As melloras no manexo, a xenética e a nutrición das vacas leiteiras nas últimas décadas desprazaron a atención dos técnicos das enfermidades clínicas aos trastornos subclínicos, aos que as vacas en transición son particularmente vulnerables. Hai que lembrar que coa actual lexislación sobre tratamentos medicamentosos e inmersos nunha ”era post-antibiótica”, a prevención das enfermidades antóllase fundamental para a eficiencia e viabilidade das granxas.

Como todos sabemos, dentro desta prevención, o período de transición é a etapa onde se concentran a maior taxa de enfermidades, debido aos drásticos cambios metabólicos que se producen. Nalgúns casos, o control dos mecanismos homeostáticos non é eficaz, o que pode provocar un desequilibrio fisiológico e un aumento substancial do risco de enfermidades ao redor do parto. Para De Heus, un dos alicerces de xestión é o control da hipocalcemia subclínica, xa que os niveis baixos de Calcio (Ca) en sangue son o inicio da aparición doutras enfermidades, como a retención de placenta, a cetose, os callares ou as mamites.

Estudos recentes sobre a hipocalcemia subclínica (SCH) indican que a análise combinada da concentración subóptima de Ca en sangue e a duración reflicten as mellores vías para a adaptación metabólica exitosa á lactación ou non. Xurdiu a dúbida de se o SCH é a causa ou o reflexo dun trastorno subxacente maior. Propúxose que a activación inmunitaria e a inflamación sistémica son a causa principal do SCH, como a inflamación sistémica conduce á redución da concentración de Ca en sangue nas vacas leiteiras.

Existe un mecanismo relacionado entre infección e inflamación e o metabolismo do calcio

Tanto técnicos como gandeiros vimos vacas con mamite colibacilares ou metrites graves no posparto que caen con hipocalcemia ou que teñen hipocalcemias que enlazan con problemas posteriores. Isto fainos pensar que existe un mecanismo relacionado entre infección e inflamación e o metabolismo do calcio, e este é o mellor exemplo.

Antes de continuar, presentemos a un novo compañeiro de viaxe nesta hipótese, fundamental en todo este xogo do metabolismo: os LIPOPOLISACÁRIDOS (LPS).

Os lipopolisacáridos (LPS) son moléculas complexas que forman parte da membrana externa das bacterias gramnegativas, unha clase de bacterias que teñen unha estrutura de parede celular distinta. Estas bacterias inclúen moitas especies patóxenas, como Escherichia coli, que cando se replican ou morren, os LPS poden liberarse, activando respostas inmunolóxicas, xa que poden ser recoñecidos como patóxenos polo sistema inmunitario, dando lugar a problemas de saúde como a sepsis ou a inflamación sistémica.

Volvendo ao exemplo da metrite e a mamite por E. coli, os LPS translocados desde o tracto gastrointestinal (intestino permeable), o útero ou a glándula mamaria á circulación sistémica provocan endotoxemia e inflamación asociada, sendo prevalente en vacas periparto. De ser certo, un certo grao de endotoxemia podería axudar a explicar a relación coa redución da concentración de Ca en sangue.

Os LPS poden ter efectos sempre dependendo da dose e o estado xeral da vaca:

1. Resposta inmunolóxica: Os LPS son potentes estimuladores do sistema inmunitario. A exposición a estes compostos pode activar respostas inflamatorias e a liberación de citocinas proinflamatorias, as cales poden alterar hormonas relacionadas co metabolismo do calcio, dinámica hepática e status inflamatorio xeral.

2. Cambios comportamentais: A exposición a LPS pode ter efectos no comportamento dos animais. Poden mostrar signos de malestar, letargo ou cambios no consumo de alimentos e auga.

3. Produción de leite: A enerxía e os recursos do animal poden redirixirse cara á resposta inmunolóxica en lugar da a produción de leite. Ademais, unha vaca, con status inflamatorio sempre terá menos inxesta, mesmo mobilización, a cal agrava tamén a inflamación.

4. Outros trastornos metabólicos: Exposicións repetidas ou altas doses de LPS poden conducir a problemas de saúde no gando leiteiro. Isto inclúe a posibilidade de desenvolver enfermidades como mamites, coxeiras ou metrites.

En conclusión, identifícanse varios mecanismos que conducen a unha concentración subóptima de calcio en sangue da vaca leiteira periparto durante a inflamación sistémica e son a causa de varios dos problemas metabólicos asociados á transición. Proponse que a inflamación pode ser unha causa importante de hipocalcemia subclínica (SCH) en vacas posparto, e os estudos sinalan as causas principais da inflamación sistémica (endotoxemia vs inflamación) como causas de SCH en vacas leiteiras posparto. Esta idea cambia a paradigma sobre o enfoque da transición e expón a necesidade de expor estratexias nutricionais e de manexo para favorecer a aptitude metabólica e inflamatoria das vacas leiteiras en transición. Por iso, o manexo de todas aquelas coxeiras, mamites ou todos aqueles manexos que alteren o benestar da vaca pode ser a orixe da aparición de trastornos metabólicos a través da inflamación ou os LPS por endotoxemia. Por que as miñas vacas reteñen placenta ou problemas posparto? Ás veces hai que botar a vista atrás e ver se existiron problemas de manexo ou enfermidades de todo tipo en lactación e/ou secas.

Desde De Heus centrámonos no deseño de Prelacto, gama de solucións nutricionais enfocadas ao manexo desta fase, utilizando toda a información dispoñible co obxectivo de adaptarse a todas aquelas situacións que aparecen nas nosas granxas, buscando a mellor solución posible.

Luis Miguel Jiménez, veterinario especialista en control de mamite e calidade do leite Luis Miguel Jiménez, veterinario de Servet Talavera, é especialista en control de mamite e calidade do leite con máis de 30 anos de experiencia asesorando a explotacións lácteas en España e Portugal. É autor de traballos científicos e artigos de divulgación sobre mastite e relator habitual en foros nacionais e internacionais. Abordamos con el algunhas recomendacións para reducir a incidencia das inflamacións intramamarias a nivel de granxa. – Que é a mastite? – A mastite é unha reacción inflamatoria dos tecidos produtores e secretores da glándula mamaria. Esta reacción o máis normal é que se produza por unha infección, isto é, pola entrada dun microorganismo polo conduto do pezón, aínda que tamén pode ser consecuencia dun traumatismo. A reacción inflamatoria que se desencadea ten como obxectivo a eliminación dos microorganismos causantes da infección, para así reestablecer a función dos tecidos produtores de leite e, como consecuencia, a súa produción. – Cal é a diferenza entre as mastitis subclínicas e clínicas? – A mamite clínica prodúcese cando se observa como signo a alteración do leite. Diferenciamos 3 graos segundo a súa severidade:

• Grao 1 ou leve, no cal soamente hai alteración do leite.
• Grao 2 ou moderada, na que ademais da alteración do leite hai inflamación da glándula mamaria (un ou máis cuartos) e pode haber dor e calor.
• Grao 3 ou severa (tamén denominada aguda), que ocorre cando ademais se observan outros signos como febre, deshidratación, falta de apetito etc.

Os casos de mastite clínica adoitan ser de curta duración se se instaura un tratamento eficaz. A diagnose faise polos cambios no leite e na glándula mamaria.

Os casos de mastite clínica adoitan ser de curta duración se se instaura un tratamento eficaz

A mastite subclínica é aquela na que non se observa ningunha alteración na secreción láctea. O ubre ou os cuartos por separado están aparentemente normais, pero existe unha infección. A diferenza da mastite clínica, a mastite subclínica adoita ser de maior duración. Se este proceso se alonga no tempo (meses ou mesmo unha lactación completa), a mastite subclínica denomínase crónica e en ocasións pode desencadear en episodios de mastite clínica intermitentes. Para a determinación da mastite subclínica necesítanse métodos de diagnóstico a carón da vaca como o Test de California, unha toma de mostras para determinar o reconto de células somáticas e por último un cultivo microbiolóxico para o illamento e identificación do xerme causante da mamite. – Que patóxenos poden causar mamite? – A mastite é unha enfermidade infecciosa causada por microorganismos como bacterias, micoplasmas, algas e fungos. Se diferenciamos entre mastite contaxiosa e mastite ambiental, a mastite contaxiosa está causada por patógenos cuxo reservorio principal é a glándula mamaria infectada. Entre os seus máximos expoñentes atópanse Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae e Mycoplasma spp. A mastite contaxiosa transmítese de vaca a vaca durante o muxido.

Unha mala rutina de muxido pode provocar que as vacas se infecten de mastite

A mastite ambiental é aquela na que os patóxenos responsables se multiplican no ambiente onde se atopan as vacas: camas, feces, auga etc. As vacas inféctanse durante o muxido por unha mala rutina de manexo, ou en períodos entre muxidos. Como exemplo destes patóxenos temos os estreptococos ambientais como Streptococcus uberis e enterococos, as enterobacterias, como son Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Serratia marcescens, Pseudomona aeruginosa, etc. Tamén existe outro microorganismo ambiental, unha alga unicelular denominada Prototheca zopfii cuxo reservorio son as feces infectadas e a auga. Por último, diferenciamos patóxenos oportunistas, que son habitantes da pel e os tetos e como o seu nome indica aproveitan calquera ocasión para entrar polo conduto do pezón. Neste grupo temos aos estafilococos coagulasa negativos. Existen ademais outros microorganismos como son Truperella pyogenes, especies de fungos como Candida albicans etc. – Que perdas económicas causa nunha explotación? – A importancia da mastite radica precisamente nas perdas económicas que ocasiona. As maiores perdas débense principalmente á baixada na produción de leite, desencadeada polos microorganismos que destrúen o tecido produtor. Estas perdas pódense calcular nun 66% do total das perdas. A continuación temos un aumento no risco de eliminación involuntaria que debemos facer de vacas que teñen mastite e que non teñen potencial produtivo. Para iso, debemos ter unha maior reposición de xovencas; isto calcúlase nun 22% do total das perdas.

A mastite provoca perdas en produción de leite, maior necesidade de xovencas de reposición, custos en tratamentos e traballo extra na granxa

O custo en tratamentos tanto dos casos de mastite clínica e subclínica, así como o custo en servizos veterinarios, supón un 6% do total das perdas. O leite descartado é outro motivo de perdas, xa que o leite das vacas con mastite clínica non pode ir ao tanque e por tanto non pode venderse á industria; ademais, o leite de vacas con mastite subclínica en ocasións tampouco pode venderse xa que existe o risco de poder perder primas no pago por calidade do leite. Este custo calcúlase nun 5% do total. Por último, existe un aspecto económico polo feito de ter mamites e é o traballo extra que se debe realizar xa que se deben separar vacas, tratalas, etc. Este custo pódese calcular nun 1% do total das perdas. – Como podemos previr a mastite? – A prevención é, sen dúbida, a arma máis importante na loita contra a mastite. Para iso debemos implementar un programa de Control de Mastite que debe constar dos diferentes puntos:

• Correcta rutina de muxido, tanto en limpeza e desinfección como en estimulación para que se produza a baixada do leite e a vaca se muxa canto antes.
• Control da máquina de muxido, para que non se lesionen os pezóns e para que o leite se extraia rapidamente; o contrario pode predispoñer a unha infección intramamaria.
• Eliminación de vacas crónicas, xa que son o reservorio das infeccións.
• Tratamento precoz de todos os casos de mastite clínica.
• Tratamento de secado a aquelas vacas que tivesen mastite clínica e/o subclínica na lactación anterior.
• Control do ambiente, máxima limpeza e hixiene na contorna da vaca e un bo deseño de instalacións minimizando o estrés.
• Vacinación, co fin de aumentar o status inmunitario para que as vacas teñan máis resistencias ás infeccións intramamarias e que as mastites sexan máis leves.
• Selección xenética, buscando animais con maior resistencia ás infeccións intramamarias.

– Que papel xoga a vacinación dentro das estratexias de prevención da mamite? – A prevención é o máis importante cando falamos da loita contra a mastite. A vacinación é unha ferramenta excelente para aumentar as defensas das vacas contra as infeccións intramamarias. Mediante a vacinación téntanse reducir os casos de mastite clínica e que estes casos sexan dunha menor gravidade, causando o mínimo efecto na glándula mamaria. Pódese previr incluso a morte dalgunha vaca con mastite colibacilar. Unha redución nos casos de mastite clínica redundará nun menor uso no consumo de antibióticos e, por tanto, nunha contribución ao espírito One Health.

A vacinación é unha ferramenta excelente para aumentar as defensas das vacas contra as infeccións intramamarias

– Contra que patóxenos prevén a vacina Mastivac? Prevén as mastite de verán? Que beneficio económico nos achegan o seu uso? – Mastivac é unha vacina polivalente inactivada contra mastite. Na súa composición leva substancias activas de cepas de microorganismos como Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus uberis e de Escherichia coli. Un feito relevante é que leva incorporado Escherichia coli (cepa J5 ATCC 43745), este antíxeno J5 é un antíxeno común a todas as enterobacterias, por tanto, vai reducir as mastites causadas por enterobacterias e este feito convértea nunha ferramenta de control obrigatoria. Tamén pode previr a denominada mastite de verán, cuxo axente causal é Truperella pyogenes, e que afecta a vacas de carne en extensivo ou xovencas e vacas secas que saen ao pasto, podendo provocarlles a perda dun cuarto mamario.

O prezo da vacinación é insignificante, xa que as perdas por ter un só caso de mastite clínica na explotación equivalen ao custo de vacinar un rabaño de 100 vacas

O efecto económico da vacinación con Mastivac é inmediato. Débese a que as vacas vacinadas van ter unha maior resistencia ás mastites, as mamites clínicas que poidan ter van ser de menor gravidade e vai haber un efecto positivo na produción de leite, sendo maior a produción en vacas vacinadas. O custo da vacinación é insignificante xa que o custo de vacinar un rabaño de 100 vacas vai ser o mesmo que o que vai supoñer ter un só caso de mastite clínica na explotación.

Daniel, cunha das súas vacas na parroquia de Labrada, no concello de Guitiriz No lugar de As Ameixeiras, na parroquia guitiricense de Labrada, atópase unha das mellores ganderías de raza blonde de Aquitania do mundo. Tanto é así que as explotacións francesas, de onde é orixinaria esta raza cárnica, buscan en Galicia animais cos que elevar o nivel xenético da súa cabana.  Daniel Otero traballaba nas Pontes nunha empresa de torneados de madeira, pero a crise da construción levouno ao paro.  Na casa os seus pais tiñan vacas de carne e a raíz de prexubilarse a súa nai decidiu coller a explotación. "Había algo de todo, rubia galega, asturiana e cruzadas", conta. No 2012, logo dun baleiro sanitario por tuberculose, decidiu pasarse á raza blonde. "Nós xa estabamos cruzando con touros blonde as nosas vacas e había 60 ou 70 quilos de diferenza no peso á hora de mandar os xatos ao matadoiro", lembra.  Os primeiros animais foi buscalos directamente a Francia. "En España daquela só había xatas de 7 ou 8 meses e nós queriamos vacas para non ter a explotación parada dous anos sen producir, así que arrincamos para Francia e mercamos alí o primeiro lote de 15 vacas preñadas", explica. 

Acabamos de vender un touro para Francia e temos dous becerros tamén reservados. Temos animais que están reservados mesmo antes de nacer

Era a primeira vez que Daniel estaba en Francia, un país ao que hoxe vai continuamente, por ter clientes alí e pola relación de amizade que foi labrando con gandeiros galos de raza blonde.  "Por casualidades da vida batín cun señor que tiña unha das mellores liñas xenéticas da blonde en toda Francia, de feito, cando vendeu a gandería 18 vacas deixáronlle 300.000€. Tiña unha xenética moi recoñecida e era o presidente da cooperativa Guyenne Blond, que está en Moustier, a 80 km de Burdeos, e está formada por 71 explotacións da zona. Alí está a cuna da blonde de Aquitania pero hoxe conseguimos que nos veñan mercar aquí. No mes de marzo vendemos un touro que marchou para a zona de Lyon, fixo 1.500 km e 23 horas de viaxe, e temos dous becerros tamén reservados", conta Daniel.  Mercado para vida Ameixeiras SC ten hoxe 50 nais reprodutoras e 20 xatas e xovencas de recría, que é o seu principal mercado. "Vendemos todo para vida, tanto machos como femias", explica. Ademáis de Francia, venden para distintas zonas de España onde hay raza blonde. "Andalucía estanos demandando tamén moitos animais. Alí parten dunha raza autóctona, a retinta, e cruzan con touros blonde para ter máis quilos en cebadeiro", di. 

Acostuman reservar 5 ou 6 xovencas de reposición para eles e o resto dos animais véndenos a outros criadores, tanto galegos como doutros puntos de España e Francia

Entre as vantaxes da raza blonde de Aquitana está a facilidade de parto, asegura Daniel. "Eu traballo en ocasións con touros máis extremos, para facer animais máis grandes, pero tes outros touros con moitísima facilidade de parto, igual ou mellor que noutras razas, como a limusin. Levo vendidos moitos animais e aínda non houbo un cliente que se me queixara diso, pero o que hai é que adaptar o touro á gandería", afirma.  

Os touros que usamos témolos só un ano, despois vendémolos. Así evitamos a consanguinidade e deste xeito os nosos clientes pódennos mercar todos os anos 

"Nós traballamos con carta xenealóxica e temos distintas liñas xenéticas, algunha máis maternal, de máis leite, e outras máis cárnicas, con animais máis grandes e de máis quilos. Facemos pesadas para saber como van medrando e temos datos da evolución dos animais desa familia para que os clientes poidan tomar a decisión e decantarse por unha liña ou outra á hora de mercar en función do tipo de gando que estean a buscar", explica.  Mellora xenética e embrións Daniel trata de manter a pureza nas distintas liñas xenéticas coas que traballa, cruzando cos mellores touros e facendo embrións das vacas máis premiadas e recoñecidas da súa gandería. Unha das súas vacas emblema neste momento é Lavanda, que foi vaca gran campiona de España no 2019 e antes Miss Future, un galardón a nivel europeo. É neta de Audi, vaca gran campiona de Francia. 

Teño vendido animais que despois nos concursos lle gañan aos meus

Neste momento teñen tres embrións implantados de Lavanda e agardan obter deles animais de elite como Terranova, unha xata nada no 2022 neta de Lavanda e tamén de Igenie, unha vaca que se subastou en Francia en 42.500€. Partir de boas vacas e bos touros é unha garantía, pero "a xenética non é matemática", recoñece Daniel. "Procuro vender o bo e quedarme co mellor, pero ás veces os animais que vendo despois gáñanlle nos concursos aos que teño eu na casa", di. No libro xenealóxico cada ano correspóndese cunha letra do abecedario. Ao 2023 correspóndelle a letra U, polo que todos os animais nacidos este ano levarán un nome que comece por U.  Problemas coa mosca no verán Daniel ten as vacas sempre fóra e a maior parte do ano as crías están tamén fóra con elas no prado, tan só de decembro a marzo mete os xatos dentro e trae as vacas para darlles de mamar. "Esta é unha zona moi cha na que chove moito no inverno", explica. Vende as crías logo de destetalas, normalmente entre os 6 e os 7 meses. O sistema de manexo en extensivo revirte en benestar animal e lonxevidade. "Temos vacas de 16 anos; este ano mandamos unha desa idade que pesou 615 quilos e deixou 3.700€", conta.  Un dos maiores problemas aos que se enfrontan, e que os obriga a mandar de vez en cando vacas ao matadoiro, é o da mamite da mosca nas vacas secas. "Pensamos que pode ter en parte unha compoñente xenética e influír tamén a zona na que estamos, con moitos regatos e zonas sombrías polo arboledo", explica. 

A mamite é o nosa causa principal para ter que mandar vacas ao matadoiro. Probei coa vacina pero non me funcionou

Logo de probar distintas solucións, decidiron adaptar o manexo para minimizar os riscos. "Os partos das xovencas programámolos para a primavera, para que os meses de verán as colla xa paridas e nas fincas máis problemáticas botamos só vacas paridas, non levamos as secas, porque probamos coa vacina pero non nos funcionou", di. 

Tivemos algún ataque de lobo pero resolvérono os cans

Outra ameaza é o lobo. "Tivemos algún ataque pero resolvérono os cans", explica. Contan con 3 mastíns para defender o gando e grazas a eles non tiveron que lamentar baixas polo de agora. Alimentar os cans supón un custo importante pero son a día de hoxe un elemento imprescindible para Daniel. "Gasto 80€ ao mes en penso pero sáeme máis barato manter os cans que manter os lobos. Se me mata unha becerra a perda é moito máis alta", razoa. Custos de produción Daniel coida con mimo exquisito cada unha das súas vacas, xovencas e becerras e non quere aumentar máis ao número de cabezas. "O barullo leva ao abandono", asegura. Dispoñen dunhas 50 hectáreas de superficie, que adican a pasto e sega.  En Guitiriz abunda o minifundio e aínda que non son fincas moi grandes están unhas perto das outras, o que facilita o manexo do gando. A explotación conta cunha segunda ubicación en Cambás, no municipio de Aranga, cun establo e unha finca na que teñen as xovencas no inverno.

A blonde é a raza que máis quilos pon e come igual cas outras

A base da alimentación do gando é o pastoreo e as forraxes producidas na propia explotación. Suplementan con silo de herba e herba seca cando escasea o pasto e labran tamén 3 hectáreas de millo para ensilar. "O silo de millo dámosllo ás vacas paridas e ás xovencas en inverno", explica. "Aquí o único que se merca é un camión de palla ao ano para encamar os becerros no inverno e o penso que se lle dá aos becerros, as vacas non comen penso", indica.  A suba dos custos de produción é unha oportunidade para a raza blonde, di. "É o momento desta raza, porque o penso está moi caro e hai que intentar facer os máximos quilos de carne posibles co mesmo gasto e un becerro blonde vai comer o mesmo que un dos outros, pero vai coller moitos máis quilos", razoa.  Prezos dignos para garantizar relevo nas explotacións Aínda que o seu mercado principal é o do gando de vida, Daniel está inscrito en Ternera Gallega Suprema e considera que non ten lóxica que razas como a limusín ou a blonde non se legalicen dentro da IXP. "É unha incongruencia que che deixen marcar unha vaca blonde como Vaca e Boi de Galicia e sen embargo un xato blonde que é fillo seu non cho marquen para Ternera Gallega", opina. 

Se non hai prezo non hai rendibilidade. Hoxe hai tristeza no sector da carne, igual que ves que no do leite hai máis alegría

Demanda mellores prezos e máis axudas para os produtores de carne de calidade para garantir deste xeito o relevo xeracional no sector. "Se non hai prezo non hai rendibilidade. Por moitas axudas que digan que che dan, empezar hoxe de cero, cos prezos que hai, é case imposible", asegura.  Daniel considera que "a de gandeiro é aínda unha profesión pouco respectada a día de hoxe". "Igual que no leite os gandeiros xa son moito máis profesionais, boto en falta que na carne non se sexa. Din que as vacas de carne non dan traballo, pero tes que velas todos os días e non vale velas desde a entrada", asegura. E lamenta que a nova PAC "castigue" aos produtores de vacún de carne en relación aos do leite. "Eu cobro 2.000€ menos pola media dos dereitos", exemplifica. 

A de gandeiro é unha profesión aínda pouco respectada a día de hoxe

Aposta por profesionalizar o sector e por diversificar noutras actividades. "Eu quería montar unha granxa de porcos como complemento. En Francia teñen moitas, pero para 2.000 porcos pedíanme 170 hectáreas de superficie e non o vin viable. Ademais, as fincas non reunían as condicións para montar a granxa, polas distancias, se non era polas casas era polos regatos ou por Patrimonio", explica. 

"Eu o que quero é que haxa mozos que se incorporen; cantos máis gandeiros sexamos mellor, porque máis servizos teremos"

Daniel e a súa familia con Lavanda, a vaca emblema da gandería, na feira Salamaq Nos últimos anos a raza blonde está a gañar presenza en Galicia. Son animais que desenvolven todo o seu potencial produtivo sobre todo nas zonas de chaira e que se adaptan á perfección en boa parte do territorio galego, pero Daniel recoñece que "non ten sentido meter blonde no alto do Fiouco ou na montaña de Ourense, onde hai que irse a un gando máis rústico e a un tipo de vaca máis pequena".  Con todo, conta, "na actualidade un terzo dos animais de raza blonde está nos Pirineos, a máis de 1.000 metros de altitude, pero é unha liña máis pequena porque hay que adaptar a vaca ao terreo no que vai estar. Se fas iso, todas as razas valen", asegura. 

A asociación galega de raza blonde conta con máis de 20 ganderías

Daniel é vicepresidente da asociación galega de raza blonde (ABAGA), á que pertencen máis de 20 ganderías que teñen os seus animais no libro xenealóxico, unhas 500 cabezas. A nivel de toda España son uns 8.000 animais os inscritos. "Fóra do libro hai tres veces máis animais", explica Daniel. "Hai moita xente reticente a cubrir datos, porque hai granxas que proceden do leite e meteron carne precisamente para despreocuparse e non cubrir tantos papeis e por iso prefiren non ter o gando inscrito", razoa.  Presenza en feiras e concursos Ameixeiras SC é unha das ganderías habituais en Salamaq, a feira que se celebra en Salamanca no mes de setembro e onde ten lugar o concurso nacional de raza blonde. Esta granxa de Guitiriz logrou o título de mellor gandería de España no ano 2019 e repetiu galardón o ano pasado, cando acudiu con 18 vacas e 6 becerras e acadou 13 premios.  Pero Daniel reclama que a Semana Verde de Silleda dea tamén cabida á raza blonde, cada vez máis estendida en Galicia. "Aí é onde tiñamos que estar os gandeiros galegos amosando o noso gando, pero sáenos moi caro ir, porque as razas autóctonas subvenciónanas para que vaian pero a nós non; nós se queremos ir temos que pagar e unha asociación como a nosa non o da asumido. Ao gandeiro xa lle custa cartos preparar os animais e levalos, para canto máis ter que facer fronte ao custo das instalacións", quéixase. 

Tras abordar o funcionamento e os diferentes sistemas de muxido que poden instalarse na granxa, así como o sistema de baleiro e as conducións das máquinas de muxido nas primeiras entregas desta serie centrada na máquina de muxido, neste capítulo final abordamos o sistema de pulsación, fundamental na instalación. Ademais, o técnico acreditado e presidente da Asociación Galega de Técnicos de Equipos de Muxido (Agatem) Andrés Mejuto, achega explicacións e recomendacións a ter en conta para lograr un correcto funcionamento do sistema de muxido na granxa.

Sistema de pulsación

Un dos elementos destacados na máquina de muxido da granxa é o sistema de pulsación, indispensable no seu funcionamento. Tal e como indica Mejuto, entre os elementos fundamentais no sistema de pulsación atópanse o propio pulsador e a cámara de pulsación. O técnico incide tamén noutras cuestións primordiais a ter en conta para comprender o funcionamento do sistema de pulsación e a súa importancia na máquina de muxido.

“O pulsador é o accesorio indispensable en toda máquina de muxido, sen el o muxido non se chegaría a producir”

A normativa vixente define o pulsador como o dispositivo que produce cambios cíclicos de presión. Mejuto describe o pulsador como unha auténtica billa, que está a abrir e pechando o paso sen carga á cámara de pulsación. “O pulsador é o accesorio indispensable en toda máquina de muxido, sen el o muxido non se chegaría a producir”, explica Andrés Mejuto. A cámara de pulsación é o espazo anular entre o manguito de muxido e a copa. Estes cambios de subida e baixada sen carga fanse de forma moi controlada. De feito, hai normas ás que ten que adaptarse o fabricante para axustar a subida e baixada sen carga. Ademais, o propio fabricante tamén fixará a frecuencia e a relación de pulsación. Así, no sistema de pulsación tamén hai que ter en conta cuestiones como a frecuencia de pulsación, é dicir, o número de ciclos por minuto que se rexistran. A frecuencia non debe subir ou baixar máis de 3 ciclos por minuto dos valores dados polo instalador. Mentres, a relación de pulsación é o tempo en que o manguito de muxido está aberto con respecto ao tempo total do ciclo.   Fases de pulsación da máquina de muxir. Un ciclo de muxido está formado por 4 fases (A, B, C e D). En concreto, a fase para é a subida do baleiro, a fase B é o baleiro máximo ou a extracción de leite. A fase C corresponde á caída sen carga e a fase D é a fase de masaxe. “A normativa indícanos que a fase B non debe ser inferior ao 30% e a fase D ou de masaxe non pode ser inferior ao 15% e este non baixar de 150 milésimas de segundo”, concreta o experto. Ademais, a caída sen carga durante a fase B non debe ser superior a 4 kpas por baixo do baleiro máximo na cámara de pulsación e o baleiro durante a fase D tampouco debe ser superior a 4kpas. A suma da fase A e B é o tempo en que o leite pode empezar a fluír da mamila, por este motivo cando se quere aumentar a velocidade de muxido pódese subir a relación de pulsación. Hai dous tipos de pulsación: alterna e simultánea. Na pulsación alterna dúas dos manguitos altérnanse cos outros dous, é dicir, hai dúas canles. A diferenza entre estas dúas canles coñécese como coxeo. Tal e como explica Mejuto, non debe haber unha diferenza superior ó 5% entre as dúas canles. “Este modelo é máis recomendable por conseguir menos caída sen carga en punta da mamila e ser máis estable”, detalla o técnico. Por outra banda, a pulsación simultánea é o muxido das 4 mamilas á vez. Aínda que, na pulsación simultánea o coxeo non existe. Revisión da máquina de muxir realizada por un técnico especializado. // Foto cedida.

Control dunha máquina de muxido

O incorrecto funcionamento da máquina de muxido é un dos factores que pode provocar unha maior incidencia de mastitis na granxa, un dos problemas sanitarios máis comúns e á vez destacados nas ganderías de vacún de leite. De aí a importancia de manter un control e revisións das instalacións de muxido, co obxectivo de evitar problemas sanitarios na gandería e contribuír ao benestar dos animais. O mal funcionamento dunha máquina de muxido pode deberse a factores diversos como unha mala instalación, estar mal dimensionada para as necesidades da granxa, a falta sen carga ou atoparse cunha reserva real baixa. Ademais, o mal funcionamento do sistema de regulación e do sistema de pulsación poden estar detrás de problemas coa máquina de muxido. Á hora realizar unha supervisión da máquina de muxido, un dos primeiros parámetros que se avalían polos técnicos especializados son as caídas de baleiro. “Cando facemos un control completo empezamos medindo as caídas sen carga que hai entre a unidade final e a bomba sen carga e entre a unidade final e o sensor do regulador”, explica Mejuto. Estas caídas sen carga mídense a baleiro de traballo e 2 kpas por baixo do baleiro de traballo. “As esixencias da normativa están centradas nas 2 kpas por baixo do nivel sen carga de traballo porque nese momento a bomba produce máis litros de caudal e o regulador sen carga debe estar pechado, entón o caudal da bomba debe circular desde o receptor ata a bomba sen producir caídas sen carga superiores ao permitido”, detalla o técnico. Ter unha condución principal insuficiente pode ser outro dos factores que orixinen un incorrecto funcionamento da máquina de muxido, xa que poden producirse perdas de regulación e reserva real insuficiente, que á súa vez provocará fluctuaciones sen carga. Ademais, se a bomba de baleiro é escasa pode producirse un problema similar. Outro tema para ter en conta para garantir o correcto funcionamento do a máquina de muxido é o cálculo da condución de leite. “Debemos medir o seu pendente e en función desta debemos calcular o seu diámetro mínimo para a produción de leite, lembrando que en calquera momento do muxido e en calquera punto da condución de leite o baleiro non debe caer máis de 2 kpas”, concreta o técnico especializado. Nun control da máquina de muxido tamén hai que medir as fugas das conducións de baleiro e conducións de leite. “De pouco importa ter unha bomba de moito caudal se despois queda polo camiño”, valora Mejuto. Ademais, as fugas desestabilizan o baleiro e todas as normas están encamiñadas a ter baleiro estable na punta da mamila, que é o sitio máis difícil de conseguir. “O baleiro estable só conséguese tendo conducións tanto sen carga como de leite ben dimensionadas, unha reserva suficiente e unha boa regulación do baleiro”, sentencia o experto. Tamén é moi importante o bo funcionamento dos colectores. Hai que medir a entrada de aire, o peche e as fugas. “Se temos unha entrada de aire superior a 12 litros por minuto isto pode facer caer o nivel sen carga en punta da mamila e conseguir un muxido máis lento en prexuízo da saúde da ubre”, detalla o especialista. Para conseguir un muxido rápido e eficiente debe terse un caudal no tubo longo de leite suficientemente alto. “A normativa di que non debe baixar de 65 litros por minuto, pero eu considéroo moi baixo debido a que hai máquinas que chegan a 320 litros por minuto e a maior parte están ao redor de 200 litros por minuto. Cando o caudal é alto aínda que teñamos colectores con consumos un pouco máis altos dos normal poden seguir funcionando ben”, xustifica Mejuto. E para terminar a supervisión da máquina de muxido debe supervisarse o funcionamento dos pulsadores. Tras máis de 30 anos de experiencia como técnico especializado no control de equipos de muxido, Andrés Mejuto tamén incide na importancia de manter informado ó gandeiro sobre todos os defectos detectados na súa máquina.

-Consulta aquí as entregas previas desta serie sobre os equipos de muxido, o seu funcionamento e control:

-Máquina de muxir I

-Máquina de muxir II

-Máquina de muxir III

A mamite segue sendo unha das patoloxías máis frecuentes nas ganderías de vacún de leite e ás veces faino de xeito silencioso, cando se trata de mamite subclínica, posto que cando a enfermidade se presenta deste xeito caracterízase por non ter síntomas visibles nos animais, porén esta mamite deixa tamén consecuencias. Un dos efectos que arrastra a mamite é a diminución do rendemento dos animais en aspectos como a produción e a fertilidade. Un estudo no que participaron investigadores da Universidade de Santiago fixouse na relación entre a mamite subclínica e a taxa de preñez. Ter en conta o reconto celular no leite e os días transcorridos entre a inseminación pode ser determinante para lograr que a vaca preñe. “O estudo buscaba investigar os efectos da mastite subclínica antes e despois da primeira inseminación en vacas de leite de raza Frisoa en Galicia, xa que non se contaba con moita documentación ó respecto”, indican os investigadores no artigo que recolle o traballo.

Os investigadores traballaron cos datos de 80 granxas de Lugo e coa información de máis de 2.000 lactacións

A investigación foi realizada tomando os datos de 80 granxas de vacún de leite situadas todas elas na provincia de Lugo. Ademais, todas eran ganderías con vacas de raza Frisoa. En concreto, no estudo dispuxeron de datos de 2.053 lactacións. As granxas tiñan de media unhas 35 vacas en muxido e en todas elas se facían dúas muxiduras ó día. Ademais, como tódalas vacas estaban incluídas no Programa de Control Leiteiro de Galicia, os investigadores contaban con toda a información referida a mastite subclínica dispoñible. No estudo tamén tiveron a colaboración do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (Ligal).

A incidencia da mamite

O reconto de células somáticas é un dos indicativos da incidencia de mamite subclínica na granxa, así como a baixada de produción de leite. Así, recontos celulares por encima das 200.000 células por mililitro de leite evidencian que o animal ten unha mamite subclínica. Tendo en conta isto, os investigadores decidiron botar man deste reconto celular para avaliar os efectos na fertilidade vinculados á mastite subclínica. “A incidencia da mastite está asociada con efectos negativos no rendemento reprodutivo, así como na taxa de concepción”, explica a investigación. Estudos previos a esta investigación xa tiñan amosado que un incremento do reconto celular antes e despois da inseminación provocaba efectos negativos na fertilidade, aínda que había dificultades para establecer a franxa de tempo que era crítica para a preñez. Así, había estudos que sinalaban como período crítico os 10 días anteriores e os 30 días posteriores á inseminación. Mentres outros apuntan que dende o día 31 ó 45 despois da inseminación os riscos aumentan. Deste xeito, un incremento do reconto celular nos primeiros 90 días de xestación apuntaba que podía haber risco de aborto.

As vacas cun reconto de células somáticas por debaixo de 200.000 por mililitro de leite nos 30 días posteriores á primeira inseminación tiveron maior facilidade para quedar preñadas

Na investigación realizada nas granxas galegas, os datos amosan que o período crítico abrangue os 30 primeiros días despois da inseminación. En base ós recontos celulares puideron determinar que as vacas cun reconto de células somáticas por debaixo de 200.000 por mililitro de leite nos 30 días posteriores á primeira inseminación tiveron maior facilidade para quedar preñadas que aquelas vacas que tiñan un reconto celular máis alto. “Un episodio de incremento do reconto de células somáticas dentro dos 30 días posteriores á inseminación artificial ten un efecto disruptivo na taxa de preñez do animal”, sinala a investigación. Os achados do estudo demostran que a mastite subclínica dentro dos 30 días posteriores á primeira inseminación resulta decisiva e prexudica a posibilidade de preñez da vaca. Mentres, os investigadores non atoparon evidencias de que se produza o mesmo efecto se a mastite subclínica se produce nos 30 días antes de realizar a inseminación. Analíticas de leite.

O control leiteiro, ferramenta para mellorar resultados

En base ás conclusións do estudo, os investigadores recomendan extremar a prevención da mastite subclínica sobre todo despois da primeira inseminación. “ A prevención durante un período crítico de 30 días trala inseminación é importante para maximizar o rendemento produtivo”, explican.

“Os informes do control leiteiro galego poden ser unha vía de información para predicir a fertilidade baseándose nos niveis de recontos celulares”

A relación entre o incremento dos recontos celulares, a mastite e a fertilidade das vacas fai que ferramentas como os informes do control leiteiro se volvan unha ferramenta de utilidade para mellorar os resultados na granxa, ó ofrecer información sobre os recontos celulares de xeito periódico. “Os informes do control leiteiro galego poden ser unha vía de información para predicir a fertilidade baseándose nos niveis de recontos celulares”, detallan. O estudo amosa que tomar medidas para previr a mastite subclínica é un xeito para diminuír as perdas económicas da gandería, debido ós efectos que pode traer sobre a fertilidade das vacas.

A empresa GAV-ALLFEED® SL, dedicada á nutrición animal, á xenética bovina e ao deseño de protocolos sanitarios en base a naturopatía desenvolveu unha serie de produtos específicos para o ubre  que permiten un control na fase de secado da lactación sen cánulas intramamarias, sen secado selectivo, sen tapóns farmacolóxicos e sen período de supresión. 

O modo de emprego consiste en mesturar ambos produtos a razón de 20:1 e aplicar 2 veces ao día, despois do muxido, no ubre afectado, durante entre 3 e 10 días. Non é ncesario o masaxeo do ubre despois da aplicación, xa que os produtos están deseñados para que a súa absorción se realice de maneira lenta e natural. No caso de mastites graves ou nos primeiros muxidos de primeirizas, pódese aplicar uns 3 ou 4 minutos antes do muxido para facilitar o mesmo.  

Os efectos nótanse xa no seguinte muxido, aumentando considerablemente a descarga e baleirado cisternal e alveolar. Coñecemos máis sobre estes tratamentos da man dos seus creadores.

– Que vantaxes achegan este tipo de tratamentos?
– O deseño dos produtos para sanidade do ubre en base a principios activos de naturopatía, investigados e desenvolvidos por GAV- ALLFEED®, teñen unha grande eficacia e permiten unha aplicación cómoda e rendible para o gandeiro.

O tratamento baséase na aplicación rápida e sinxela de GAV- ALLFEED® LACTOMINT SPRAYGEL PLUS mesturado con GAV- ALLFEED® CDDIPP FORTE, de gran efectividade mediante a sinerxia dos principios activos destes 2 produtos, que se aplican de forma rápida e segura, sen contraindicacións, sen períodos de supresión, residuos en leite nin prescricións veterinarias.

A aplicación dos tratamentos non require de período de supresión, evitando perdas económicas ás ganderías

Todo o leite producido durante a aplicación da mestura GAV- ALLFEED® LACTOMINT SPRAYGEL PLUS e GAV- ALLFEED® CDDIPP FORTE, é apta para consumo. É dicir, todo o leite producido non se separa, senón que vai ao tanque de muxido, evitando perdas económicas ás ganderías, ademais de facilitar o manexo durante as tarefas de muxido Iso si, sempre e cando a calidade do leite muxido sexa apta. .

– Son tratamentos externos e, por tanto, menos invasivos tamén para os animais
– Si, as nosas solucións están baseadas na aplicación externa de absorción transdérmica dos produtos GAV- ALLFEED®, evitando os inconvintes das aplicacións intramamarias, sen necesidade de masaxeo, con resultados en moitos casos visibles para o gandeiro en cuestión de minutos.

Mellora a sanidade do ubre individual e de rabaño, lactación a lactación, e a vida útil dos animais da explotación, reducindo a porcentaxe de eliminación

Mellora a sanidade do ubre individual e de rabaño, lactación a lactación, mellora a velocidade de muxido, controla a medición individual e grupal do reconto de células somáticas, mellora as curvas de lactación e mellora a vida útil dos animais presentes na explotación, xa que reduce a porcentaxe de eliminación de animais produtivos do establo por falta de resposta aos problemas mamarios.

– Como se realiza o diagnóstico?
– O desenvolvemento destes protocolos foi o resultado de miles de aplicacións en investigación, obtendo resultados obxectivos grazas a GAV- ALLFEED® MASTIMILK®, lector electrónico de campo do UH (udder health, estado sanitario do ubre), ademais de centos de estudos desenvolvidos con termografía mamaria.

GAV- ALLFEED® MASTIMILK® dá nota obxectiva, fácil e sinxela de interpretar, ao estado sanitario do ubre, desde 3.0 ata 8.0 (50 puntuacións) que identifican paralelamente a saúde do ubre e o reconto de células somáticas.

Isto permitiu desenvolver varios protocolos estándares, independentes de especie, raza, tipo de muxido ou modelo produtivo gandeiro.

– En que consiste o protocolo de secado?
– Aplícase a mestura de GAV- ALLFEED® LACTOMINT SPRAYGEL PLUS e GAV- ALLFEED® CDDIPP, por todo o ubre, de maneira uniforme e homoxénea, despois do muxido, nos 3 últimos muxidos antes do último muxido definitivo.

Ás 24 horas despois do último muxido, repítese a aplicación da mesma mestura, sen muxir e sen pasar os animais pola sala de muxido, para reforzar a reabsorción de maneira natural do leite producido non muxido e reforzando a formación do tapón mucoso da canle do pezón tamén de maneira natural, aumentado a capacidade inmunolóxica da zona.

– Como se realiza o protocolo de postparto?
– Todos os animais paren con certo grao de inflamación, durezas, dor que provoca retención de muxido, atraso do muxido e falta de efectividade da oxitocina, provocando aos poucos muxidos a mastitis calostral, que en moitos casos deriva en cronificación de desordes mamarios. A isto denominámolo mastite calostral.

O protocolo de postparto consiste en evitar todos estes problemas, facilitando o muxido, maior efectividade do efecto oxitocina e restablecendo de maneira natural a fisioloxía propia do ubre. Para iso débese aplicar a mestura GAV-ALLFEED® LACTOMINT SPRAYGEL PLUS e GAV-ALLFEED CDDIPP FORTE, despois do muxido, os 10 primeiros muxidos de postparto, incluíndo os muxidos do costro.

A utilización do test de detección permite coñecer tamén a calidade do costro e decidir se é apto para ser administrado ao tenreiro que acaba de nacer

A utilización de GAV-ALLFEED® MASTIMILK®, permite coñecer o estado da sanidade do ubre no momento do parto e á súa vez, coa mesma lectura, interpretar de maneira obxectiva a calidade calostral, tanto sanitaria como inmunolóxica, e decidir se o costro é apto para ser administrado á tenreira/o recentemente nado. Este protocolo vai permitir iniciar a lactación coa mellor sanidade mamaria posible, obtendo o máximo resultado á capacidade xenética láctica dos seus animais.

Termografía dun ubre con mamite no momento do muxido

– Como actuar en caso de mastite?
– O protocolo de mamite tamén se realiza cos mesmos produtos. A mestura de GAV-ALLFEED® LACTOMINT SPRAYGEL PLUS e GAV-ALLFEED® CDDIPP FORTE, tamén nos permite ser moi rápidos en actuar sobre as mastites subclínicas (avisos de conductivade en salas de muxido automáticas ou robots) ou mastites clínicas detectadas polo persoal da sala de muxido.

Ao primeiro aviso ou síntoma, non dubidar, aplicar inmediatamente a mestura. Canto antes se aplique, antes se liquida con poucas aplicacións de post-muxido. Canto máis se espere, máis comprometida será a resolución do problema.

– GAV- ALLFEED® tamén deseñou outros produtos de axuda para a sanidade do ubre
– Efectivamente. Temos por exemplo GAV-ALLFEED® BALSAMINT. Os principios activos de balsamint, permiten, nun período de 20 a 30 días, realizar un efecto de limpeza interna do ubre, xunto ao uso de GAV-ALLFEED® MASTIMILK®, permitiranos coñecer a capacidade de resposta dun animal problemático no rabaño, e localizar os animais portadores asintomáticos no noso rabaño.

Aplícase pulverizando o produto nun baño de pezóns ao final do muxido, post-dipping. Tamén en determinados casos, pódese utilizar como alternativa válida no postordeño, aos postdipping habituais, xa que tecnicamente está baseado en principios activos máis actuais e avanzados que os habituais.

Contamos tamén con GAV-ALLFEED® INTERMAMARIAM, xel spray con activos cicatrizantes para úlceras e feridas dérmicas do ubre ou zona mamaria, con efectos biolóxicos antibacterianos e funxicida.

Un dos maiores desafíos aos que se enfrontan as gandarías do século XXI é dar solución aos problemas de saúde que presentan os animais sen ter que acudir a tratamentos veterinarios, xa que estes incrementan os custos e empeoran a calidade do produto que chega ao consumidor final.

Ao longo deste artigo ímosche a contar como podes dar resposta a este problema se dirixes unha gandaría bovina.

– Protexerás a saúde das túas vacas durante o período de transición e posparto.

– Reducirás custos en tratamentos veterinarios.

– Mellorarás a calidade do leite do teu gando e o seu valor no mercado.

– Aumentarás a rendibilidade da túa explotación.

O Benestar animal e as enfermidades das vacas

Satisfacer os criterios do benestar animal é un dos retos máis importantes que deben asumir as gandarías actuais. Ademais de que hai que cumprir coas regulacións, está demostrado que criar animais de produción seguindo estes criterios eleva a rendibilidade final do negocio.

A crianza do gando bovino non se escapa a esta consideración e por iso é fundamental garantir que as vacas vivan nas mellores condicións.

É necesario que as proveas do seguinte:

– Unha boa alimentación con alta calidade nutricional.

– Un ambiente confortable e sen factores de tensións.

– Unha boa saúde que preveña ou cure lesións ou enfermidades.

– Unha contorna social que favoreza un comportamento natural.

É sabido que existe unha relación directa entre o benestar co que se cría ao gando e o seu estado de saúde. Esta relación vese comprometida en etapas críticas na vida da vaca como o período de transición ou o de posparto.

Mamite e metrite durante o período de transición e posparto

O período de transición é a etapa da vida das vacas leiteiras ao redor do parto e require dunha especial atención para garantir que se cumpran as condicións xa citadas.

Durante o posparto, a saúde da vaca é vulnerable e vólvese máis propensa a sufrir contaminacións bacterianas. Estas derivan en inflamacións que poden chegar a ameazar a súa vida se non se tratan debidamente. As principais son:

-Mamite: É unha enfermidade infecciosa causada por microorganismos patóxenos. Estes xeran desequilibrios nos mecanismos de defensa naturais do teto e a glándula mamaria da vaca.

Nestes casos, o animal ten unha reacción inmunitaria que aumenta as células somáticas do leite, provocando unha importante caída na produción e un empeoramento na calidade do produto.

-Metrite: É unha enfermidade infecciosa do útero que se desenvolve durante os 21 días posteriores ao parto e que pode provocar que o animal entre en cetose, ademais de desprazamento de abomaso ou outros problemas.

Esta inflamación provoca un empeoramento na produtividade do animal xa que, ao sentirse enferma, a vaca deixa para comer e a produción de leite redúcese. Ademais, aumenta o intervalo entre o parto e a nova fecundación da vaca, así como o número de inseminacións.

Realizar un bo manexo, conseguir unha adecuada hixiene ou manter ao animal libre de tensión non son as únicas misións que tes como gandeiro para previr enfermidades infecciosas como a mamite ou a metrite.

Calquera déficit nutricional durante o período de transición aumenta as posibilidades de que a túa vaca se converta en vítima destas enfermidades. Isto deriva nunha diminución na cantidade e na calidade do leite que produce o animal, así como nun importante incremento nos custos veterinarios que deberás asumir.

Ao tratarse de enfermidades infecciosas, durante moitos anos estes problemas afrontáronse mediante a subministración de antibióticos. Hoxe en día, grazas aos avances tecnolóxicos e á ciencia do quorum sensing, é posible loitar contra estas patoloxías sen necesidade de utilizar estes tratamentos antimicrobianos que afectan á calidade do leite.

Por que Vitalvit mellora a saúde da vaca e a rendibilidade do gandeiro

Como alternativa saudable aos tratamentos antibióticos, Animalvit proponche a utilización de Vitalvit. É un penso complementario mineral de alta calidade, ideal para fortalecer o sistema inmunitario das túas vacas durante o período de transición e posparto.

Vitalvit mellora a saúde xeral da túa vaca e, grazas a que contén un potente axente antiinflamatorio, actúa de maneira rápida contra a mamite sen requirir un período de supresión en leite ou carne.

Este bolo natural é ideal para reducir o reconto de células somáticas sen necesidade de máis tratamentos. Isto incide directamente na calidade do leite e reduce os custos veterinarios que deberás afrontar.

Vitalvit non só cura senón que ten efecto preventivo se se utiliza durante o parto. Tamén mellora a condición da vaca no posparto, aumentando as súas defensas para combater os efectos de posibles metrites.

Máis información sobre como adquirir Vialvit aquí

A veterinaria Marga Penelas, durante a súa intervención nas xornadas técnicas online de Seragro O tratamento da mamite conleva un uso moi importante de antibióticos nas explotacións lácteas, supoñendo en moitos casos máis do 50% do consumo de fármacos das granxas. Pero “os antibióticos non deben ser entendidos como unha ferramenta imprescindible para tratar esta patoloxía, aínda que en ocasións si necesaria”, asegura Margarita Penelas López, veterinaria do servizo de Calidade do Leite de Seragro. Na súa intervención nas Xornadas Técnicas de Vacún de Leite, cunha ponencia titulada Tratamento da mamite, moito máis ca antibióticos, detallou unha serie de aspectos clave nos que incidir nas explotacións para lograr reducir a súa alta dependencia dos antibióticos no tratamento das enfermidades da ubre. “É obvio que o mellor para non ter que tratar con antibióticos é evitar que se estableza a enfermidade no animal e, en caso de ser imprescindible usalos, maximizar sempre as posibilidades de éxito”, defende a veterinaria.

Os antibióticos non deben ser entendidos como unha ferramenta imprescindible para tratar a mamite

Seguen sendo prácticas habituais nas explotacións a utilización de antibióticos en patoloxías que non as requiren, primando moitas veces o tratamento inmediato e obviando a realización de probas diagnósticas que permitan afinar o uso de medicamentos.

Ás veces óptase por aplicar tratamentos inefectivos antes que polo descarte do animal

Noutros casos aplícanse tratamentos inefectivos no canto de optar polo descarte do animal, polo que a técnica de Seragro defende a utilidade da análise estatística á hora de tomar determinadas decisións en relación ao tratamento con antibiótico ou ao descarte, por exemplo, clasificando ás vacas en función do seu reconto de células somáticas individual ou do seu número de lactación. Probas diagnósticas Ademais do reconto celular individual de cada animal, a día de hoxe existen outras ferramentas diagnósticas como o reconto celular diferenciado (porcentaxe de neutrófilos e linfocitos sobre o total de células somáticas), que permite saber en que fase está a infección ou coñecer a evolución da enfermidade ou a súa cronicidade.

O reconto celular diferenciado permítenos sospeitar da enfermidade en vacas a priori sas

“Este tipo de datos a nivel de rabaño, obtidos a través da recompilación realizada por Control Leiteiro, son moi útiles para poder anticiparnos e predicir a aparición da enfermidade antes de que o animal mostre signos dela”, asegura.

As análises PCR en laboratorio son probas eficaces pero caras

Ante a aparición dun caso de mamite, Marga Penelas defende a utilidade dos antibiogramas, xa que considera “de vital importancia” realizar a identificación do xerme causante do problema e coñecer o panel de antibióticos para os que este é sensible ou resistente “para non tratar a cegas e utilizar a terapia antibiótica máis adecuada en cada caso, evitando a reaparición da enfermidade (recidivas) e mellorando amplamente os índices de curación do rabaño”.

Os test de cultivo son aptos para ser realizados por persoal non facultativo e non eximen da utilización doutro tipo de probas diagnósticas

Ademais dos antibiogramas, que permiten lograr un maior éxito no primeiro tratamento e unha redución de custo no uso de antibióticos, pódense realizar tamén test de cultivo nas explotacións, que ofrecen resultados rápidos (en aproximadamente 12 horas) e permiten tamén tomar decisións rápidas, sobre todo en casos graves, antes da chegada de resultados do antibiograma. Medidas de prevención “Medidas de prevención e conceptos como limpeza, adecuado mantemento dos equipos de muxido, predipping, selaxe, hixiene de camas e tratamento de vacas enfermas interiorizáronse rapidamente entre os gandeiros, permitindo alcanzar nos últimos anos uns estándares de calidade do leite impensables non fai moito, cunha redución moi notable das mamites clínicas e un descenso nos recontos de células somáticas”, lembra.

Non podemos abordar a mamite con éxito se non entendemos que a vaca funciona como un conxunto de sistemas interconectados e que o establo e o manexo son os que proporcionan equilibrio á vaca

“Non podemos abordar a mamite con éxito se non entendemos que a vaca funciona como un conxunto de sistemas interconectados, e que a vaca, como ser vivo, está interconectada tamén co medio, é dicir, a nosa vaca sería coma unha orquestra na que todos os instrumentos deben estar afinados e tocar ao unísono para que soe a melodía pero será necesario ademais contar cun auditorio cunha boa sonoridade, no noso caso, un establo cómodo e confortable, así como un bo director de orquestra, que sería o gandeiro”, compara.

O establecemento da enfermidade non vai depender soamente de que xermes ou que carga destes haxa no medio

O establecemento da enfermidade non vai depender soamente de que xermes ou que carga destes haxa no medio, xa que o sistema inmunitario da vaca non funciona igual durante toda a lactación; debemos incrementar a habilidade natural da vaca para resistir ás infeccións. Para iso, ademais de medidas preventivas en materia de manexo, alimentación e muxido, existen vacinas contra determinados xermes patógenos causantes de mamite. “Están incluídas no Plan Nacional para a Redución do Uso de Antibióticos e demostraron grande eficacia ante a formación de biofilm”, asegura Marga. Outras ferramentas preventivas para a mellora da inmunidade do rabaño teñen tamén efectos positivos para evitar a aparición de mamites, como o uso de inmunomoduladores, as vacinas contra enfermidades respiratorias e clostridium ou a administración de citoquinas en preparto. Barreiras anatómicas e defensas invisibles As estratexias orientadas a mellorar o sistema inmune da glándula mamaria durante os períodos de inmunodepresión teñen un gran impacto na capacidade da vaca para resistir á infección. A ubre conta con defensas anatómicas, como é o caso do esfínter do teto, que como músculo pecha o paso aos microorganismos externos; a queratina que impregna a canle do teto, que contén ácidos graxos e proteínas que atraen electrostaticamente ás bacterias; ou a pel, que é unha barreira física que é necesario que teña un contido acuoso.

A queratina que hai no teto contén ácidos graxos e proteínas que atraen electrostáticamente ás bacterias, por iso é tan importante tirar os primeiros chorros

A maiores, no ubre hai unha serie de “defensas invisibles”, mecanismos inmunolóxicos como os neutrófilos e os macrófagos, que fagocitan xermes; ou os linfocitos, que fabrican anticorpos. Son fundamentais tamén as citoquinas, involucradas na resposta inflamatoria. “Pero estas defensas non sempre funcionan igual”, explica Marga. No periparto, por exemplo, a actividade de neutrófilos e macrófagos vese reducida, especialmente fronte a xermes como as queriquia coli. Durante a mamite, ademais, o pH da glándula mamaria cae, así como os niveis de glucosa e osíxeno, reducíndose a actividade defensiva destas células. Rutinas de muxido O teto constitúe a primeira liña de defensa da vaca contra os xermes patógenos, por iso as rutinas de muxido son importantes para manter a integridade do teto e unha correcta estrutura do ubre. “Observamos no campo un claro descoñecemento da fisionomía da vaca e das labores do muxido, unha tarefa abandonada polo avance tecnolóxico e pola introdución cada vez máis frecuente nas explotacións dunha man de obra eventual e ás veces pouco profesionalizada para a realización destas tarefas”, alerta Marga.

Prímase case sempre máis a limpeza e desinfección do ubre ca estimulación, polo que non se conseguen fluxos elevados de leite ao comezo do muxido, algo que reduciría claramente os casos de mamite

“Prímase a rapidez de muxido fronte á calidade do mesmo e case sempre se valora máis a limpeza e desinfección do ubre ca estimulación, polo que non se conseguen fluxos elevados de leite ao comezo do muxido, o que serviría para reducir claramente os casos de mamite”, advirte a veterinaria de Seragro. A nivel de instalacións, o aumento no número de cabezas na maioría de explotacións non comportou, en moitos casos, a modernización dos sistemas de muxido, atopándonos con salas de espera e salas de muxido pequenas para o número de animais a muxir, ou ampliacións nos puntos de muxido sen ampliar os condutos de transporte posterior do leite ao tanque, ou mesmo sistemas de muxido robotizado estándar que non se adaptan a as características dos establos nos que están, exemplifica.

En muxido robotizado, fluxos de leite por baixo de 2 kg/minuto en máis do 50% do rabaño é un síntoma de risco de mamite

Por iso, asegura, “a observación, a toma de datos e a medición de parámetros, é dicir, a asistencia ao muxido por parte dos técnicos veterinarios, é imprescindible para anticiparnos á aparición da enfermidade”. Saúde global do rabaño e enfermidades concomitantes “É de vital importancia á hora de predicir a incidencia de mamite nun rabaño, coñecer o estado de saúde xeral e a incidencia de enfermidades infecciosas concomitantes (de tipo respiratorio, clostridiosis, etc), isto é, se hai algún proceso patolóxico, xa sexa infeccioso ou metabólico, que comprometa o sistema inmunolóxico do animal e que fará ineficiente a resposta ao tratamento antibiótico”, argumenta Marga.

Brotes de pneumonía, acedose ruminal ou disentería de inverno agravarán cadros posteriores de mamites ou provocarán a súa aparición

A cetoses e a aparición de mamite están intimamente relacionadas, xa que en niveis elevados de BHB (un dos compoñentes que se producen na fabricación de glucosa a partir das graxas de mobilización) os neutrófilos perden actividade fagocítica de xermes no ubre, especialmente en presenza de E. coli. Por iso, estímase que a cetose clínica durante o postparto duplica o risco de padecer mamite na lactación. As vacas que sofren hipocalcemia clínica ou subclínica tralo parto son tamén moito máis propensas a ter mamite, xa que as células de defensa do ubre son ineficaces ante niveis moi baixos de calcio plasmático.

A aparición de cetose clínica durante o postparto duplica o risco de padecer mamite na lactación

Dentro da saúde xeral do rabaño e a súa incidencia coa mamite haberá que ter en conta tamén a eficiencia reprodutiva da explotación, xa que os días en leite elevados correlaciónanse con alteracións na estrutura do ubre e, polo tanto, coa perda de capacidade de resposta aos antibióticos. Confort e estrés por calor O manexo do rabaño e a súa confortabilidade tamén teñen incidencia directa na aparición de mamite. En situacións de estrés por calor, por exemplo, a vaca tenta disipala enviando maior cantidade de sangue cara ás súas extremidades e producíndose desta forma un menor fluxo sanguíneo cara o ubre, diminuíndo, por tanto, a quimiotaxis (a capacidade da vaca de enviar células de defensa cara o ubre a través do sangue para axudar ás células de defensa residentes), de maneira que diante dun eventual risco de mamite a capacidade de resposta inmunitaria do animal será menor.

O estrés térmico ten incidencia directa na aparición de mamite e no agravamento da enfermidade

A tensión por calor provoca ademais unha elevada cantidade de cortisol en soro e unha perda de bicarbonato a través da salivación debido ao xadeo, entrando en risco inminente de acedose, que ten unha incidencia directa na aparición de mamite clínica. O menor consumo de alimentos e a menor rumia debido á tensión térmica ten tamén unha consecuencia directa na aparición e agravamento das mamite. Alimentación e calidade das ensilaxes Outro dos puntos críticos é a alimentación: calidade das ensilaxes, manexo da fronte, uniformidade da mestura unifeed, arimado de comida, quecemento da ración. etc. “Existe un descoñecemento moi grande entre os gandeiros sobre o impacto da calidade microbiolóxica da alimentación e as ensilaxes na mamite e a calidade do leite”, asegura a técnica de Seragro.

Existe un descoñecemento moi grande entre os gandeiros sobre o impacto da calidade microbiológica da alimentación e as ensilaxes na mamite e a calidade do leite

Por iso, afirma Marga Penelas, as análises fermentativas achegarannos información moi útil da presenza de ácido butírico nas ensilaxes de herba, de cuxa presenza elevada podemos deducir a presenza de aminas bióxenas, que son tóxicas e están directamente implicadas na aparición de distintas patoloxías no rabaño, entre elas a mamite e que tamén achegan sabores e cheiros desagradables á ensilaxe diminuíndo o seu consumo. Estabilidade nas tarefas A organización do traballo na gandería e as dificultades para estabilizar ao persoal contratado tamén teñen incidencia nunha maior ou menor prevalencia de mamite. Máis aló do nivel de especialización do persoal nas tarefas de muxido, a variación de hábitos ou rutinas por cambios a nivel de man de obra (xa sexa pola marcha de traballadores ou por rotacións, descansos, etc) teñen normalmente unha correlación directa coa aparición de casos de mamite.

Ás veces en épocas de sementeira e maior carga de traballo na explotación temos picos de enfermidade por desatención

"Ás veces en épocas de sementeira e maior carga de traballo na explotación temos picos de enfermidade por desatención de protocolos de muxido, menor vixiancia do gando ou seguimento deficiente dos tratamentos", recoñece a veterinaria de Seragro.

"Os antibióticos de secado teñen os días contados"

O próximo mes de xaneiro entra en vigor a nova normativa sobre uso de antibióticos que permitirá a súa utilización con carácter moito máis restritivo. Iso obrigará ás explotacións lácteas a variar determinadas prácticas hoxe habituais en moitas delas, como o tratamento xeneralizado con antibióticos no secado. Neste escenario, a prevención gañará importancia, así como o coñecemento individualizado do nivel sanitario dos animais mediante un seguimento moito máis pormenorizado do seu historial clínico e a súa folla de tratamentos para a toma de decisións chave en relación ao risco de aparición da enfermidade, medicamentos a utilizar ou descarte.

Pódese aplicar un secado selectivo sen antibióticos en vacas de alta produción, ese non é un factor condicionante

A informatización dos datos analíticos cruzados de alimentación e saúde podal e reprodutiva da explotación permitirá ademais establecer puntos de corte para unha terapia selectiva de secado onde o uso de antibióticos sexa mínimo. “Os antibióticos de secado teñen os días contados e aquí é onde entra en xogo a terapia selectiva de secado”, asegura Marga Penelas. A este respecto, asegura que non existen condicionantes a nivel de produción da vaca para poder aplicar un secado selectivo sen antibióticos, que consiste na redución de alimentación para provocar unha baixada de produción de leite do animal, a aplicación dun selador intramamario e extremar as condicións de hixiene.

A mastite é un cambio inflamatorio da glándula mamaria que unido a cambios físicos, químicos e microbiolóxicos, caracterízase por un incremento en células somáticas e por cambios patolóxicos no tecido mamario. Este proceso comeza como resultado da penetración de bacterias patóxenas a través da canle do teto cara ao interior da glándula, producindo infección dos condutos e tecido secretorio.

A mastite clasificouse de diversas formas, considerando numerosos factores, tales como: duración do proceso, aparencia clínica e etioloxía, curso, severidade e diseminación da enfermidade. Tendo en conta os diversos significados aplicados a este termo, a clasificación máis xeneralizada realízase de acordo co grao de inflamación segundo o curso ou severidade.

A mastite subclínica é sutil e difícil de corrixir. A vaca parece saudable, o ubre non mostra ningún signo de inflamación e o leite parece normal, sen que se aprecien cambios organolépticos no mesmo. Neste caso, a dor e a inflamación non se detectan observando o ubre. O número de células somáticas no leite, indicativo da resposta inflamatoria , atópase elevado, do mesmo xeito que o número de bacterias, o que vai acompañado dunha diminución do nivel de produción da secreción láctea, así como da alteración da composición do devandito produto.

Este constitúe o tipo de mastite máis importante porque é máis común que a mastite clínica, normalmente precédea e comunmente é de longa duración. É difícil de detectar, reduce drasticamente a produción de leite, afecta adversamente á calidade do leite e pode servir como un reservorio para infectar a outros animais no rabaño leiteiro. Ademais, o uso de antibióticos na súa resolución é unha estratexia que non se realiza nunca pois habería que retirar o leite os días necesarios do período de retirada de cada quimioterápico, ademais de ser difícil de xustificar desde o punto de vista legal e socio-económico.

Medidas a adoptar:

-En explotacións que conten con control leiteiro, utilizar o informe mensual de vacas cun Reconto de Células Somáticas (RCS) superior a 200 (x 1000). Facer labor de “sesgo” tratando de eliminar vacas da lista, que sabemos positivamente que o seu elevado RCS non provén dun status mamario (Ex.: Dermatite interpodal, metrite crónica, acidose metabólica, e en xeral calquera afección sistémica non relacionada cos tetos etc..).

-Tamén de forma sistemática deberíanse de tratar as xovencas primerizas, unha semana antes do primeiro parto. O obxectivo, é evitar que o animal pase a fase clínica, evitando as perdas subseguintes a unha mastite clínica repetida no tempo. Estes animais, xa en control leiteiro, pasan a ser vixiados como o resto do rabaño.

-En calquera caso, debe ser tratado todo animal sospeitoso, a xuízo do veterinario clínico ou do propietario da explotación, de poder estar nunha fase subclínica de afección mamaria.

Un exemplo práctico:

A nivel práctico, presentamos un caso de control de mamite subclínica en Galicia, baseado en control inicial de células somáticas.

Na explotación de D. Marcos António Torres Mourelle, sita en Cabana de Bergantiños, cunhas 100 vacas en muxido, e 180 animais en total, indícaselle ao gandeiro que no momento do secado non utilice ningún tipo de antibióticos, e soamente proceda ao tratamento tópico dos tetos cun sellador a baseo de iodo. Tras o protocolo, recóllense mostras de leite ás vacas unha vez paridas, e lévaselles a cabo o control leiteiro, resultando os valores en células somáticas que se indican no cadro nº 1. Como se pode observar, hai animais desde 400.000 células somáticas até máis de oito millóns, sen que se poidan observar outros síntomas a nivel clínico na explotación.

Vistos estes resultados, decídese aplicar un bolo “Prevent Bolus Mamitis”, a cada vaca, continuando co manexo convencional de recollida de leite diario.

28 días despois, vólvese realizar unha analítica de células somáticas nos mesmos animais, e pódese observar a evolución dos mesmos no cadro nº 2, onde podemos constatar a redución das células somáticas en 18 dos 21 animais tratados (85,7 % do total), tendo este tres animais outras patoloxías ademais de problemas nos ubres.

As porcentaxes de redución do número de células somáticas oscila entre o 0,25 %, e o 94,63 %, estando 12 dos 21 animais tratados por baixo dos límites marcados pola central de recollida como normais.

Segundo o encargado da explotación, esta redución supuxo un aumento duns 500 litros de leite ao día, que supón unha diferenza de máis de 15.000 litros ao mes, que non tivo que tirar, e por tanto un incremento nos ingresos moi considerable.

Conclusión:

O uso de “Prevent Bolus Mastitis” en animais con alta cantidade de células somáticas procedentes de inflamacións no ubre, reduce considerablemente a cantidade de células en leite, permitindo ao gandeiro entrar en límites normais, sen necesidade de refugar o leite producido durante o período de tratamento dos animais.

Máis información:

abelardo.lopez@tervalis.com
Tlef:  610 240 387

Servizo Veterinario Adibio – Fertinagro

A Confederación de Asociacións de Frisoa Española (Conafe) e a Asociación Nacional de Especialistas en Medicamento Bovino de España (Anembe) acaban de presentar unha nova plataforma para o cálculo de índices de calidade do leite. Trátase dun servidor web, LecheIQ, dispoñible tanto para gandeiros socios como para profesionais do sector, no que estiveron traballando nos últimos anos e que emprega os datos do control leiteiro das explotacións.

A presentación da nova plataforma de índice de calidade de leite reuniu de forma virtual a preto de 100 profesionais do sector

A ferramenta aspira a ser unha forma para unificar criterios entre profesionais e a vía para ofrecer datos tanto por autonomías como a nivel estatal, de maneira que se poidan establecer comparativas con outras rexións ou países. As dúas asociacións organizaron un webinar en días pasados para ofrecer todos os detalles do novo servidor web. A cita conectou de forma virtual a preto de 100 profesionais tanto gandeiros como veterinarios e técnicos do control leiteiro.

Selección de datos

A creación da plataforma online procura proporcionar un método común para a análise de datos das gandarías, un sistema que permita unificar os índices utilizados por todo o sector. "A maioría de veterinarios dedicados á calidade do leite e as asociacións de control leiteiro traballamos con índices técnicos a partir dos datos individuais de reconto de células somáticas, pero botabamos en falta unha serie de datos expresados nunha linguaxe común para veterinarios, gandeiros e técnicos de control leiteiro", apuntou o veterinario Xabier Bermúdez, da vocalía de calidade de leite de Anembe durante o encontro dixital. Tras esta petición realizada desde Anembe para lograr unha linguaxe común, en Conafe xestouse a plataforma, co obxectivo de poder agrupar os datos de control leiteiro en base ás propostas epidemiolóxicas expostas desde Anembe. Así, o novo servidor web ofrece información para o traballo diario tanto dos veterinarios e técnicos como dos gandeiros. Trátase dunha ferramenta que permite ver datos históricos e tendencias, ademais de comparar as granxas respecto da súa contorna. A plataforma permite consultar entre outros, as gráficas coas tendencias en reconto de células somáticas ou os informes sobre infeccións intramamarias, xestión reprodutiva ou o resumo de índices de calidade de leite. Un dos gráficos que proporciona a plataforma, neste caso sobre os días en lactación.

Principais índices de calidade de leite

Á hora de seleccionar os datos necesarios para fixar os índices de calidade que achegaría a plataforma, desde Anembe tiñan claro que tampouco sería adecuado tentar abarcar todos os datos, senón que era necesario priorizar. "Queriamos contar con tantos datos índices como sexa necesario e tan poucos como sexa posible", recoñece o veterinario Xabier Bermúdez. O sistema proporciona gráficas cos recontos celulares e inclúense 14 índices de calidades que se establecen en 3 grupos: último control leiteiro, comparación de dous controis consecutivos e análises da saúde de ubre durante o secado.

Establecen tres grupos de índices de control do leite: o último control leiteiro, os controis consecutivos e a análise do período seco

No grupo do último control leiteiro inclúense datos como a porcentaxe de animais sans no período fixado, é dicir, aquelas vacas cun reconto celular por baixo das 200.000 células somáticas. Tamén figuran as vacas primeirizas con menos de 100.000 células somáticas, así como a media de reconto celular da gandaría e a media de Lineal Score (LS), un índice que permite ter unha aproximación máis acertada da situación real da granxa. "O Lineal Score é unha transposición logarítmica do reconto de células somáticas que permite amortecer o desfasamento que se produce en rabaños pequenos e eliminar a pequena distorsión que pode darse só coa media do reconto celular", detalla Bermúdez. Un exemplo de dúas ganderías de como o Lineal Score (LS) serve para dar unha mellor imaxe da situación real da granxa en canto ó seu reconto celular. Outro dos grupos establecidos é o de comparativa de 2 controis, onde se analizan outros 4 índices que permiten establecer esta comparación. Así, figura o índice de risco de nova infección, o índice de probabilidade de curación, que se obtén da diferenza entre os animais que inicialmente contaban cun reconto celular superior a 200.000 células somáticas e aquelas vacas que na actualidade xa baixan desas cifras. Tamén se inclúe un índice que ofrece a porcentaxe de animais cun reconto celular por debaixo das 200.000 células somáticas en ámbolos dous controis e un índice que mostra a porcentaxe de vacas crónicas, obtido con en base a aqueles exemplares cun reconto superior ás 200.000 células somáticas en ámbolos dous controis. Tamén crearon un grupo de índices centrado na análise do período seco, máis amplo que os anteriores e no que figuran índices de risco de nova infección durante o secado, así como de curación neste período ou a probabilidade de curación corrixido, é dicir probabilidade de infección durante o secado. Tamén se inclúen neste grupo índices do primeiro control posparto, con controis sobre as primeiras crías daqueles animais con menos de 100.000 células somáticas ou de vacas adultas cun reconto celular por baixo das 200.000. Ademais, neste grupo atópase un índice elaborado a base da porcentaxe de vacas cun reconto celular igual ou superior a 200.000 células no momento do secado. Un dos índices de calidade de leite que ofrece a plataforma. Á marxe destes índices, tal e como sinalou o tamén veterinario e membro da vocalía de calidade de leite de Anembe Oriol Franquesa trátase dunha "plataforma viva" na que se poden engadir ou quitar índices segundo vaian resultando de interese.

Datos estatais e por autonomías

A creación desta plataforma atende tamén a demanda dos profesionais de coñecer a situación a nivel estatal ou por autonomías. "Como asociación nacional botabamos de menos ter datos globais, tanto de comunidades autónomas como de país, máis aínda cando todos tiñamos unha base común como é o control leiteiro", valora Bermúdez.

"Grazas a esta plataforma imos ter unha idea da situación das gandarías en España e en cada comunidade": Oriol Franquesa, veterinario membro de Anembe

Nas gráficas tamén se pode contextualizar a situación da granxa con respecto dos datos da comunidade autónoma ou dos manexados por Conafe. A plataforma proporciona ás granxas a capacidade de compararse coa súa contorna. De feito, tal e como sinalou Oriol Franquesa na súa intervención, o servidor proporciona gráficos moi visuais, que empregan uns sistemas de luces de semáforo, para contextualizar os datos con respecto á situación da comunidade autónoma. Desta forma, os valores en vermello indican que se atopa entre o 25% de granxas con peores resultados da rexión e o verde que se atopa entre o 25% de gandarías cos mellores. "Imos ter unha idea da situación en España e en cada comunidade", destaca Franquesa.

A incorporación de datos

O acceso á plataforma e aos datos é restrinxido aos gandeiros e aos técnicos autorizados por estes. Mentres que para os gandeiros membros de Conafe o alta e acceso ao servidor tramítase de forma automática, os técnicos do control leiteiro deberán solicitalo enviando un email cos seus datos a conafe@conafe.com. Para o cálculo dos distintos índices, Conafe botou man dos datos remitidos polas asociacións e organismos de control leiteiro. Nacho Almoguera, do Departamento TIC de Conafe explicou que con 40 anos de experiencia, Conafe dispón dunha base de datos con información de 3.500.000 de animais en control leiteiro e máis de 10.000.000 de lactacións, grazas ao cal puideron crear uns Índices de Calidade de Leite con información desde o ano 2000 en adiante. O novo servidor tamén permite unha maior actualización dos datos procedentes das asociacións. "Antes de comezar con este servizo os envíos realizábanse cada 2 meses e agora temos asociacións que nos están facilitando os datos cada semana e o resto unha vez ao mes", detalla Almoguera.

Desenvolveron unha base de datos sobre mamite, que pode contribuir á xestión dos secados selectivos.

O control da mastite, clave na granxa

A nova plataforma contempla ademais unha nova base de datos sobre diagnóstico de mamite, que se materializou xa en 2012 coa firma dun acordo coa cooperativa galega Seragro. "Os rexistros de casos clínicos de mastite permiten tomar decisións claves. A análise combinada dos rexistros de mastite clínica e os recontos individuais de células somáticas das vacas poden revelar que patróns de infección son máis importantes nun rabaño nun momento determinado", explicou Noureddine Charfeddine, xenetista do Departamento Técnico de Conafe. Ademais, dispor desta información tamén pode ser moi útil para os programas de secado selectivo e permite seleccionar directamente aqueles animais que transmiten menor incidencia de mamite.

Contar cunha base de datos sobre mamite axuda a tomar decisións na gandaría como o secado selectivo ou seleccionar animais con menor incidencia da patoloxía

Actualmente esta base de datos sobre mamite clínica e subclínica recompila datos de 80.000 diagnósticos, 45.071 lactacións e 34.428 vacas e o obxectivo de Conafe é poder presentar con esta información sobre mamite, os mesmos informes e gráficas dispoñibles xa sobre reconto celular. Galicia acumula 63.208 diagnósticos e é unha das comunidades con rexistros desde 2013, cando contaron con 8.951 diagnósticos. En 2020 contabilizáronse nesta base de datos 7.127 avaliacións galegas sobre mamites. Desde 2016, data na que se inicia o proxecto I-SA (Índices de Saúde Animal) de Conafe, con datos de diferentes patoloxías, sumáronse outros proxectos como o de Africor-Lugo coa empresa Elanco para a recollida de patoloxías a través do control leiteiro e o da Asociación Frisoa de Madrid (Afridema) de 2018, para recollida de datos de saúde animal.

O secado en vacún de leite en produción é un proceso habitual, pero que adoita supor certa incomodidade para as vacas e que pode desencadear tamén en problemas para a gandería, xa que se incrementa o risco de mastites. Por iso, é fundamental realizar un secado con garantías para proporcionar un mellor benestar ó animal e reducir riscos.

“É importante tratar de entender o secado dende o punto de vista da vaca”

“É importante tratar de entender o secado dende o punto de vista da vaca, posto que iso daranos as claves para facérllelo máis levadeiro”, indica Susana Astiz Blanco, científica titular no Departamento de Reprodución Animal do Instituto Nacional de Investigación e Tecnoloxía Agraria e Alimentaria (INIA) en Madrid e presidenta do Colexio Europeo de Medicina Bovina (ECBHM). A parte da incomodidade que poida supor o propio proceso para o animal, un dos motivos polos que o secado resulta molesto para as vacas é porque adoita romper a rutina, a previsión e a tranquilidade que teñen as vacas no seu día a día na gandería. As estratexias de secado acostuman provocar cambios nos hábitos da vaca que moitas veces causan frustración ou fame. “As vacas son animais ós que as alteracións nas súas previsións lles inducen estrés”, explica a experta.

A importancia do secado

Pese a que supoña cambios para a vaca, a especialista reivindica a importancia que ten o secado na granxa e para o animal. Un dos principais motivos polo que é vital levar a cabo esta práctica é porque axuda a preparar o animal para o próximo parto. “O secado é necesario para a rexeneración do ubre para a seguinte lactación e a para a produción de calostro”, apunta Astiz. O secado deixa tamén outros beneficios para o animal e que repercuten no seu benestar ademais de ser unha medida preventiva e que aforra custos á gandería, ó contar con animais máis sans. Un deses beneficios é o crecemento do pezuño, que segundo apuntan distintas investigacións, adoita medrar entre 4-5 milímetros por mes durante o secado, chegando a contar cun casco de 10-12 milímetros. “En 60 días, o novo pezuño montouse”, concreta a especialista.

Os secado propicia a recuperación do ubre, a produción de calostro á par de mellorar os pezuños e o rume da vaca

Outra das vantaxes que proporciona o secado son as melloras que causa na fisioloxía rumial da vaca, ó cesar o estrés produtivo e os requerimentos enerxéticos tan elevados.

Cambios asociados ó secado

Ó mesmo tempo que o secado é unha práctica necesaria provoca cambios na rutina da vaca, que lle causan certa incomodidade. As propias pautas do secado, coa restrición do muxido, motiva unha gran acumulación de leite no ubre, que ocasiona malestar no animal, e se esta é moi grave, mesmo dor. "O incremento da produción nos últimos anos fixo que este factor sexa un dos máis estresantes no secado das nosas vacas. Na actualidade, o secado realízase cando aínda se produce moito leite”, explica Astiz. Así, se botamos a vista atrás, comprobamos que, a medidos dos anos 70, o secado facíase cando a vaca se situaba nunha produción media de arredor de 10 quilos por día, cando se atopaba nos 300 días en muxido. Hoxe en día, se o secado se fai nese mesmo punto da fase de produción, as vacas adoitan atoparse pouco por debaixo dos 30 quilos de leite ó día, logo de acadar unha produción media no pico, próxima ós 45 quilos por día, segundo os datos manexados pola experta e que fan referencia ó ano 2012. Para situarnos en valores inferiores ós 10 quilos de leite ó día habería que agardar ós 700 días en produción. Evolución da produción nas granxas de leite. A acumulación dunha importante cantidade de leite no ubre provoca que a vaca queira ir muxirse constantemente. En ganderías con robot de muxido tense observado que as vacas permanecen á porta do robot ata 3 horas, unha vez que se comezou coas pautas de secado e se deixou de muxilas.

Síntomas da incomodidade das vacas co secado

Nesta fase, hai varios indicadores da dor no animal resultante da acumulación de leito no ubre, que é preciso ter en conta polo gandeiro para poder aliviar á vaca é, o mesmo tempo, atallar o seu malestar antes de que se produzan danos maiores no seu benestar. O inchazón do ubre é un dos primeiros indicadores de que o animal ten dor. Tamén os cambios de conduta de repouso ou o feito de se lamba os flancos. A redución de inxesta de materia seca, dos desprazamentos ou da interacción con outros animais son síntomas de que o animal está a ter dor. É preciso saber identificar o grao de molestia que o secado lle está a producir á vaca para así valorar as medidas a tomar. Avaliar a reacción que se produce á palpación pode ser fundamental para determinar se o secado non lle está a producir reacción ou se, pola contra, está a ter unha resposta severa. Reacción á palpación do ubre durante o secado. No proceso de secado, é habitual que tamén se modifique a alimentación e mesmo o acceso á auga das vacas, o que provoca cambios que se suman á incomodidade que o animal sente polo procedemento. A calidade da dieta inflúe directamente no promedio de vocalizacións emitidas polas vacas. Así, as vacas alimentadas a base de palla emiten arredor dun 60% máis vocalizacións que as alimentadas con silo de herba.

“As vacas sofren estrés social cando se reagrupan e cando se lle cambian as rutinas”

Ademais, é habitual que estas vacas pasen a un novo lote, o das vacas secas, onde se atopa con outros animais diferentes ós que habitualmente se relacionan. “As vacas sofren estrés social cando se reagrupan e cando se lle cambian as rutinas”, explica a experta. O feito de variar o seu día a día, ó eliminar o muxido e variar a dieta ou o espazo e a compañía, supón estrés para o animal. “As vacas son animais sociais e xerárquicas, coñecen ós seus conxéneres, polo que ese cambio de ubicación tamén lles afecta”, concreta. O secado é un dos momentos de maior risco para as infeccións intramamarias ó producirse a conxestión do ubre. Así, se o secado se realiza cunha alta produción de leite, ademais dos inconvenientes xa descritos, pode ocasionar que o animal teña dor, se produzan atrasos na baixada no tapón de queratina ou comece a pingar o leite, que habitualmente deriva nunha infección intramamaria. Tasa de infección intramamaria no proceso de secado e durante a lactación. Por otro lado, “hai que ter en conta ademais, que o secado prodúcese cando a vaca está xa próxima ó parto co que iso supón para o animal”, recorda a especialista. É un animal en estado de xestación moi avanzado, polo que, por exemplo a sua sensibilidade ó estrés por calor é especialmente acusado.

Claves para lograr un bo secado

“O máis importante á hora de afrontar o secado é ter moi presente as accións que incomodan á vaca, porque pode sufrir moito”, indica Astiz. A experta apunta algunhas claves a ter en conta á hora de realizar o secado, que poden mellorar o benestar do animal neste procedemento: 1. Facer un manexo tranquilo, rutinario e delicado. 2. Minimizar os cambios e coidar o efecto que estes teñen nas vacas. “É moi necesario tentar enseguida que a vaca teña novas rutinas e que se adapte a elas con facilidade para reducir o estres que estas modificacións lle provocan”, indica a experta. 3. É preciso reducir o nivel produtivo do ubre antes de comezar co secado, polo que é recomendable empregar estratexias que axuden a esta diminución. Para conseguir que descenda a produción de leite débense evitar prácticas como a redución drástica de alimento ou de auga. 4. Resulta positivo para o animal levar a cabo reagrupamentos, se é posible en subgrupos con aquelas vacas que xa conviva habitualmente para que noten o cambio o menos posible. 5. Ás veces aprovéitase o secado para levar a cabo outros controis para o animal. Porén, a experta recomenda evitar engadir máis prácticas estresantes ó momento do secado. 6. A hixiene debe ser aínda máis estrita nos patios de secado, posto que é un dos momentos de maior risco para infeccións mamarias coma a mastite. 7. Cómpre coidar a hixiene no derradeiro muxido antes de comezar co secado e aplicar seladores. 8. Ó igual que a experta desaconsella restrinxir o acceso á auga tamén é fundamental controlar o estrés por calor, xa que estas variacións poden ter consecuencias tanto para a vaca como para a cría nos meses posteriores.

Nos últimos 25 anos, os países nórdicos (Suecia, Noruega, Finlandia, Dinamarca e Islandia) conseguiron reducir a incidencia da mamite nun 70% incidindo na prevención e o manexo dos seus rabaños. Así, conseguiron unha produción máis eficiente e superior, a pesar da redución no número de gandarías e cabezas de gando que se produciu nestes anos.

"A clave é reducir a taxa de novas infeccións e incrementar as curacións, a base dun bo manexo e inmunidade do rabaño"

Frear a incidencia dunha das infeccións máis importantes para o vacún de leite como son as mamites clínicas tamén lles permitiu reducir a cantidade de antibióticos. "A clave é reducir a taxa de novas infeccións e incrementar a taxa de curacións", explica o veterinario Olav Osteras, que traballa como consultor de Tine S.A., a maior cooperativa de produtos lácteos en Noruega. O experto participou recentemente nas IX Xornadas Técnicas de Vacún de Leite organizadas por Servet Talavera, unha firma especializada no control integral de mastite e a calidade de leite e cuxo director técnico é Luís Miguel Jiménez. Para conseguir reducir os novos casos de mastite e incrementar as curacións Olav Osteras remite a unha receita baseada nun bo manexo e lograr unha boa inmunidade no rabaño. Gandeiros e veterinarios desempeñaron un papel fundamental para reducir os casos nestes países.

Cambio de criterio

Un dos países nos que se detectou unha redución significativa dos casos de mamite clínica foi Noruega, cunha diminución que case alcanza o 70%, aínda que a tendencia foi similar, aínda que con flutuacións, no resto de países. Ao analizar a evolución da enfermidade, Osteras detecta que foi determinante o cambio de aptitude no tratamento para reducir a incidencia e á vez o uso de antibióticos. A comezos dos anos 90, a gran presión da sociedade sobre o uso de antibióticos no sector primario fai repensar os tratamentos. No caso de Noruega, os esforzos centráronse primeiro na industria do salmón, que empregaba nas súas factorías ao redor de 42 toneladas de antibióticos ao ano en 1992. En 3 anos conseguiron que esa cifra pasase a 1 tonelada ao ano e na actualidade sitúase en 0,5 tonelada.

Comezaron a tratar con antibiótico só os casos que tivesen infección

Tra-lo salmón, as presións centráronse no sector gandeiro que a comezos dos 90 empregaba ao redor de 9 toneladas ao ano. “Comezou a concienciarse tanto a gandeiros como veterinarios de tratar con antibiótico só aquelas vacas que realmente tivesen infección, xa que o resto non necesitan tratamento”, concreta o veterinario. Ademais, os veterinarios comezaron a informar de todos os tratamentos para incluílos nunha base de datos coa que ter un rexistro oficial. Estes datos tamén foron utilizados por outras administracións para asegurar a trazabilidad dos alimentos. Contabilizábanse os casos de mastite clínica rexistrados, os casos estimados, os antibióticos utilizados, así como outros tratamentos empregados. “Contar con estes rexistros foi moi positivo para analizar como actuaban os distintos países ante a mastite”, indica.

Maior prevención

Outro dos factores que contribuíu a reducir a incidencia de mastite derivou de incrementar a prevención e para iso foi determinante contar con datos que puidesen facilitar a toma de decisións. En Noruega, a Asociación de Vacún de Leite comezou a recompilar información sobre os rabaños como a bacterioloxía tanto no tanque de leite como por vaca, así como os casos de mastite que se producían que achegaban información tanto ao gandeiro como aos veterinarios. “Tomar a decisión adecuada no momento preciso para cada vaca pode ser crucial para atallar a mamite na granxa”, comenta Osteras.

”Tomar a decisión adecuada no momento preciso para cada vaca pode ser crucial para atallar a mamite na granxa”

O rexistro dos animais tamén permitiu melloras na crianza dos animais. “O rexistro de animais é moi importante cando queres incentivar as medidas de prevención”, indica o veterinario. Ademais, nas granxas dos países nórdicos, a pesar das diferenzas que existen entre as condicións de produción duns a outros, produciuse un cambio estrutural cara a un manexo máis profesional con maiores rabaños e ordeños automáticos. No afán por contar con rexistros sobre a saúde dos seus rabaños decidiron incluír a mesma metodoloxía para poder establecer comparacións entre os distintos países e incorporar aquelas medidas que fosen tendo resultados positivos. De feito, nos anos 90 detectaran que as diferenzas nos métodos de cálculo ofrecían datos moi dispares, así é que mentres Noruega e Suecia nesa época contaban cunha incidencia de mastite do 20% no caso do primeiro contabilizábanse 0,48 casos por vaca mentres que en Suecia a taxa era de 0,21 casos por vaca. “Comparar os resultados entre os diferentes países axudounos moito a mellorar a saúde do ubre das nosas vacas”, concreta o veterinario.

Valorar os recontos celulares

Ao dispor de datos que lles permitisen unha comparativa puideron fixarse nas medidas que aplicaba cada país e os resultados que obtiñan fronte á mastite. Un dos casos máis significativos foi o de Finlandia onde detectaron unha redución importante dos casos derivada dos cursos de técnicas de ordeño que estaban a impartir no país e cos que melloraran o manexo e a detección da mastite. “A cooperación entre países é fundamental á hora de buscar solucións a un problema común como a mastite”, valora.

"A mamite cústalle ao gandeiro en termos de leite que deixa de producir pero tamén no maior consumo de penso da vaca"

Os recontos celulares foi outro dos aspectos a ter en conta, xa que incide directamente tanto na calidade do leite como na produción. Así, cando a vaca está a loitar contra a infección produce un maior número de células somáticas e isto leva un custo dado que se reduce o volume de produción e ao mesmo tempo increméntase a inxesta de alimento por parte do animal. "A mamite cústalle ao gandeiro en termos de leite que deixa de producir pero tamén no maior consumo de penso, xa que comen máis porque o necesitan para recuperarse", comenta o veterinario. Estímase que unha vaca necesita 2,5 quilos de glucosa diaria para loitar contra a infección. O veterinario tamén incide na importancia de contar cuns recontos celulares baixos para conseguir un leite de maior calidade. Se aumentan os recontos celulares increméntase a presenza de enzimas que mesmo poden ser agresivos e que teñen un impacto sobre a calidade do leite para a elaboración de queixos e na duración do leite sen deteriorarse. En base á experiencia e os rexistros destes anos, Osteras alerta que poden darse diferenzas entre os recontos celulares no tanque do leite e a incidencia real da enfermidade na gandaría. "Os recontos de células somáticas no tanque só nos dan información da xestión que se fai do leite, pero non nos di realmente o estado da gandaría", indica o veterinario.

Terapia de secado

A terapia de secado selectivo foi un dos cambios que se introduciu nos países nórdicos, aínda que de diferente medida en función de cada rexión, o que lles permitiu realizar comparativas efectivas. Mentres que en Noruega, as terapias de secado estaban case prohibidas para evitar a resistencia de bacterias, outros países como Suecia e Dinamarca levaban anos utilizándoas sen detectar unha maior resistencia. "Estes datos fannos pensar que unha terapia de secado realizada adecuadamente non implica un aumento da resistencia bacteriana", concreta o veterinario. Por este motivo, nos últimos anos Noruega apostou por realizar terapia de secado selectivo aos seus rabaños tras unha selección dos exemplares en base á bacterioloxía e os recontos de células somáticas. En países como Suecia ou Dinamarca o secado utilízase se hai infección.

Melloras nas razas

A mellora xenética das razas en produción foi outro dos factores determinantes na redución da mastite. Estímase que o 30% da redución de mastites clínicas débese á eficiencia dos cruces de razas coa raza norueguesa. Desta forma conseguiron incrementar a resistencia e a produción leiteira. "Nos anos 70 tiñamos síntomas moi graves da mastite, mesmo con gangrenas, que agora xa non se ven nas granxas e iso débese, en parte, á mellora xenética da raza", explica o veterinario.

O 30% da redución de mastites clínicas débeuse á eficiencia dos cruces de razas

A pesar das melloras logradas nos últimos anos, o obxectivo nestes países é lograr unha taxa de incidencia que se sitúe no 0,05 por vaca ao ano e recontos celulares en tanque por debaixo de 100.000 células somáticas. "Xa temos granxas con estas cifras e estamos convencidos de que é posible logralo", conclúe o veterinario.

Para procurar unha produción leiteira sustentable é necesario ter en conta máis aspectos que a emisión de gases de efecto invernadoiro, un dos factores que primeiro se relaciona cunha gandaría máis respectuosa co medio ambiente. Cuestións como a incidencia e o control da mastite no rabaño, unha das afeccións máis importantes no vacún de leite, pode ser tamén determinante para conseguir unha produción sustentable. Baseándose nestes argumentos, o veterinario Olav Osteras, consultor de Tine S.A., a maior cooperativa norueguesa de produtos lácteos; analizou algunhas das consecuencias que pode ter a mastite na produción láctea durante a súa participación nas IX Xornadas Técnicas de Vacún de Leit, celebradas a finais do pasado ano en Talavera de la Reina (Toledo), organizadas por Servet Talavera, unha firma especializada no control integral de mastite e a calidade de leite e cuxo director técnico é Luís Miguel Jiménez.

"Temos que reducir a emisión de gases de efecto invernadoiro fixándonos na sustentabilidade, o benestar animal e o uso de antibióticos"

Nun contexto no que a emisión de gases de efecto invernadoiro se incrementou nos últimos anos nun 18%, dos cales un 14% proceden do sector lácteo, Osteras sinala a necesidade de reducir estas emisións. O experto apunta que é preciso ter en conta que se rexistrou un incremento da produción láctea e se reduciron nun 11% as emisións xeradas por cada quilo de leite producido. "Temos que mellorar a redución de emisións de gases de efecto invernadoiro, pero para iso temos que fixarnos en aspectos como a sustentabilidade, o benestar animal e a redución de antibióticos", indica Olav Osteras.

Tratar a mastite

Un dos aspectos que incide directamente nunha produción sustentable é a utilización de antibióticos, cuxas consecuencias se reflicten tanto na contaminación que poden xerar estes tratamentos como nos gases de efecto invernadoiro derivados da súa utilización para o tratamento de enfermidades como a mastite. Nesta liña, en 2017 realizouse unha enquisa a 120 gandeiros de 27 países para coñecer o uso que se fai de antibióticos para o tratamento de mastite. Este traballo desvelou que existe unha gran diferenza entre os procedementos que se seguen para atallar esta enfermidade en distintos países.

Existe unha gran diferenza entre os procedementos que se seguen para atallar a mastite en distintos países

Boa parte dos gandeiros (85%) utilizaban terapia parenteral con antibióticos de amplo espectro para tratar as mamites fronte un 7% que o facía tras identificar o patóxeno ou o 6% que prefería outras solucións. "Estes datos fanme pensar que, a pesar de ser unha das enfermidades máis importantes da gandaría, aínda non coñecemos o tratamento óptimo e necesitamos investigar respecto diso", concreta Osteras. Existe unha gran diferenza de tratamentos para afrontar as mastites clínicas severas ou moderas entre países. Suecia é un dos lugares nos que se opta por tratamentos parenterais de 5 días. "É unha gran cantidade de antibióticos cos que forzas á vaca", valora o veterinario. Mentres, en Noruega realízase un tratamento parenteral de 1 día e 4 ou 5 días de intramamario. Outro exemplo é Dinamarca, onde a lexislación establece que é obrigatorio realizar o tratamento parenteral seguido de 1 día de intramamario. A enquisa tamén revelou que se realizan terapias parenterais (14% das granxas enquisadas) cando xa se está secando a vaca. A maioría das granxas utiliza terapias selectivas e un 50% identifica o patóxeno. Neste sentido, Osteras incide en que estes tratamentos de terapia de secado non chegan a transmitir mellores calidades ao costro xa que non chega ao final do período seco, a diferenza do que ocorre coas vacas tratadas cuxa leite se utiliza para alimentar tenreiras. "Hai estudos en Suecia que demostran que empregar este leite achega unha maior resistencia ás tenreiras en patóxenos como E. Coli", indica o veterinario.

Reducir o uso de antibióticos

A duración do tratamento é outro dos aspectos nos que máis disparidade mostrou a enquisa. Mentres un 33% dos gandeiros optaban por tratamentos de 1 día, un 19 % realiza terapias que se prolongan durante 5 días. As penicilinas son o tratamento máis empregado, xa que un 40% dos gandeiros úsaas para atallar a mastite na granxa. "Se queremos reducir o uso de antibióticos na granxa temos que fixarnos no número de días de tratamento e na terapia parenteral, pois hai unha gran diferenza e é preciso saber se son ou non necesarios", argumenta o veterinario.

"Se queremos reducir o uso de antibióticos na granxa temos que fixarnos no número de días de tratamento"

O experto apunta que á hora de tratar unha mastite clínica severa ou moderada pódese reducir a duración do tratamento segundo o patóxeno. Así, no caso de mamite por Streptococcus adoita bastar cun tratamento de 3 días. En Europa, o sector bovino utiliza un 30% dos tratamentos médicos consumidos no sector primario e deles entre o 60 e o 70% empréganse para tratamentos de mastite. Neste sentido, Osteras insiste nas consecuencias que pode ter o uso de antibióticos sobre a aparición de resistencia tanto en animais como humanos, así como os cambios que provoca na microbiota das vacas ou a diminución de produción. "En Noruega usabamos un 18% de antibióticos e reducímolo até un 3%", concreta o veterinario. Aínda que, Osteras puntualiza que cada país debe contar con plans axustados ás súas necesidades e os seus rabaños. "Non se pode aplicar o Plan que se utilizou en Noruega directamente en España, hai que adaptalo á súa realidade", sentenza.

"Temos que buscar métodos de produción eficientes sen que as vacas caian enfermas"

A redución de produción é outro dos efectos derivados da incidencia de mastite na granxa e iso deriva nunha produción menos sustentable. O tratamento da mastite deixa unha menor produción que o experto estima entre un 4% e un 18% de media. Así, nunhas 100.000 vacas a mastite pode derivar nunhas perdas de 9,7 millóns de litros de leite, o que equivale a unha produción de 1.077 vacas coas que se alimentaría a 85.000 persoas, segundo os consumos medios actuais. As estimacións do experto apuntan a que estas máis de 1.000 vacas producen uns 2,03 millóns de toneladas de gases de efecto invernadoiro. "Temos que buscar métodos de produción eficientes sen que as vacas caian enfermas se queremos ser sustentables", concreta o veterinario.

O custo da substitución na gandaría

Outro dos aspectos nos que Osteras incide á hora de atallar tanto a mastite como os gastos derivados dela é o recría da gandaría, que adoita supor un dos custos importantes na granxa e implica unha maior produción de gases de efecto invernadoiro. O veterinario sinala a importancia de seleccionar os mellores animais á hora de asegurar a continuidade para conseguir así reducir a prevalencia da mastite.

A substitución adicional pola incidencia da mastite pode implicar unhas 2,03 toneladas de CO2

Nunha simulación realizada en granxas de Noruega apúntase que a taxa de novas enfermidades é de 11% e a recuperación espontánea sitúase nun 25%, pero se non se fai nada respecto diso a prevalencia da mastite aumenta nun 35%. É dicir, por cada 100.000 vacas deben eliminarse uns 7.500 animais se se quere manter controlada a prevalencia. Tal e como apunta Osteras, esta reposición adicional implica unhas 2,03 toneladas de CO2. "Se seleccionamos o 10% das mellores vacas das granxas, a taxa de incidencia baixa até o 7% e a de recuperación increméntase até un 35% e os recontos celulares tamén van diminuír sen ter que facer nada, só esperando que as vacas volvan estar sas", concreta. O veterinario insiste na importancia de que nas rutinas de prevención da granxa se teñan en conta a taxa de novas infeccións e se traballe para aumentar a taxa de curación espontánea. Osteras incide na importancia de contar cun sistema eficaz que reduza os gases de efecto invernadoiro que se producen na granxa derivados da mastite. "A prevención de mastite é esencial dentro dun sistema de produción de leite efectivo e sustentable", apunta.

Calidade do leite

Aínda que unha opción á hora de abordar a mastite na granxa pode ser manter as vacas aínda que teñan recontos celulares altos, Osteras avisa sobre as consecuencias que isto pode traer á gandaría. Un dos principais efectos é a redución do ciclo de vida do leite. Mentres un reconto celular baixo permite que o leite teña unha vida útil de 21 días, se estes recontos se increméntan a súa utilidade redúcese a 14 días, ademais de provocar que o leite se volva rancio e amargo, o que se traduce en perdas de alimento a nivel industrial. O veterinario apunta que unha das claves está nun bo manexo da granxa e na importancia dun diagnóstico acertado para poder eliminar a vaca que está a orixinar maiores problemas na gandaría. "Unha boa calidade do leite, cun baixo reconto de células somáticas, é crucial para obter produtos de calidade. A prevención permitirá reducir a perda de alimentos na cadea alimentaria", conclúe o experto.

Almudena Tato é veterinaria de Seragro Cando unha vaca chega aos sete meses de xestación o protocolo máis habitual a seguir na maioría das explotacións de leite é último muxido, desinfección da punta do teto, aplicación das cánulas antibióticas intramamarias de secado e cambio do animal para o lote das secas. "Temos tan interiorizada esta rutina que é curioso que nos últimos anos discutimos cuestións como a duración do secado (se deben ser 35, 40 ou 60 días) e o método (se brusco, se muxidos alternos, se restrición enerxética) pero ningunha mención se fixo nin se cuestionou até o de agora a aplicación deses antibióticos", reflexionou Almudena Tato durante as Xornadas Técnicas de Vacún de Leite organizadas por Seragro en novembro en Lugo. Pasar dun uso sistemático dos antibióticos no secado a unha utilización máis restrictiva, só naqueles animais que o precisan, é posible hoxe polo manexo, as condicións hixiénicas nas granxas e a mellora nas instalacións, asegurou Almudena. "O secado selectivo pode ser aplicado en explotacións cunha correcta saúde de ubre no rabaño, facendo unha boa escolla das vacas que precisan tratamento antibiótico das que non. Deste xeito, lógrase unha redución no uso de antibióticos na gandería e un menor risco de presenza de inhibidores antibióticos na cadea alimentaria sen por iso prexudicar a saúde do ubre dos animais da granxa", indicou.

O uso preventivo de antibióticos no secado naceu no Reino Unido fai medio século nun contexto de alta incidencia de mamite e mantívose até hoxe

"Levamos 50 anos aplicando antibióticos no secado sen cuestionarnos se son realmente necesarios", dixo, e explicou que "esta terapia sistemática de secado con antibióticos formaba parte do plan dos cinco puntos creado no Reino Unido nun contexto no que había unha alta incidencia de mamite durante a lactación e onde os microorganismos causantes eran principalmente contaxiosos, polo que había un risco elevado de novas infeccións. As vacas chegaban ao momento do secado cunha moi mala saúde de ubre e adoptouse como solución a aplicación xeralizada do antibiótico", dixo. A maioría dos países acolleuse a este plan dos cinco puntos, agás Dinamarca, Noruega, Suecia, Finlandia, Islandia, Estonia, Letonia e Lituania, que o cuestionaban, recomendando un uso máis selectivo dos antibióticos. Foi o denominado Método Nórdico, que hoxe se abre paso no resto de países. Cambios lexislativos que restrinxen o uso de antibióticos "A Comisión Europea di que hai que facer un uso prudente dos antimicrobianos e iso significa que hai que evitar o tratamento sistemático das vacas durante o secado e, polo tanto, avanzar na liña do secado selectivo", asegurou Almudena. A día de hoxe, Dinamarca e Holanda teñen prohibido xa por lei o uso indiscriminado de antibiótico durante o secado e prevese que estas limitacións se extendan tamén co tempo ao resto de países da UE. Outros países, como Reino Unido, Estados Unidos ou Australia tamén están a aplicar xa a terapia selectiva no secado.

Dinamarca e Holanda teñen prohibido xa por lei o uso indiscriminado de antibiótico no secado. "O secado selectivo vén de Europa para quedar", asegura Almudena

En España a aprobación en 1994 do Real Decreto de condicións sanitarias aplicables á produción e comercialización do leite e o establecemento do pago por calidade por parte da industria fomentaron a toma de conciencia por parte dos gandeiros sobre a necesidade da prevención para a mellora da saúde de ubre das vacas, con rutinas de muxido regulares e hixiénicas e cun funcionamento óptimo dos sistemas empregados buscando a estabilidade do baleiro na punta do pezón para evitar sobremuxidos tanto finais como iniciais e manter deste xeito a integridade da punta do teto, que é a principal barreira física para impedir a entrada de axentes infectantes causantes de mamites ás glándulas mamarias. Isto, unido á alimentación con forraxes de calidade e ben conservadas e á mellora no confort das vacas co mantemento axeitado das camas, mudou a situación de partida, asegurou a veterinaria de Seragro. Mellora das instalacións para facer secado selectivo Polo tanto, dixo, a utilización sistemática de antibióticos non debería ser usada coma no contexto do pasado no que se comezou a aplicar porque as circunstancias variaron. "Houbo unha grande evolución na saúde de ubre, chegando a maior parte das vacas a ese periodo seco sen problemas que aconsellen a utilización dese antibiótico que lle estamos aplicando á vaca e que non está cumprindo a función para a que llo subministramos, unha función curativa que é verdadeiramente a finalidade para a que aplicamos os antibióticos", incidiu.

O reconto de células en tanque reduciuse un 43% en Galicia nos últimos 25 anos segundo os datos do Ligal

O reconto de células somáticas, segundo os datos recollidos polo Ligal, reduciuse considerablemente en Galicia desde 1994, o que dá idea da mellora na saúde de ubre producida, pasando dun reconto en tanque medio nas explotacións galegas de 368.000 RCS naquel ano de inicio da serie histórica a 208.000 RCS de media en 2018. "Só o 6% das mamites son causadas hoxe por axentes contaxiosos. Os factores ambientais son os causantes da maioría das mamites", engadiu Almudena. "Supón modificar rutinas nas explotacións pero o secado selectivo vén de Europa para quedarse e nalgún momento seguramente será obrigatorio por lei, polo que é mellor ir concienciándose e comezando a aplicalo. Aquelas explotacións que teñen boa saúde de ubre e bo manexo das vacas secas non deberían ter medo a aplicar o secado selectivo", afirmou. 70 explotacións fan xa a día de hoxe secado selectivo en Galicia  Seragro comezou a traballar no 2017 nun total de 25 explotacións e neste momento son xa 70 as que teñen adoptado o secado selectivo. O gandeiro é reticente nalgúns casos porque pensa que é deixar de usar por completo antibiótico no secado e non é iso, trátase de seleccionar aqueles animais que o van levar e cales non, buscando deste xeito un equilibrio máis racional entre a función curativa do antibiótico, aplicado a animais con esa necesidade, da función preventiva, que se leva a cabo mediante un manexo axeitado e non mediante uso de antibiótico.

"Aquelas explotacións que teñen unha boa saúde de ubre e fan un bo manexo das vacas secas non deberían ter medo a aplicar o secado selectivo"

Aplícaselles antibiótico, polo tanto, unicamente a aqueles animais de produción que chegan con mamite ao periodo seco. Ao resto, ás vacas sas, só se lles aplica un selador interno que funciona como barreira fisiolóxica do propio pezón, previndo de infeccións intramamarias durante o periodo seco. "Sempre aconsellamos aplicar un selador interno tanto se se pon antibiótico como se non, porque non todas as vacas chegan a formar o tapón de queratina", explicou. Que unha vaca chegue con moitos litros ao momento do secado non é un factor limitante á hora de aplicar o secado selectivo. "A produción de leite no momento do secado non nos condiciona niso e sempre recomendamos facer un secado brusco e vixiar logo á vaca durante tres días. Canto máis rápido sexa o cambio mellor, porque xa é bastante estresante para o animal o propio momento de parar de dar leite e o cambio de lote como para prolongalo no tempo", argumentou.

Criterios para non usar antibiótico: vacas por baixo de 200.000 células e sen mamite nos últimos tres meses

Un momento da charla de Almudena Tato nas xornadas organizadas por Seragro na facultade de Veterinaria O criterio para a escolla das vacas ás que non se lles subministran antibióticos ten en conta o seu historial en canto ao número de mamites clínicas durante a lactación así como o reconto celular, pero o primeiro filtro é a propia escolla da explotación onde poder aplicar o secado selectivo porque "non todas as explotacións van estar capacitadas para introducir a terapia selectiva de secado", asegurou Almudena. Na escolla de granxas realizada por Seragro para comezar a aplicar o secado selectivo fai agora dous anos tivéronse en conta cuestións como que o reconto de células somáticas en tanque fose inferior a 250.000, que tiveran unha porcentaxe de mamite clínica media mensual inferior ao 3% no conxunto do ano, ausencia de axentes patóxenos na explotación e que contasen con instalacións axeitadas para facer o secado e un correcto manexo do lote de vacas secas.

Para poder aplicar unha terapia selectiva de secado é fundamental contar con instalacións que permitan o confort das vacas secas e facer un correcto manexo neste periodo

Dentro desas explotacións, as vacas seleccionadas para levar só un selador interno pero non antibiótico serían as que nos últimos tres meses se mantivesen por debaixo das 200.000 células somáticas. No caso de que as explotacións non estean en control leiteiro as referencias nas que se basean é o control das mamites, mirando que a vaca non tivese mamites clínicas nos tres meses anteriores ao momento do secado, e que o día no que se efectúa o último muxido teñan un test de California negativo para neste caso non subministrarlle o antibiótico. Non descoidar o manexo e o confort no periodo seco "O uso prudente dos antibióticos no secado mediante a súa utilización selectiva vainos requerir un plus de profesionalidade no manexo da vaca a secar e tamén durante o periodo seco", recoñeceu Almudena, que recomendou aos gandeiros facerse unha pregunta antes de decidirse polo secado selectivo: "En que condicións estamos a mandar as vacas ao periodo seco e en que condicións van estar ese tempo?"

"Non hai que discriminar á vaca seca con peores camas e alimentación de inferior calidade. Non podemos ter ás vacas 7 meses nun hotel de 5 estrelas durante a lactación e pasalas despois a unha simple pensión"

"Traballamos na prevención das mamites durante toda a lactación tendo as vacas en hoteis de 5 estrelas mentres están producindo leite e alimentándoas cunha ración de alto standing, pero cando teñen que pasar ao lote de vacas secas en moitos casos esquecémonos destas condicións tan luxosas e mandámolas a cubículos mal dimensionados e non tan ben atendidos, con frecuente superpoboación de animais, ou mesmo temos as vacas ao aire libre, sen cuberta que as protexa da choiva e o vento ou en condicións extremas de humidade, lama ou encharcamento dos patios de recreo", describiu. O maior risco de contaxio prodúcese ao comezo e ao final do periodo seco Ademais do periodo seco, o momento do parto e o postparto tamén son fundamentais, dixo. "Hai que facer fincapé nas instalacións das parideiras, que teñen que estar sempre limpas e hixiénicas. Os dous momentos do periodo seco onde máis risco hai de incidencia de mamite é ao comezo, cando paramos de muxir, e ao final, durante a formación do calostro", evidenciou. A alimentación tamén é moi importante, asegurou. "A alimentación ten que ser boa e constante, tanto na lactación coma no periodo seco, seguindo as mesmas rutinas", dixo ."Hai que procurar non ter nin pouca ración nin ración de sobra no pesebre durante dous días e é vital contar con boas temperaturas na ración pero moitas veces o silo que se desbota para as vacas en produción porque está quente dáselles ás vacas secas ou ás xovencas", exemplificou. O mesmo coidado pediu para cuestións como a potabilización da auga, tendo os bebedeiros sempre limpos. Resultados acadados Segundo os datos expostos por Almudena, a análise das explotacións nas que se comezou fai dous anos co secado selectivo en comparación cos resultados desas mesmas granxas os anos anteriores á súa aplicación demostra que non se producen variacións significativas en canto a saúde de ubre na lactación. Nas 25 explotacións nas que se iniciou a terapia selectiva de secado no ano 2017 realizáranse no ano anterior, 2016, aínda aplicando antibiótico a todos os animais, un total de 1.122 secados. O ano pasado, 2018, logo de dous anos facendo secado selectivo, secáronse un total de 1.145 vacas nestas mesmas explotacións. No conxunto dos dous anos, 2017 e 2018, fixéronse nestas 25 explotacións un total de 2.210 secados, dos que só o 28% dos casos (635 animais) levaron antibiótico.

O antibiótico aplicouse só ao 28% das vacas que se secaron e a saúde do ubre dos animais da granxa non se viu prexudicada pola utilización do secado selectivo

A evolución do reconto celular en tanque non sufriu diferenzas significativas, acadándose un reconto celular medio en 2016 de 159.000 RCS e de 166.000 RCS en 2018, manténdose a estacionalidade, con maior afección de mamites nos meses de verán. Con todo, a porcentaxe de mamite clínica mesmo diminuiu nestas 25 explotacións no 2018 (1,48%) a respecto do 2016, cando aínda se aplicaba antibiótico a todas as vacas (1,66%). A taxa de novas infeccións é moi similar nos dous anos (16% en 2016 e 17% en 2018), mentres que a prevalencia de infección ao parto é un 3% superior empregando secado selectivo, pasando do 18% no 2016 ao 21% no 2018.