A drenaxe é o motor da alteración mineral dos chans, por iso a choiva en Galicia xoga un papel fundamentalPero este experto alerta de que a fertilidade natural dos chans non é infinita, senón que os solos envellecen e esgótanse, necesitando achegas extra de nutrintes. Pero advirte: “Cada vez máis os fertilizantes van ser un limitante importante da produción de alimentos”. Por iso, di, é necesario buscar alternativas complementarias ao abonado que pasen pola remineralización natural dos chans e a reciclaxe de residuos con finalidade agrícola. Tecnosoles A Edafoloxía é a ciencia que estuda os chans e os seus factores de formación, incluíndo ao home. Por tanto, é unha ciencia que permite coñecer o valor dos elementos químicos, os compoñentes minerais, o humus, e as súas interaccións, a diversidade de tipos e procesos de formación de solos e as propiedades que se presentan en cada estadio evolutivo e contexto climático. A evolución natural dos chans no tempo orixina perdas e ganancias de determinados elementos e desequilibrios no seu comportamento físico-químico. Se a iso lle engadimos os efectos producidos polas actividades humanas, os solos poden presentar alteracións moi variadas das súas propiedades. Coñecer estas deficiencias ou limitacións é a primeira parte dunha posible actuación correctora, que pode chegar ata facer chans “á carta”, para substituír solos perdidos, ou recuperar chan degradado, corrixindo as limitacións e as consecuencias negativas dos contaminantes.
Gran parte dos materiais que acaban hoxe nun vertedoiro poderían ser valorizados e incorporados ao chan“Son o que chamamos Tecnosoles á carta ou Tecnosoles a medida, que poden facerse con multitude de materias primas, residuos ou subproductos adecuados reciclados”, explica Felipe. “Gran parte dos materiais que hoxe acaban nun vertedoiro, onde son inútiles e producen efectos nocivos para o aire e a auga, poderían ser valorizados por esta vía bioxeoquímica que imita á natureza”, asegura. Aplicación en agricultura Aínda que ata o momento a maior utilización dos Tecnosoles levouse a cabo para recuperar e rehabilitar chans e ecosistemas afectados por actividades mineiras, industriais ou de obra civil, tamén poden usarse en agricultura, considera Felipe. “O que moitas veces se fai con substratos ou emendas, faríase moito máis efectivo e eficaz con chans á carta, deseñados especificamente para corrixir as deficiencias”, afirma.
Un chan recuperado adecuadamente pode volver producir alimentos, gañando desta forma superficie agrariaCon Tecnosoles adecuados, tanto os contaminantes inorgánicos, como os orgánicos, poden ver limitada a súa acción negativa. Pódense inertizar compostos de arsénico, selenio, metais pesados ou hidrocarburos e Tecnosoles deseñados para o efecto poden impedir ou retardar a oxidación de sulfuros, sulfoarseniuros e a lixiviación e mobilización de metais, poden reter ións tóxicos de forma moitas veces pouco reversible (oclusión, absorción específica), etc. Escasos avances en Economía Circular na UE Para o profesor emérito da USC, as decisións a nivel de economía circular da UE son excesivamente tímidas e chegan escasamente á práctica polas múltiples regularizacións, que moitas veces impiden ou atrasan a aplicación dos novos coñecementos científicos e técnicos. “Unha proba diso é a enorme proporción de materiais residuais que van á entulleira en España, máis do 50%”, exemplifica. “A UE aplica un principio excesivo de precaución que bloquea os avances científicos e a aplicación dos coñecementos”, considera.
A natureza tende a converter en chan case calquera material que queda na superficiePara Felipe, o depósito de residuos en vertedoiros debería ser a última solución e non unha práctica habitual. “A natureza tende a converter en chan case calquera material que queda na superficie. Imitando o seu exemplo, deberiamos avanzar en como podemos recuperar e mellorar as funcións ambientais e produtivas dos chans a través da correcta incorporación de materiais recirculados adecuados”, insiste. Perda preocupante de materia orgánica O chan debe tratarse para mellorar a súa función recicladora e manter a súa circularidade. “Existe un gran descoñecemento do que é o chan e das funcións que realiza, tanto en sentido produtivo, fornecéndonos alimentos e fibras, como ambiental, mantendo unha elevada biodiversidade e actividade biótica, mellorando a calidade da auga e secuestrando carbono”, describe. Por iso, considera preocupante o feito de que os solos agrícolas en España perdesen entre un 40 e un 90% do seu contido en carbono natural. “Iso reduce a súa estabilidade estrutural e incrementa os riscos de erosión”, explica.
O chan ten un certo poder de amortiguación, que é limitado, fronte aos impactos externosA pesar de que é posible o cultivo en solos con pouca materia orgánica, a perda deste compoñente fundamental do chan faille perder moitas das súas propiedades máis relevantes, como o secuestro de carbono, a capacidade de retención de auga e a protección fronte aos contaminantes. A proposta do Goberno francés, numerosos países, entre eles España, asinaron o compromiso de incrementar un 0,4% o contido en carbono dos chans agrícolas, a coñecida como iniciativa 4 por mil. Aproveitamento de xurros e lodos de depuradora Galicia é a comunidade autónoma española con maior concentración de materia orgánica nos seus chans. Segundo distintas medicións, estímase que os solos galegos teñen de media, nos primeiros 30 centímetros de profundidade, un 7,4% de materia orgánica, aínda que en chans ocupados por cultivos descende ata o 1,7%. A nivel estatal, o 50% da superficie española contén valores de materia orgánica no chan por baixo do 1%.
Os chans con maiores concentracións de COS sitúanse en zonas húmidas e frías do norte peninsular, destacando Galicia, con valores que en ocasións chegan a 200 Mg C/haA concentración de materia orgánica nos chans de uso agrícola é ata un 38% menor que nos chans ocupados por bosques, confirmando que os chans agrícolas foron os que máis cantidade de carbono orgánico perderon debido fundamentalmente a prácticas asociadas ao laboreo intensivo.
O 50% do esterco producido en España procede do gando bovino e o 30% do porcinoPracticamente a metade do esterco producido en España procede do gando bovino, seguido do porcino, e entre os dous supoñen o 80% do total. No que se refire ao contido en materia orgánica, as dexeccións de bovino achegan o dobre de materia orgánica que as de porcino. A reutilización de lodos de depuradora en chans agrícolas é moi controvertida, xa que aínda que teñen un gran potencial fertilizante (son ricos en fósforo, nitróxeno e materia orgánica), tamén poden posuír concentracións elevadas de metais pesados e microorganismos patóxenos presentes nas augas residuais.
É necesario ter un sistema que recicle a fertilidade natural dos chans“Necesitamos remineralizar os nosos chans e esta remineralización pode levarse a cabo a través de serríns de rochas oceánicas que, se son básicas, como no caso dos granitos, serven ademais para capturar carbono. Sabemos que a alteración mineral é o maior elemento de secuestro de carbono. Estímase que unha rocha básica dunha tonelada pode absorber de 1 a 2 toneladas de anhídrido carbónico do aire”, detalla. Felipe propón remineralizar os chans en Galicia con achegas de serríns de granito procedentes de canteiras e marmorerías. Sería unha forma de aproveitamento eficaz dun refugallo con propiedades beneficiosas para os chans agrícolas. Zonas privilexiadas: os depósitos mundiais de loess “A fertilidade natural deriva do ciclo xeolóxico interno. Un factor esencial é a redución do tamaño de partícula. E o ciclo xeolóxico externo xera zonas privilexiadas de fertilidade”, asegura Felipe. Chile, México, Filipinas ou Xapón basean a súa fertilidade na remineralización volcánica. Outra forma de redistribución importante dos nutrintes é a provocada polos ríos.
O loess é un material sedimentario formado principalmente por po moi fino de rocha arxilosa ou calcárea, que se orixina en rexións áridas e é transportado polo vento“O loess entrou en Europa central a través das concas dos ríos Rhin e Danubio, pero na península ibérica non nos tocou nada. Iso explica a enorme produtividade de cereais de Centroeuropa, onde son habituais producións de trigo de 12.000 quilos por hectárea”, detalla. Os principais depósitos mundiais de loess sitúanse no centro de EEUU, a Pampa arxentina, na zona centroeuropea ata Ucraína, a zona sur de Australia ou a contorna do río amarelo en China, áreas que se vinculan ás principais zonas de produción de cereais do mundo. Biochar Pero o chan non depende só da rocha orixinaria, senón que ademais dos elementos de partida súmase a materia orgánica engadida con posterioridade. “Na cultura humana foise asociando a cor negra do chan cunha elevada fertilidade debido á cantidade de materia orgánica que contén. O aproveitamento da biomasa a través da calor (biochar) pode servir para mellorar as características dos chans”, asegura Felipe.
O biocarbón ou biochar é un carbón particulado con pH elevado xerado a partir de residuos vexetaisO biochar é un material sólido obtido da pirólise ou conversión termoquímica de biomasa nun ambiente de osíxeno limitado. A materia orgánica sofre unha carbonización que produce unha reorganización dos átomos de carbono para dar estruturas parecidas ao grafito. Aínda que as súas características dependen do material de partida, algunhas propiedades comúns ao biochar serían o seu alto contido en carbono e baixo en nitróxeno, o seu pH alcalino e a súa alta porosidade e capacidade de retención hídrica. A utilización de biochar como mellorante de chans está a espertar gran interese da comunidade científica, que atopa certas similitudes coas coñecidas como Terras Pretas, unha práctica ancestral utilizada polos indíxenas da Amazonía brasileira para xerar chans fértiles duradeiros.
“O obxectivo do xenotipado dos animais é constituír unha poboación de referencia para a avaliación xenómica da Rubia Galega”Actualmente, en Acruga contan cun censo de 33.500 animais inscritos no Libro Xenealóxico da asociación, e o 76% destes exemplares son reprodutores. “A avaliación xenómica constitúe, xunto coa base de datos fenotípica e xenealóxica de Acruga, o punto de partida para a posta en marcha dun procedemento que se implementou na valoración xenética de reprodutores de xaneiro de 2022”, detalla Arias.
“A avaliación xenómica permítelle ós gandeiros ter datos máis precisos e avanzar con maior rapidez na selección xenética da Rubia Galega”Ademais de lograr unha maior precisión na selección xenética, optar pola xenómica permítelles ós gandeiros obter máis información determinante sobre o animal, o que se traduce nunha redución de custos e nun proceso máis rápido. “A avaliación xenómica permítelles ós gandeiros ter datos máis precisos e avanzar con maior rapidez na selección xenética da Rubia Galega”, explica Arias.
O xenotipado pode incrementar as vendas de seme para becerros de cruzamento en ganderías de vacún de leite, en especial naquelas que traballen coa raza FrisoaOutra das vantaxes que agardan conseguir co xenotipado dos animais é abrir novas liñas de comercialización do seme de Rubia Galega para cruzamento industrial, en especial en ganderías de vacún de leite que xa están a empregalo e que poidan telo como unha opción prioritaria. “Nas razas de leite como a Frisoa levan anos traballando xa coa xenómica polo que ofrecerlle datos xenómicos ós posibles compradores abriríanos o mercado de cruce industrial, sobre todo con frisón”, detallan dende Acruga. Evitar a consanguinidade dos touros é outra das vantaxes que presenta a xenómica na selección xenética. Ademais pretende estudar o lastre consanguíneo, é dicir as consecuencias negativas que esa consanguinidade podería provocar nos animais. “Trátase de ir máis alá de saber o grao de consanguinidade e coñecer os efectos negativos que podería orixinar”, concreta Arias.
Coa xenómica procuran seguir mellorando en cuestións como a facilidade de parto, a aptitude leiteira ou o índice de conversión do alimento en quilos de carne dos animaisNo caso da liña de carne, prestaron atención a indicadores que amosen unha maior aptitude cárnica dos animais, para lograr un crecemento máis rápido. Trátase tamén de factores que contribúen a reducir os custos de produción, xa que se procura animais que teñan un alto índice de conversión do alimento en quilos de carne. A facilidade de parto é unha cuestión tamén moi demandada polos produtores. “Melloramos moito nesta cuestión nos últimos anos, e as nais teñen unha maior capacidade para parir, o que é fundamental, xa que cada vez máis os animais están en ganderías en extensivo e precísase que as vacas sexan capaces de parir soas”, apunta Arias. Nestes momentos, como indican dende Acruga, dispoñen tamén de touros indicados especialmente para xovencas de primeiro parto, cos que axudar a ter mellores partos.
Compararon a Rubia Galega con outras razas de carne españolas e francesas para conseguir a súa identificación claraPara logralo compararon exemplares de Rubia Galega con Asturiana de los Valles, Limousin, Blonde de Aquitania, Charolesa e con Pirenaica. “Vimos que se pode establecer unha diferenza clara entre a Rubia Galega e estas razas”, apunta. Chegaron a identificar un conxunto de 148 marcadores que amosan diferenciación xenética estatisticamente significativa entre Rubia Galega e outras razas de carne españolas e francesas. Á par de diferenciala doutras razas, examinaron as diferenzas que podía haber entre distintas provincias e comarcas de Galicia. “Vimos que hai a mesma estrutura xenética en todo Galicia. A poboación de Rubia Galega case non ten diferenzas significativas”, concreta Laura Arias. Isto débese en gran medida ó uso da reprodución artificial, o que provoca que se intercambien os mesmos touros pola xeografía galega, sen evolucionar de xeito diferente en función da zona. “Dende Acruga creemos que esta homoxeneidade é positiva, xa que nos traballos de mellora xenética que se están a desenvolver van resultar satisfactorios para tódalas ganderías, afectará a tódolos animais”, detallan.
Agardan ter as primeiras doses de seme sexado de Rubia Galega no mercado a comezos do mes de maio, logo de pasar as probas requiridas para a súa comercialización.Á marxe destes traballos, están á espera de poder dar continuidade a estas primeiras investigacións en xenómica cun novo proxecto no que de novo participarán as Universidades de Santiago e Zaragoza e Xenética Fontao. Nesta segunda fase, aínda pendente de aprobación, queren seguir xenotipando máis animais e traballarán tamén na trazabilidade da carne de Rubia Galega, procurando que cunha analítica da carne no supermercado se poida ratificar que pertence a un animal desta raza.
Todos os produtores de leite teñen un desexo común, que é conseguir ter o máximo número de vacas preñadas. Isto é obvio considerando que o produto que trae o diñeiro, o leite, vén despois do parto. Con todo, é importante destacar que a fertilidade do rabaño é un asunto que require moita atención xa que varias variables interferen na eficiencia desta acción.
A taxa de concepción ou fertilidade do rabaño é un parámetro reprodutivo e, por tanto, nunca debe ser analizado de forma illada. Chamamos taxa de concepción á medida da precisión na inseminación das vacas, é dicir, o resultado do número de vacas que quedaron xestantes en comparación co número de vacas que foron inseminadas nun período determinado.
Entre as variables que afectan o éxito deste índice, algúns factores de manexo son importantes como, por exemplo:
Pero, como podo medir todos estes aspectos importantes que poden influír no meu índice de concepción? Como podo evitar os fracasos reprodutivos e ser aínda máis eficiente?
Un bo programa de xestión é a mellor ferramenta para xerar información útil para o seu uso na toma de decisións. UNIFORM-Agri reúne toda a información dispoñible e preséntaa de forma visual, obxectiva e sinxela. Utilizando táboas e gráficos prácticos, axudándolle a entender a situación real do seu negocio para que poida analizar, avaliar e tomar decisións que lle levarán a mellorar no futuro.
Información que a miúdo pasa desapercibida
A información que a miúdo pasa desapercibida agora pode ser analizada na súa totalidade. Co programa UNIFORM pode comparar a taxa de éxito do técnico inseminador. Comprobar este parámetro, por exemplo, pode indicar se algúns inseminadores necesitan un segundo adestramento para mellorar os resultados. Do mesmo xeito, podemos mirar a taxa de concepción por días da semana para ver se a rutina dun día específico pode estar a afectar os resultados reprodutivos. Tamén podemos analizar a efectividade de varios protocolos de sincronización na fertilidade das nosas vacas, ou os resultados de distintas técnicas de detección de celos.
Tamén é posible xerar informes dos animais para os controis de saúde posparto, os coidados preventivos, ou para programar as tarefas de seguimento da saúde. Tales informes aseguran que non se descoide o coidado das vacas cun problema subxacente evitando futuros problemas reprodutivos.
Análise da dieta e dos touros utilizados
Sobre a análise da dieta, UNIFORM-Agri ten gráficos que comparan os niveis de urea en leite e a proteína do leite. Dependendo de como estea disposta a información no gráfico, podemos decidir a mellor maneira de corrixir a dieta.
UNIFORM tamén mostra o efecto directo dos touros utilizados para a inseminación, e o efecto paterno do touro na taxa de concepción das súas fillas. Debido á gran importancia económica da eficiencia reprodutiva e á dispoñibilidade desta análise pódese considerar o efecto do touro, aínda que o impacto na variación da fertilidade é leve.
O programa de xestión de UNIFORM-Agri tamén ofrece outros filtros, gráficos e información deseñados para a análise, así como outros parámetros de fertilidade que axudan a detectar os factores de xestión aos que se debe dar prioridade.
O gandeiro pode utilizar estas ferramentas no seu propio beneficio. UNIFORM-Agri é un programa informático de xestión de rabaños que proporciona unha solución integral no manexo de datos. O programa é fácil de usar, sinxelo de comprender e ofrece aos gandeiros ou consultores autonomía e seguridade na toma de decisións, optimizando as ganancias económicas ou minimizando as perdas. Axudamos aos nosos clientes para comprender mellor a súa indicadores clave de rendemento e a tomar decisións rendibles con maior confianza.
“A clave é mellorar a porcentaxe de preñeces que conseguimos do total de vacas que queremos deixar preñadas nun período de tempo”Este índice infórmanos mellor sobre a nosa eficiencia reprodutiva que a fertilidade ou taxa de concepción. Así, se nun período de tempo de 21 días temos 100 vacas dispoñibles para quedar preñadas e soamente inseminamos 50, xerando 15 xestacións, aínda que a nosa fertilidade foi aceptable, conseguimos só 15 xestacións dun total de 100 vacas que tiñamos dispoñibles, o cal é un ritmo por baixo do desexable para manter ben a explotación. 2) Doutra banda, aínda que se adoita pensar máis nas vacas adultas, é moi importante ter en conta que moitas das xestacións necesarias para facer leite nunha explotación (aproximadamente un 30%), van proceder das xovencas que nunca pariron.
No programa de reprodución debemos incluír tamén ás xovencasEn explotacións nas que un terzo aproximado das vacas en muxido durante un ano son vacas que tiveron o seu primeiro parto ese ano, as xovencas, animais moi fértiles, constitúen unha gran oportunidade de xerar as xestacións necesarias que nos darán lactacións ao cabo de 9 meses. Por iso, ao falar de mellorar a eficiencia reprodutiva nunha explotación debemos incluír no programa de reprodución tamén as xovencas.
O uso dun protocolo de fertilidade dunha forma sistemática a todas as vacas para primeira inseminación posparto (en vermello) pode permitir adiantar as xestacións mesmo atrasando o período de espera voluntario respecto dos sistemas tradicionais (en azul):