O LIGAL analiza unha media de 10.000 mostras diariasO número de mostras anuais realizadas cos equipos de alto rendemento do laboratorio ascende a 3,1 millóns, cun promedio por día de traballo no entorno das 10.000 mostras procesadas. Coñecemos máis en detalle o seu traballo. – Cal é a función que xoga o LIGAL no sector lácteo galego? – A función principal pola que se crea o LIGAL era dar unha resposta independente e transparente ás distintas partes, tanto aos produtores como ás industrias, pero co paso dos anos convertémonos nun laboratorio multiservizo e tentamos dar unha resposta o máis integral posible ao conxunto do sector lácteo galego. A nosa actividade principal seguen sendo as analíticas do leite producido nas explotacións lácteas para o establecemento do pago por calidade diferencial. Un día de traballo normal no LIGAL analizamos no entorno das 10.000 mostras, sobre as que se obteñen case 80.000 resultados paramétricos que emitimos aos nosos clientes, principalmente gandeiros e operadores lácteos. As nosas analíticas pódense dividir en dous grandes bloques: un sería a composición físico-química do leite (contido graxo, proteico, etc) e o outro o paquete de calidade hixiénico-sanitaria e de control de residuos no leite. – Das análises do LIGAL depende en boa medida o prezo final do leite que cobran as explotacións. Poden estar tranquilos os gandeiros galegos da imparcialidade e fiabilidade dos resultados? – Absolutamente. A imparcialidade está fóra de toda dúbida. O LIGAL créase no ano 1989 para dar unha resposta á problemática das mostras do leite, que até ese momento estaban só nas mans da industria, é dicir, para que a análise fose fiable, independente e trazable. Ademais, supuxo a incorporación do resto de parámetros do pago por calidade até ese momento non incluídos no sistema. O poder nos órganos de dirección desde a creación do LIGAL está repartido ao 50%. En consecuencia, para que algo sexa aprobado no seo da Xunta Directiva ou da Asemblea ten que ser apoiado polo 75% dos votos, o que leva a que ten que haber consenso entre ambas partes, unha parte non ten capacidade para impoñer ningunha decisión á outra.
Os gandeiros poden estar absolutamente tranquilos coa imparcialidade e a fiabilidade dos resultadosEn relación á fiabilidade, boa parte dos nosos ensaios, non só a totalidade dos de pago por calidade, senón tamén moitos outros, están acreditados pola ENAC. Están referenciados a normas internacionais e este organismo, a Entidade Nacional de Acreditación, acredita que se fan as cousas correctamente. Iso é un indicativo claro da nosa aposta pola calidade e independencia e de que hai unha absoluta trazabilidade e transparencia nos procesos de análise. – Os gandeiros quéixanse de que a toma de mostras e o sistema de custodia está en mans das industrias que lles recollen o leite. Hai garantías dabondas para o produtor? – O sistema de toma de mostras está regulado por un Real Decreto de obrigado cumprimento, que di, entre outros aspectos, como hai que facer a toma de mostras nas explotacións e como teñen que ser transportadas ata os operadores. Desde a nosa óptica, o sistema funciona razoablemente ben, pero sempre pode haber algúns matices a mellorar. De feito, estamos traballando sobre un novo bote e os automatismos internos asociados, que vai aportar novas garantías e información adicional que creo que nos vai permitir dar un salto cualitativo nese sentido.
Ao longo deste ano melloraremos o sistema de toma de mostras nas explotacións e a súa trazabilidade; teremos un novo bote que vai aportar máis garantías e información adicionalLevamos tempo traballando neste novo sistema e eu confío que a mediados de ano ou no terceiro trimestre poidamos implementalo, aínda que durante algún tempo coexistirán os dous sistemas. A súa posta en marcha vainos obrigar a facer cambios tamén no sistema automatizado de análise das mostras. – Nalgunhas ocasións tense demandado un sistema de dobre mostra lacada, unha delas para o gandeiro, como existe por exemplo noutras comunidades. Por que non se implanta? – É un sistema complexo. Está implantado en Castela-A Mancha, polo tanto, con moitas menos explotacións que aquí, onde estamos focalizados nos 6.000 produtores lácteos de bovino, mentres que alí traballan sobre todo con ovella e cabra. No LIGAL aseguramos os procesos de análise das mostras que recepcionamos no laboratorio, non facemos directamente nin a toma de mostras nin o transporte ata os operadores. Como indiquei antes, estas fases están reguladas polo Real Decreto de referencia. Pero non quere isto dicir que o LIGAL non actúe sobre elas. De feito. actuamos sen previo aviso ás partes por medio do servizo de inspección, tanto en paralelo sobre as rutas como no peirao de descarga na industria, verificando aleatoriamente os aspectos normativos de toma de mostra e control de temperatura de transporte.
Calquera produtor que teña algún tipo de dúbida sobre o seu resultado analítico pode chamar ao LIGAL e nós actuamos de oficio sobre esa explotación tomando unha mostra de contrasteDentro das rutinas de análise desas 10.000 mostras que se están analizando diariamente entre pago por calidade e Control Leiteiro temos un control estatístico en tempo real sobre as mostras. É dicir, a medida que se están facendo as análises estanse referenciando aos datos que temos da explotación para ver se se desvía significativamente ou non da súa poboación de referencia. Ademais, calquera das partes pode chamar ao LIGAL se tivese algún tipo de dúbida sobre o seu resultado analítico e nós actuariamos de oficio sobre esa explotación tomando unha mostra de contraste para verificar se é coincidente coa poboación que temos do gandeiro dentro do laboratorio. A realidade é que un número moi reducido de produtores poñen en dúbida a praxe da toma de mostra e, tralas nosas actuacións a petición de parte, as diferenzas non son significativas respecto da práctica totalidade dos resultados de referencia.
A identificación dos microorganismos causantes de mamitis por espectrometría de masas ofrece a máxima fiabilidade no resultado a un coste moi reducidoNa liña do control das mamites infecciosas tamén somos moi activos e facemos a identificación do patóxeno causal a través dun equipo de espectrometría de masas e non recurrimos a unha identificación visual simple, recomendando apoiar esa identificación nun antibiograma, que vai indicar cal é o antibiótico máis acaído para tratar ese patóxeno. É dicir, procuramos emitir informes completos que axuden á toma de decisión dos veterinarios clínicos. – O control da mamite mediante a identificación do patóxeno causante a través dos antibiogramas pode ser unha ferramenta moi útil para a efectividade dos tratamentos. É unha práctica xa estendida no sector ou aínda é minoritaria? – O sector está cada vez máis sensibilizado con este tipo de cuestións, non só os gandeiros senón tamén os técnicos que os asesoran. Evidentemente os veterinarios clínicos son os primeiros interesados en que os tratamentos que prescriben funcionen. Esa liña está trazada desde hai tempo, tanto por parte da Axencia Europea do Medicamento como por parte do propio Ministerio en España.
A calidade hixiénico-sanitaria mellorou ostensiblemente, o que nos sitúa neste momento ao nivel das principais rexións produtoras de leite no contexto da UEO sector lácteo leva moitos anos implicado na mellora continua da calidade hixiénico-sanitaira e do control dos residuos, adaptándose aos cada vez máis esixentes requerimentos normativos. Desde o ano 1989 no que se creou o LIGAL e se arrinca coas analíticas no ano 1990, a mellora na calidade hixiénico-sanitaria foi espectacular, cunha redución do reconto bacteriolóxico no 90% e á metade o do contido en células somáticas. – En que aspectos habería que seguir incidindo ou mellorando? – Extremar a boa praxe nas rutinas de muxido e as condicións hixiénicas de manexo dos animais e seguir mantendo moita atención aos requerimentos de enfriaxe do leite. – Cres que debería facerse a nivel de granxa maior fincapé na mellora das rutinas de muxido e na formación do persoal encargado destas tarefas? – É certo que cada vez hai máis problemas para contratar persoal para traballar nas explotacións lácteas e sobre todo persoal que teña os coñecementos e a formación previa, polo que hai un período de demora na súa adquisición. Sería necesario incidir nos aspectos formativos e tamén no control por parte dun responsable da explotación dos momentos críticos, e un deles é o momento do muxido. – E en canto á presenza de antibióticos? – A mellora na presenza de inhibidores bacterianos, principalmente antibióticos, tense producido en paralelo á calidade hixiénico-sanitaria e hoxe falamos de niveis residuais. A mellora acelerouse sobre todo a partir da implantación no ano 2008 do protocolo de inhibidores. O 100% das cisternas son analizadas desde o punto de vista dos parámetros hixiénico-sanitarios e de residuos de inhibidores do crecemento bacteriano no leite e tamén nas explotacións, nunha porcentaxe próxima ao 100%, se están analizando diariamente eses parámetros. – Existe aínda marxe de mellora na utilización de antibióticos nas explotacións leiteiras? – Hai que facer unha defensa da boa praxe na utilización de antibióticos en bovino de leite en comparación con outras especies. A mellora de novo é continua, todos os anos se avanza, pero é certo que cando chegas aos niveis residuais que temos acadado é máis difícil que baixen. – Galicia conta con protocolos diferenciais de actuación ante resultados positivos de inhibidores do crecemento bacteriano no leite. Como funciona? – O protocolo de autocontrol actualmente vixente remóntase ao ano 2007-2008. Noutras zonas de produción do Estado cando hai un resultado positivo comunícase á Autoridade competente e a actuación queda nas súas mans, o que implica a introdución dun certo factor de demora. Nós somos máis rápidos, primando non ter o leite retido máis tempo do estritamente necesario. Para iso facemos unha actuación na explotación por medio do servizo de inspección do LIGAL que implica unha proba rápida ao produtor para ver se o novo leite que se está a muxir é apto e cumpre cos requerimentos de control de residuos e é válido para volver a ser integrado na cadea alimentaria. No caso de resultar negativa esta nova mostra, ese leite queda liberado para que poida ser entregado á industria. En caso de que resultase positivo, entón si que se bloquearía ese tanque e pasaría o procedemento a mans da Autoridade competente.
Os índices de positivos actuais a inhibidores xa son moi difíciles de mellorarAdemais dos protocolos habituais tamén temos protocolos específicos reforzados en colaboración coa Administración. Un deles é o das quinolonas en leite e outro o de control da aflatoxina M1. Estamos moi sensibilizados con cuestións que afecten á seguridade alimentaria, intentamos ser proactivos para adiantarnos a posibles riscos emerxentes que poida haber, porque o peor que lle pode pasar a calquera sector é unha alerta grave de seguridade alimentaria, porque xa non será un problema puntual dunha explotación, senón que se converte nun problema do sector lácteo galego no seu conxunto. – Nos casos que detectades, cantos son debidos a neglixencias ou malas praxes e cantos a descoidos? – Ninguén entrega voluntariamente un leite que sabe que ten residuos de inhibidores. Eu estou convencido de que boa parte dos moi poucos resultados positivos que se están producindo a inhibidores do crecemento bacteriano débense a descoidos, por exemplo porque unha vaca que está a tratamento pasa ás rutinas de muxido ou porque non se cumpre estritamente o tempo de supresión. – Cando o consumidor na súa casa bebe un vaso de leite, pode ter a certeza de que é un produto absolutamente seguro? – Por todo o que comentamos e tamén complementados polas actuacións das Autoridades competentes, podemos asegurar que o leite é o produto de gran consumo máis controlado e analizado do mercado e, por extensión, do que os consumidores poden ter maior garantía de control e trazabilidade na súa produción. Todo o leite de Galicia está controlado desde que se produce ata que se descarga nos centros de transformación dos operadores lácteos. As características propias da produción de leite, continua e diaria, requiren un importante esforzo neste sentido pero a nosa actividade dá como resultado este control e trazabilidade da cadea de produción de leite. – Que papel xogou e xoga o Control Leiteiro na modernización e profesionalización vivida polo sector lácteo galego nos últimos anos e que aspectos consideras interesante introducir no Control Leiteiro para seguir afondando nesta mellora? – O Control Leiteiro é un piar fundamental na liña de mellora das nosas explotacións lácteas ao poder ter monitorizadas as nosas ganderías a nivel de vaca individual, contribuíndo á mellora xenética e aportando información sobre a calidade sanitaria dos animais de produción. Ademais, novos parámetros monitorizados sobre cada unha das nosas vacas abre novas liñas de traballo, algunhas están en desenvolvemento e permitirannos seleccionar aos animais en base á súa produción de metano, por exemplo. – O LIGAL conta con tecnoloxía punteira. Podemos dicir que é un centro que está na vangarda a nivel europeo? – Eu penso que si. Os nosos equipamentos, calibracións e desenvolvementos ad hoc están á vangarda e en consonancia coas liñas de traballo que se están seguindo nos centros de investigación dentro de Europa. Por exemplo, a relación entre dieta e calidade do leite ao conseguir extraer da analítica do leite a información sobre a orixe alimentaria; ou a pegada de CO2, medida pola compoñente de metano, que estamos empezando a desenvolver, en ambos casos en colaboración coa AGACAL-CIAM. O LIGAL non deixa de ser un reflexo do que é o potente sector lácteo galego. Catro de cada 10 litros que se producen en España saen das nosas explotacións lácteas cara os operadores e estas unidades de produción representan o 56% das de todo o Estado.
Gandarías de vacún de leite galardoadas nos premios Exceleite 2022:
Fotos dos premiados:
Os investigadores traballaron cos datos de 80 granxas de Lugo e coa información de máis de 2.000 lactaciónsA investigación foi realizada tomando os datos de 80 granxas de vacún de leite situadas todas elas na provincia de Lugo. Ademais, todas eran ganderías con vacas de raza Frisoa. En concreto, no estudo dispuxeron de datos de 2.053 lactacións. As granxas tiñan de media unhas 35 vacas en muxido e en todas elas se facían dúas muxiduras ó día. Ademais, como tódalas vacas estaban incluídas no Programa de Control Leiteiro de Galicia, os investigadores contaban con toda a información referida a mastite subclínica dispoñible. No estudo tamén tiveron a colaboración do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (Ligal).
As vacas cun reconto de células somáticas por debaixo de 200.000 por mililitro de leite nos 30 días posteriores á primeira inseminación tiveron maior facilidade para quedar preñadasNa investigación realizada nas granxas galegas, os datos amosan que o período crítico abrangue os 30 primeiros días despois da inseminación. En base ós recontos celulares puideron determinar que as vacas cun reconto de células somáticas por debaixo de 200.000 por mililitro de leite nos 30 días posteriores á primeira inseminación tiveron maior facilidade para quedar preñadas que aquelas vacas que tiñan un reconto celular máis alto. “Un episodio de incremento do reconto de células somáticas dentro dos 30 días posteriores á inseminación artificial ten un efecto disruptivo na taxa de preñez do animal”, sinala a investigación. Os achados do estudo demostran que a mastite subclínica dentro dos 30 días posteriores á primeira inseminación resulta decisiva e prexudica a posibilidade de preñez da vaca. Mentres, os investigadores non atoparon evidencias de que se produza o mesmo efecto se a mastite subclínica se produce nos 30 días antes de realizar a inseminación.
“Os informes do control leiteiro galego poden ser unha vía de información para predicir a fertilidade baseándose nos niveis de recontos celulares”A relación entre o incremento dos recontos celulares, a mastite e a fertilidade das vacas fai que ferramentas como os informes do control leiteiro se volvan unha ferramenta de utilidade para mellorar os resultados na granxa, ó ofrecer información sobre os recontos celulares de xeito periódico. “Os informes do control leiteiro galego poden ser unha vía de información para predicir a fertilidade baseándose nos niveis de recontos celulares”, detallan. O estudo amosa que tomar medidas para previr a mastite subclínica é un xeito para diminuír as perdas económicas da gandería, debido ós efectos que pode traer sobre a fertilidade das vacas.
Foron recoñecidas explotacións pequenas, medianas e grandes, tanto en ecolóxico como en produción convencionalO obxectivo da Xunta, asegurou José González, é o de “consolidar o sector lácteo galego a través da súa profesionalización e da mellora da súa rendibilidade, así como da defensa da calidade dos produtos lácteos galegos por enriba da cantidade”. Neste sentido, lembrou que Galicia xa é a principal comunidade produtora de leite en España e atópase entre as dez primeiras rexións lácteas de toda Europa e salientou, sobre todo, que se atopa "entre as primeiras en calidade de produto”. Por iso, remarcou, “somos cada vez máis competitivos no mercado, máis sustentables na produción e máis resilientes na práctica”.
Todo gandeiro é un empresario e somos cada vez máis competitivos no mercado“Todo gandeiro é empresario”, salientou, para poñer en valor a necesaria formación empresarial dos titulares das explotacións, orientada a mellorar a posición negociadora dos gandeiros coas industrias que lles recollen o leite. "O lácteo é un sector motor de Galicia", concluíu, para destacar a importancia da produción de leite para o mantemento da economía no medio rural galego.
Un mellor coñecemento do valor nutricional das forraxes pode contribuir a mellorar a sostibilidade económica e ambiental das granxas de leiteO presente traballo, "Aplicacións analíticas avanzadas para a análise de forraxes utilizadas nas explotacións leiteiras galegas", dirixido polo investigador Gonzalo Flores, xorde a partir do proxecto de investigación cooperativa, financiado inicialmente con fondos FEADER do Programa de Desenvolvemento Rural de Galicia 2014-2020, que vén sendo desenvolvido conxuntamente polo Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), dependente da AGACAL e o Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (LIGAL). Este proxecto procura mellorar a sostibilidade económica e ambiental das ganderías leiteiras galegas a través dun mellor coñecemento do valor nutricional das forraxes máis utilizadas na alimentación do gando de leite en Galicia. O obxectivo xenérico da Tese é contribuír á mellora da utilización das forraxes para a produción de leite de vacún en Galicia a través da obtención de métodos analíticos fiábeis, robustos e precisos para ser aplicados en análises de rutina para servizo ás ganderías, así como con propósito de apoio á investigación e ás actividades de selección e mellora xenética de forraxes. Neste traballo perseguíronse cinco obxectivos: 1) Describir as características de composición química e dixestibilidade da materia orgánica (DMO) dos principais grupos de forraxes frescas e de forraxes conservadas como herba seca e ensilaxes utilizadas nas ganderías leiteiras de Galicia. 2) Desenvolver ecuación NIRS para a estimación da composición química e a DMO das forraxes e de mesturas completas (unifeed) comunmente utilizadas para a alimentación das vacas de leite. 3) Avaliar a capacidade de NIRS para estimar os parámetros de degradabilidade ruminal de ensilaxes de herba e de millo. 4) Obter ecuacións de regresión baseadas na composición química das mostras para estimar os valores de DMO dos distintos grupos de forraxes e das mesturas unifeed, así como da degradabilidade ruminal das ensilaxes de herba e de millo, comparando a súa capacidade preditiva coa obtida mediante a técnica NIRS. 5) Construír e validar ecuacións NIRS para predicir os parámetros de calidade fermentativa de ensilaxes de herba e ensilaxes de millo.
O modelo NIRS permite realizar mellores prediccións sobre a dixestibilidade e a degradación rumial das forraxes- A fiabilidade na predición da degradabilidade ruminal das ecuacións empíricas obtidas é, polo xeral, mediocre. O modelo de predición NIRS da degradabilidade ruminal efectiva da proteína bruta para ensilaxe de millo e ensilaxe de herba permitiu reducir o erro de predición un 65% e un 27%, respectivamente, en comparación coas mellores ecuacións empíricas. - As ecuacións NIRS para determinar os parámetros fermentativos das ensilaxes de herba e de millo foron satisfactorios, permitindo estimar con alta fiabilidade a calidade fermentativa destas mostras, permitindo detectar problemas que sexa necesario corrixir na práctica do ensilado nas ganderías.
Coñecer de forma precisa o valor nutricional das forraxes e optimizar o seu uso pode reducir os costes en alimentación ata un 10%A bibliografía sinala unha redución estimada de até un 5-10% do custo da ración nas granxas leiteiras, en base ao coñecemento preciso do valor nutricional das forraxes e a optimización da súa utilización. É evidente por tanto o impacto económico que suporía unha mellora da eficiencia na alimentación debido a un mellor coñecemento do valor nutricional das forraxes. Por outra banda, aínda que son de máis difícil cuantificación, existe tamén un efecto ambiental positivo do uso dos métodos avanzados de valoración nutricional de forraxes debido á redución das excretas de nutrientes ao medio, como en particular o nitróxeno, debido a unha mellor sincronía das achegas de enerxía e proteína na ración.
A mellora na eficiencia das racións podería supoñer un aforro para as explotacións de entre un 5 e un 10% dos custos de alimentaciónA través desta tecnoloxía NIRS, relaciónase a información espectral dos alimentos cos datos de valor nutricional mediante técnicas estatísticas avanzadas, o que permite mellorar o manexo da alimentación animal para garantir a viabilidade económica e ambiental do sector produtor leiteiro galego, segundo destaca en nota de prensa a Consellería do Medio Rural. Neste senso, é preciso incrementar o uso de forraxes de calidade e a súa eficiencia de utilización no racionamento das vacas de leite para que o propio sector poida ser cada vez máis competitivo. Así, un incremento de precisión na valoración nutricional das forraxes poderíase traducir nunha redución estimada de ata un 5-10% do custo da ración nas granxas leiteiras. Polo tanto, para un gasto estimado en alimentación anual das granxas leiteiras galegas de aproximadamente 400 millóns de euros, a aplicación xeneralizada das novas tecnoloxías podería achegar un beneficio de ata 20-40 millóns de euros cada ano para o conxunto do sector respecto da situación precedente.
O problema do campo é que sempre estivemos autoenganándonosEl incorporouse no 1999 e naquel momento tomou a decisión de aproveitar as instalacións coas que xa contaba, pero iso obrigouno a ter que realizar continuas reformas no establo nestes trinta anos. "Empezamos cos animais trabados e sen sala, cunha muxidora de cántaro. Quixeramos aproveitar o establo das vacas rubias, que tiña capacidade para 15 animais. Deixamos o centro para o pasillo de alimentación e ampliamos para o lado. Tiramos as paredes exteriores e metimos os cubículos. Os tellados son os que había, pero o resto reformámolo todo e fixémolo todo nós, con man de obra da casa", resume Antonio. "Foi unha mágoa non ter empezado de novo nunha finca aí abaixo", lamenta hoxe Esther. O seu home está dacordo pero xustifica que "daquela estabas moi limitado pola cota". "Dicían que era para manter os prezos, pero eu non estou dacordo, porque cando estabamos no réxime de cotas tamén tiveramos anos de prezos baixos. Agora tamén os hai, pero polo menos podes producir", di. Traballar máis cómodo
Relevo non hai e para nós chéganos. Non temos previsto ampliar, simplemente modernizar un par de cousas e nada máisEn Vilarmao foron pouco a pouco pechando todas as explotacións de leite que había e Casa Gallardo non conta tampouco a priori con relevo. "Temos dúas fillas pero están xa traballando, buscaron outra alternativa, así que relevo non hai e para nós chéganos. Non temos previsto ampliar, simplemente modernizar un par de cousas para traballar máis cómodo e nada máis", indica Antonio. Recoñece, con todo, que "cando chegue ese momento de pechar seguro que me vai doer". 35 hectáreas de superficie A explotación conta cunha superficie agraria dunhas 35 hectáreas, a metade delas en arrendo, situadas nun radio duns 3 quilómetros. "Nesta zona quedamos nós sós. No que é este pobo xa levamos nós todas as fincas practicamente e hai xente das parroquias do lado que deixaron as vacas e que che pide que lles leves as fincas pero non damos feito ao ser dous sós e se metes un empregado xa tes que ampliar e logo ademais que non é doado atopar", explican. Esta tempada de confinamento pasouna con eles o seu sobriño e afillado Yoel, que lles botou unha man en toda a campaña do ensilado. "Aquí traballo sempre hai, porque o traballo agrario facémolo tamén todo nós. Aquí non notamos o confinamento niso, e cadrando en plena campaña menos. Pero aínda así eu non o cambio, porque ter que estar metido dous meses nun piso sen saír ten que ser fastidiado", opina Antonio. Maquinaria propia para non depender de empresas externas
Para botar para o xabarín é moito mellor non sementar millo
Ao non ter silo de millo tes que coidar moito o silo de herbaHai tres anos que mercaron unha rotoempacadora que é tamén picadora, para poder empregar o silo dos rolos no carro. Usan dous rolos cada día e mesturan ensilaxes de calidades distintas para que non haxa cambios ao longo do ano e a ración sexa o máis homoxénea posible. "O bo dos rolos é que podes mesturar dous silos, podes coller un rolo da primeira corta de herba deste ano, que é forraxe máis tenra e máis húmida, e un das últimas cortas do ano pasado, que é herba máis seca e máis fibrosa, deste xeito logras unha mestura homoxénea todo o ano. De feito, nós levamos dous anos sen meter seco no carro, nin herba seca nin palla", explica Antonio.
O bo dos rolos é que che permite mesturar distintas calidades de ensilaxe para que a ración sexa homoxénea todo o ano"Ao non ter silo de millo tes que coidar moito a calidade do silo de herba e cos rolos abres silo novo todos os días, nos de trincheira empezas hoxe un silo e está moi bo durante un mes, pero despois polas beiras xa empeza a perderse. Antes faciamos unha pila de abono dos desperdicios que tiñas, agora nada", asegura.
Co bagazo de cebada fas unha ración super barata pero se tiras moito do bagazo hai leite pero non hai graxa, que cae moitoO problema do bagazo de cebada, igual que o de outros subproductos industriais como a pulpa de remolacha, é que "é bastante inestable no verán". "Hai que ter moito coidado con sellalo e tapalo ben e á hora de facer os cortes", asegura Antonio. Nesta explotación traen unha bañeira con 27.000 quilos de bagazo de cebada e ensílano en trincheira. Dúralles un mes. "Co bagazo de cebada fas unha ración super barata pero se tiras moito do bagazo hai leite pero non hai graxa, cae moito", explica Antonio. "Nós durante moito tempo estivemos só con silo de herba, 20 quilos de bagazo de cervexa e fariña de millo pero non subiamos do 3,40 de graxa. Cando as industrias comezaron a esixir calidade baixamos ao bagazo e foi cando introducimos a pulpa e a colza. A pulpa introducina con idea de subir á graxa e o que me sube é a proteína, téñoo moi comprobado", conta. Non empregan concentrado A ración a día de hoxe téñena estabilizada en 30 quilos de silo de herba, 7 quilos de bagazo de cebada, 7 quilos de fariña de millo, 3 quilos de colza e un quilo e medio de pulpa de remolacha seca granulada. "Non gastamos penso, traballamos todo con materias primas, que mercamos a distintos proveedores", explican.
Non gastamos penso, traballamos todo con materias primasAdemais do bagazo da Super Bock, empregan millo e colza que lles sirve Almacenes Chaos Montero de Sarria e pulpa de remolacha da cooperativa Aira. O feito de non consumir todos os insumos de Aira penalizábaos na entrega do leite, polo que desde fai ano e medio cambiáronse a Reny Picot, con quen xa traballaran había moitos anos. "Dabamoslle o leite a Reny Picot fai moito tempo. Despois sempre entregamos á cooperativa, primeiro a Planmiño e logo a Agris (xurdida no 2004 da fusión de Fricoaga de Friol, Leitulla de Palas de Rei e Planmiño de Lugo e agora integrada en Aira). En Agris estabamos moi contentos, eramos todos unha familia, unha piña, e podías opinar. Agora seguimos sendo socios de Aira pero xa non entregamos o leite á cooperativa porque non nos parece de recibo que nos penalicen no prezo do leite por non mercar o penso a Aira", argumenta Antonio. Recría de sobra e secado curto
Temos que aproveitar as lactacións, polo que facemos un secado curto de 45 días, porque non temos sitio para máis vacas no establoTamén nas xovencas o proceso de recría se completa fóra. Unha vez destetadas as becerras abandonan os boxes e pasan a unha corte onde están estradas, pero a partir dos sete meses saen a un patio a carón da explotación no que contan con comedeiros para herba seca e silo de herba, que teñen a discreción. "A maiores diso metémolas á noite e fágolles unha ración para elas no carro con bagazo, herba seca e fariña de millo para complementar a herba que comen nos comedeiros", indica.
Sempre temos xatas de sobra e por iso non aguantamos moito as vacasContan con recría de sobra para as necesidades da explotación e iso permítelles maior liberdade á hora de facer os descartes. "Poñemos cruce a algo menos da metade das vacas e o resto recriamos todo cando sae femia. Non usamos seme sexado, só puxemos unha tempada, durante 8 meses, porque ese ano cadrada que nos saíran moitos xatos e decidimos poñer sexado para asegurar recría dabondo. Pero non me convenceu, penso que as xovencas de sexado son máis débiles, ou polo menos aquí aguantáronnos menos tempo no establo que as outras", argumenta.
Até o terceiro parto as vacas non acostuman dar problemas, despois moitas veces xa as tes que aguantar a base de máis gastoA lonxevidade nesta gandería é de entre 3 e 4 partos de media, aínda que moitas veces teñen que facer sitio no establo para as xovencas próximas ao parto, o que os obriga a mandan vacas ao matadoiro que poderían seguir dando leite. "Sempre temos xatas de sobra e por iso non aguantamos moito as vacas. Até o terceiro parto as vacas non acostuman dar problemas, pero despois moitas veces xa as aguantas a base de máis gasto", xustifica. Seme canadense e de Fontao Con todo, Antonio opina que "a produción estar está nas vacas máis que nas primeirizas, iso nótase ben no tanque, aínda que coa xenética estase mellorando moito na produción de leite das xovencas ao primeiro parto", di. "Eu cada vez selecciono máis e busco durabilidade porque antes aínda sacabas algún carto dos descartes, nós mandamos a través dun tratante para Frigoríficos Bandeira, pero agora a raíz do coronavirus o prezo baixou moito e as vacas gordas páganas ao prezo das delgadas", lamenta.
Antes aínda sacabas algún carto dos descartes, pero a raíz do coronavirus o prezo baixou moito e as vacas gordas páganas ao prezo das delgadasCasa Gallardo leva "moitos anos, desde que nos pasamos ás vacas de leite" mercando seme canadense e traballa co programa de acoplamento Optimate de Semex, que lle permite chegar até a 7ª xeración. "Meto algún touro de Fontao tamén, pero a maior parte do que poñemos é seme canadense", conta. Introdución de serrín nas camas O último dos cambios no manexo que fixeron Antonio e Esther foi a substitución do carbonato por serrín na cama das vacas en produción. "Levabamos moito tempo usando carbonato, que é un material moi bo pero que apelmaza moito. Cambiamos a serrín en novembro pasado e estamos moi contentos. Ao principio botábanos para atrás o cambio por medo a ter máis problemas de mamite e empezamos a probalo na recría e nas parideiras e a mesturalo con carbonato nas camas das vacas en produción por medo, pero agora xa empregamos serrín só e vainos ben", explica Esther. Os poucos problemas de mamite que tiñan nesta gandería resolvéronos cun pequeno cambio no sistema de muxido na sala. "Usabamos as pezoneiras orixinais da casa pero dábannos problemas e cada vez que as renovabamos saltaban casos de mamite. Pero desde que nos pasamos ás pezoneiras triangulares acabáronse os problemas de mamite que tiñamos de vez en cando", conta Antonio.
A normativa europea fai responsable ao gandeiro da calidade do leite que produceSegundo os datos aportados pola directora técnica do Ligal nas últimas xornadas técnicas de vacún leiteiro organizadas por Seragro, no ano 2018 (o último exercicio cos datos de detección de antibióticos publicados na memoria anual do Ligal) fixéronse en Galicia analíticas a un total de 7.907 explotacións leiteiras, das que só o 8% deron algún positivo en presenza de inhibidores nas máis de 1,3 millóns de mostras realizadas. Desas 630 explotacións que tiveron algún positivo, un total de 87 (o 14%), foron reincidentes, é dicir, tiveron máis de 2 positivos no ano.
A presenza de antibióticos no leite é 10 veces menor hoxe que fai 20 anosPolos datos que se desprenden das analíticas de detección de inhibidores, a presenza de antibióticos no leite é 10 veces menor hoxe que fai 20 anos. Se no ano 2001 o 0,59% do total de mostras tomadas daba positivo en presenza de inhibidores, no ano 2018 este dato situábase no 0,056%. Aínda que a baixada no uso de antibióticos nas explotacións aínda ten certa marxe de mellora, é difícil que os positivos nas analíticas do leite poidan diminuir moito máis e, de feito, nos últimos dous anos os positivos practicamente están estabilizados. "Débense a pequenos descoidos que sempre pode haber nas explotacións", explica.
En 2018 só o 8% das explotacions galegas tiveron algún positivo por presenza de inhibidores, que se debe na maior parte dos casos a descoidos á hora de separar o leite de vacas tratadasEn canto ao tipo de antibióticos detectados, o 97,4% son betaláctámicos, sós ou asociados, e a causa principal da presenza de antibióticos no leite son os tratamentos para a mamite (61% dos casos detectados), seguidos do uso de cánulas de secado (23% dos positivos).
A causa principal da presenza de antibióticos no leite son os tratamentos para a mamite (61% dos positivos), seguidos do uso de cánulas de secado (23%)"Unha das cousas das que podemos presumir en Galicia é que o 84% das explotacións teñen mostras de pago por calidade con cada recollida, o que implica que cada vez que se lles recolle o leite tamén se lles fai análise de presenza de antibióticos", afirma María Luisa. No Ligal analízanse unha media de 12.000 mostras ao día e en base a elas efectúase o pago por calidade ao gandeiro, tómanse os datos para o control leiteiro e efectúase a detección de antibióticos. Límites legais moi estritos O Regulamento Comunitario 37/2010 relativo ás sustancias famacoloxicamente activas e a súa clasificación establece límites máximos de residuos nos produtos alimenticios de orixe animal, entendidos como o contido de residuos resultante da utilización dun medicamento veterinario legalmente autorizado pola UE e considerado como admisible desde o punto de vista da seguridade do consumidor. "Os límites legais son moi estritos", asegura a directora técnica do Ligal. Pon un exemplo: "unha única cánula de penetamato que lle poñamos a unha vaca que dá 10 litros de leite se logo entregamos ese leite á industria, contamina unha cisterna enteira de 10.000 litros de leite cunha concentración de residuo en leite que vai ser catro veces superior ao que a lexislación permite que haxa dese antibiótico", explica.
Unha única cánula de penetamato que lle poñamos a unha vaca que dá 10 litros de leite contamina unha cisterna enteira de 10.000 litros de leite cunha concentración de residuo en leite catro veces superior ao permitidoPara a detección destes residuos de antibiótico procedentes dos tratamentos é obrigatoria a realización de analíticas. O Real Decreto 1728/2007 sobre mostreo diferencia tres tipos de probas para a detección de inhibidores de bacterias no leite: na explotación, é dicir, no tanque antes de ser cargado o leite no camión de recollida; na propia cisterna antes da súa descarga na planta de transformación; e en laboratorio. O laboratorio de referencia en Galicia desde o ano 1990 é o Ligal, que analiza anualmente máis de 3,3 millóns de mostras, a metade para o Control Leiteiro das explotacións efectuado a través dos Africor e a outra metade para o pago por calidades que realizan s industrias. Estas probas tratan de detectar tamén os principais antibióticos, entre outros amoxicilina, ampicilina, oxitetraciclina e quinolonas. Protocolo para a inmobilización de explotacións
Un positivo en antibióticos supón a baixa do Recaldi durante seis mesesO obxectivo da rapidez na comunicación e na detección é garantir, por un lado, a seguridade alimentaria e, por outro, que os gandeiros non se vexan obrigados a tirar leite apto para o consumo. Tamén se remite comunicación á Consellería do Medio Rural, xa que este positivo implica a baixa da explotación no Recaldi (Rexistro de Explotacións de Calidade Diferenciada) por un periodo de 6 meses. En caso de persistir o positivo durante dous días seguidos, os servizos oficiais da Consellería do Medio Rural acudirían a tomar mostras a esa granxa para control oficial.
No caso da aplicación combinada de tratamentos intramusculares e intramamarios o tempo de espera será como mínimo de 7 díasO periodo de espera tamén varía se a medicación non se aplica segundo está pautado (número de doses, tempos de aplicación, cantidade) ou se mesturan varios tratamentos. Neste caso, o Real Decreto 109/1995 establece que en caso de mesturas de produtos veterinarios así como no uso de produtos nos que non estea indicado o periodo de espera, este será como mínimo de 7 días. É o caso da aplicación combinada de tratamentos intramusculares e intramamarios para o tratamento de determinadas enfermidades. Regulación das quinolonas A directora técnica do Ligal avoga por un "uso prudente" dos antibióticos para "garantir a súa eficacia". "Hai antibióticos que están producindo moitas resistencias bacterianas e témonos que concienciar todos no seu uso responsable", pide. Aínda que asegura que "a mellora foi moi grande neste campo nos últimos anos", non se conforma coa redución conseguida e afirma que "aínda temos que seguir mellorando máis, aínda que son consciente de que é difícil, pero mellorar as pautas de manexo nas explotacións vai incidir na diminución do uso necesario de antibióticos", asegura.
Só se vai autorizar o uso de quinolonas se hai un antibiograma que indique que non hai outros antibióticos axeitados para o tratamento desa infecciónPrevese nos vindeiros anos unha regulación máis estrita do uso de determinados antibióticos nas granxas a nivel europeo. "As quinolonas son antibióticos que se van regular, de feito en moitos países xa está regulado o seu uso, de maneira que só se vai autorizar a súa utilización se hai un antibiograma que indique que non hai outros antibióticos axeitados para o tratamento desa infección", explica. O Ligal leva xa tres anos facendo control de quinolonas en todas as mostras que dan positivo en antibióticos e tamén controis aleatorios de quinolonas a un 10% das explotacións que dan negativo "porque o test lento detecta bastante mal as quinolonas e por iso facemos este outro control", indica Maria Luisa.
Os gandeiros traballan a tempo fixo, normalmente con 3 horas de incubación, pero iso non é fiable de todo e induce a enganos e sorpresas desagradables, porque a eles dalles negativo e logo sae positivo no LigalMaría Luisa alerta sobre o uso inaxeitado dos test por parte dos propios gandeiros. En caso de usar test lentos recomenda sempre traballar a tempo variable mediante a introdución nas placas de testigos positivos e negativos, que serían os que determinarían cando rematou o tempo de incubación. "Eu fago un chamamento aos gandeiros para que teñan coidado cando realizan estes test, porque ademais de controlar a temperatura é moi importante o tempo de incubación, e traballar a tempo fixo, na maioría dos casos a 3 horas, pode inducir a erros e a enganos porque o tempo varía en función do nivel de actividade das bacterias, que son seres vivos e non están sempre igual de activas, pásalles o mesmo que ás persoas, polo que estes tests feitos nas explotacións non son de todo fiables e logo hai sorpresas desagradables porque ao gandeiro deulle negativo e logo sae positivo no Ligal", afirma.
En caso de dúbidas eu recomendaría aos gandeiros que manden a mostra a analizar ao Ligal porque os tests que poidan facer eles na casa non vai ter a mesma sensibilidade nin a mesma especificidade que o que facemos nósNon recomenda tampouco facer esta proba en tanque porque "a presenza de antibiótico dilúese e a detección é moi diferente e poden levarse un despois unha sorpresa", polo que considera que unicamente podería ser útil facer este tipo de analíticas a unha vaca concreta. No caso de empregar test rápidos nas explotacións di que "a lectura nunca debe ser visual, sempre con fotómetro, porque se é un positivo dubidoso a ollo non se vai ver". Por iso, di, "en caso de dúbida eu recomendaría aos gandeiros que mandasen a mostra a analizar ao Ligal, xa que poden facelo, para estaren seguros, porque o test lento feito nas explotacións non ten a mesma fiabilidade que o noso e o test rápido sen fotómetro tampouco", conclúe.
O Ligal é unha asociación sen ánimo de lucro con representación paritaria das industrias e os produtoresA posta en marcha do Ligal permitiu ter ás explotacións e ás industrias unha información ata entón practicamente inexistente dos parámetros contemplados na actual lexislación sanitaria, como son a calidade bacteriolóxica, relacionada coa hixiene e limpeza nos procesos de muxido e conservación do leite, o reconto de células somáticas, relacionado coa situación sanitaria do gando e en particular coa presenza de mamite nas vacas, e sobre o control de residuos de produtos veterinarios no leite, consecuencia da prevención e tratamento das enfermidades do gando.
A creación do Ligal supuxo unha adaptación progresiva das explotacións galegas a un novo xeito de traballar que pasou a ter en conta a bactereoloxía, algo até entón secundarioDesde entón, a mellora da calidade hixiénica e sanitaria do leite evolucionou en Galicia de forma rápida e continuada. A media do reconto celular en tanque pasou na nosa comunidade das 373.000 células/ml no ano 1995 ás 196.000 que deron como promedio do ano 2019 todas as analíticas efectuadas polo Ligal coas mostras recollidas nas gandarías. En canto á bacteroloxía, a media do ano pasado en Galicia foi de 19.000 unidades formadoras de colonias por ml, cando só 10 anos antes, no 2009, esa cifra situábase nas 42.000.
O leite empregábase inicialmente desde un punto de vista medicinal, sendo os nenos e os anciáns os seus principais destinatariosEn Galicia o leite ata principios do século XX reservábase para o consumo caseiro familiar e para o cebado dos tenreiros. "O consumo de leite era moi excepcional porque era para darlle aos xatos, é dicir, o leite utilizábase para producir carne", explica. Noutros puntos de España, era máis común o consumo de leite a través de procuctos procesados como a manteiga ou os queixos, sendo o leite de ovella e cabra o máis utilizado, fronte ao do gando vacún. Perseguir fraudes e adulteracións A partir do século XVIII diferentes ordenanzas municipais comezan a regular a venda de leite, impedindo e castigando tanto as fraudes como a súa insalubridade. Pero durante este período case non hai interese polas condicións sanitarias do leite, sendo as fraudes e adulteracións a principal preocupación.
Até mediados do século XIX o leite non se converte nun produto de consumo habitual na dieta europea, polo que o control sobre ela é case inexistenteAté mediados do século XIX o leite non se converte nun produto de consumo habitual na dieta europea, polo que o control sobre ela é case inexistente, pero a crecente demanda obriga a establecer lexislación específica que regule a súa correcta comercialización. En 1837 o Ministerio de Gobernación encarga á Escola de Veterinaria de Madrid un informe para a elaboración dun regulamento de policía de carnes, peixes e outros alimentos que sirva para garantir a saúde pública. Este informe sinala que o leite debe considerarse carne líquida e, por tanto, suxeita a dominio da policía local, sendo un veterinario o responsable da súa revisión.
Quedaba prohibida a venda de leite procedente dun animal enfermo, así como a venda de leite adulterado, facendo público o nome do infractorPero non é até 1842 no caso do Ayuntamiento de Madrid e 1865 no caso de Barcelona cando se incorporan veterinarios para a revisión do leite de consumo humano e até 1867 cando se aproba esta disposición para o conxunto de España a través do regulamento de vaquerías dese ano. Quedaba prohibida a venda de leite procedente dun animal enfermo, así como a venda de leite adulterado, facendo público o nome do infractor. Primeira decisión: sacar as cortes das cidades No século XX a valoración das condicións nutritivas do leite permitiu unha rápida difusión como elemento fundamental nas dietas occidentais. A produción e consumo de leite triplicouse en apenas 70 anos e non só en nenos e anciáns, como era común até ese momento. A produción de leite de vaca en España pasou de 500 millóns de litros en 1900 a case 2.500 millóns en 1950. A partir de mediados de século a especialización de razas, cunha frisonización da cabana, e a mellora gandeira disparou a produción.
A produción de leite de vaca en España pasou de 500 millóns de litros en 1900 a case 2.500 millóns en 1950Un dos principais problemas era o carácter perecedoiro do leite. Esta problemática fíxose máis patente a medida que as explotacións gandeiras comezaron a abandonar por imperativo legal os centros das cidades e a instalarse nos arrabaldes. As vantaxes que isto supoñía en canto a salubridade das poboacións e nas condicións hixiénicas do gando, ía en detrimento da calidade final do leite que chegaba ao consumidor ao incrementarse os tempos entre o muxido e a venda final. En 1908 un novo real decreto supoñía un avance lexislativo as contemplar de maneira global e en sentido amplo unha serie de medidas para a mellora da calidade do leite (hixiene do establo e do gando, muxido, transporte e temperatura de conservación) pero o seu nulo cumprimento impediu unha mellora da situación existente.
Algúns Concellos, como o de Madrid, establecían condicións aos establos sacándoos á periferia das cidades e impedindo que o gando estivese amoreadoSegundo un estudo realizado en 1932 sobre 100 mostras de leite de consumo na cidade de Madrid en todas elas superábanse os 550.000 xermes por centímetro cúbico. Con estes resultados e amparándose na lexislación sanitaria da época noutros países, como Reino Unido ou EEUU, este leite non sería apto para consumo humano. O regulamento norteamericano de Sanidade recomendaba por exemplo, que o leite permanecese a menos de 12ºC nos puntos de venda. Como resultado deste deixamento, era común a persistencia dunha elevada mortalidade infantil asociada a diarrea e enteritis por consumo de leite, con taxas de mortalidade por enriba de 200 menores de dous anos por cada 100.000 habitantes en toda a década de 1910 a 1920. Trasmisión de enfermidades: tuberculose, brucelose e difteria
En 1950 unha de cada tres explotacións contaba con algún animal positivo en tuberculose e o 15% da cabana gandeira presentaba a enfermidadeNon foi até 1965 cando se estableceu un plan nacional de loita contra a tuberculose e a brucelose bovina con carácter obrigatorio en 16 provincias españolas, entre elas as catro galegas, o que conseguiu reducir os índices de prevalencia ao 5% en 1973. "As campañas de saneamento iniciáronse en Cantabria porque era onde estaba nese momento máis desenvolto o sector lácteo e onde se estaban producindo o maior número de litros de leite de toda España. De aí a produción, e con ela as campañas de saneamento, estendéronse ao País Vasco e despois a Asturias e a Galicia", lembra Diego.
A Cooperativa de Produtores de Laíño, en Dodro, creada na década de 1930 para levar leite a Santiago, constitúe unha das primeiras unións de gandeiros de GaliciaTal como Diego lembrou no seu discurso de entrada na Real Academia de Ciencias Veterinarias de España, pronunciado o 22 de xaneiro de 2018, o propio Rof Codina no seu libro sobre cooperativismo de 1932 conta a historia da Cooperativa de Produtores de Laíño, no municipio coruñés de Dodro. Nesta zona os gandeiros especializáronse na cría de bois cebados para a súa venda en Reino Unido. Unha vez que se perdeu o mercado inglés os gandeiros foron modificando as súas producións cara á explotación láctea. Inicialmente os produtores de Dodro levaban o leite a Santiago de Compostela e Vilagarcía en pequenas partidas e de maneira individual, supoñendo isto un esforzo importante e un custo elevado. A escasa marxe de ganancias motivou que os gandeiros da zona se unisen en forma de Cooperativa de Produtores de Laíño, de maneira que puidesen vender un maior volume, chegando a mobilizar 390.000 litros de leite no 5º ano de funcionamento. Con todo e a pesar de tratarse dunha das primeiras iniciativas de cooperativismo lácteo de Galicia, non logrou perdurar no tempo e "o seu percorrido foi curto", explica Diego. A creación das Centrais Leiteiras
Leyma, Larsa, Complesa ou Uteco naceron como Centrais Leiteiras para abastecer de leite pasteurizado ás cidadesEsa situación mantívose até en ano 1986. A adhesión á CEE esixía a liberación do réxime de concesión administrativa do que gozaban as Centrais Leiteiras para a venda de leite pasteurizado nas súas respectivas áreas locais, polo que mediante os Reais Decretos 551/1986 e 552/1986 eliminouse a exclusividade de venda e liberalizouse o prezo do leite pasteurizado. Por aquel entón o leite uperizado e o tretra brick que fora introducido por Leche Pascual en 1973 gañaran xa a batalla á bolsa do leite pasteurizado das Centrais Leiteiras. Moitas delas sufriran xa problemas económicos e tiñan entrado nun continuo proceso de fusións e absorcións, pero a súa contribución é innegable como primeiro gran proceso de transformación industrial do leite, arrastrando con el tamén a modernización da produción no campo. "A creación das Centrais Leiteiras é o que obriga á transformación das explotacións cara ao muxido portátil e os tanques de frío a medida que van medrando as cabanas gandeiras", afirma Diego.
A partir de 1971 introdúcese o pago por calidade do leite medindo a súa porcentaxe de graxa, fixada como base no 3,1%En 1968 endurécense as normas de calidade dos produtos lácteos, ampliando a obrigatoriedade de pasteurizar o leite para a elaboración de queixos frescos ou con maduración inferior a dous meses, aceptando a utilización de auga osixenada para hixienizar o leite, unha práctica estendida polos recolledores para asegurar a estabilidade do leite durante o transporte do campo á industria pero que ocasionaba serios problemas para a elaboración de produtos derivados. Refrixeración en orixe O Regulamento Estrutural da Produción Leiteira (Real Decreto 2166/1981) establece medidas dirixidas a fomentar a modernización do sector produtor diante da previsible competencia futura trala adhesión á Comunidade Económica Europea mediante a concesión de axudas para a mellora das explotacións lácteas, tanto en infraestrutura e equipamentos como en estrutura produtiva.
Na década dos oitenta foméntase a instalación de tanques de frío nas explotacións; pouco antes chegaran as muxidorasPara acceder a estas subvencións (que ían do 20 ao 40% dos investimentos realizados) as explotacións debían inscribirse nun rexistro para recibir o título de gandeiría diplomada e gandeiría de sanidade controlada, fomentándose a solicitude de axudas para a instalación de sistemas de refrixeración do leite en orixe. Entre 1982 e 1989 beneficiáronse destas subvencións case 50.000 gandeirías, cunha subvención media de 230.000 pesetas (38.333 euros). Galicia concentrou o 40% destas axudas, destinadas fundamentalmente a compra de gando (40%), mellora de establos (17%), instalación de muxido mecánico (11%) e tanques de refrixeración (6%). Así pois, o éxito destas axudas para o cumprimento do obxectivo de fomentar o arrefriado do leite nas gandarías non foi demasiado grande.
En 1988 tan só a metade do leite entregado á industria enviábase refrixerado en orixeDe feito, estímase que en 1988 existían en España uns 50.000 tanques de frío e que só o 48% do leite entregado á industria enviábase refrixerado en orixe, con porcentaxes máis altas en Cataluña, Navarra e Baleares. Antes que os tanques de frío chegaran as muxidoras. En 1985 había instaladas en España 118.596 muxidoras, máis do dobre dos tanques de frío existenes. Un problema existente en moitas zonas de Galicia, tanto para a instalación de muxidoras coma tanques de frío, era a deficiente calidade da subministración eléctrica. Proteccionismo O sector lácteo era obxecto desde finais dos anos sesenta e até esta época previa á entrada na CEE dunha serie de medidas regulatorias do mercado interior que viña determinada polos Decretos de Campaña, normativa de carácter anual que fixaba un prezo mínimo en orixe que recibe o produtor do 30 de setembro ao 1 de agosto. Os prezos institucionais tomaban inicialmente valores distintos en cada un dos dous períodos nos que se dividía cada campaña (primavera-verán e outono-inverno). Esta diferenciación de prezos suprimiuse a partir do ano 1981. O mercado interior estaba totalmente protexido da competencia exterior e só se realizaban importacións, previa concesión de licenza, en situacións de déficit interior e en cantidades limitadas para o restablecemento do equilibrio produción-consumo.
Entre 1985 e 1990 o prezo en orixe superaba os actuais 60 céntimos por litroCon todo, os prezos en orixe incrementáronse de forma importante a partir de 1985, con prezos medios superiores aos actuais 60 céntimos de euro por litro e con anos de importantes repuntes, sobre todo 1986 (110 pesetas/litro), 1989 (117) e 1990 (118). Os ingresos dos gandeiros neses anos foron máis importantes se cabe en Galicia, xa que a comunidade quedou exenta da aplicación da taxa de corresponsabilidade (Real Decreto 2750/1986) fixada con motivo da adhesión e pagada polos produtores do resto de España. A entrada na CEE provoca un cambio substancial no comercio exterior de produtos lácteos en España. As importacións de leite aumentan un 132% en 1988 a respecto de 1985, as de nata un 30%, as de manteiga un 64% e as de queixo un 28%.
A expansión da raza frisoa en Galicia empezou máis tarde ca en Cantabria e Asturias e incrementouse a partir dos anos 70En 1965 as vacas frisoas representaban xa o 34% da cabana bovina produtora de leite en España e en 1985 supoñían o 70% do censo total de vacas en muxido. Pero curiosamente as maiores porcentaxes de gañado frisión atopábanse fóra das principais rexións leiteiras, agás en Cantabria, onde en 1985 máis do 80% da súa cabana era frisoa, mentres en Asturias era do 60% e en Galicia lixeiramente inferior ao 50%. A expansión desta raza leiteira supuxo a recesión das razas autóctonas e o estancamento da raza pardo alpina, que fora introducida nas décadas anteriores polos seus mellores rendementos na produción de leite. Industrialización do leite
En 1975 o 76% do leite producido en Galicia destinábase á industriaEn 1975 o volume de leite comercializado en España era do 50% e en 1985 alcanzaba case o 75%, sendo superior nas rexións de maior produción: en Galicia 76%, en Asturas 80%, en Cataluña 82% e en Cantabria 87%. Nesta etapa tivo lugar a industrialización masiva do sector lácteo debido á produción de leite líquido hixienizado, primeiro pasteurizado e estéril e logo UHT. A produción de leite líquido duplicouse entre 1965 e 1975 e a preferencia das grandes superficies decantou a balanza a favor do leite UHT, que en 1985 superaba xa ao pasteurizado. "É nesta época, por mor da adopción do leite UHT como modelo preferente, cando se crea a industria láctea tal como a coñecemos hoxe", asegura Diego.
O lanzamento do UHT a finais dos setenta supuxo a caída definitiva do leite pasteurizadoAté 1974 non entra en vigor o Código Alimentario Español, que dedica dous capítulos ao leite e derivados, completado nos anos oitenta con diversa normativa técnico-sanitaria de regulación da industrialización, almacenamento, transporte e comercialización dos produtos lácteos. O lanzamento do consumo de iogures e derivados refrixerados e o incremento do consumo de queixos e a ampliación da súa gama contribúen á maior industrialización láctea. Nacen tamén as denominacións de orixe para o queixo, a primeira a nivel español foi o Roncal en 1981 e en Galicia o Tetilla en 1993.
O Ligal é unha asociación sen ánimo de lucro con representación paritaria das industrias e os produtoresO Ligal é unha asociación sen ánimo de lucro creada no ano 1989 e declarada de utilidade pública, na que están representados paritariamente as industrias lácteas, a través de la Asociación de Empresas Lácteas de Galicia (AELGA), e os productores a través das organizacións agrarias e das asociacións de cooperativas. O laboratorio comezou a funcionar no ano 1990 e desde o 2009 presta os seus servizos ao sector desde a súa ubicación no Edificio de Laboratorios Agrarios do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo. Evolución da calidade do leite nos últimos 20 anos en Galicia A implantación dos laboratorios interprofesionais fai posible unha información ata entón practicamente inexistente dos parámetros contemplados na lexislación sanitaria como son a calidade bacteriolóxica, relacionada coa hixiene e limpeza nos procesos de muxido e conservación do leite, o reconto de células somáticas, relacionado coa situación sanitaria do gando e en particular coa presenza de mamite nas vacas, e sobre o control de residuos de produtos veterinarios no leite, consecuencia da prevención e tratamento das enfermidades do gando.
A creación do Ligal supuxo unha adaptación progresiva das explotacións galegas a un novo xeito de traballar que pasou a ter en conta a bactereoloxía, algo até entón secundarioA mellora da calidade hixiénica e sanitaria evolucionou en Galicia desde 1990 de forma rápida e continuada de maneira que cando entran en vigor a partir de 2004 as novas esixencias de calidade e trazabilidade a nivel comunitario, a calidade do leite en Galicia era totalmente homologable á do resto dos países produtores da UE.
A presenza de antibióticos é hoxe 10 veces menor ca fai 20 anos e o reconto de células somáticas case se reduciu á metade, segundo os datos do LigalA media do reconto celular en tanque pasou na nosa comunidade das 373.000 células/ml no ano 1995 ás 196.000 que deron como promedio do ano 2019 todas as analíticas efectuadas polo Ligal coas mostras recollidas nas gandarías. En canto á bacteroloxía, a media do ano pasado en Galicia foi de 19.000 unidades formadoras de colonias por ml, cando só 10 anos antes, no 2009, esa cifra situábase nas 42.000.
A velocidade de enfriamento do leite tralo muxido determina un menor número de células, da ahí a importancia da refrixeración rápida do leite no tanqueSegundo a lexislación española, a temperatura de conservación do leite no tanque, medida dúas horas despois do muxido, debe estar entre 0 e 8ºC se a recollida é diaria e entre 0 e 6ºC se se produce cada dous días. Este é un factor básico para a mellora da calidade hixiénico-sanitaria do leite, pois o número de células e bacterias diminúe a medida que se aumenta a velocidade de refrixeración. Unha evolución aínda máis espectacular foi a que se produciu no descenso da presenza de antibióticos no leite. A presenza de inhibidores no leite é hoxe 10 veces menor ca fai 20 anos. Se no ano 2001 o 0,59% do total de mostras tomadas daba positivo en antibióticos, no ano 2018 estaban presentes unicamente no 0,056% do 1,3 millóns de analíticas efectuadas. Trazabilidade A partir do ano 2002 como consecuencia do establecemento dos principios xerais da lexislación alimentaria a nivel comunitario e a creación da Autoridade Europea de Seguridade alimentaria (Regulamento CE 178/2002) desenvólvese todo un paquete de hixiene alimentaria onde se dá protagonismo ao produtor de leite como responsable primario da calidade e seguridade do que produce. Establécense tamén novos criterios de trazabilidade onde se implican as autoridades sanitarias, os produtores e as industrias, que se reflicte na base de datos de LetraQ xestionada polo Ministerio de Agricultura. A normativa comunitaria está neste momento en proceso de actualización dentro da estratexia From Farm to Fork (Da Granxa ao Garfo) dentro do futuro Pacto Verde da UE.
Nos anos 90 predominaban as mamites contaxiosas, que adoitaban cronificar, e hoxe son habituais as ambientaisÓ igual que evolucionaron as granxas e o manexo tanto dos animais como do leite nas últimas décadas, a mamite, aínda que segue a ter unha incidencia destacada en tódalas ganderías de vacún, tamén mudou ó longo dos anos. “A mamite segue a ser a enfermidade que máis perdas causa, pero a súa orixe, a problemática que observamos e o xeito de combatela evolucionou”, indica Mato. A finais dos anos 90, nas granxas predominaban as mamites contaxiosas provocadas por patóxenos Streptococcus agalactiae, Corynebacterium bovis e sobre todo Staphylococcus aureus. Son infeccións que se transmitían de vaca a vaca, dunha ubre a outra, pola muxideira ou as mans dos gandeiros, entre outras vías. Pese a que non adoitaban ser moi graves, tendían a cronificar e supor un importante problema para o rabaño. Estas mamites, que acostumaban a ser subclínicas e non revestir moita gravidade, provocaban que os recontos celulares no tanque dalgunhas ganderías non baixaran das 400.000 células somáticas por mililitro de leite.
Agárdase que este ano, o reconto medio das granxas galegas se sitúe, por primeira vez, por debaixo das 200.000 células somáticasA maior parte das mamites causadas por E. Coli adoitan ser leves, case o 90%. Mentres, o resto son moderadas e poden provocar síntomas como febres ou mesmo volverse tóxicas, chegando a poñer en risco a vida do animal. A diferencia do que acontecía coas mamites contaxiosas, nas ambientais non adoita verse afectado o reconto celular no tanque, a excepción das provocadas por S. uberis. Así é que, mentres no 1994 os datos do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise de Leite (Ligal) amosaban un reconto celular medio que superaba as 350.000 células por mililitro, “todo apunta a que o 2019 será o primeiro ano no que o reconto celular medio das granxas galegas se sitúe por debaixo das 200.000 células”, indica Mato.
“Unha das solucións para atallar a mamite é estimular as defensas do animal”: Iván Mato, veterinarioNo caso da mamite provocada por E. Coli, o emprego de vacinas está a reducir a gravidade das infeccións. Deste xeito, Mato apunta que se conseguen evitar practicamente tódalas mamites tóxicas e severas e os casos rexistrados son leves ou moderados. A vacinación tamén reduce en máis da metade o número de mamites provocadas por S. uberis como apunta o veterinario. Ademais, esta redución da incidencia de casos leva parella unha diminución do emprego de antibióticos nun 56%, segundo os datos manexados polo Laboratorio Hipra.
