade de influír na calidade dos pensos e polas súas repercusións na saúde e o rendemento dos animais. As mostras recollidas, procedentes de toda Europa, como parte do Estudo Europeo da Contaminación por Micotoxina na Colleita de Verán de Alltech, foron enviadas ao laboratorio de servizos analíticos de micotoxinas Alltech 37+® , e a análise das mostras indica a  presenza de micotoxinas con niveis de risco entre moderado e alto.

Os resultados proveñen de 274 mostras de cebada, trigo, gran de millo, ensilado de millo, ensilado de herba, alfalfa, herba, guisantes, avea, fariña de xirasol, triticale e soia. Estas mostras recóllense en explotacións e sitios de produción de materias primas e de pensos de 15 países que inclúen a Rusia, Portugal, España, Dinamarca, Hungría, Grecia, Bielorrusia, Croacia e Kazaxistán, e proporcionan un cadro representativo do risco de contaminación por micotoxinas en todas as rexións, cun risco global entre moderado e alto. As mostras revelaron un número media de 4,4 micotoxinas; delas o 99,6% con polo menos unha micotoxina, e o 96,4% con dúas ou máis micotoxinas. As fumonisinas foron atopadas no 80,7% das mostras, mentres que o 74,5% contiña tricotecenos tipo B.

Unha tendencia rechamante de anos recentes é a crecente presenza das micotoxinas emerxentes. En máis do 75% das mostras atopouse este grupo, no que se inclúen micotoxinas específicas como a beauvericina, a moniliformina, a fomopsina A, o alternariol e as enniatinas A e B. A zearalenona (ZEN), unha micotoxina que pode ter un impacto significativo na fertilidade da maioría dos grupos de especies, foi detectada en case o 7% das mostras. A aflatoxina B1 (AFB1), micotoxina particularmente prexudicial, producida por un fungo do xénero Aspergillus, foi detectada en menos do 7% das mostras analizadas unha porcentaxe que é potencialmente máis baixa que o esperado- considerando as condicións máis secas do normal este ano, en gran parte de Europa Central e Europa do Leste.

“Globalmente, os resultados actuais indican un risco por micotoxinas entre moderado e alto, neste ano, en toda Europa e os produtores deben seguir sendo conscientes de como o risco e o impacto variarán en diferentes especies e grupos de animais, sendo os animais reprodutores e os animais novos os máis vulnerables”, explicou a Dra. Radka Borutova, directora técnica europea, do equipo Alltech® Mycotoxin Management. “Sabemos que está demostrado que alimentar con pensos, aínda que teñan un nivel de contaminación baixo, afecta á saúde animal e ao rendemento, de maneira que, mesmo nos escenarios de menor risco, os produtores non deben baixar a garda fronte á ameaza das micotoxinas”.

Resumo de resultados por rexión:

Europa do Sur (Portugal, España, Grecia e Croacia): Os resultados desta rexión mostran que o 91,3% e o 80,4% de todas as mostras, estaban contaminadas con fumonisinas e con micotoxinas emerxentes, respectivamente. A concentración media das fumonisinas foi de 1.195,88 ppb, unha concentración capaz de prexudicar a saúde e o rendemento do gando porcino.

Máis do 86% das mostras contiñan acedo fusárico, que adoita atoparse en diferentes materias primas e pensos, principalmente no millo. O ácido fusárico intervén en moitas interaccións con outras micotoxinas e ten un efecto sinérgico con micotoxinas como as fumonisinas e a moniliformina e sobre todo cos tricotecenos tipo B como deoxinivalenol (DON). A AFB1 foi detectada en menos dun 6% das mostras, e a concentración máxima de 8 ppb foi atopada nunha das mostras de España. A concentración máxima de DON 4.903,3 tamén foi detectada en España no ensilado de millo.

Europa Central (Alemaña, Hungría e República Checa): As mostras estaban contaminadas por fumonisinas nun 86,7% e por tricotecenos tipo B nun 73,5%. A concentración media de tricotecenos tipo B foi 463,5 ppb, unha concentración capaz de prexudicar a saúde e o rendemento do gando porcino. Máis do 68% contiña micotoxinas emerxentes, un grupo de crecente relevancia nos últimos anos. A AFB1 foi detectada en menos do 4% das mostras, e a concentración máxima de 3,6 ppb foi atopada nunha das mostras de Hungría. A concentración máxima de DON foi atopada en ensilado de millo, da República Checa, cunha concentración de 3.921 ppb.

O Báltico e Europa do Leste (Estonia, Lituania, Rusia, Bielorrusia e Kazajistán): Das mostras analizadas, un 70,9 % estaba contaminado con tricotecenos tipo B, fumonisinas e micotoxinas emerxentes. A concentración media de tricotecenos tipo B foi 454,9 ppb. Ningunha das mostras de Europa do Leste estaba contaminada con zearalenona, unha micotoxina que pode ter un impacto significativo na fertilidade da maioría dos grupos de especies. A AFB1 foi detectada en máis dun 10% das mostras, e a concentración máxima de 27 ppb foi atopada nunha das mostras de ensilado de herba de Lituania. A concentración máxima de DON atopouse na República de Lituania en ensilado de millo, da República de Lituania, cunha concentración de 4.970,5 ppb.

Europa do Norte (Dinamarca): Os resultados desta rexión revelan que nun 94% e nun 92% de todas as mostras, había contaminación por micotoxinas emerxentes e tricotecenos tipo B, respectivamente. A concentración media de micotoxinas emerxentes foi de 414,4 ppb. Resulta interesante saber que o 6% das mostras contiña alcaloides ergóticos, mentres que nas mostras de cebada a concentración media era 695,4 ppb e a concentración máxima era 2.037 ppb. A AFB1 foi detectada en menos do 2,5% das mostras, e a concentración máxima de 3 ppb foi atopada en trigo cultivado en Dinamarca. A concentración máxima de DON detectouse en cebada de Dinamarca, cunha concentración de 1.351,8 ppb.

Os niveis mediosdas micotoxinas identificadas son inferiores aos niveis recomendados pola Unión Europea para cada unha das micotoxinas cando se avalían individualmente. Só o 0,36% das mostras superou a concentración permitida pola UE para a AFB1 (20 ppb) nos ingredientes de pensos. ( REGULAMENTO (UE) Nº. 574/2011 da COMISIÓN). Con todo, o nivel de risco destes ingredientes para as especies produtivas, baseado no Valor de Risco Equivalente (REQ) de Alltech, varía entre moderado e alto, cando intervén o desafío causado por múltiples micotoxinas. Os produtores de gando porcino deberían ser conscientes de que o nivel de risco, baseado en Valor de Risco Equivalente ( REQ), para as porcas reprodutoras e para os lechones, considérase alto.

Cando os niveis de contaminación por micotoxinas aplícanse á avicultura, o risco por micotoxinas para as aves reprodutoras é moderado, mentres que nos broilers é entre moderado e baixo

Nos ruminantes, os resultados das mostras analizadas, a data de hoxe,  indican un risco de moderado a baixo nas vacas leiteiras.

Houbo unha notable diferenza nos niveis de contaminación por micotoxinas entre os cereais de gran grande (o millo) e os cereais de gran pequeno (o trigo, a cebada, a avena). O número media de micotoxinas detectado en mostras de millo era de 6,4, mentres que en grans pequenos era 3,6. Esta variación reflíctese no valor REQ e no risco de alimentar con estes ingredientes a especies e a grupos de animais específicos. Por exemplo, para as porcas, incluídas as primerizas, alimentalas este ano con millo da colleita destas mostras leva un risco maior que se fosen alimentadas con grans pequenos, xa que se prevé que o risco por micotoxinas sexa menor.

Alltech organiza un webinar coa Dra. Radka Borutova, o 9 de decembro, ás 11:00 hora local, pode rexistrarse pulsando aquí.

A Asociación Galega de Fabricantes de Alimentos Compostos (Agafac) organizou recentemente unha xornada técnica sobre “Actualización sobre micotoxinas e aspectos básicos de prevención da Covid-19”. Para falar sobre estes compostos tóxicos presentes en cereais e en forraxes, contouse coa presenza de Antonio J. Ramos Girona, director dos servizos científico-técnicos da Universidade de Lleida, quen pronunciou a conferencia “Micotoxinas: Aspectos básicos e retos de futuro”. Falamos con este destacado experto sobre como abordar esta problemática e que medidas poden pór en marcha agricultores e gandeiros para evitar a contaminación por micotoxinas en forraxes e cereais. Que son as micotoxinas e cales son as principais que afectan a cereais e ensilados? As micotoxinas son metabolitos fúnxicos secundarios, compostos tóxicos producidos polos fungos filamentosos que poden resultar prexudiciais, e mesmo mortais, para o ser humano ou os animais cando son inxeridos, inhalados ou entran en contacto a través da pel. Trátase de compostos producidos, principalmente, por cepas toxixénicas dos xéneros Aspergilus, Penicillium, Fusarium, Alternaria e Claviceps. Na actualidade existen máis de tres centos de compostos que se axustarían a esta definición, pero só uns cuantos deles preocupan desde o punto de vista da seguridade alimentaria, pola súa toxicidade ou pola frecuencia coa que se atopan nos alimentos. Estes compostos atópanse frecuentemente en materias primas de orixe vexetal, como os cereais e derivados (incluídos os pensos, ensilados e racións para animais), froitos secos, especias, e bebidas tales como café, zumes de froitas, viño ou cervexa. Porén, tendo en conta que estes compostos poden ser bioacumulados ou excretados polos animais que consomen pensos contaminados, tamén poden atoparse en alimentos de orixe animal como o leite, os ovos ou a carne. As principais micotoxinas descritas até a data, e que son obxecto de lexislación en alimentos para consumo humano son as aflatoxinas (concretamente as aflatoxinas B1, B2, G1, G2 e M1), a ocratoxina A, a patulina, a zearalenona, o deoxinivalenol, as fumonisinas B1 e B2, as toxinas T-2 e HT-2, e a citrinina. Tamén son importantes os alcaloides do cornecho do centeo e as toxinas de Alternaria. Paradoxalmente, no caso da alimentación animal só a aflatoxina B1 ten lexislado o seu nivel máximo permitido en pensos, mentres que para o resto de micotoxinas só existen recomendacións comunitarias. Que repercusións teñen para a saúde tanto do gando como das persoas? A tratarse dun conxunto tan amplo de compostos, química e estruturalmente moi diferentes, o efecto que teñen sobre a saúde do ser humano e dos animais pode ser moi variado. No caso da aflatoxina B1, por exemplo, describiuse que é o composto de orixe natural máis canceríxeno que existe. Cada micotoxina pode exercer un efecto tóxico diferente en función do ser vivo sobre o que actúa, a súa idade, sexo, status nutricional e o órgano afectado.

“No caso da aflatoxina B1 é o composto de orixe natural máis cancerígeno que existe”

Xeneralizando, poderiamos dicir que os principais efectos tóxicos son carcinoxénese, hepatotoxicidade, nefrotoxicidade, neurotoxicidade, problemas gastrointestinais, dérmicos, do desenvolvemento e reprodutivos, así como inmunodepresión, sendo isto último o que orixina secundariamente outros problemas como a aparición de infeccións oportunistas. No caso do ser humano é moi difícil que se observen caso de toxicidade aguda, dado que os niveis das principais micotoxinas están regulados, ocorrendo só, e moi ocasionalmente, en países en vías de desenvolvemento, aínda que nos animais si pode observarse. Sen embargo, o máis frecuente en ambos os casos é a toxicidade crónica, debida ao consumo continuado no tempo de pequenas cantidades de toxina. Hai que destacar, ademais, que no caso dos pensos para animais o máis frecuente é que conteñan máis dunha micotoxina á vez, o que complica aínda máis a situación, dado que poden darse efectos sinérxicos entre elas. Como valoraría a calidade do millo que se produce en España, tanto para gran como para ensilado, en canto a presencia de micotoxinas? E doutros cultivos como a alfalfa? O problema das micotoxinas é mundial, polo que España non está libre de que o millo de procedencia nacional non conteña tamén micotoxinas. Evidentemente, isto depende de diferentes factores, como a climatoloxía e as prácticas agrícolas. A este respecto, hai que destacar que o cambio climático está a favorecer unha maior contaminación por micotoxinas no noso país, sendo o deoxinivalenol e as fumonisinas as que se están atopando en maior cantidade. En todo caso, os sistemas de control de calidade implantados en España adoitan impedir, polo xeral, a entrada á cadea alimentaria de lotes moi contaminados, polo que ás veces o problema radica máis nos lotes importados de terceiros países.

“En España o problema en cereais radica máis nos lotes importados de terceiros países”

No caso da alfalfa, trátase dun cultivo pouco estudado até a data en canto á presenza de micotoxinas. Estudos realizados pola nosa Unidade de Micoloxía Aplicada da Universidade de Lleida na campaña 2012-2013 mostraron que o 90,9 % das mostras de alfalfa presentaban contaminación por algunha das seguintes micotoxinas: aflatoxina B1, zearalenona, deoxinivalenol, ocratoxina A, toxina T-2 e fumonisinas; de feito, o 59,1 % das mostras foron positivas para 5 das 6 toxinas analizadas, sendo a coexistencia das 5 primeiras micotoxinas anteriormente citadas o máis frecuente. Por tanto, o penso e os cereais importados non son a principal vía de contaminación por micotoxinas? O control en aduana adoita detectar a chegada de lotes moi contaminados, polo que a importación non ten por que supor necesariamente a única orixe do problema. Porén, na determinación de micotoxinas nun gran lote, unha correcta mostraxe adoita ser complicado, o que xunto co feito de que as micotoxinas atópanse sempre heteroxéneamente distribuídas nas materias primas, pode orixinar que algún lote se escape á detección e orixine algún problema serio, como ocorreu nalgunha ocasión relativamente recente. Cales son os momentos no proceso de cultivo e posterior almacenaxe ou ensilado nos que se adoita producir a contaminación por micotoxinas? As micotoxinas pódense producir tanto no campo como durante un almacenamento inadecuado, diferenciándose só polo tipo de micotoxinas que é máis frecuente que se orixine nunha ou outra situación, segundo se son as producidas polos denominados mofos de campo (entre os que sobresaen as especies do xénero Fusarium) ou mofos de almacén (destacando neste caso as especies de Aspergillus). No campo, factores como a variedade de planta empregada, o uso de variedades transxénicas resistentes a insectos, as técnicas agrícolas empregadas (como o uso ou non da agricultura de conservación), e factores impredicibles como a choiva ou a tensión hídrica, inflúen decisivamente na produción de micotoxinas. No almacén, sempre que se controle debidamente a temperatura e a humidade do cereal pódese evitar en gran medida o problema, pero en ocasións a aparición de focos puntuais de desenvolvemento fúnxico pode ocasionar que nunha parte do lote almacenado póidanse chegar a producir grandes cantidades de micotoxinas. Que medidas clave recomendaría para reducir ao máximo a contaminación por estas substancias? A nivel de campo o uso de boas prácticas agrícolas é fundamental, o que inclúe ter en conta factores como a elección correcta da variedade, a rotación de cultivos, a retirada dos restos do cultivo anterior, a densidade de plantación, a data de sementeira e recolección, a rega, e o uso de agroquímicos, entre outros factores importantes. No almacén, un correcto secado do cereal, e o mantemento dunha temperatura e humidade adecuada, son básicos, así como a limpeza e desinfección das instalacións, evitando especialmente o ataque de insectos.

 “A lexislación europea para micotoxinas en alimentación animal é claramente insuficiente”

É suficientemente a lexislación actual sobre límites e control de micotoxinas en cereais e silos? Que cambios considera que se deberían acometer? A lexislación europea para micotoxinas en alimentación animal é claramente insuficiente. Tendo en conta a posible transferencia das micotoxinas desde o gando alimentado con pensos ou ensilados contaminados con micotoxinas ao ser humano a través dos produtos de orixe animal, e o máis que demostrado efecto sobre a saúde e a produtividade dos animais causado por estas toxinas, non é de recibo que a estas alturas só haxa unha micotoxina lexislada en alimentación animal, a aflatoxina B1, e que para as demais só existan recomendacións comunitarias. Por outra banda, ditas recomendacións adoitan ser moi xenerosas en canto aos niveis máximos recomendados para as diferentes micotoxinas. Outra cuestión que unha futura lexislación sobre micotoxinas debería de abordar é o feito da coexistencia de diferentes micotoxinas nun mesmo penso, xa que é máis a norma que a excepción, e tense visto que pensos con niveis baixos de diferentes micotoxinas poden ocasionar problemas nos animais debido ao efecto sinérxico que supón a concorrencia de diferentes micotoxinas á vez. Por último, a lexislación non contempla o problema das micotoxinas modificadas, derivados das micotoxinas principais cuxa estrutura cambiou debido ao metabolismo da planta, do fungo, ou do procesado dos alimentos, de forma que adoitan ser indetectables polas técnicas analíticas convencionais, pero que exhiben certa toxicidade. Nun futuro a regulación debería de incluír niveis máximos para a suma das micotoxinas principais e as súas formas modificadas, xa que se demostrou que en moitos casos estas formas poden xerar de novo a toxina orixinal no tracto gastrointestinal. Como cre que evolucionarán nos próximos anos as medidas de redución de presenza de micotoxinas? Se asumimos que levar a cabo un correcto almacenamento das materias primas é algo que debería de estar na nosa man, é evidente que o problema principal témolo no campo, onde as variables, especialmente as climatolóxicas, son menos controlables. Por iso, deben de porse aínda máis esforzos en incrementar as boas prácticas agrícolas, incluíndo a selección de variedades resistentes, ou mesmo a creación de variedades transxénicas especificamente deseñadas para evitar o desenvolvemento fúnxico e a síntese de micotoxinas, e non só o ataque de insectos, como ocorre actualmente.

“Pódese avanzar en variedades de millo que eviten o desenvolvemento fúnxico e a síntese de micotoxinas”

Por outra banda, o desenvolvemento de métodos rápidos de detección de micotoxinas, a un prezo razoable, que poidan ser empregados en tempo real nos lugares de toma de decisión, tamén serviría para evitar a entrada destes compostos tóxicos na cadea alimentaria. Por último, mentres o problema siga existindo na alimentación animal, e máis aló da implementación de estratexias de prevención e control, o principal recurso que nos queda, e que está aprobado pola lexislación europea, é a utilización de compostos adsorbentes ou biodegradadores das micotoxinas, campo no que o meu grupo de investigación na Universidade de Lleida leva anos traballando. A este respecto está a facerse moita investigación para atopar adsorbentes con capacidade de absorción multimicotoxínica, sendo a absorción do deoxinivalenol, unha das micotoxinas máis frecuente nos pensos, un obxectivo que non se alcanzou plenamente. Algo máis que queira engadir? O problema das micotoxinas, aínda que coñecido xa desde os anos 60 do pasado século, está aínda lonxe de estar resolto. É máis, aínda queda moito por estudar para poder comprender con precisión a magnitude do problema. Entre outros factores, a influencia do cambio climático, a avaliación dos efectos sinérxicos entre micotoxinas, o perigo real das micotoxinas modificadas, a resistencia destes compostos ás técnicas de procesado habitual dos alimentos, e a determinación do risco de exposición da poboación ás diferentes micotoxinas, son aspectos que necesitan ser estudados con maior profundidade. Para iso son necesarias políticas que favorezan a investigación neste campo, tanto a partir de recursos públicos como privados.

As micotoxinas expoñen unha gran preocupación aos produtores, xa que teñen propiedades tóxicas que afectan á calidade dos pensos e alimentos, así como á saúde e ao rendemento dos animais. As mostras de colleitas de toda Europa enviadas en 2018 ao laboratorio de servizos analíticos de micotoxinas 37+® de Alltech revelaron a presenza de niveis elevados de micotoxinas, en especial de deoxinivalenol (DON), acedo fusárico e fumonisinas, en rexións onde se rexistrou un exceso de precipitacións durante a floración e polinización ou choivas ao final da tempada tras un período de estrés hídrico e térmico. Este resultado detectouse por igual en grans e forraxes.

“As micotoxinas proliferan en condicións cambiantes, con ausencia de choivas, precipitacións excesivas ou, ás veces, ante unha situación seguida da outra, o que crea a tormenta perfecta para que se produza a contaminación”, alertou o Dr. Max Hawkins, apoio técnico global do equipo de control de micotoxinas de Alltech®. “Os episodios meteorolóxicos extremos acontecidos este ano por todo o mundo provocaron un aumento da incidencia de micotoxinas en moitos países”, engade.

En Europa, o clima de maio a xullo foi seco e similar á seca, en especial no norte. Estas condicións influíron no tipo de micotoxinas ás que deben facer fronte os produtores. Con todo, o mes de agosto veu acompañado dun cambio de clima, levándose consigo a maior parte da seca, pero traendo un exceso de choivas no momento da colleita do millo, o  que a miúdo leva un aumento da contaminación por tricotecenos e micotoxinas de Fusarium.

Os maiores niveis de contaminación débense ao DON, o ácido fusárico e as fumonisinas

As mostras de forraxes de toda Europa presentaron un nivel elevado de micotoxinas, o que pode afectar o rendemento dos rumiantes. O 100 % das mostras europeas de ensilado de herba estaban contaminadas con ácido fusárico, mentres que as micotoxinas detectadas no 100 % das mostras de ensilado de millo foron os tricotecenos de tipo B. Estas micotoxinas comportan problemas para os ruminantes, xa que poden ser prexudiciais para a saúde do rumen e a súa función.

“O ensilado de millo adoita ser o máis problemático, xa que este cereal permanece máis tempo nos cultivos e está exposto a máis factores ambientais que poden favorecer a proliferación de micotoxinas”, explicou o Dr. Hawkins. “O risco de contaminación por micotoxinas tamén é maior, xa que non colleitamos tan só o gran, senón tamén a planta, o que se traduce nunha maior cantidade de micotoxinas na colleita final”.

En Europa, a maior ameaza para o trigo e a cebada son os tricotecenos de tipo B. Estas micotoxinas detectáronse en máis do 56 % das mostras de trigo, no 70 % das mostras de cebada e no 100 % das mostras procedentes de Croacia, Serbia e España. En media, a análise das mostras de millo revelou a presenza de tres tipos distintos de micotoxinas, na súa maioría fumonisinas. Estas micotoxinas poden ser especialmente daniñas para os porcos de cebo (crecemento e acabado).

As micotoxinas de cando en cando atópanse de forma illada e a inxesta de varios tipos pode dar como resultado unha interacción con efectos acumulativos, ou mesmo sinérgicos, que aumentan o risco total para a saúde e o rendemento dos animais. En consecuencia, o animal pode manifestar unha resposta moito máis potente da que cabería esperar tras a exposición a un só tipo de micotoxina.

A análise anual das colleitas realizado por Alltech, que leva a cabo coa análise de detección de micotoxinas Alltech 37+®, ofrece unha avaliación dos contaminantes presentes nas materias primas e dos riscos potenciais que poderían supor para o gando. Entre os laboratorios situados en Lexington (Kentucky) e Dunboyne (Irlanda), o programa de control de micotoxinas de Alltech analizou máis de 26 000 mostras de alimentos e pensos para detectar a presenza de máis de 50 micotoxinas diferentes. Implementar un programa de control que logre optimizar o rendemento e a saúde dos animais é crucial para ser consciente do risco que carrexa a contaminación por micotoxinas. Para obter máis información sobre o control de micotoxinas, visite knowmycotoxins.com.

O grupo de investigación Farmatox (Toxinas mariñas: Mecanismos de Transdución, usos terapéuticos e métodos de detección) da USC, con sede no campus de Lugo e coordinado polo catedrático do Departamento de Farmacoloxía, Farmacia e Tecnoloxía Farmacéutica na Facultade de Veterinaria da USC, Luis M. Botana, lidera o proxecto europeo Agritox, un programa Interreg financiado con dous millóns de euros e centrado na identificación de micotoxinas e na destoxificación de alimentos. O equipo de investigación coordinado por Luis M. Botana lidera o proxecto Agritox á fronte dun consorcio internacional no que tamén participan universidades, empresas e centros de investigación de varios países, tales como a Queens University (Belfast), Facultade de Ciencias de Oporto, TEAGASC (Irlanda), Cifga, Estación Fitopatolóxica de Areeiro, Axencia Nacional de Seguridad Alimentaria de Francia, en Bretaña, e a cooperativa agrícola Vila do Conde, radicada en Portugal. O obxectivo último deste proxecto Interreg de I+D é a identificación de toxinas emerxentes en alimentos, así como o desenvolvemento e testaxe de novos métodos de identificación e eliminación, unha liña de traballo que non resulta allea para o equipo de investigación de Luis M. Botana. De feito, cómpre lembrar que o grupo Farmatox da USC vén de patentar en colaboración co grupo Nanomag da USC liderado por José Rivas un novo método de destoxificación, ao tempo que xa completou a identificación de novas toxinas emerxentes. O horizonte de posibilidades que ofrece o proxecto Agritox para a comunidade científica é moi amplo, dado que as micotoxinas son toxinas de fungos que hai nos cereais e que tamén aparecen en todos os produtos derivados ou relacionados. A capacidade de expansión das micotoxinas é difícil de controlar, xa que estas toxinas tamén aparecen en fungos que crecen en viños, cervexas, leite… Control de micotoxinas en pensos Outra das dificultades que presenta a identificación de toxinas emerxentes garda atinxe que as aparición dunhas ou doutras micotoxinas depende moito da zona xeográfica e, en consecuencia, do clima. O cambio climático, precisa o profesor Botana, é un dos factores que está a favorecer o aumento da presenza deste tipo de toxinas no continente europeo. Unha das problemáticas deste tipo de toxinas está planteado nos pensos de alimentación animal, uns compostos que acostumen ter cantidades de micotoxinas moi superiores ás dos alimentos para humanos, que están sometidos a sistemas de control máis severos. A elevada concentración de toxinas emerxentes nos produtos de alimentación para animais xa están a xerar problemas importantes de varios tipos na súa saúde, unha casuística diversa que vai desde abortos, retrasos no crecemento... Ademais, outro agravante vén dado polo feito de que a inxestión das micotoxinas concentradas nos pensos afectan a calquera especie (pitas, pavos, coellos, porcos, vacas, etc). As micotoxinas constitúen historicamente un problema grave. De feito, na Idade Media estas toxinas chegaron a ser a segunda causa de morte despois da peste. As doenzas provocadas por estas toxinas chegaron a ser un problema de tal magnitude e gravidade que incluso algúns artistas famosos, como é o caso de Brueghel, pintaron obras ao respecto. Basta lembrar os cadros titulados ‘O lume de San Antón’, que era como se coñecía o efecto do corno de centeo, que causaba gangrena e perda de extremidades. Dise asemade que estas toxinas aumentaron o prestixio do Camiño de Santiago, xa que a xente que se incorporaba á ruta melloraba da súa doenza e incluso se curaba ao deixar de comer alimentos tóxicos.

Tal e como etimoloxicamente se desprende da palabra 'micotoxina', trátase de produtos tóxicos ('toxinas') producidos por varias especies de fungos ('mico') que colonizan algúns cultivos no campo ou durante o transporte ou almacenamento dos mesmos. Son nocivos tanto para os animais como para os seres humanos, e no caso de produción animal, mesmo a niveis moi baixos poden ter un impacto na produtividade da explotación. A presenza de micelios do fungo non equivale a presenza de micotoxinas, xa que estas sustancias son o produto de procesos metabólicos complexos derivados da adaptación do fungo a condicións de estrés. A súa produción non sempre coincide coas condicións óptimas de temperatura e humidade para o desenvolvemento do fungo en cuestión. Así pois, as micotoxinas poden producirse tanto no campo de cultivo como durante a colleita, transporte ou almacenamento. No caso do millo, as principais micotoxinas que podemos atopar son:

As micotoxinas poden producirse tanto no campo de cultivo coma na colleita, transporte e almacenamento

- Fumonisinas. Producidas por 'Fusarium verticilloides'. - Desoxinivalenol (DON) e Zearalenona (ZEA). Producidas por 'Fusarium graminearum'. - Aflatoxinas. Producidas por 'Aspergillus flavus' e 'A.parasiticus'. Infección da mazorca por fumonisinas. Fumonisinas O fungo causante das fumonisinas ('F. verticilloides') é a especie que con maior frecuencia pódese illar no cultivo de millo. Pode afectar ás raíces, talos e grans, e neste último caso, a infección adoita producirse a través das sedas (cun máximo de eficiencia aos 10-15 días tras a súa aparición) ou ben polas feridas sobre a mazorca provocadas por insectos. O fungo pode sobrevivir sobre os residuos de plantas afectadas, e a dispersión das esporas realízase por medio do vento (diseminación a longa distancia) e a choiva (diseminación a curta distancia). Unha vez que se desenvolve sobre o gran de millo, tanto a temperatura como a auga libre no gran determinarán as taxas de crecemento do fungo e a produción de fumonisinas. Infección da mazorca por 'Fusarium graminearum'. DON, ZEA O 'F. graminearum', causante destas dúas micotoxinas, require unhas condicións de desenvolvemento máis tépedas que o 'F. verticilloides', co cal a súa presenza adoita estar máis asociada a zonas ou anos con temperaturas máis suaves e con maior precipitación. O principal punto de entrada do fungo tamén son as sedas, en xeral, durante a primeira semana de aparición das mesmas. Ambas micotoxinas son de gran importancia polos seus efectos no sistema dixestivo dos monogástricos. A ZEA en particular pode ter serios efectos en porcino, e especialmente en femias reprodutoras, xa que actúa como un estróxeno (hormonas sexuais femininas). Unhas condicións climáticas adecuadas, e a tendencia a realizar colleitas tardías aumenta a probabilidade de que estas dúas micotoxinas estean presentes nas colleitas de millo máis que a de fumonisinas ou aflatoxinas. No entanto, nas análises de seguemento realizadas periodicamente por Pioneer a nivel nacional, soamente detectáronse niveis significativamente altos de xeito puntual, sen que se poida asociar a maior ou menor presenza destas micotoxinas a unha zona determinada. Infección da mazorca por aflatoxinas ('A. flavus'). Aflatoxinas Aínda que haxa catro tipos principais (B1, B2, G1, G2), a B1 é a máis tóxica e durante o seu proceso de metabolización dá lugar á aflatoxina M1, que pode atoparse no leite. A contaminación por aflatoxinas nos grans pode ter lugar tanto en pre- como en post-colleita. No primeiro caso, o fungo produce toxinas en condicións de estrés (alta temperatura e baixa humidade). No segundo caso, prodúcense toxinas debido a un manexo e conservación do produto incorrectos. O que fai ás micotoxinas particularmente perigosas é o feito de que son resistentes a tratamentos físicos, químicos e biolóxicos. No entanto, certos procesos poden reducir o seu contido.

Medidas preventivas

1- A incorporación de restos de cultivo no solo mediante laboreo é unha medida que axuda, pero ten un impacto limitado na redución de micotoxinas. 2- Elección da data de sementeira e ciclo da variedade. As sementeiras temperás permitirán un mellor desenvolvemento radicular, minimizando as posibles situacións de estrés. Adicionalmente, permitiranos o uso de variedades de ciclo máis longo, aproveitando o seu maior potencial produtivo e a posibilidade dunha colleita temperá. 3- A boa adaptación dunha variedade determinada a unha zona de cultivo e o seu correcto manexo para minimizar as condicións de estrés (densidade de sementeira, rega, fertilización, etc) son a acción preventiva principal. 4- En zonas con presenza da praga do trade (atopouse unha correlación importante entre os niveis de ataque e a presenza de micotoxinas en especial fumonisinas), a opción máis eficaz é recorrer a variedades de millo modificadas xeneticamente (millo Bt). En caso de non optar por esta solución, debe contemplarse o control desta praga, ou de calquera outra que poida danar á mazorca, mediante insecticidas. Por último, deberíase previr o desenvolvemento de infeccións en post-colleita. Para iso, recoméndase: - En caso de almacenamento das mazorcas, evitar a presenza de grans rotos durante a colleita. - Colleitar o gran con contidos de humidade non demasiado baixos. - En casos de secado do millo, reducir ao máximo o tempo entre a colleita e o secado. En ensilados, debe evitarse igualmente a lentitude en procesos de ensilado en trincheira. É de vital importancia que se programen as colleitas en base á capacidade de traballo. - En almacenaxe de gran, ventilar e arrefriar rapidamente o gran para evitar a presenza de humidade. Controlar a presenza de roedores, aves e insectos nos almacéns.

Un grupo de investigación da Facultade de Veterinaria de Lugo (Universidade de Santiago, USC) vén de patentar un procedemento para a extracción de micotoxinas da cadea alimentaria. O sistema, que pode ser usado en pensos, alimentos e bebidas, funciona a través dunhas nanopartículas magnéticas que atrapan as sustancias perxudiciais e que despois son extraídas cun imán. As micotoxinas son unhas substancias tóxicas producidas por fungos que medran nos alimentos en determinadas condicións de humidade e cambios de temperatura. A súa presenza constitúe un problema de seguridade alimentaria que vai en aumento por mor dos efectos do cambio climático e do comercio internacional de cereais, segundo sinala o catedrático en Farmacoloxía Luis Botana, coordinador do proxecto. O desenvolvemento do sistema de destoxificación é resultado dun proxecto no que participaron o grupo Farmatox (Facultade de Veterinaria), a profesora de Agricultura María Jesús Sainz, a multinacional francesa de solucións nutricionais Evialis, que ten unha planta en Sada; Custom Drinks, a empresa de Chantada produtora de sidra, do grupo Hijos de Rivera; a spin-off da USC Cifga e o catedrático de Electromagnetismo José Rivas Rey. O procedemento patentado baséase na elaboración de partículas magnéticas compostas con distintos materiais na súa superficie, de modo que manifesten afinidade química cara as toxinas de interese. Posteriormente, estas partículas póñense en contacto durante un tempo con matrices contaminadas por micotoxinas, a fin de permitir o proceso de absorción. O último paso é a extracción das nanopartículas mediante o uso de imáns permanentes. Utilidades O método contrastou a súa eficacia, aínda que tamén ten limitacións. En alimentos e pensos en fase sólida, especialmente fariñas, comprobouse que resulta máis complicada a extracción das partículas de menor tamaño. En cambio, en industrias alimentarias que inclúan nos seus procesos algunhas etapas en fase líquida ou en plantas de procesado de bebidas ou de auga, a interferencia coa captación de nanopartículas de menor tamaño é moito menor. O procedemento de destoxificación que vén de patentar o grupo de investigación liderado polo catedrático da USC Luis M. Botana antóllase como un avance con incidencia directa no ámbito da seguridade alimentaria, xa que posibilita a eliminación de substancias tóxicas (micotoxinas) de pensos (cereais, fariñas…) empregados para a alimentación animal e humana, pero tamén pode ser útil para a depuración de augas ou de moluscos contaminados por toxinas.

Como reducir o uso de antibióticos na alimentación animal, as últimas estratexias nutricionais ou cales son as alternativas que hai no mercado á utilización dos antimicrobianos centrarán a XIX Xornada Técnica da Fundación Instituto Tecnolóxico do Penso (FITP) que este venres, 20 de outubro, reunirá en Santiago a boa parte dos representantes do sector da alimentación animal en Galicia. Organizado pola Asociación Galega de Fabricantes de Alimentos Compostos (Agafac) -entidade da que forma parte o FITP- o encontro celebrarase o Hostal dos Reis Católicos de 9:30 a 14:30 horas e contará coa participación de destacados expertos no ámbito da seguridade alimentaria. O presidente de Agafac, Javier Barcia Galo, abrirá o seminario, que baixo o título “Alternativas ao novo escenario de redución de antibióticos en alimentación animal” ofrecerá distintos puntos de vista sobre o uso racional dos antibióticos e expoñerá as perspectivas de futuro ante os retos da Unión Europea. A conselleira de Medio Rural, Ángeles Vázquez, clausurará o simposio ás 14:15 horas. Durante o encontro, o presidente da Comisión Técnica da Confederación de Fabricantes de Alimentos Compostos (Cesfac), Mariano Gorrachategui García, disertará sobre as micotoxinas, substancias tóxicas causadas por fungos, e sobre a redución do seu impacto mediante o emprego de aditivos. Medidas nutricionais e correctoras Pola súa banda, o profesor da Universidade de Lleida Lorenzo José Fraile Sauce explicará como facer un uso racional dos antibióticos, mentres que Francesc Molist Gasa, do instituto de investigación holandés Schothorst Feed Research, pronunciará o relatorio “Medidas nutricionais para reducir o uso de antibióticos”. Na xornada técnica tamén participará o director de I+D da empresa Innovabiotics, Pedro Medel de la Torre, que falará aos asistentes das últimas e máis novas alternativas ao uso de antibióticos; e a responsable do departamento técnico de Agafac, Luisa Delgado Núñez, presentará o “Estudo Sectorial de Contaminación Cruzada de Galicia. Medidas Correctoras”. Tras a presentación dos estudos, informes e relatorios, a XIX Xornada Técnica da Fundación Instituto Tecnolóxico do Penso “Alternativas ao novo escenario de redución de antibióticos en alimentación animal”, finalizará cun debate no que poderán participar os asistentes. Programa da xornada:

As fases de desenvolvemento da planta de millo

O ciclo de desenvolvemento entre o estado de plántula e o momento de colleita para ensilar pode ser dividido convencionalmente en tres fases: 1ª.- Fase vexetativa (desde emerxencia ao estado de 10-12 follas). Durante a cal se produce o desenvolvemento foliar a medida que a planta gaña altura e porte, ao tempo que se diferencian os órganos reprodutivos e se determina o número potencial de sementes (óvulos que poderán ser fecundados) e o tamaño das espigas. O intervalo entre o estado de 10-12 follas e as proximidades da floración é de intensa actividade fisiolóxica, de medre da planta e de acumulación de carbohidratos na cana como resultado da actividade fotosintética nas follas. Ao final desta fase a planta atinxiu de 85% a 95% da sua área foliar, e formáronse as raíces adventicias aéreas. No caso de acontecer estrés hídrico nesta fase, o principal efecto será reducir a altura da planta, os talos serán máis finos e as follas serán de menor tamaño, tendo a planta unha menor capacidade de acumular reservas, o que afectará negativamente á produción total. 2ª.- Fase de reprodución (desde o estado anterior até 2-3 semanas despois da floración feminina), onde se produce o crecemento e emerxencia das inflorescencias, a liberación do pole e a fecundación da planta. Primeiro emerxe a flor masculina ou penacho, cuxas anteras maduras liberarán o pole e a pouco tempo o farán as sedas (estigmas) da flor feminina que recibirán o pole que fertilizará os óvulos da espiga. A partir deste momento comezará a multiplicación das células do endospermo de cada grao durante 2-3 semanas, ao cabo das cales as sedas aparecen completamente secas. Esta etapa é moi sensíbel a situacións de estrés da planta (polo xeral, por falta de humidade) que pode causar unha baixa taxa de fecundación e/ou alta incidencia de aborto de óvulos fecundados, sendo a redución do número total de graos de cada espiga o principal efecto do estrés hídrico neste momento do ciclo. A fracción vexetativa da planta acada o seu máximo ao final desta fase. 3ª.- Fase de enchido do grao, durante a cal se produce a rápida transferencia de carbohidratos desde a parte vexetativa da planta ás sementes e a transformación gradual da textura do amidón acumulado nos graos, desde un estado pastoso a fariñento ou vítreo conforme a planta madura. Un estrés hídrico severo nesta fase dificultará o enchido dos graos, producindo espigas pouco densas e reducirá o seu peso no total da materia seca da planta.

Duración das fases

A duración das sucesivas fases adoita ser expresado en unidades térmicas de crecemento ou graos-día (GDU, polas súas siglas en inglés). A expresión do valor GDU entre dous momentos do ciclo se calcula como GDU6=∑(Tm-6), que representa a suma dos valores diarios que resultan de sustraer 6 ºC á temperatura media, en ºC, para cada día, durante o intervalo citado. Na seguinte táboa móstranse os valores de GDU para híbridos precoces, medios e semitardíos sementados na primeira quincena de marzo e colleitados para ensilar co 32% MS.

Sumatorio de temperaturas medias diarias en base 6 ºC (GDU6) desde a sementeira necesarias para acadar un contido en MS do 32% na planta enteira para ensilar: 

Tipo de híbrido	GDU6 Sementeira-Floración feminina	GDU6 Floración feminina a 32% MS <amp-ad width="300" max-height="300" layout="responsive" type="adspeed" data-zone="78935" data-client="18217"> <div placeholder>Loading ad.</div> <div fallback>Ad could not be loaded.</div> </amp-ad>	GDU6 Sementeira a a 32% MS
Precoz	820-870	560-600 <amp-ad width="300" max-height="300" layout="responsive" type="adspeed" data-zone="78936" data-client="18217"> <div placeholder>Loading ad.</div> <div fallback>Ad could not be loaded.</div> </amp-ad>	1380-1470
Medio	880-950	580-630 <amp-ad width="300" max-height="300" layout="responsive" type="adspeed" data-zone="80038" data-client="18217"> <div placeholder>Loading ad.</div> <div fallback>Ad could not be loaded.</div> </amp-ad>	1460-1580
Semitardío	970-1020	620-660	1590-1680

A duración en días do ciclo dun híbrido de precocidade media, sementado a mediados de maio na zona costeira de Galicia (finca de Mabegondo) será de aproximadamente 80-85 días para o intervalo sementeira-floración feminina e de 50 días para o intervalo floración feminina-colleita a 32% MS. En condicións da Galiza interior (Pobra de Brollón) a duración do ciclo en días acúrtase, en razón das temperaturas máis elevadas, sendo de 73 días para o primeiro intervalo e de 44 días para o segundo.

Momento de colleita

O atraso na colleita pode incrementar o rendemento en Materia Seca (MS) dixestíbel/ha sempre e cando non se demore máis alá das 8-10 semanas tras a floración feminina da planta. Neste momento a planta terá un contido de MS adecuado para unha boa fermentación.

“O momento óptimo da colleita é co 32% de materia seca”

O nivel óptimo de MS da planta enteira de millo para ensilar sitúase ao redor do 32% para silos horizontais (bunker ou trincheira) e de 35% para silos-bolsa. A colleita de plantas en estados máis avanzados necesita un maior coidado no procesado dos graos na colleitadora ao estar máis secos e, sobre todo, presenta o risco dun nivel de MS excesivo para lograr unha boa compactación en silos horizontais, co conseguinte perigo de entrada de aire na masa de forraxe que favorece o crecemento de lévedos e fungos provocando perdas substanciais de MS no almacenamento e mala calidade hixiénica, con presenza probábel de micotoxinas.

Ensilado de millo afectado pola seca

Cando o cultivo está severamente afectado pola falta de humidade e se prevé que non pode continuar o crecemento aínda en caso de recibir chuvia, debe ser ensilado. O millo nestas condicións usualmente ten unha baixa proporción de espiga e as follas mostran cores amarelas e marróns e teñen aspecto murcho. Se o millo ten aínda follas verdes pode ser capaz de continuar o crecemento e encher os graos das espigas, de restablecerse as condicións de humidade. O contido en enerxía neta do millo afectado pola seca normalmente é co 85% ao 100% do normal, e ás veces contén algo máis de proteína que o millo que non sufriu estrés hídrico. Se este estrés é moderado, o valor enerxético da planta enteira pode ser máis alto que a media, a causa dunha maior dixestibilidade da parte vexetativa debido á acumulación de azucres como resposta á falta de humidade. Na táboa adxunta móstrase, a modo de exemplo, o efecto da dispoñibilidade de auga moderada comparada coa ausencia de rega no cultivo do millo en terreos areosos do interior de Galiza no ano 2016, con período de primavera-verán de baixa dispoñibilidade de auga.

Posibles problemas por altos contidos de nitratos na cana Debe ser salientado que o millo afectado pola seca pode ter altos contidos en nitrato na cana, sobre todo no terzo inferior. Estes altos níveis de nitrato son máis frecuentes cando se aplicaron doses altas de nitróxeno ou cando un cultivo que sufriu falta de humidade importante é colleitado dous ou tres días despois dunha chuvia forte que mollou ben o terreo. O proceso de fermentación no silo, sen embargo, reducirá os contidos en nitrato na forraxe nun 50%, polo que non é frecuente a aparición de problemas sanitarios no gando por esta causa. Por outra banda, só no caso de silos confinados en ambientes pechados, con altos niveis de nitrato na forraxe, poderían acumular gas nitroso (NO2) en concentracións suficientes como para causar problemas respiratorios aos operarios, a pesar do cal é un factor de risco que hai que considerar. En todo caso, nestas condicións estaría indicado realizar a colleita cunha altura de corte superior á normal.  

Os silos de millo, e en menor medida de herba, constitúen máis do 60% da materia seca das vacas de leite en España e en Galicia. Sen embargo, o silo de millo é máis susceptible á contaminación con Aspergilus e Fusarium no campo e por fungos en xeral no silo, sendo por tanto unha das principais vías de entrada de micotoxinas na ración. Para coñecer cal é a situación actual en canto a contaminación por este tipo de substancias nos silos de millo de Galicia, a investigadora Alicia Latorre Fernández ven de presentar na Universidade de Santiago a súa tese sobre "Desenvolvemento de novas metodoloxías analíticas para avaliar a incidencia e a estabilidade de micotoxinas do xénero Fusarium en forraxes de millo ensilados".  O traballo de investigación levouse a cabo no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM). ¿Por qué decidiches centrar a túa tese nesta temática? O traballo de tese estaba enmarcado dentro dun proxecto que me parecía novidoso e ambicioso. Por aquel entón, non se coñecía cal era a frecuencia nin o nível de contaminación con micotoxinas nos ensilados de millo en España. Coñecendo os datos de incidencia de especies micotoxixénicas en silos de millo doutros países, todo parecía apuntar a posibilidade de atopar contaminación con micotoxinas nos ensilados galegos. Os resultados permitirían avanzar no coñecemento acerca do estado actual da contaminación de ensilados con micotoxinas, o cal é importante no só polos efectos nocivos das micotoxinas sobre a saúde, senón tamén no referente á produtividade das explotacións. Ademais, tratábase dun proxecto mutidisciplinar, no que na agronomía convivía coa tecnoloxía química. Isto o facía rico a moitos niveles. O desenvolvemento dunha metodoloxía analítica que permitise a detección de varias micotoxinas dun modo simultáneo, proporcionaría unha exhaustiva información sobre un amplo abano de micotoxinas potencias que poderían estar presentes nos silos. Esta información podería ser utilizada para a redacción de futuras normas e procedementos prácticos de aseguramento da calidade. Como punto de partida ¿Cal é a situación xeral dos silos de millo en Galicia en canto a presenza de micotoxinas? ¿En que medida se cumpre coa lexislación no relativo aos límites? As análises que realizamos en mostras de silos procedentes de explotacións leiteiras das provincias de Pontevedra, Lugo e A Coruña, demostran que a contaminación con micotoxinas é un problema real nos silos galegos. As micotoxinas máis frecuentes foron a Eniantina B (51,4%), seguida da Zearalenona (21,5%) e da Fumonisina B2 (21,3%), e as que apareceron a maiores concentracións foron o deoxinivalenol, ácido micofenólico, zearalenona e os seus metabolitos (α-zearalenol y β-zearalenol).

 “Os valores de micotoxinas nos silos de millo de Galicia están por debaixo dos límites da Unión Europea”

Este estudo tamén puxo de manifesto a coexistencia de máis dunha micotoxina nunha mesma mostra de ensilado de millo. Un mesmo fungo micotoxixénico pode xerar máis dunha micotoxina, de aí a que se atopara contaminación simultánea con varias toxinas nunha mesma mostra. A isto únese o feito de que existen fungos capaces de producir micotoxinas tanto na etapa da precolleita (cultivo do millo) como na postcolleita e almacenaxe (ensilados), polo que os silos de millo poden ser unha especie de cóctel de micotoxinas para as vacas. Por desgraza, a presenza da maioría das micotoxinas aínda non está regulada en pensos compostos e tampouco en silos. Tan só no caso da Aflatoxina B1. O que existe son recomendacións por parte da Unión Europea, pero tan só para sete delas. Neste sentido, para os ensilados de millo analizados, os valores das micotoxinas resultaron estar por debaixo daqueles límites. Sin embargo, insisto na problemática da aparición simultánea de varias micotoxinas na mesma mostra de silo, xa que existe a posibilidade de efectos aditivos e sinérxicos entre elas. A túa tese centrouse no estudo das micotoxinas do Fusarium no silo de millo ¿Por que te centraches neste tipo de fungo? Os fungos illados con maior frecuencia en millo gran en Galicia e no resto de España son os pertencentes aos xéneros Fusarium, particularmente F. verticilloides e F. proliferatum, principais produtores das fumonisinas. En Galicia, tamén se illaron F. graminearum e F. culmorum, produtores principais de deoxinivalenol e zearalenona; e F. poae, produtor principal de toxina T-2 e toxina HT-2. ¿En que aspectos de manexo dos silos e do ensilado habería que incidir máis para reducir a presenza de micotoxinas? Normalmente, a maioría das estratexias para previr a contaminación con micotoxinas teñen como obxectivo reducir a infección da planta de millo. Determinadas prácticas agronómicas como a rotación de cultivos, o laboreo, a selección da data da sementeira e da colleita, a fertilización, a selección de variedades resistentes a enfermidades e ao ataque de insectos, etc., poderían contribuír á redución da presenza de micotoxinas, pero en ningún caso lograrían erradicalas. Ademais, colleitar e ensilar cando o contido hídrico é óptimo para a súa almacenaxe tamén evitaría o crecemento dos fungos micotoxixénicos.

“É moi importante que os silos estean ben selados e compactados para evitar a aparición de micotoxinas”

No que se refire propiamente aos silos, é importante asegurarse de que estean correctamente selados e ben compactados para evitar a posible entrada de osíxeno. Dado que as micotoxinas son solubles en auga , débese tamén evitar que a choiva lave as capas superiores dun silo que se atope en mal estado, evitando deste xeito o posible arrastre e difusión das micotoxinas pola masa do ensilado. O bo manexo do frente do silo e descartar a forraxe en mal estado son aspectos cruciais. ¿Por qué motivo? Esto non é totalmente certo. Explícome. A presenza dun fungo micotoxixénico non sempre implica a presenza de micotoxina. Do mesmo xeito, a ausencia do fungo micotoxixénico non sempre implica a ausencia de micotoxina. É dicir, seleccionar as porcións de forraxe que non presentan a simple vista presenza de fungos non exime totalmente da posible contaminación con micotoxinas. En canto ao uso de inoculantes ¿En que medida son realmente eficaces e cales dos analizados na túa tese foron máis efectivos? Realizamos probas cun inoculante comercial a base de Lactobacillus Buchneri, unha batería láctica heterofermentativa capaz de converter o ácido láctico en ácido acético e outros produtos que poden atrasar e inhibir o desenvolvemento de fungos unha vez aberto o silo. Sen embargo, non observamos diferenzas significativas nas evolucións das micotoxinas obxecto de estudo cando engadíamos este inoculante. Quizais non resultaron ser efectivos unha vez a micotoxina xa estaba formada, tal e como xa tiñan apuntado investigacións previas. ¿Que novidades supón o novo método que desarrollaches e validaches para a detección e cuantificación de micotoxinas? É un método que permite a determinación simultánea de varias micotoxinas en ensilado de millo empregando unha rápida e sinxela extracción. A detección realízase mediante cromatografía líquida acoplada a espectrometría de masas, unha técnica moi robusta e sensible. No método lográronse incluír un total de 24 micotoxinas, entre as que se atopaban aquelas que teñen os seus contidos regulados e recomendados en alimentación animal, ademais doutras que contaminan frecuentemente os ensilados de millo. ¿Por qué a normativa europea non é máis estricta en canto á obrigatoriedade dos límites de micotoxinas? ¿Cando prevés que se cambie a normativa para que sexa de obrigado cumprimento? É difícil de prever. O establecemento de normas de regulación e de límites en materia de micotoxinas é unha labor moi complicada xa que inclúe aspectos científicos, socio-económicas e políticos. Determinar o nível de seguridade dunha micotoxina dependen de moitos factores como: a dispoñibilidade dos datos toxicolóxicos e sobre a súa presenza en distintas materias primas, coñecer como se atopan distribuídas as concentracións de micotoxinas nun lote, dispoñibilidade de métodos analíticos, etc.. No referente ao risco para os animais derivado do consumo de pensos, os datos toxicolóxicos e de exposición non son aínda completos para moitas especies. Queda aínda moito camiño por percorrer.

“Non observamos efectos significativos cando engadíamos inoculante”

¿Cara onde che gustaría dirixir a túa investigación nesta área nos próximos anos? Interesaríame estender o realizado ata agora a outras matrices como pensos e concentrados, ademais do estudo de adsorbentes ou detoxificantes de micotoxinas incluíndo o uso de novos secuestrantes a base de extractos naturais. Ademais gustaríame continuar coa investigación sobre as micotoxinas “modificadas” e micotoxinas emerxentes mediante o desenvolvemento de metodoloxías analíticas de alta resolución e precisión. Falta atopar os medios para poder materializalas. ¿Algo máis que queiras engadir? Creo que a pesar de que xa se ten realizado un traballo considerable, existe aínda a necesidade de máis investigación no campo das micotoxinas , e en particular no caso das micotoxinas en produtos destinados a alimentación animal. É preciso contar cunha base científica sólida que nos permita recomendar medidas e previr e reducir a contaminación con micotoxinas.

A eliminación de micotoxinas en pensos compostos destinados á alimentación animal centra unha das liñas de traballo nas que está a pescudar o grupo de investigación “GI 1682 Toxinas Mariñas: Mecanismos de transdución, usos terapéuticos e métodos de detección (Farmatox)”, un equipo con sede na Facultade de Veterinaria do Campus Terra de Lugo e coordinado polo catedrático da área de Farmacoloxía da Universidade de Santiago, Luis M. Botana. As pescudas que está a realizar o grupo Farmatox da USC neste eido desenvólvense no marco dun proxecto do programa Interconecta, no que tamén está implicada a multinacional francesa de solucións nutricionais Evialis. A spin-off da USC Cifga, con sede en Lugo, e o grupo de Física da USC liderado polo catedrático de Electromagnetismo da USC José Rivas Rey son outros dos axentes implicados neste proxecto de investigación, no que se están a empregar nanopartículas para suprimir as micotoxinas dos pensos, segundo indica Luis M. Botana. “A presenza toxinas nos cereais está a aumentar co cambio climático” “A presenza toxinas nos cereais está a aumentar co cambio climático, que, sobre todo, é un problema de seguridade alimentaria”, afirma Botana. “Daquela, como as cantidades de penso que se manexan para a alimentación animal son tan altas, na práctica resulta imposible controlar a su presenza”, relata. Este investigador sinala asemade que os animais alimentados con pensos que conteñen micotoxinas son proclives a manifestar problemas de reprodución graves, sobre todo no caso de gando porcino e vacún, así como nos coellos. A inxesta destes pensos compostos que conteñen micotoxinas provoca abortos e constitúe un problema económico importante, xa que ten difícil solución se non se conseguen erradicar as toxinas, afirma. O estudo de métodos acaídos para suprimir as toxinas da materia prima orixinal centra as primeiras pescudas que están a realizar ao abeiro deste proxecto de investigación desde hai un par de meses. “De feito, Cifga traballa na obtención de patróns de micotoxina de cereais para logo proceder á súa certificación e posterior venda, pois o mercado das micotoxinas é moi grande”, di Luis M. Botana. “As grandes multinacionais que venden cereais para nenos están sometidas a un férreo sistema de control, pois trátase dun problema global que vai a peor coa crecente incidencia do cambio climático”, explica este investigador, ao tempo que incide no feito de que as micotoxinas proliferan solas naquelas áreas húmidas e con calor. Moitas destas toxinas non están lexisladas e a súa presenza non é coñecida Respecto dos procedementos que se están a seguir no desenvolvemento deste proxecto de investigación, Luis Miguel Botana comentou que “o grupo da profesora da USC María Jesús Sáenz é o que se ocupa de identificar os fungos, nós vemos que toxinas producen, Física achéganos nanopartículas e Evialis fainos chegar as fariñas problemáticas”. Este proceso posibilita ter unha visión en conxunto de cómo funciona o sistema, sinala o catedrático de Farmacoloxía da USC, quen sostén que “incluso o leite, o pan, os pistachos e todos os cereais son susceptibles de conter micotoxinas, moitas das que provocan cancro”, afirma. “As toxinas mariñas mátante mentres comes, pero estas, sen embargo, teñen un camiño de máis longo percorrido”, explica este investigador, ao tempo que aclara que moitas destas toxinas non están lexisladas e a súa presenza non é coñecida. “De feito, nos alimentos ecolóxicos, que non son tratados con pesticidas pero que non son moito mellor que os demais alimentos, os fungos crecen solos e ninguén controla a súa presenza”, advirte. “A supresión de pesticidas favorece o crecemento das micotoxinas”, explica Botana, que defende a súa eliminación antes de se cheguen a detectar.