Estados Unidos é un mercado clave para os viños da Denominación de Orixe Rías Baixas. De feito, é o primeiro destino das vendas exteriores desta DO, con case 3 millóns de litros exportados na campaña 2021/2022, o que supón un 8% máis en volume pero un incremento do 19% en valor. Neste sentido, a estadounidense Natasja Mallory responsable de GREGORY+ VINE, participou recentemente na presentación do “Plan Promocional de Estados Unidos para 2023 do Consello Regulador da Denominación de Orixe Rías Baixas”. Falamos con ela sobre o presente e o futuro destes viños no mercado estadounidense. Como empezaches a coñecer o mundo do viño? Empecei estudando e traballando na alta restauración en Nova York a mediados dos 90 e posteriormente viaxei a París para ampliar as miñas prácticas en restauración e foi alí onde me namorei do mundo do viño e comecei a especializarme neste sector. No ano 1999 os dous socios fundadores de Lavinia propuxéronme que viñese traballar á súa tenda en Madrid, pois vían que había un nicho de mercado para os viños estranxeiros en España. Cal foi o teu primeiro contacto cos viños de Galicia? No ano 1995 no restaurante no que traballa en Nova York tiñamos en carta o albariño Martin Códax, e ese foi o meu primeiro contacto cos viños galegos. Posteriormente, cando vin traballar a España empecei a descubrir a ampla variedade dos viños galegos. Sei que elaborar un bo viño branco é máis difícil de conseguir que un bo viño tinto, porque é máis difícil maquillar ou corrixir en adega unha uva de calidade inferior. Admiro os viños brancos cun bo perfil, acidez, vivaces, con aromas que van do máis frutal ao máis mineral. Nese sentido, sempre me chamou a atención a variedade albariño, por ter un carácter varietal moi identificable e con moitos matices e por proceder dunha rexión, como Galicia e en concreto as Rías Baixas, onde é difícil lograr unha boa uva. Albariños elabóranse tamén en Australia ou California. Que diferencia lle achega o terroir das Rías Baixas aos viños elaborados con esta variedade? As Rías Baixas son a orixe do albariño e neste territorio a uva alcanza unha expresión moi singular. Ademais, os consumidores neste momento, especialmente os mozos, queren coñecer de onde procede o viño, como foi cultivada a uva, con que maridar o viño...etc, queren saber máis que o que lles di a etiqueta ou o que lles recomenda un catador. Neste sentido, este novo perfil de consumidor dálle unha vantaxe tremenda aos viños de Rías Baixas, porque contan con historia, cultura, o Camiño de Santiago, variedades propias, a propia xente...etc Os viños con Denominación de Orixe Rías Baixas no mercado norteamericano representan un 9,4% do total das exportacións españolas con Denominación de Orixe Protexida en valor e un 8,6% en volume. Como é mercado do viño en Estados Unidos, o primeiro mercado exterior para os viños de Rías Baixas, seguido de preto polo Reino Unido? En primeiro lugar hai que destacar que os viños de Rías Baixas en Estados Unidos teñen unha imaxe de calidade, e iso é primordial. A iso hai que engadir que teñen unha crecente presenza no mercado estadounidense, e é cada vez máis frecuente velos nas cartas dos restaurantes ou en tendas especializadas.

“Os estadounidenses beben menos viño pero mellor e máis caro”

Segundo conclúen varios estudos, unha tendencia do mercado norteamericano é a premiumización do viño. É dicir, o segmento dos viños con prezos de máis de 15 dólares a botella, é o que máis está a medrar en vendas, mentres que están a caer no grupo de viños de menos de 15 dólares. Non obstante, os viños de máis de 11 dólares a botella soamente representan o 25% do mercado en volume. É dicir, os estadounidenses beben menos viño pero mellor e máis caro. Esta tendencia creo que é un factor clave para que os viños de Rías Baixas sigan tendo éxito no mercado de Estados Unidos. Outro factor relevante é que desde o ano 2017 os viños brancos están a gañar cota de mercado nese país, cun crecemento do 2%. Tamén hai que destacar que o prezo medio dos viños brancos está a subir, e iso beneficia tamén aos de Rías Baixas. Cales son os principais competidores dos viños de Rías Baixas en Estados Unidos? O principal competidor do albariño de Rías Baixas en Estados Unidos é o Sauvignon Blanc de Nova Zelandia, é o único que creceu en vendas nese mercado o pasado ano. O perfil do albariño é máis parecido ao Sauvignon Blanc que o Chardonnay. Outros competidores son os viños brancos doutras rexións atlánticas como o Loira ou Bordeus, o grandes Rieslng de Alemaña ou Pinto Griggio de Italia e de Estados Unidos. Neste sentido, Cal sería a mellor estratexia para que os brancos de Rías Baixas compitan con éxito en Estados Unidos? En primeiro lugar, seguir comunicando e demostrando a alta calidade destes viños e en segundo lugar explicar a gran variedade de albariños que existe. É dicir, que hai moitas tipoloxías máis aló do branco novo que se bebe como moito dous ou tres anos despois da colleita. Por tanto, é preciso promocionar os grandes albariños de garda, de até 30 anos ou máis; os viños de crianza sobre lias, os espumosos, os que son elaborados noutro tipo de recipientes ...etc.

Kelly Cunningham, propietario de Milk Unlimited Kelly Cunningham é propietario, xunto á súa muller Christy, de Milk Unlimited, unha explotación láctea con 3.100 vacas en produción situada en Atlantic, na zona rural do condado de Cass, no suroeste do estado de Iowa (Estados Unidos). Hai 24 anos, cando se creou a granxa, arrincou con 1.800 vacas holstein, cunha produción media de 32 litros. A mellora das pautas de manexo e alimentación fixo incrementar a produtividade do gando. Pero a medida que o rabaño ía aumentando, os problemas sanitarios e reprodutivos tamén o facían. “A nosa fertilidade era aceptable no inverno, pero moi pobre nos meses de verán e a nosa taxa de eliminación era moi alta”, admite Kellly, que en 2018 comezou a cruzar o seu gando buscando maior lonxevidade. “As nosas vacas producían ben, pero non duraban. Unha taxa de reposición por enriba do 40% como tiñamos nós é insostible”, asegura.

Cunha taxa de reposición por enriba do 40%, en 2018 comezaron a cruzar o seu gando buscando maior lonxevidade

“En abril de 2018 empezamos a facer a nosa experiencia Procross. Vendemos xovencas holstein e compramos xovencas Procross trihibridas a outras granxas de EEUU en Idaho (Andersens), Michigan (Bradfords) e California (Bergwerffs) que levaban anos facendo cruces para desta forma adiantar o proceso. Ao mesmo tempo usamos nas nosas vacas seme montbeliard na primeira xeración e vermello sueco en segunda xeración”, explica. O 70% do gando é Procross Neste momento contan con 2.700 vacas en muxido, das que o 70% son xa vacas cruzadas e o resto holstein puras. “Estamos a converter o 100% do rabaño a Procross. Estamos moi contentos co resultado. Buscabamos máis produción vitalicia, máis graxa e proteína e menos gasto veterinario e lográmolo”, asegura Kelly.

Buscabamos máis produción vitalicia, máis graxa e proteína e menos gasto veterinario e lográmolo

Antes de seguir o método Procross, Milk Unlimited fixera algunha proba con xersei. “Empezamos a facer cruzamientos con xersei pero tralo primeiro cruzamento non sabiamos que facer. Queremos unha vaca moderada de tamaño, a holstein é demasiado alta e a xersei moi pequena”, insiste. “Eu utilizo o sistema Procross de 3 razas porque me baseo nos resultados científicos, que me din que é mellor que cruzar só con 2 razas. Para min as granxas de cruzamento de holstein con xersei non son comparables. Como primeiro cruzamento prefiro coa montbeliard. A primeira xeración de holstein con montbeliard son vacas moi robustas”, indica. Redución do gasto veterinario “Antes de empezar a facer cruces, os nosos custos de medicinas estaban entre 20.000 e 25.000 dólares ao mes”, contan. Ao manter aínda un 30% de vacas holstein puras, Kelly pode facer comparacións: “Nas frisoas a cetose afecta ao 4% das vacas, mentres nas Procross esa porcentaxe é só do 1%, é dicir, un 72% menos de incidencia de cetose”, explica.

Os nosos custos veterinarios eran demasiado altos, entre 20.000 e 25.000 dólares ao mes de media

O mesmo ocorre co resto de enfermidades habituais: “Mastite: 11% en procross e 27% en frisoas, un 61% menos nas cruzadas. Pneumonía, 11% en holstein e 8% en procross, case un 30% menos. A metrite afecta ao 4% das frisoas, do mesmo xeito que a retención de placenta, mentres que o desprazamento de abomaso preséntase un 65% menos veces en vacas procross. Finalmente, na febre do leite, hai moita diferenza: 1% en procross e 7% nas frisoas, é unha cifra demasiado alta nas holstein”, conclúe. Menos hormonas Malia a mellora sanitaria lograda no rabaño, Kelly asegura que “a reprodución é a gran diferenza”. As vacas procross pasan de media 26 días abertos menos que as frisoas (media de 96,3 días nas vacas cruzadas e 122,3 nas puras). “O 87% das procross están preñadas aos 150 días de lactación, nas holstein lográmolo só nun 81%, iso é un 5,7% máis de vacas preñadas procross”, detalla. “Logramos ademais reducir as doses necesarias, usamos ata 900 inseminacións menos na granxa coas procross, iso reduce tempo e custo na persoa encargada da inseminación. O inseminador empeza ás 6 da mañá e acaba ás 10 e media”, explica. Empregan seme sexado de montbeliard e vermello sueco nas xovencas. “Iso estanos permitindo usar máis carne no resto do rabaño”, conta.

Antes eramos grandes usuarios de hormonas para asegurar a reprodución

“Antes tiñamos que usar hormonas de seguido para lograr fertilidade”, recoñece Kelly. “A min persoalmente non me gustan e na nosa granxa nas vacas procross non usamos hormonas antes dos 100 días en leite. A taxa de utilización a partir de entón é do 20% nas procross, mentres que nas holstein é necesario usalas na metade das vacas e xa a partir dos 50 días en leite”, compara. Maior lonxevidade “A base de gastar moito diñeiro e producir con custos de produción moi altos, as nosas vacas estaban ben, pero non duraban. Unha taxa de reposición do 40-45% como a que nós tiñamos non é sostible, porque fan falta demasiadas xovencas de recría”, afirma Kelly.

Logramos unha lactación máis, polo que necesitamos 635 xovencas menos cada ano

Ao pasarse ao gando cruzado, Milk Unlimited reduciu significativamente a súa taxa de eliminación. “Hai unha lactación de diferenza entre procross (2,8 lactacións de media) e holstein (1,7). A taxa de eliminación é do 19% para as procross e do 47% nas holstein. É un impacto importante, porque necesitamos 635 xovencas menos por ano, e se temos en conta que cada unha custa uns 2.000 dólares, iso implica un aforro de 700.000 dólares na nosa granxa”, calcula. Menor inxesta Aínda que producen millo e alfalfa, esta gandería americana é moi dependente da compra de insumos externos. "Os altos custos de alimentación afectan ao resultado económico final da granxa", recoñece Kelly.

A toma de datos é unha constante nesta granxa como forma de mellorar a eficiencia e reducir custos

“A metade dos nosos custos é a comida e interesábanos baixar isto”, engade. Por iso buscaban un tipo de animal de tamaño medio capaz de manter a condición corporal cunha dieta máis barata, a base de máis fibra e menos concentrado. “O noso rabaño procross produce con 1,2 quilos menos de inxesta de materia seca, iso supón un 5% menos de custo de alimentación”, detalla. Cambio de comprador: de leite líquido a queixo Vista da granxa, formada por catro naves para o gando e almacéns de forraxe Até o 2017 Milk Unlimited vendía a súa produción a unha industria dedicada ao envasado de leite líquido, un mercado máis inestable e con menor demanda actual en EEUU. “O consumo de leite líquido baixou moito, mentres o de queixo e manteiga está a aumentar. O noso comprador de leite líquido deixaba de recollernos e tivemos que buscarnos un novo mercado. Hoxe vendemos a unha queixaría”, explican.

O consumo de leite baixou moito en EEUU, tiñamos que buscarnos un novo mercado

Coas súas 2.700 vacas en muxido, producen cada día 105.000 litros de leite, que envían á planta de fabricación de queixo de Sanborn, que pertence á principal cooperativa láctea de EEUU, AMPI (Associated Milk Producers), formada por máis de 2.000 granxas de 6 Estados americanos (Wisconsin, Minnesota, Iowa, Nebraska, Dakota do Sur e Dakota do Norte). Nas súas 10 plantas de transformación a cooperativa dá emprego a 1.200 persoas e produce o 10% do queixo de EEUU. O cambio de comprador obrigou tamén a Milk Unlimited a modificar a materia prima que producen. A media de graxa e proteína da granxa nos últimos 12 meses sitúase no 4,09% de graxa e o 3,14% de proteína, cando con anterioridade á introdución dos cruzamientos eses niveis eran do 3,5% de graxa e 2,6% de proteína.

De cara ao futuro buscamos producir leite con betacaseina A2 e con capacaseina BB; estamos a seleccionar touros para iso

“Hai moita diferenza na produción de sólidos entre o rabaño cruzado e o holstein puro. As nosas vacas procross están nun 4,21% de graxa e un 3.24% de proteína, mentres as frisoas están en 3,78% de graxa e 3,06% de proteína. De cara ao futuro buscamos aínda máis sólidos, sobre todo máis proteína, chegar a 3,3-3,4%. Estamos a seleccionar os touros para iso. Buscamos tamén máis leite con betacaseina A2 e con capacaseina BB”, conta Kelly. O transporte do leite ata a planta de transformación de Sanborn corre por conta da propia explotación. “Transportar o leite é o cuarto gasto máis importante na nosa granxa”, indica. Por iso, producir máis sólidos é unha forma de reducir gastos. “O custo de transporte do leite é agora un 6% menor, porque podemos meter 100 litros de leite nun recipiente de 94,2 litros”, exemplifica . “A granxa é agora máis rendible” A toma constante de datos é unha ferramenta fundamental nesta granxa como forma de mellorar a eficiencia produtiva e a rendibilidade final da explotación. “Se miramos só o volume de leite por lactación a produción é un pouco menor nas procross (39 litros diarios de media) fronte ás holstein (43 litros), pero se miramos todo o demais o resultado é moi favorable. Gastamos medio dólar menos de comida e o aforro no custo sanitario é de 40 céntimos por vaca e día”, detalla. “Na miña granxa logro medio dólar máis de rendibilidade ao día nas procross, iso en 1.000 vacas son 186.000 dólares ao ano. Temos case 3.200 vacas, iso representa 600.000 dólares máis de ingresos anuais”, indica Kelly.

Custa moito cambiar a mentalidade porque a vaca holstein é case unha cuestión de tradición en EEUU

“Encántannos as Procross; son máis rendibles. Os vendedores de seme que veñen á nosa granxa non poden competir contra iso. Pero custa moito cambiar a mentalidade porque a vaca holstein é case unha cuestión de tradición en EEUU”, admite. No caso de Milk Unlimited ese cambio veu motivado pola necesidade de reducir a taxa de sacrificio e producir máis sólidos para o seu novo comprador, pero os beneficios víronse reflectidos no conxunto da explotación. “Somos máis sostibles porque temos máis saúde, reprodución e lonxevidade e menos carga de traballo e de man de obra. Os cruces cambiaron a nosa granxa para ben”, conclúe Kelly.  

Só 400 hectáreas para 3.200 vacas

Vista aérea das instalacións de Milk Unlimited Milk Unlimited atópase situada no centro de EEUU, nunha importante zona de produción de millo, aínda que a superficie agraria da que dispón esta granxa non lle permite ser autosuficiente. “Temos 400 hectáreas, 300 son para produción de millo para silo e o resto para alfalfa”, indica Kelly.

O 70% da superficie é para silo de millo. O resto de cereais comprámolos

Recollen unhas 36.000 toneladas anuais de silo de millo e empregan unhas 175 toneladas diarias para a alimentación do gando. A ración está formada por silo de millo, alfalfa, fariña de millo e soia. Os animais en produción aliméntanse tres veces ao día con comida fresca recén elaborada. Recría externalizada As instalacións de produción divídense en 3 naves con capacidade para 900 vacas cada unha. A maiores, dispoñen doutra nave para vacas secas e xovencas preñadas próximas ao parto. Teñen unha media de 10 partos diarios e a recría realízana en dúas granxas especializadas, primeiro en Iowa e máis tarde en Colorado, de onde as xovencas regresan mes e medio antes do parto. “Cos cruzamientos, notamos unha gran diferenza no manexo e supervivencia dos tenreiros. Son totalmente diferentes; mostran unha gran vitalidade. Despois dun cuarto de hora xa están de pé e van buscar á nai. Pouquísimas veces hai que intervir sobre eles. Os tenreiros holstein despois de media hora aínda están tombados e hai que intervir máis”, di Kelly. 35 traballadores O volume de animais cos que conta a explotación fai que sexa altamente dependente de man de obra contratada. A granxa conta con 35 traballadores. Por iso, lograr un tipo de gando máis duro, que requira menores atencións é un factor determinante para reducir as necesidades de persoal. “As frisoas hai que estar enriba delas todo o tempo, coas procross o manexo é máis sinxelo, non hai que estar tocándoas tanto. Teño 35 empregados e non queren máis holstein”, asegura Kelly.

Moxen 300 vacas cada hora nunha sala de 60 puntos que está funcionando as 24 horas do día

“Os que se ocupan da enfermería e a paridera están máis contentos, os que atenden a reprodución tamén porque teñen menos traballo, e os que moxen o único do que se lamentan é que as vacas son un pouco máis nerviosas”, recoñece. Clima extremo Análises da calidade dos ensilados de millo Outro factor positivo que Kelly ve ao gando cruzado é a súa mellor adaptación a temperaturas extremas como as que se dan nesta zona de Iowa. “Nesta zona fai moita calor no verán e tiñamos moitos problemas para manter a produción. Coa calor o pasado verán as procross perderon 2,5 litros de produción diaria e as holstein 6 litros. As procross están a resistir moito mellor o estrés por calor do verán”, asegura.

Instalaron sistemas de ventilación para mitigar a calor no verán e reducir as perdas de produción

Os contrastes térmicos son unha das características climatolóxicas na zona onde se sitúa a granxa. “No verán temos problemas respiratorios porque as vacas están confinadas, con alta humidade e temperatura e no inverno na nosa zona a temperatura pode chegar a 20 graos baixo cero. Temos que poñer mantas aos tenreiros”, explica. Coidado do benestar animal e o medio ambiente Esta granxa prioriza as boas prácticas de coidado dos animais e a terra, un labor que lles serviu para lograr o Premio Wergin Good Neighbor, que recoñece aos gandeiros que se enorgullecen de coidar o medio ambiente e ao seu gando.

As camas do gando son de area e non deixan descuberta a terra

“Nas camas empezamos con serrín e agora usamos area e coidamos a terra mediante a implementación de cultivos de coberteira e cunha boa xestión do esterco”, conta Kelly. Neste ámbito, por exemplo, introduciron un sistema de xestión de esterco por aireación que foi pioneiro hai 20 anos en Iowa.

• Reportaxe elaborada en colaboración con Global Genetics

“Producir 30 ou 35 litros por vaca é doado, só hai que ser bo agricultor para ter bos silos e encherlle o rumen á vaca. O problema máis serio é pasar a barreira dos 40 litros, porque require máis precisión e eficiencia en termos de nutrición”, afirma Alejandro Castillo, profesor da Universidade de California, que visitou recentemente Galicia para participar nas Xornadas Técnicas de Vacún de Leite organizadas por Seragro. Este experto en nutrición considera que en Galicia é posible aínda incrementar a produción media de leite das vacas, como se fixo en EEUU nos últimos anos, a través do control da alimentación. “Hai un gran traballo aínda por facer e pódese lograr un incremento da produtividade e a eficiencia das ganderías baseado en datos cuantitativos de calidade das forraxes e de balance de minerais na dieta”, asegura.

En Galicia hai un gran traballo aínda por facer e pódese lograr un incremento da produtividade e a eficiencia das ganderías

“En California hai sistemas sostidos no tempo de produción de leite con medias de 55 litros por vaca e para iso é fundamental facer análises químicas de forraxes e analíticas de auga para balancear correctamente as dietas corrixindo posibles excesos e antagonismos e integrar a nutrición do chan no sistema para evitar problemas futuros de altas concentracións de determinados minerais nas forraxes”, exemplifica. Integrar a nutrición animal e a nutrición do chan Ademais de introducir os minerais que necesita a vaca na ración final que se lle facilita no pesebre, este experto defende a necesidade de integrar a nutrición mineral dos animais coa nutrición mineral dos chans. “A vaca come minerais e excreta minerais. A idea é ter iso en conta para utilizar ben o poder fertilizante do esterco. O obxectivo da integración da nutrición animal coa nutrición do chan é controlar os balances de minerais en ambos os casos para maximizar a eficiencia na absorción dos mesmos e consecuentemente na produción de leite e de forraxes”, explica.

Unha sobrealimentación en minerais da vaca leva a unha maior excreción de minerais a través das feces e os ouriños

“Así como os nutricionistas balanceamos a ración da vaca en función das necesidades da vaca e as achegas da dieta, o mesmo concepto hai que aplicalo ao chan. Todo o esterco da vaca é en realidade un fertilizante que debe ser balanceado á hora de ser aplicado ao chan. Dese xeito imos integrar a nutrición do chan coa nutrición animal porque estamos a trasladar, a través da nutrición do chan, eses minerais de novo á composición química das forraxes que come a vaca”, argumenta. “É moi importante empezar a planificar a integración da nutrición animal e a nutrición do chan. É algo fundamental para mellorar a sustentabilidade dos sistemas de produción de leite, porque unha sobrealimentación en minerais da vaca leva a unha maior excreción de minerais a través das feces e os ouriños, o cal ten efectos prexudiciais sobre o chan e o medio ambiente”, afirma Alejandro.

Os gandeiros deben aumentar o control sobre a inxesta de nitróxeno e minerais dos seus animais e coñecer a composición química do xurro que devolven ao chan

Por iso, di, os produtores de leite deben aumentar o control sobre a inxesta de nitróxeno e minerais dos seus animais, así como coñecer a composición química do xurro e o esterco que devolven ao chan para deste xeito realizar un balance entre as achegas e as necesidades do cultivo para suplementar unicamente coa cantidade xusta de abono químico. Contaminación de chans por acumulación de minerais A aplicación indiscriminada de esterco ao chan en altas concentracións e sen considerar estes factores pode incrementar a presenza dalgúns minerais no chan, con efectos negativos sobre os propios cultivos e o medio ambiente. No ano 2007, por problemas de contaminación de augas subterráneas por nitratos, en California regulouse a aplicación de xurros e estercos por parte das ganderías, algo que en España se pretende levar a cabo por medio do Real Decreto de Nutrición Sostible de Solos Agrícolas, actualmente en tramitación.

A Universidade de California tivo un rol moi importante de apoio aos produtores na aplicación das novas regulacións

Coa entrada en vigor destas novas normas ambientais, un equipo dirixido por Alejandro Castillo empezou a estudar a xestión de xurros e estercos por parte das ganderías californianas, atopando grandes perdas de nitróxeno, de máis dun 30%, por volatilización.

En California perdíase por volatilización o 30% do nitróxeno dos estercos

“Un dos erros que cometemos en California é que ao principio non considerabamos algúns minerais, só balanceabamos por nitróxeno á hora de facer o cálculo da cantidade de estercos e abonos químicos que se aplicaban ao chan. Máis tarde introducimos tamén o fósforo e o potasio, pero ao principio, ao non ter en conta iso, estabamos sobreaplicando grandes cantidades de minerais. O potasio, por exemplo, empezou a acumularse no chan e a aumentar a súa concentración nos silos de millo, onde os niveis de potasio pasaron de 1,5% a 2,5%”, indica.

Inicialmente só se tiña en conta o nitróxeno achegado e estabamos sobreaplicando outros minerais ao chan, como o potasio, que empezou a acumularse nos silos de millo

“O potasio é un mineral moi importante na nutrición das vacas leiteiras pero cando está en exceso na dieta afecta á absorción doutros minerais. Iso provoca un antagonismo que nos leva a gastar diñeiro en tentar corrixir esa presenza en exceso. Aí démonos conta da relación entre os minerais do chan e a ración”, explica Alejandro. “O potasio cando está en exceso non deixa absorber o magnesio, e o magnesio é caro (400 dólares a tonelada). O primeiro que houbo que facer en California foi un esforzo para facerlle entender aos produtores que o esterco era un excelente fertilizante”, indica.

A aplicación do esterco sen control leva á contaminación dos chans

“Hoxe en California é frecuente ver nunha finca millo de 3 metros de altura e de súpeto unha zona con millo de 1 metro. E cando un pregunta que pasa nesa zona, a resposta é que se estivo acumulando nesa zona esterco durante anos. Algúns elementos como o zinc e o cobre, en cantidades axustadas son bos, pero en exceso son tóxicos para o chan”, aclara.

“Os sistemas de produción a nivel mundial son cada vez máis intensivos e Galicia non escapa a esa realidade”

Coa súa experiencia en distintos países, Alejandro fai unha reflexión acerca de como están a evolucionar os sistemas de produción de leite no mundo e alerta dos desafíos que a intensificación da produción leva aparellados. “Se vemos o que pasou en California e Nova Zelandia, comprobamos que se dan patróns similares a pesar de ser dous sistemas totalmente diferentes, un estabulado e outro pastoril, pero ambos intensivos. Non é distinto ao que está a ocorrer tamén en Galicia”, asegura. “Galicia non escapa á realidade doutras zonas produtoras do mundo. Hai unha serie de parámetros que nos están indicando que a produción individual e a eficiencia dos sistemas de produción de leite van en aumento e a única maneira de lograr manter ese aumento de forma sostible é aproveitar a capacidade analítica que temos hoxe para poder balancear a dieta das vacas correctamente e a aplicación de abonos ao chan tamén correctamente”, afirma este experto.

A produción de leite incrementouse máis rápido do que o fixeron as estratexias de xestión de minerais

“Nos últimos 40 anos, todos os sistemas de produción de leite no mundo, desde os pastorís intensivos neozelandeses ata os estabulados californianos, evolucionaron intensificando a súa produtividade, incrementando significativamente o número de vacas por explotación e a produción de litros de leite por vaca. Pero na maioría dos casos aumentouse o número de vacas sen incrementar a superficie, o que supón importantes desafíos no manexo do esterco”, asegura Alejandro. Vacas sen terra En California, desde 1980 houbo unha redución do 50% no número de explotacións, pero o número de vacas por gandería aumentou un 400%, cun incremento medio dun 10% por ano, mentres a produción de leite por vaca foi aumentando case un 1% por ano. A partir do ano 2007, como consecuencia da entrada en vigor de leis ambientais, o número de vacas está tendendo a estabilizarse.

En California pasouse dunha vaca por hectárea a 10

“Nos anos 80 en California unha granxa media tiña 150 vacas nunha superficie de 150 hectáreas de terreo, cando hoxe hai 1.500 vacas sobre a mesma superficie. Por iso, a medida que aumenta a escala dos sistemas de produción de leite faise máis necesario controlar a aplicación de xurro e esterco ao chan”, xustifica.

Na maioría das explotacións aumentouse o número de vacas sen incrementar a superficie, o que supón importantes desafíos no manexo do xurro

No caso de Nova Zelandia, nese mesmo período a redución no número de ganderías aproxímase ao 40% e aínda que en termos absolutos os datos de produtividade son menores que en EEUU, ao tratarse dun sistema baseado no pastoreo, as tendencias de crecemento son moi similares.

O fósforo é un serio problema desde o punto de vista da contaminación ambiental porque provoca eutrofización das augas

“En Nova Zelandia empezáronse a aplicar normas ambientais no ano 2018. Alí hai ríos mortos como consecuencia da eutrofización pola aplicación de fertilizantes e a excesiva carga gandeira. Nun sistema pastoril intensivo con 4 vacas por hectárea, os ouriños deses animais equivalen a 800 quilos de urea por hectárea, e sobre esas excrecións aínda aplicaban abonos químicos”, explica Alejandro, que pide aos gandeiros en Galicia que tomen conciencia do problema e do ocorrido nestes países. Galicia vs California e Nova Zelandia O número de vacas por explotación multiplicouse por 4 en California e por 2 en Nova Zelandia nos últimos 40 anos. Pero a entrada en vigor de normas ambientais en 2007 en California e en 2018 en Nova Zelandia provocou que a cabana gandeira deixara de medrar en ambos casos.

California aprobou leis ambientais en 2007 por problemas de nitratos e Nova Zelandia en 2018 por fosfatos

Neste momento en California hai 1.200 explotacións de leite, que suman un total de 1,7 millóns de vacas (1.400 vacas de media por gandería) e unha produción total de 18,8 millóns de toneladas de leite (10.900 litros por vaca e ano). No caso de Nova Zelandia, as 11.000 ganderías existentes posúen un total de 4,9 millóns de vacas (450 vacas por explotación), cunha produción total de 21,7 millóns de toneladas de leite (4.400 litros por vaca e ano).

O número de vacas por explotación multiplicouse por 4 en California e por 2 en Nova Zelandia nos últimos 40 anos

Se o comparamos con Galicia, atopámonos con que o ano pasado as 6.400 ganderías de leite existentes naquel momento (a día de hoxe quedan só 6.100) posuían 327.000 vacas (48 vacas de media por explotación) e entregaron case 3 millóns de toneladas de leite (9.100 litros por vaca e ano). Nos últimos 5 anos a produtividade media por vaca en Galicia aumentou en máis de 1.400 litros (un 18% máis), mentres o censo de vacas de máis de dous anos caeu en case 12.000 animais nese mesmo periodo (-3,5%). 

Explotación leiteira do Estado de Michigan, onde hai unhas 1.000 granxas e 445.000 vacas O galego Ángel Abuelo Sebio é profesor de Sanidade e Benestar Animal do Gando na Universidade Estatal de Michigan, en EEUU, onde o seu programa de investigación se centra en métodos que melloren a resposta inmunitaria do gando vacún tanto na fase de recría como de lactación. A alimentación e manexo do gando no periodo de secado é unha das claves para reducir o uso de antibióticos durante o periodo posterior de posparto, tal como explicou durante a súa intervención nas Xornadas Técnicas de Vacún de Leite organizadas por Seragro e que este ano se están a celebrar de xeito virtual. Ángel, durante un dos seus traballos de campo nunha gandería de leite de Michigan Ángel, con familia gandeira en Arzúa e Mazaricos, licenciouse en Veterinaria pola USC e leva anos adicado á docencia nos EEUU. Pero ademais de investigar e dar clases, entre as súas funcións atópanse tamén as de extensión universitaria, prestando apoio a veterinarios e gandeiros de todo o Estado. Michigan, situado ao norte, na zona dos grandes lagos, no límite xa con Canadá, é o sexto produtor de leite nos Estados Unidos, con 445.000 vacas repartidas nunhas 1.000 ganderías (o tamaño das explotacións varía entre as máis pequenas, con entre 100 e 250 vacas, e as máis grandes, entre 1.000 e 5.000 vacas).

Michigan é o sexto produtor de leite de EEUU e ten a mellor media de produción por vaca e o leite co menor reconto de células somáticas

Michigan conta coa mellor produción media de EEUU (12.300 quilos de leite por vaca e ano) e destaca tamén pola calidade hixiénico-sanitaria do seu leite, cunha media de 144.000 células somáticas por ml, o mellor índice dos Estados Unidos. Que motiva o uso de antibióticos durante o posparto? É no periodo que vai desde o secado até o comezo da lactación no que teñen lugar o maior número de enfermidades e moitas delas, como a metrite, a mamite ou o desprazamento de abomaso, van requerir o uso de antibióticos para o seu tratamento. Pero a maiores, outros problemas metabólicos que aparecen nesta fase, como a hipocalcemia ou a cetose, van predispoñer aos animais á aparición de enfermidades infecciosas, xa que reducen a súa capacidade inmunitaria. Os antibióticos son subministrados aos animais por vía oral, inxectable ou intramamaria. Son os inxectables os que teñen un maior peso en canto á cantidade de mg administrados, algo que Ángel achacou precisamente ao tratamento das enfermidades posparto. Restrinxir o uso de antibióticos “Hai dúas estratexias fundamentais para reducir o uso de antibióticos. A primeira é usalos só naqueles casos nos que sexa estritamente necesario, mediante o uso de cultivos para identificar os patóxenos a tratar, por exemplo no caso das mamite, e tratar só aquelas nas que a vaca vai necesitar antibioterapia e non casos nos que a vaca pode superar a enfermidade sen ela”, defende Ángel.

A gran maioría das explotacións coas que eu traballo en Michigan realizan cultivos nas propias granxas para identificar os patóxenos que causan as mamites

No caso da metrite, tamén é habitual en Michigan a realización de probas diagnósticas mediante o sistema Metricheck para avaliar a gravidade da enfermidade, reservando só aqueles casos máis severos para o seu tratamento con antibióticos. Prevención mediante a mellora do sistema inmunitario A segunda das estratexias para a redución do uso de antibióticos é a prevención, destaca Ángel. “A prevención é sempre mellor que calquera cura e cando falamos de prevención de enfermidades infecciosas estamos a falar de mellorar o sistema inmunitario dos animais”, explica.

A función inmune da vaca empeza a diminuír 3 semanas antes do parto e mantense en niveis baixos ata 4 semanas despois do parto

Unha das principais causas de enfermidades infecciosas durante esta fase de posparto é a disfunción do sistema inmune no período de transición, xa que tanto a función dos linfocitos como dos neutrófilos diminúe antes do parto e mantense en niveis baixos ata aproximadamente catro semanas despois do parto, o que sitúa á vaca nun maior risco de contraer enfermidades infecciosas. “Para minimizar a disfunción inmunitaria é moi importante comezar a traballar no período seco, porque aínda que as enfermidades teñen lugar tralo parto, a patoloxía subxacente desenvólvese no final da xestación, por iso é moi importante manexar ás vacas secas de forma adecuada”, destaca Ángel.

Hai diversas fontes de estrés que contribúen á baixada de defensas da vaca durante o período seco

Os factores que contribúen a esta disfunción inmunitaria son diversos e están relacionados con diversas fontes de estrés, como o motivado polo manexo, as xerarquías no rabaño ou as altas temperaturas, pero as máis importantes a efectos de enfermidades posparto teñen que ver co estrés metabólico e oxidativo, porque se poden corrixir mediante un manexo nutricional adecuado durante o período seco, indica Ángel. Controlar a condición corporal “Os animais teñen que ter unha condición corporal óptima durante a fase de secado. As vacas gordas van comer menos tralo parto e van ter un balance enerxético negativo, mobilizando máis graxa e tendo unha menor inxesta de materia seca e isto predisponas máis a enfermidades metabólicas e infecciosas, porque canta máis graxa mobilizan, menor concentración de inmunoglobulinas e anticorpos en sangue dispoñibles, por tanto, menor funcionalidade do sistema inmune”, asegura Ángel.

As vacas con sobrepeso teñen unha menor resposta inmunitaria, porque a medida que mobilizan máis graxa, menor é a cantidade de anticorpos dispoñibles en sangue, o que diminúe a súa capacidade de loitar contra as infeccións

Como podemos previr este sobrecondicionamiento durante o final da lactación e o secado? É un problema multicondicional, asegura Ángel, pero todo empeza cun manexo reprodutivo eficaz, tentando que as vacas queden preñadas o máis pronto posible tralo período de espera voluntaria, de maneira que podamos previr longos intervalos entre partos porque cando as vacas teñen unha lactación estendida van adquirir maior condición corporal, sobre todo ao final da lactación.

A sobrealimentación no preparto conleva maior predisposición a enfermidade metabólica porque os ácidos graxos non esterificados e os corpos cetónicos teñen unha capacidade inmunodepresora

Este experto realiza ademais unha serie de recomendacións en materia de aloxamento, para garantir grupos de vacas apropiados con alimentación específica, evitando, por exemplo, un consumo excesivo de enerxía en vacas de baixa produción. “O ideal sería tamén ter ás xovencas primeirizas separadas das vacas pola competencia no acceso ao comedero e manter grupos homoxéneos sen ter que facer cambios constantes de lotes, o que aumenta a tensión, o mesmo que é recomendable dispoñer de mecanismos para a redución do estés térmico por altas temperaturas no verán”, explica. Existen distintas estratexias dietéticas a seguir no período seco dentro do manexo nutricional da vaca seca, que van desde restrinxir o contido de enerxía na ración, ben limitando a inxesta, ben aumentando o contido de fibra para diluír a porcentaxe de enerxía, ata un sistema graduado que empezaría con enerxía restrinxida ao comezo do secado e maior enerxía ao final, en preparto, con dúas dietas diferenciadas para as primeiras tres semanas de secado e as tres últimas.

Recoméndase modificar a ración na metade do período seco para achegar máis enerxía á vaca nas tres semanas anteriores ao parto

Ángel recomenda este último sistema, con dúas dietas diferenciadas no secado, unha inicial na que se reduza a cantidade de enerxía mediante a introdución de palla na ración, para deste xeito optimizar o consumo de materia seca pero reducir o de carbohidratos, e unha posterior, para as tres semanas previas ao parto, con maior inxesta de enerxía e proteína metabolizable e introdución de aminoácidos esenciais como metionina e lisina en niveis similares aos da lactación. Prevención de hipocalcemia A hipocalcemia ten graves consecuencias, non só cando se dá a febre do leite e a vaca non se pode levantar (hipocalcemia clínica), senón cando se dá hipocalcemia subclínica, é dicir, cando as concentracións de calcio en sangue son baixas pero o animal é capaz de andar, polo maior risco de enfermidades metabólicas e a afectación ao sistema reprodutivo.

Non se recomendan dietas baixas en calcio en xovencas por estar aínda medrando

Por iso, Ángel asegura que “a prevención de hipocalcemia é moi importante”. En Michigan moitas ganderías utilizan sales aniónicas na ración de preparto, o que provoca unha acidificación da dieta que reduce a absorción de calcio pero tamén xera problemas de palatabilidade, algo que pode reducir a inxesta de alimento. "Para que o nivel de acidificación da dieta sexa efectivo para bloquear a absorción de calcio o pH debería estar por debaixo do 6,5", detalla.

Estrés oxidativo: Que é e como se pode previr?

O estrés oxidativo refírese ao equilibrio entre a produción radicais libres e a cantidade de antioxidantes presentes no animal, xa que a sobreproducción de radicais libres vai xerar dano nos tecidos e a provocar unha disfunción metabólica e unha resposta inflamatoria exacerbada.

O dano oxidativo en tecidos comeza tralo parto pero o estrés oxidativo procede do período seco

A estratexia debe centrarse en proporcionar unha suficiente cantidade de antioxidantes (vitamina A, D e E ou outras vitaminas, micronutrintes e oligoelementos) aos animais mediante unha suplementación que permita previr estas enfermidades e mellorar a produción de leite. É unha estratexia que seguen a maioría de granxas en Michigan.

Á hora de formular unha dieta é importante equilibrar todos os antioxidantes, máis aló da vitamina E e o selenio, polas súas múltiples interaccións

Aínda que Ángel advirte: “un exceso de antioxidantes pode ser prexudicial e estar relacionado con maiores problemas de mamites, polo que hai que chegar a un punto de equilibrio que permita optimizar a produción de leite e previr enfermidades metabólicas sen prexudicar o estado de saúde do animal noutros aspectos”. En EEUU, por exemplo, hai un límite legal para a cantidade de selenio que se pode poñer na dieta dos animais.

No seu día a día Gustavo Schuenemann, veterinario e profesor do departamento de Medicina Preventiva na Universidade de Ohio (Estados Unidos), traballa man a man con produtores e asesores en vacún de leite de todo o estado, actividade que compaxina coa docencia. Ademais é especialista en cuestións como o manexo da vaca de transición, a xestión de persoal e as tecnoloxías de precisión nas gandarías de vacún de leite. Con el coñecemos as preocupacións dos gandeiros norteamericanos, á vez que lle pedimos algunhas recomendacións para abordar os principais retos na produción de vacún de leite. -Cales son as principais preocupacións dos gandeiros en Estados Unidos? -Para entender a un produtor leiteiro hoxe, hai que entender os cambios que sucederon na industria leiteira. En xaneiro de 2020, había 9.3 millóns de vacas distribuídos nunhas 34.200 granxas cunha produción media de case 11.000 litros por vaca ao ano para unha poboación de 328 millóns de habitantes. Nos últimos 20 anos, pecháronse aproximadamente o 50% das granxas, a unha taxa media de preto de 2.300 granxas ao ano, isto equivale a 6,3 granxas por día, a maioría de menos de 500 vacas. Actualmente, a industria leiteira está nun proceso moi forte de consolidación con algúns sistemas de produción integrados en leiterías de 10.000 a máis de 100.000 vacas e a produtividade media anual por vaca aumentou en case 3.000 litros. Esta consolidación na industria leiteira mudou a forma de traballar, desde o profesional consultor aos provedores de insumos, con mellor consistencia nos procesos de produción. As principais preocupacións do produtor leiteiro son a perda de rendibilidade no negocio leiteiro, a falta de empregados, o manexo de xurros e cumprir coas demandas dos consumidores. Sen dúbida, eficientizar e mellorar a consistencia nos procesos de produción son tamén prioridades para poder dar continuidade ao negocio leiteiro, pero cunha forte énfase en mellorar benestar animal, sustentabilidade e tendo en conta as demandas dos consumidores. Esta crise de Covid-19 amosounos que os andeis baleiros no supermercado xeran moito medo a todo nivel, pero os campos sen cultivar ou pechados pode ser devastador para un país. Momentos como estes lémbrannos a todos a importancia de ter un sistema de produción de alimentos sólido para garantir a seguridade alimentaria dunha nación.

"Nalgunhas granxas revertemos a falta de empregados cubrindo gastos asociados como transporte, vivenda ou oportunidades de educación para os empregados e as súas familias"

-Á xestión do persoal na granxa cada vez estáselle a prestar máis interese e tamén hai máis dificultades para conseguir traballadores, Por que é complicado atopar xente que queira traballar nas granxas estadounidenses? -É sen dúbida un fenómeno social multifactorial onde probablemente inflúen as expectativas do traballo no calendario semanal, acceso a máis oportunidades de educación, ou simplemente vivir preto de comunidades con mellor infraestrutura (internet, saúde, vivenda, tendas, etc.). A falta de empregados nas empresas rurais é un fenómeno global, aquí en EEUU, e tamén observo a mesma tendencia en Sudamérica e Europa. Nalgunhas granxas puidemos reverter parte da falta de empregados cubrindo os gastos asociados: transporte ou vivenda, oportunidades de educación para os empregados e as súas familias, e prover xantar ou roupa de traballo. -Na súa opinión, cales son as claves para lograr o éxito na contratación de persoal en gandarías de vacún de leite? -Hoxe en moitas granxas están satisfeitos con só poder cubrir os postos de traballo vacantes. É necesario definir claramente as responsabilidades, habilidades necesarias, rol do empregado na granxa e expectativas (transmitir claramente a cultura de traballo e a misión da granxa). Durante a entrevista de traballo é importante avaliar a actitude do futuro empregado. As persoas teñen a capacidade de aprender e sobreporse a limitacións, pero é moi difícil e custoso resolver problemas de actitude (non me importa, falta de atención aos detalles ou compromiso, etc.). Nos nosos programas de adestramentos démonos conta de que unha persoa con actitude negativa termina tendo mal desempeño, a pesar de ter excelentes coñecementos e habilidades. Hoxe damos máis importancia a unha persoa con actitude positiva que ao seu coñecemento e habilidades, porque isto podémolo mellorar moi rapidamente dentro da granxa. -A produción de leite en EEUU nos últimos anos evolucionou cara a granxas cada vez de maior tamaño, as coñecidas como megagranxas. Son xa o presente e serán o futuro da gandaría de vacún no país? -A industria leiteira consolidouse fortemente nos últimos 20 anos con menos granxas, pero de maior tamaño en número de vacas. Hoxe en EEUU, un 5% das granxas (con 1.000 vacas ou máis) muxe case o 60% do total de vacas leiteiras. A medio prazo, a consolidación de granxas leiteiras continuará con énfases para mellorar eficiencia nos procesos, integradas coas comunidades locais e recursos naturais (terra, auga e enerxía) tendo en conta as demandas dos consumidores para dar sustentabilidade ao sistema de produción.

"O gandeiro debe estar atento aos cambios e demandas de alimentos para poder adaptar o seu sistema a tempo, transformar desafíos en oportunidades e así poder seguir no negocio leiteiro"

-En Europa, aínda que en menor medida, tamén se viu este cambio cara a gandarías de maior tamaño en decremento das unidades familiares, o que habitualmente suscita críticas. Que opina deste modelo de megagranxas tan afastado das gandarías familiares? -A consolidación da industria leiteira é unha realidade global, aquí en EEUU pero tamén en Europa, Sudamérica e Asia. A maioría das granxas de máis de 1.000 vacas seguen sendo familiares, pero a maior escala. En termos de eficiencia, as granxas grandes aumentaron a produtividade individual dos animais co uso de estándares definidos de benestar animal e están a traballar moito en sustentabilidade con especial atención ás demandas dos consumidores. A falta de empregados é un desafío, pero a tecnoloxía de precisión ofrece oportunidades para automatizar procesos. É importante destacar que tamén vemos produtores con 300 vacas eficientes e explorando oportunidades para comercializar o seu leite a través de asociacións, producindo leite ecolóxico ou A2A2 para cubrir demandas específicas dos consumidores. Indistintamente do tamaño da granxa, o gandeiro debe estar atento aos cambios e demandas de alimentos para poder adaptar o seu sistema a tempo, transformar desafíos en oportunidades e así poder seguir no negocio leiteiro. O traspaso do negocio dunha xeración á seguinte é un tema importante que require un plan, compromiso e visión a medio-longo prazo para coordinar unha transición ordenada e así dar continuidade ao negocio. Nas ganderías pequenas este traspaso xeracional non esta tan claro e as baixas marxes de rendibilidade xeran incerteza que impacta sobre a viabilidade do negocio a futuro. -Mellorar a produtividade é un dos obxectivos habituais nas gandarías e que abordou en distintos traballos, Algunha recomendación para logralo? -O negocio leiteiro é a arte de controlar variación e manexar risco. Os sistemas eficientes en producir leite caracterízanse por unha forte énfase no recurso humano, cun programa definido para manexar o período de transición con procesos simples pero efectivos. Debe contarse cun programa eficiente para producir forraxes de calidade e un programa de recría definido e eficiente para lograr consistencia no desenvolvemento das futuras nais. Todos estes puntos teñen que estar integrados nun programa de benestar animal e sustentabilidade. -Que priman na actualidade as gandarías estadounidenses na produción de leite: cantidade ou calidades dos sólidos? Fixo a industria unha aposta clara neste sentido? -Nas últimas décadas, o leite págase en base a sólidos totais con bonificacións por calidade. Por tanto, houbo unha mellora xenética moi marcada nos últimos 30 anos a través de elixir touros positivos en sólidos (proteína e graxa) e con menos mastite. Hai unha tendencia moi marcada a pagar o leite en base a sólidos (principalmente proteína) e calidade, con nichos de mercado orientados a diversos grupos de consumidores desde compra local, leite ecolóxico ou produción de lácteos sen uso de millo transxénico (GMO). -Hai interese por incorporar outras razas ás granxas máis aló da Holstein?  -O 86% das vacas leiteiras en EEUU son Holstein e o resto están distribuídas nas demais razas como Jersey, Parda Suíza, Guernsey, Ayrshire, Shorthorn leiteiro, e Red and White Holstein. Tamén hai algunhas granxas que usan cruces entre Holstein, Red Holstein, Montbeliard e Jersey con moi bos resultados en termos de produción de leite con altos sólidos totais (3.7% proteína e 4.2% graxa), calidade de leite (menos de 100.000 células somáticas por mililitro) e eficiencia reprodutiva (30% TP 21 días). Indistintamente do tipo de vaca, hai un gran interese polo uso da tecnoloxía xenómica para seleccionar animais (touros e as xovencas de remprazo) con alta produción de sólidos totais, mellorando saúde e reprodución, pero sen resentir produción de leite. -Están concienciados os gandeiros de leite de EEUU coa produción libre de antibióticos? -É importante aclarar que o leite que chega ao consumidor é libre de antibióticos ou os seus residuos. As plantas procesadoras monitorean frecuentemente a presenza de antibióticos en leite e a nivel das granxas os produtores leiteiros seguen os protocolos establecidos polos seus veterinarios para evitar a introdución de residuos na cadea alimentaria, tanto de leite como de carne. Na década de 1990 comezou un marcado crecemento do leite ecolóxico, regulada polo National Organic Program do USDA e onde o uso de antibióticos non está permitido. A partir do 1 de xaneiro do 2017 tivemos cambios significativos a través da axencia federal Food and Drug Administration onde se regulou o uso de antibióticos en animais de granxa incluíndo abellas e peixes. Hoxe tamén temos granxas convencionais onde producen leite, pero sen o uso de antibióticos en vacas lactando. -Que pautas seguen para lograr reducir os antibióticos? -Basicamente implementando un sistema de traballo cunha forte énfase en prevención e mellora continua. Traballamos en integrar as instalacións cun programa eficiente de manexo (recría, vacas en transición e calidade de forraxes) e capacitación do recurso humano para optimizar consumo de materia seca, previr enfermidades e optimizar produtividade mellorando o benestar animal.

"Un programa de recría eficiente proporciona 5 litros máis de leite ao día e case 5 puntos porcentuais máis de taxa de preñez"

-En materia de prevención, cales son baixo o seu criterio os aspectos nos que máis deben incidir os gandeiros coas vacas en produción? -Hai cinco áreas que son fundamentais para poder previr enfermidades e lograr procesos máis eficaces: 1) Instalacións: Principalmente deseñadas con conceptos modernos para promover unha interacción positiva entre os animais, as instalacións, a dieta, as persoas e o ambiente porque isto determina o confort. O confort marca o consumo de materia seca, saúde e produtividade. É moi difícil lograr consumos de materia seca sen ter confort nos animais indistintamente como este formulada a dieta. Mellorar o confort con instalacións amigables para os animais e o persoal tendo en conta os procesos. 2) Programa de recría: Deseñar un programa simple pero eficiente para lograr crecemento constante de ganancia de peso vivo maior ou igual a 0,9 quilos por día nas xovencs de remprazo entre o nacemento e o parto. As tenreiras, principalmente os primeiros 60 días de vida, necesitan gañar máis de 0,5 quilos ao día para que funcione o seu sistema inmunitario. Por exemplo, as tenreiras que nos seus primeiros 60 días de vida tiveron unha ganancia de peso vivo maior ou igual a 0,9 quilos ao día producen 2.000 litros máis de leite por lactación comparado coas que medraron a unha taxa de menos de 0,5 quilos por día. Hoxe a tecnoloxía xenómica permítenos seleccionar animais (touros e xovencas) con mellor saúde (mastite, metrite, pneumonía) sen que se resinta a produción de leite ou sólidos. Un programa de recría eficiente proporciona 5 litros máis de leite ao día e case 5 puntos porcentuais máis de taxa de preñez. 3) Programa de transición: Deseñar un programa simple pero efectivo para optimizar o confort e consumo de materia seca, e así evitar enfermidades metabólicas (hipocalcemia e cetose). Programa de vacinación que se axuste ás necesidades de cada granxa. Mellorando o confort logramos mellores consumos de materia seca, menos enfermidades metabólicas na lactación temperá cunha mellora significativa en produción de leite e reprodución. Isto ten un efecto positivo sobre lonxevidade e rendibilidade do negocio leiteiro. 4) Programa para producir forraxes de calidade: Isto é moi importante para dar consistencia ao sistema de produción leiteira no tempo. Sen forraxes de calidade é moi difícil ofrecer unha alimentación balanceada, a cal afecta á saúde (cetose, DA), produción de leite e reprodución. O sistema inmunitario dos animais non funciona adecuadamente sen unha dieta balanceada e que estea ao alcance dos animais, indistintamente de que tipo de vacina usen. 5) Capacitación do persoal: Un programa de capacitación que sexa consistente cos protocolos establecidos e as instalacións. Implementar un sistema de traballo con forte énfase en prevención e mellora continua. A falta de empregados ou profesionais en agricultura é unha tendencia global. Necesitamos formar líderes e capacitar o recurso humano existente con ferramentas e conceptos modernos. Traballo en equipo, liderado e comunicación son esenciais en sistemas modernos de produción. Crear unha cultura no ambiente de traballo que fomente unha interacción positiva entre os animais e as persoas integrada con benestar animal e sustentabilidade. -Como están a abordar o secado? -Nas granxas ecolóxicas non está permitido o uso de antibiótico ao secado. En granxas convencionais hai tres opcións: o secado tradicional con antibióticos, a terapia selectiva sen antibiótico en vacas de baixo risco (tendo en conta o reconto de células somáticas e os casos de mastite clínicas) e ofrecer unha dieta baixa en enerxía unha semana antes do secado: a dieta das vacas secas. En granxas con vacas en alta produción ao momento do secado, é dicir cuns 25 litros por día, fórmase un grupo de vacas semanalmente e son alimentadas coa dieta das vacas secas durante unha semana antes do secado seguindo a rutina de muxido diario. A produción de leite baixa aproximadamente o 60% e isto diminúe substancialmente o risco de contraer infeccións intramamarias ao secado. A perda de leite esta compensada por unha mellor calidade de leite na seguinte lactación e as bonificacións recibidas por calidade.

"Hai unha tendencia a incorporar tecnoloxías de precisión na granxa sen comprometer o impacto ambiental e prácticas de manexo rexenerativas"

-Outra das preocupacións actuais no sector gandeiro europeo é a xestión de residuos e a redución de emisións, que tratamento dos xurros realizan as granxas norteamericanas? É un problema na actualidade? É unha prioridade a redución do impacto ambiental nas macrogranxas? -O manexo dos residuos (materia fecal do gando) e a auga é unha prioridade absoluta nas granxas leiteiras. Hai varios sistemas para o tratamento de xurros desde sistemas de biodixestores, compostado, separador de sólidos con almacenamento de materia fecal líquida (piletas ou lagoas con procesado anaeróbico e aeróbico). Hoxe vemos empresas agropecuarias medindo o impacto ambiental dos seus procesos de produción e mellorando a utilización dos recursos naturais (nutrientes do solo, auga e enerxía). Hai unha marcada tendencia a incorporar tecnoloxías de precisión sen comprometer o impacto ambiental e prácticas de manexo rexenerativas (biodixestores, paneis solares, reciclar auga ou nutrientes, uso de cultivos de cobertura sen herbicidas, etc.) no sector agropecuario en xeral e en granxas leiteiras en particular.

Satisfacción xeneralizada no sector do viño pola decisión deste venres do novo goberno de Estados Unidos de suspender durante 4 meses os aranceis do 25% para os viños procedentes da Unión Europea, uns gravames que puxo en marcha a administración Trump e que prexudicaron notablemente ao sector vitivinícola. Estados Unidos é o segundo mercado exterior para os viños galegos e españois, por detrás do Reino Unido. De feito, é o país de maior consumo mundial, con ao redor do 14% do total mundial, un mercado clave para España, líder produtor a nivel internacional pero tamén o primeiro exportador mundial de viños, cunha cota de preto do 20% do total. Para Galicia o mercado estadounidense tamén é, xunto con Gran Bretaña, o principal destino das súas exportacións de viños. Sirva como exemplo que na campaña 2018-2019, a Denominación de Orixe Rías Baixas exportou 2,3 millóns de litros a Estados Unidos, unha cifra que supón o 29,04% do total das súas vendas ao exterior.

Valoración positiva de todo o sector

EFOW, a European Federation of Origin Wines (www.efow.eu), a organización europea da que a Conferencia Española de Consellos Reguladores Vitivinícolas (CECRV, www.vinosdo.wine) forma parte xunto ás organizacións representativas das DDOO en Francia, Italia e Portugal, e a propia CECRV mostran a súa satisfacción polo anuncio realizado o venres pola Presidenta da Comisión Europea, Ursula von der Leyen, e a oficina do Representante de Comercio de Estados Unidos de suspender por un período inicial de catro meses as medidas de represalia comercial que afectan o sector vitivinícola da UE mentres se busca unha solución final ao conflito Airbus-Boeing. O presidente de EFOW, Bernard Fargues, afirma que “debemos aplaudir o traballo da Comisión Europea na procura dunha moratoria sobre estas medidas de represalia comercial. Esperamos que se atope unha solución definitiva de forma rápida que elimine estes aranceis de forma permanente”. Pola súa banda, o presidente do CECRV, David Palacios, engade que “deuse un paso moi importante, pero toca seguir redobrando esforzos, tanto a nivel europeo, como por parte das nosas autoridades nacionais, para que as negociacións entre a UE e Estados Unidos supoñan o fin definitivo destes aranceis, que nunca deberon aplicarse e que en nada axudaron ás relacións comerciais entre dúas zonas do mundo que compartimos multitude de valores e intereses”.

En 2020, os aranceis provocaron unha caída do 9% en valor e do 4,5% en volume de viño español exportado a EE.UU

A Federación Española del Vino (FEV) tamén celebra este acordo e desexa unha solución definitiva. Ademais, lembra que só en 2020, os aranceis provocaron unha caída do 9% en valor e do 4,5% en volume de viño español exportado a EE.UU., ademais dunha diminución de preto do 5% no prezo medio do viño que se exporta. Igualmente, advirten de que esta medida afectou gravemente a case o 90% das adegas que, ademais de ver diminuída a súa facturación por unha caída no volume exportado, tiveron que absorber na súa marxe comercial todo ou gran parte dese 25% para non elevar o seu prezo de venda, segundo se desprende da enquisa de impacto realizada pola FEV entre os seus asociados o ano pasado, o que significou unha perda adicional de varias ducias de millóns de euros. Neste sentido, o director xeral da FEV, José Luís Benítez, considera unha “excelente noticia” o anuncio porque pon fin a uns aranceis “profundamente inxustos” ao viño español por un conflito comercial no que nada tiña que ver. Igualmente, pediu ás autoridades españolas que presionen á UE para negociar desde xa unha solución definitiva ao conflito con EE.UU. que consolide a suspensión por agora temporal dos aranceis nun mercado fundamental para o viño español envasado como segundo destino en valor para as nosas exportacións.

María del Carmen Lence Ferreiro (Lugo, 1970) asumiu fai un ano, trala morte do seu pai, Jesús Lence, a presidencia de Leche Río, a principal empresa láctea de capital galego, que recolle na actualidade unhas 300.000 toneladas anuais, algo máis do 10% do leite que se produce na comunidade. Falamos con ela das súas intencións e dos cambios no mercado que trouxo consigo o coronavirus. Tras unha dilatada experiencia profesional dentro e fóra da empresa familiar, onde no pasado fora directora de vendas, Carmen Lence regresou de EEUU, onde residía coa súa familia, para facerse cargo das compañías do holding Lence Torres, que inclúe ademais de Leche Río e Leyma, Transleche (dedicada á recollida, transporte e distribución de leite e a través da que se canalizan tamén investimentos noutras empresas do sector agroalimentario, como Ebro Foods ou Deoleo) e Complejo San Cristóbal (con actividade no ámbito das gasolineiras, o inmobiliario, o sanitario e a restauración). Asegura facelo por "responsabilidade". O seu marido, que é un alto executivo dunha multinacional farmacéutica, e os seus dous fillos, un neno de 13 anos e unha nena de 11, seguen vivindo en Boston. Pero Carmen quería ter información de primeira man sobre as empresas, igual que facía o seu pai, aínda que cun estilo de liderado menos personalista que xa se intúe da súa relación cos seus colaboradores máis próximos, como Jesús García, director técnico das plantas, ou Aida Canto, responsable financeira, que se atopaban na empresa cando ela chegou e dos que se rodeou para impulsar marcas como Río ou Leyma. Na súa estancia en EEUU a filla menor de Lence foi profesora na prestixiosa Universidade de Berkeley, en California, onde impartiu cursos de formación a directivos de empresas punteiras como Google ou Facebook, un estilo de xestión á americana, onde prime o traballo en equipo, que pretende implantar en Leche Río para convertela nos próximos anos nunha das principais empresas lácteas de España. – Leva vostede máis ou menos un ano á fronte de Leche Río. Que balance fai destes 12 meses? – Foi un ano difícil, a verdade é que foi moi duro a nivel profesional e a nivel persoal tamén. A nivel persoal porque aínda que sabiamos que o meu pai estaba enfermo, realmente ninguén esperaba que fose morrer tan pronto. Eu estivera con el unha semana antes de que falecese e cando me fun o domingo díxenlle aos meus fillos que o avó tiña aínda corda para longo. Pero o martes cando o chamei acababa de ingresar no hospital e ese mesmo venres faleceu. Iso foi unha sorpresa, un shock, e despois todo o que veu detrás, porque a miña vida cambiou por completo, como do día á noite. De súpeto, por circunstancias, tal e como el deixara as cousas, decidín poñerme á fronte da empresa porque nese momento pensei que era mellor poñerme eu á fronte, aínda que aquí hai xente que leva moitos anos e ten moita experiencia, pero eu necesitaba estar ao tanto do que está a pasar e antes de deixar nada nas mans doutros dunha maneira cómoda un ten que ver que é o que está a deixar e como o está a deixar. E iso supuxo, de súpeto, pasar de estar coa miña familia para estar viaxando entre dous países. – E a nivel de empresa? – Pois houbo sorpresas agradables e sorpresas desagradables tamén. Tivemos un par de crises fortes pero superámolas e estou moi contenta porque considero que, a pesar de que foi un ano duro e difícil, conseguimos facer equipo. – Fala de dúas crises superadas. Pódese saber cales foron? – Pois unha foi máis a nivel persoal, a aterraxe na empresa, e a outra foi cando entrou Inleit, que empezaron a subir os prezos do leite e perdemos uns cuantos gandeiros. Esa foi unha crise bastante gorda. Tivemos que reaccionar e ir buscar a outros gandeiros.

Cando entrou Inleit empezaron a subir os prezos do leite e perdemos uns cantos gandeiros. Tivemos que reaccionar e ir buscar a outros gandeiros. Esa foi unha crise bastante gorda

– Eses contratos con novos gandeiros que Leche Río asinou nese momento, xusto antes da pandemia do coronavirus, pagando prezos por encima da media, corren agora algún tipo de perigo? – O coronavirus cambiou o escenario en moitos sentidos e para moitas cousas, pero eu creo que afortunadamente no campo non se está notando. Leche Río está a pagar nestes momentos por encima da media de Galicia en prezos e xa o estaba facendo co meu pai nos últimos anos. No novo brick de Leyma destácase iso, que os nosos gandeiros reciben contratos estables e prezos xustos que contribúen a manter o campo vivo. De todos os xeitos, todos tivemos que subir o prezo coa entrada de Inleit, non só Leite Río.

Se chegan novos operadores e son serios, estupendo, porque creo que vén ben para todos e, sobre todo, é bo para Galicia, pero se son como algúns que tivemos no pasado, que chegan aquí, pegan o pelotazo e vanse, entón non, porque non é bo para ninguén e menos para o propio gandeiro

– Ademais de Inleit, nos últimos anos chegaron a Galicia novos operadores, como Entrepinares ou Covap. Aumentou iso a competencia no mercado lácteo galego? – Ao meu modo de ver, se hai novos operadores que se van quedar, se son operadores serios e bos, para min estupendo, porque creo que vén ben para todos e sobre todo vén ben para Galicia. Pero se son operadores como tivemos no pasado, que veñen, pegan o pelotazo e vanse, entón non, porque non é bo para ninguén, e menos para o propio gandeiro. Eu entendo que houbo antes aquí empresas que chegaron, subiron o prezo, prometeron o ouro e o mouro e despois fóronse e nin sequera pagaron. E iso desestabiliza, e desestabilízanos a todos. A min paréceme que Inleit é un operador serio, que ten moito apoio por detrás e creo que están para quedar. Sería un desastre que agora se fosen.

Recollemos nestes momentos uns 800.000 litros diarios en 450 explotacións pero se as cousas van como esperamos tentaremos coller máis leite a próxima primavera

– Canto leite está a recoller nestes momentos Leche Río? Aumentaron volume de recollida ou teñen previsións neste sentido? – Agora estamos a recoller entre 800.000 e 850.000 litros ao día, depende un pouco da época do ano, dunhas 450 explotacións, basicamente nas provincias de Lugo e A Coruña. A min encantaríame poder aumentar a recollida, agora no verán non imos aumentar, pero se as cousas van como esperamos co relanzamento de Leyma e de Río tentaremos na próxima primavera coller máis leite. Pero polo momento estamos ben así, eu creo que hoxe en día hai que ser un pouco precavidos. – É hoxe Leche Río unha empresa máis forte e saneada ca cando recollía un 20% do leite producido en Galicia? – A empresa é unha boa empresa, é unha empresa sólida e ten moitas cousas boas, pero tamén ten moitas cousas que hai que mellorar. Eu digo que é unha empresa saneada no sentido de que non ten débedas e o ano pasado facturou 140 millóns de euros, un 10% máis, e tivo preto duns catro millóns de euros de beneficio. O meu pai non era unha persoa interesada en ter iates nin nada polo estilo, a el o que lle gustaba era traballar e divertíase traballando. Entón o que o meu pai sempre fixo é reinvestir na propia empresa. A empresa sempre se financiou con recursos propios porque ao final todo o que xerou quedouse aquí. Pero é unha empresa que tamén come moito. Porque soamente o ano pasado, seguindo o plan de investimentos do meu pai, foron 12 millóns de euros os investidos. 

A empresa xera beneficios, uns 4 millóns o último ano, pero é un animal que come moito, só nestes meses investimos 12 millóns

En Leyma investimos unha parte importante, alí puxemos dúas máquinas novas, unha máquina de leite pasteurizado nova da marca Serac que envasa 9.000 litros cada hora en botellas de diferentes formatos, de tres cuartos, un litro e litro e medio, que custou 1,2 millóns de euros e outra Elopak que envasa 12.000 litros á hora nos novos bricks procedentes de bosques sostibles con certificación FSC, que supuxo un investimento de 3,5 millóns. E aquí no Ceao imos investir en distintas fases un total de 9 millóns, xa puxemos unha envasadora Krones, que é unha máquina de botella con capacidade para 8.000 botellas/hora, que emprega botella PET reciclable que xa non leva aluminio, para que sexa un pouco máis ecolóxico o envase. Imos tamén nesa dirección. É certo que a empresa xera, pero é tamén un animal que come moito.

Por cuestións de eficiencia estamos pensando pechar a planta máis vella, que é a de Veiga de Anzós, en Láncara, que é a de menor produción e onde envasamos as marcas máis económicas

– Cal é a situación das catro plantas de produción a día de hoxe? Seguen funcionando moi por baixo da súa capacidade? Contempla a posibilidade de pechar ou desprenderse dalgunha delas e concentrar a produción nas demais? – Por cuestións de eficiencia estamos pensando pechar a planta máis vella, que é a de Veiga de Anzós, en Láncara. Estamos niso, estamos estudándoo, porque sinxelamente tendo tres plantas novas parece o máis lóxico, e de prescindir dalgunha, prescindir desa. Alí o que facemos nestes momentos son varias marcas pero é a de menor produción das catro e a que ten as marcas máis económicas.

O meu pai puido vender a empresa tantas veces e por moito diñeiro e nunca quixo. Eu tampouco o farei

– Non lle faltarán seguramente neste ano ofertas para vender Leche Río. – O meu pai xa tivo ofertas para vender e sempre as rexeitou. E debe ser algo de familia, quizais sexamos algo masoquistas, porque a verdade a miña intención tampouco é esa. O meu pai puido vender a empresa tantas veces, e por moito diñeiro ademais, e nunca a quixo vender. Entón, se el non o fixo é porque realmente quería que a empresa quedase para os seus fillos e para os seus netos e eu mentres poida seguir ese soño, que agora tamén é o meu soño, pois fareino. E a ver o que podemos aguantar, e esperemos que non só podamos aguantar senón mesmo aumentar. Como eu digo sempre, non soamente resistir senón triunfar.

Somos ambiciosos. Queremos seguir medrando e aumentar a nosa marxe para non estar nese efecto sándwich entre o prezo do gandeiro e o prezo da distribución

– Cales son os seus obxectivos nese sentido? Onde ve a Leche Río a curto, medio e longo prazo? – Somos moi ambiciosos e a nosa idea é en cinco anos estar entre as primeiras empresas lácteas de España, xa estamos entre as 10 primeiras pero non nos conformamos, queremos seguir medrando e crecer en produtos de máis valor engadido. É dicir, aumentar a nosa rendibilidade para vivir un pouco máis cómodos, por dicilo así, porque agora estamos sempre un pouco neste efecto sándwich entre o prezo do gandeiro e o prezo da distribución. Estar máis tranquilos, con produtos de máis valor que nos dean máis marxe para tamén así, se podemos, seguir pagando un pouco máis ao gandeiro.

A nosa principal debilidade é que somos unha empresa moi dependente de vender leite UHT, iso ponnos nunha posición comprometida

– Ata o de agora Leche Río centrouse fundamentalmente en envasar leite. Prevén diversificar? Que novos produtos queren sacar ao mercado? – Leche Río é unha empresa que ten moitas fortalezas pero tamén ten unhas debilidades claras. Eu diría que a fortaleza principal é que é unha empresa solvente e cunha boa reputación no mercado, tanto cos nosos clientes como cos nosos provedores, que son os gandeiros. A principal debilidade que ten é que hoxe en día é unha empresa moi dependente do que é sinxelamente vender leite UHT, de produtos con pouco valor engadido porque temos poucos produtos con algo máis de valor engadido, que serían o leite fresco pasteurizado e o leite sen lactosa, a nata ou algúns batidos. Iso ponnos nunha postura comprometida, fainos ser débiles.

Queremos relanzar as nosas marcas principais, Leyma e Río, e empezar a sacar produtos novos de valor engadido como un leite por ultrafiltración con máis proteína e vitamina D, que sairá a final de ano

A nosa idea é potenciar as nosas marcas principais, que son a marca Leyma e a marca Río, que é o que xa estamos a facer, a marca Leyma acaba de saír cun novo packaging en formato Elopak, e en Río xa estamos a traballar tamén nun packaging novo para lanzar a nova imaxe de Río no mes de outubro, que será con certificación de benestar animal e cun envase ecolóxico e un pouco diferente. A nova marca Río vai ser realmente unha homenaxe ao meu pai, vai contar un pouco a historia de como empezou Río e un pouco a idea do que é o ADN desta empresa, ese espírito de superación que tiña o meu pai porque realmente Leche Río naceu como consecuencia do primeiro fracaso empresarial do meu pai, cuns camións para transportar leite que caeron nas súas mans en pago a unha débeda que tiñan con el cando se dedicaba a vender gasóleo, pero el contaba esa historia como un momento de absoluta desesperación, porque pensaba que realmente se ía á ruína. Ese espírito de mañá é outro día, volvemos empezar e saímos adiante é algo que a min sempre me marcou, toda a vida.

A nova imaxe da marca Río sairá no mes de outubro e será unha homenaxe ao meu pai. Terá certificación de benestar animal e un envase ecolóxico un pouco diferente

Ao meu pai apaixoábao o tema industrial e as plantas están, nese sentido, á última, porque nunca se deixou de investir en maquinaria e tecnoloxía e nós agora, sobre esa base, estamos a prestar máis atención á imaxe e ao desenvolvemento do produto. Acabamos de lanzar Leyma cunha imaxe nova, creamos a páxina web de Leyma e xa estamos nas redes sociais e facendo unha campaña de lanzamento co lema Nunca choveu que non escampara para acompañar a saída do coronavirus. A idea é ir por fases, primeiro relanzar Leyma, que xa é unha marca forte en Galicia, e recuperar un pouco o que perdeu, porque é certo que nos últimos anos se que perdeu algo de cota de mercado, e empezar despois a sacar produtos de valor engadido. Xa estamos a traballar coa aula de Produtos Lácteos de Lugo para sacar novos produtos. A nosa idea é sacar a final de ano leite por ultrafiltración, é un produto con máis proteína e reforzado con vitamina D e está dirixido a persoas que queren coidarse, un leite pensado por exemplo para persoas de máis de 50 anos que poderiamos definir como adultos deportistas ou que lles interesa coidarse. – Nos últimos anos Leche Río reduciu a marca branca para centrarse nas súas propias marcas. Seguirá por ese camiño ou volverán vostedes ao leite de marca branca? Teñen novos contratos con algunha empresa de distribución nestes momentos? – Houbo unha época na que nós eramos moi competitivos á hora de facer marca de distribución, hoxe seguimos sendo moi competitivos niso, pero a nosa competencia pode poñer uns prezos máis baixos na marca de distribución porque obtén marxes maiores noutras das súas marcas, porque son máis fortes ou porque contan con produtos con valor engadido. Hoxe a marca branca en Leche Río rolda o 30%, temos máis ou menos un 70% de produción que son marcas propias e un 30% que son marcas de distribución. Non asinamos ningún acordo novo neste sentido, eran contratos que xa tiñamos. A marca branca eu creo que é interesante tela porque che axuda a ser máis eficiente e competitivo, porque as máquinas canto máis traballan máis eficientes son. – Pero os gandeiros achacan habitualmente ás marcas brancas os baixos prezos en orixe e vostede mesma acaba de recoñecer que ás empresas tamén as afoga ese baixo prezo da distribución. Cre que debería prohibirse legalmente a venda de leite a perdas, por baixo dos custos de produción, nos supermercados? – Esa é unha pelexa que tamén nós temos coa distribución de cando en vez. O leite segue sendo un produto reclamo, sempre o foi e ségueno utilizando. Nós cada vez que poñen un dos nosos produtos por baixo do que debe ser, chamámolos e protestamos, entre outros motivos porque iso desprestixia os nosos produtos tamén. Moitas veces son as grandes cadeas as que poñen o prezo.

Eu creo no leite pasteurizado e para min é o mellor leite. E tamén vexo futuro ao leite A2

– A estratexia de Leche Río orientouse nos últimos anos a potenciar a marca Leyma Natura e o leite fresco como referencia de calidade. O consumidor é hoxe máis esixente e demanda esa calidade? – Eu creo no leite pasteurizado e para min é o mellor leite que temos. Eu vivín fóra, en moitos países, e é o que se toma en todos os lados porque é un produto vivo e moi bo para a saúde. Eu creo que o consumidor hoxe cada día está máis informado, le máis, e debería ser o tipo de leite que teña máis futuro. É leite fresco, do día, porque o recollemos nas ganderías, envásase e distribúese. É o que ten un sabor máis auténtico e natural. Tamén vexo futuro ao leite A2, que é outra opción que a min paréceme moi interesante, porque me parecen moi interesantes os produtos que sexan mellores sen ter que engadirlles nada, como pasa tamén co leite con máis proteína por ultrafiltración.

Agora pagamos a proteína. Antes non o faciamos, pero as demais empresas pagábana. Foi sinxelamente escoitar ao gandeiro

– A que se debeu a introdución desde este ano nos seus contratos do pago por calidade con primas que antes non se contemplaban? Buscaban máis calidade no leite ou simplemente fidelizar aos seus provedores cun incentivo no prezo? – O principal cambio niso é que agora pagamos a proteína, que antes non pagabamos. Foi sinxelamente escoitar ao gandeiro, que nos dicía que os demais pagaban a proteína e nós non e era verdade. Empresas como Entrepinares ou outras queixarías pagan a proteína porque lles interesa. A nós dános un pouco igual nestes momentos pero estamos no mercado e temos que facer o mesmo que os demais nese sentido, e ademais se no futuro queremos facer produtos que se diferencien porque van levar máis proteína, pois tamén nos interesará que o leite en orixe teña tamén máis proteína.

Leche Río está a pagar neste momento por enriba da media de Galicia en prezos, levamos anos facéndoo

– Que incidencia tivo a pandemia do coronavirus no mercado lácteo? Como lle afectou a Leche Río? – Houbo un pouco de todo, a xente ve que se vendeu moito leite durante o confinamento. É certo relativamente, porque o que se aumentou de consumo no fogar non paliou a perda de venda en hostalería, que foi substancial. O leite pasteurizado de Leyma estaba a ir moi ben e por desgraza o tema do coronavirus e o peche da hostalería afectoulle, porque nós vendiamos moito leite pasteurizado en hostalería porque o noso Leyma pasteurizado funciona moi ben para facer capuchinos e este tipo de cafés porque fai moi boa escuma. E o consumo aí baixou, esperemos que cando a hostalería reabra volva subir. Realmente non está a cousa para lanzarse moito mentres non volva á normalidade a hostalería e o turismo, toda esa xente que vén de vacacións e que é coma se fose outra España.

Xa se están notando cambios de consumo cara a leites máis económicos e por iso creo que é un bo momento tamén para marcas como as nosas, que son un pouco marcas challenger con boa relación calidade-prezo

Coa Covid si que é verdade que xa se están notando os cambios de consumo cara a leites máis económicos e por iso creo que é un bo momento tamén para marcas como as nosas, que son un pouco marcas challenger, con boa relación calidade-prezo, porque a xente nestes momentos se cadra non está disposta a gastar tanto na marca de sempre e busca resgardo nunha marca que lle ofreza unha boa relación calidade-prezo e por iso quizais sexa un bo momento para nós para conseguir unha maior cota de mercado. Nun primeiro momento tralo coronavirus parece que o do benestar animal, o pastoreo, o ecolóxico xa non é tan importante, o que importa á xente é un produto dunha boa calidade-prezo pero que non sexa caro. Pero ao mesmo tempo, se poden pagalo, si que prefiren benestar animal e produto ecolóxico. O quid aí será poder ofrecer iso a un prezo interesante. – Fai pouco vostede alertaba sobre a entrada masiva de leite procedente doutros países, principalmente de Francia. Está a haber problemas de sobreoferta de produtos lácteos no mercado? Que consecuencias ten esta entrada de leite a baixo prezo e que medidas habería que adoptar para evitalas? – Niso definitivamente habería que ter moito coidado. Non sei se é a Xunta ou o Estado a quen compete ou que medidas concretas habería que tomar, pero habería que evitalo polo perigo que iso conleva para a nosa economía. Porque hai empresas como a nosa, que somos galegas 100%, que compramos aquí, transformamos aquí, que facemos todo aquí e que estamos para o longo prazo e ás que nos afecta moitísimo. Porque que entre o leite de fóra a ese prezo faiche non ser competitivo, pero o que fai ademais é destruír ao sector produtor.

Habería que evitar que entrase leite de fóra a baixo prezo porque destrúe ao sector produtor e ás empresas de aquí fainos non ser competitivas

Eu realmente non sei que medidas se poderían adoptar para evitar esa entrada de excedentes de leite, porque é certo que estamos na Unión Europea e existe libremercado e liberdade de movemento para as mercadorías, pero non sei por que ou como é que entra aquí leite de fóra pero non pasa ao revés, e na Unión Europea estamos todos. Outros mercados aínda estando tamén na Unión Europea son mercados moi proteccionistas, eu acórdome de ver cando era máis nova os camións de amorodos ou laranxas parados na fronteira francesa. É difícil que eles acepten que entre ningún dos nosos excedentes no seu país pero eu non sei por que aquí se consinte ou se fai a vista gorda cando pasan estas cousas. Galicia é a zona de España que máis posibilidades ten de seguir medrando e aumentando a produción láctea, por iso é tan importante non permitir que veñan aquí a afundir o mercado e a prexudicar ao gandeiro. Ás novas xeracións de gandeiros que levan as explotacións coma se fosen empresas vailles ben e teñen futuro. A gandería de antes non ten sentido, pero as granxas profesionalizáronse e por iso cada vez hai menos explotacións pero prodúcese máis leite. – Algunhas fontes a nivel internacional auguran unha baixada de prezos que podería acabar chegando tamén a Galicia. Que opina vostede? – Pois non o sei, eses agoiros é certo que os hai. Pero dunha banda dise que vai baixar o prezo pero por outra que Alemaña e Francia terán menor produción, polo que estamos un pouco sen saber que vai pasar realmente. Isto móvese día a día. Un dos meus traballos cando estiven a vivir en Madrid era nunha empresa da internet e dicían que traballar un ano nunha empresa tecnolóxica dese tipo era como traballar cinco anos nunha empresa normal, pois en Leche Río pasa un pouco o mesmo. Este tamén é un mundo moi cambiante. Ao principio entraba leite de Francia e Portugal á metade de prezo, de súpeto deixa de entrar porque se ve que está a haber seca en Alemaña e que Francia decidiu reducir a produción. Primeiro China retiña os contedores, pero ao día seguinte reanímase outra vez. Mañá que vai pasar? Non o sabemos. Eu espero que quedemos como estamos e que o prezo non baixe. Ao final temos que vivir todos, eu enténdoo así con respecto ao gandeiro, e espero que a distribución tamén entenda que temos que vivir todos a respecto das empresas.

"O meu pai tiña a empresa na súa cabeza e tomaba el todas as decisións, eu quero apoiarme en xente máis lista ca min"

Carmen co novo packaging de Leyma. A nova imaxe da empresa nótase xa nos seus envases Carmen Lence non é unha recén chegada nin a Leche Río nin ao sector lácteo. Estaba na empresa na época na que se xestou a compra de Leyma, efectivizada finalmente en 2005, unha das marcas que agora pretende potenciar. Está orgullosa de que o seu pai pensase nela para dirixir a empresa trala súa morte pero recoñece estilos distintos á hora de levala. Carmen estivo vinculada ao mundo universitario en EEUU e empeza xa a colaborar co Campus Terra e a aula de Produtos Lácteos de Lugo e aposta tamén polas sinerxias e o traballo en equipo no seu día a día dentro da empresa, que dá traballo a 130 persoas nas súas catro plantas (220 no total do grupo Lence Torres, sumando Trasleche, que conta con 65 vehículos propios e acordos con outros 80 autónomos). A filla pequena de Lence segue mantendo que a galeguidade de Leche Río é un dos seus sinais de identidade, pero quere demostrar que o sector lácteo galego é capaz de competir no mercado internacional, aumentando as exportacións da empresa, que nestes momentos representan o 10% das súas vendas. – Pesa aínda a sombra do seu pai e a súa forma tan persoal de levar as empresas? – Iso ten moito sentido, tiña unha razón e é que o meu pai creou a empresa, el construíuna desde a nada e por iso el era, de todas as persoas que hai aquí, a que mellor coñecía a empresa, ninguén podía competir con el en coñecemento e intuición, en parte por iso tomaba as decisións el só. El construíu a empresa así, contando basicamente coa súa opinión, el preguntaba, pero ao final sempre era el o que decidía. Nese sentido, o meu pai tiña unhas cousas moi boas e outras que non son tan boas, ao meu modo de ver, á hora de dirixir unha empresa. Ao meu pai moita xente recoñécelle as cousas boas que fixo pero ao mesmo tempo si que había un pouco de resentimento con el e coa empresa, mesmo nalgúns traballadores, porque había esa imaxe de que Lence era duro e dáse por feito que eu herdei iso. Eu o pasado non o podo cambiar, eu poderei facer as cousas diferentes de agora en diante, pero para iso é necesario un voto de confianza. Aínda que tamén é certo que agora me dou conta de que o meu pai levaba a culpa de moitas cousas sen tela e que ás veces era duro por unha razón, porque estar neste posto non é nada doado.

Para min persoalmente é unha honra que o meu pai confiase en min, pero sería unha arrogancia pola miña banda chegar aquí e dicirlle a todo o mundo o que ten que facer cando a maioría do persoal ten moita máis experiencia ca min

Pero a realidade é que a cultura da empresa era diferente á que é agora, cambiou bastante, a verdade, que se corresponde un pouco tamén cun estilo de liderado diferente, o cal ten lóxica, porque eu son polo menos 30 anos máis nova ca o meu pai e entón, só por esa razón, deberiamos de evolucionar un pouco. Non ten sentido para min e sería unha arrogancia pola miña banda chegar aquí e dicirlle a todo o mundo o que ten que facer cando a maioría do persoal ten moita máis experiencia ca min. Por iso eu tento escoitar para saber que é o que pasa, que é o que quere a xente e como podemos mellorar. Estamos nun proceso de mellora continua, esa é a idea, mellorar continuamente. E debo dicir, por outra parte, que toda esta historia da Covid o bo que trouxo é que coa xente que está a traballar desde casa, con teletraballo, empezamos a facer reunións con eles tres veces á semana para manternos un pouco en contacto e ao día e que esas reunións lograron crear equipo, que era algo que non había antes. Grazas a iso coñecín á xente que traballa comigo máis agora que no resto do tempo que levaba aquí, e iso que moitos deles xa os coñecía das miñas estancias anteriores na empresa. E o mesmo coas plantas. Nestas semanas, para minimizar o risco de contaxio, deixamos de ir ás plantas pero empezamos a facer estas reunións cos xefes de planta, xefes de calidade, xefes de produción, xefes de mantemento e eu creo que esa comunicación constante e implicar a todo o mundo e que todo o mundo se sinta parte do que está a pasar axudou moito. Eu compároo un pouco con cando un se monta nun barco e non sabe onde vai o barco ou cand un se sube e ten idea de cara a onde vai. A implicación é distinta, e coñecer eses obxectivos comúns e compartilos axuda. – Cal é a día de hoxe a estrutura de Leche Río? O seu cargo é actualmente o de presidenta, verdade? – Si, Leche Río segue sendo unha empresa familiar cun Consello de Administración no que estamos eu e o meu irmán Luís e con dous conselleiros externos, que non son da familia pero que levan moitos anos na empresa, Jesús García, director de operacións, e Aida Canto, responsable financeira. As cousas están como as deixou o meu pai, xa veremos se no futuro se cambia algo, pero polo momento está así. – Malia traballar con anterioridade na empresa, agora levaba xa 14 anos fóra. Seguía de preto o mercado lácteo ou tivo que poñerse ao día? – Estaba ao tanto, en parte porque cada vez que falaba co meu pai falábase da empresa, porque o meu pai preguntábache pola familia dous minutos e despois contábache cousas da empresa. Era a súa vida, a empresa e os negocios eran a súa paixón realmente. O meu pai pódese dicir que non traballaba por diñeiro, traballaba porque lle gustaba, era a súa vida. Así que nese sentido estaba xa moi actualizada en todo porque falaba desas cousas con el e ademais xa estaba no Consello de Administración e viña ás reunións. Nese sentido non tiven que poñerme ao día nin era un mundo descoñecido para min, xa que seguía a actualidade do sector.

As empresas de fóra, que compran leite aquí e noutros lugares, non son tan dependentes do campo galego como o somos nós. Somos unha empresa galega e sentímonos orgullosos de selo e na miña humilde opinión Leche Río é unha empresa clave para o sector lácteo galego

– O sector lácteo galego está cada vez máis en mans foráneas. O seu pai sempre mantivo unha vinculación moi clara das súas empresas con Lugo e con Galicia. Oínlle a vostede nalgunha ocasión, e lin nalgunha entrevista, que a súa intención é tamén manter esa relación. – Leche Río é a empresa galega que máis leite recolle en Galicia. Todas as demais, Reny Picot, Capsa, Lactogal ou Lactalis, recollen leite aquí pero non son de aquí. Non é por criticalos a eles, nin moito menos, pero a realidade é esa. Todas estas empresas que compran tamén fóra non son tan dependentes do campo galego como o somos nós. Que sería de nós se o campo galego se destrúe porque empeza a entrar leite de fóra á metade de prezo? Non imos ir comprar a Francia. A nosa vida está aquí. Somos unha empresa galega e sentímonos moi orgullosos de selo. Para min unha das motivacións para facerme cargo desta empresa é que Leche Río, na miña humilde opinión, é unha empresa clave para o sector lácteo galego. Porque se Leche Río desaparecese ou a comprase unha destoutras empresas, o sector lácteo galego quedaría en mans de empresas de fóra. E iso a medida que o sector se vai concentrando e os operadores son cada vez menos pois un perigo potencial para todos. – Vostede estaba vivindo en EEUU. Alí algunhas das principais empresas lácteas, como Dean Foods e Borden Dairy, entraron en bancarrota. Que diferenza ao seu xuízo o sistema lácteo en EEUU e o de Europa? – En Estados Unidos vivín en California e agora en Boston. Ata o de agora, antes das limitacións de movementos por culpa do coronavirus, estaba tres semanas aquí e unha en EEUU e a semana que estaba en Boston pasábaa unha boa parte dela nos supermercados vendo que é o que están a facer alí as empresas lácteas. Unha das diferenzas principais é que eles están moi enfocados na innovación, porque o leite é un mercado moi maduro, tanto alí en EEUU como aquí en Europa, e igual que aquí, alí as mal chamadas leites vexetais restaron moito mercado ao leite de vaca porque unha parte do consumo foise cara a esas bebidas vexetais e daquela as industrias lácteas están sempre tentando innovar para contrarestar iso. Moitas destas ideas destes produtos con máis proteína veñen realmente de alí, non é que esteamos a inventar nada, é un pouco seguir unha tendencia de mercado que hai, así como o leite A2, ao que eu lle vexo futuro, aínda que falei con algunha xente da distribución e eles non o ven o do leite A2 e é certo que en lugares como Estados Unidos segue sendo un consumo mínimo, igual que o leite grass fed, como eles lle chaman, que sería a de pastoreo, que tamén está moi de moda pero representa só o 5% do consumo alí. Pero eu véxolles futuro, eu creo realmente que o mercado vai cara aí.

Empezamos a mandar leite envasado a China, este mes serán 40 contedores, e xa estabamos presentes no norte de África e no Caribe

– Co descenso de consumo de leite en Europa ou EEUU, neses mercados maduros, como vostede di, é necesario mirar cara a países emerxentes onde está a aumentar o consumo de proteínas lácteas? Teñen previsto reforzar as exportacións a países de África, Asia ou o Caribe cos que xa están a traballar? – Si. De feito, eu empecei aquí en abril e en setembro xa incorporaramos a unha persoa só para mercado exterior. Porque é evidente que en España o mercado é moi limitado e é difícil crecer, entre outras cousas porque até hai pouco o consumo de leite caía ano tras ano, aínda que agora parece que no último ano recuperou un pouco e co coronavirus gañouse en consumo na casa, pero iso non quere dicir que cando volva á normalidade non volvan as cousas ás andadas. Pero en España a tarta é o que é e as marcas fortes teñen un gran pedazo de tarta e sacarlle a tarta ao do lado é difícil. Entón, non é que sexa máis doado, pero hai un mercado enorme aí fóra porque de súpeto estes países que non teñen produción de leite espertaron e demandan produtos lácteos e é unha oportunidade que hai que aproveitar. Estamos a centrarnos no norte de África, onde xa estabamos, en países como Mauritania, Marrocos ou Libia, igual que no Caribe, onde xa estabamos en República Dominicana, e empezamos a vender a China a través de Hong Kong, grazas a uns clientes que fixemos alí nunha feira celebrada en Shangai, á que fomos en novembro. De momento non é un volume moi importante pero todo suma, sobre todo de cara ao verán. Este mes de xuño enviaremos 40 contedores de leite, que enviamos envasado e van os contedores con flotadores polos lados para que non se mova a carga e cunha manta térmica envolvendo o leite. Os chineses non son fáciles como clientes, son moi pero que moi esixentes. – En conxunto, que volume representan as vendas fóra para Leche Río? Pois se contamos a nata que mandamos para Francia e Alemaña, principalmente, o noso volume de exportación pode roldar o 10%, que tampouco é tanto. Pero a idea é incrementalo e medrar por aí tamén. – É vostede una das poucas mulleres á fronte dunha industria láctea en España. É este aínda un sector dominado por homes ou iso está a cambiar? – Eu acórdome cando ía ás reunións da FENIL na miña anterior etapa na empresa hai 15 anos e aquilo era moi simpático, porque todos eran señores máis ou menos da idade do meu pai e as únicas mulleres mozas eramos eu e a secretaria. E eu sempre dicía, como pode ser que unha industria onde as clientas son mulleres, que son as que compran nos supermercados, e sen embargo os directivos das empresas sexan todos homes. Hoxe cambiou un pouco, aínda que realmente segue sendo un mundo fundamentalmente de homes.

Sempre me chamou a atención que á fronte da industria láctea, onde as clientas son fundamentalmente mulleres, que son as que compran o leite nos supermercados, os directivos das empresas sexan maioritariamente homes

Nesta empresa, desde que eu cheguei e por pura casualidade, porque pensabamos que eran as persoas idóneas, incorporáronse xa varias mulleres en postos relevantes. O meu pai tiña a empresa na súa cabeza, eu téñome que apoiar en xente máis lista ca min que me axude, e empezamos a contratar postos que antes non tiñamos, como a directora de recursos humanos, a directora financeira ou a directora de campo e as tres son mulleres. E na reorganización que tamén fixemos dos equipos de cada unha das plantas, moitas das persoas que promocionamos son mulleres, e temos dúas xefas de produción e unha xefa de calidade, e todas nais con fillos, e eu que tamén son nai e teño un fillo e unha filla realmente non creo que iso sexa un impedimento para nada e non debería selo. É máis, polo feito de que ás veces nos custa máis probar que merecemos o posto tamén o coidamos máis. Nese sentido, Leche Río está bastante feminizada.

Afirma que as vacas cruzadas son máis rendibles nas explotacións que as frisonas puras e aporta datos para demostralo. Leslie Hansen é profesor na Universidade de Minnesota e durante os últimos 10 anos estivo comparando en granxas estadounidenses os custos e beneficios aportados polos distintos animais en sete rabaños comerciais diferentes. O estudo foi presentado o verán pasado tras ter analizado unhas 5.000 vacas, a metade holstein puras e a outra metade cruzamentos con outras razas, como a montbeliard ou a roja sueca, un sistema de cruces trihibrido coñecido como Procross.

Trátase de producir o vigor híbrido ou heteroxis mediante o cruzamento entre distintas razas puras

A investigación levada a cabo, na que ademáis de Les Hansen participaron os profesores Amy Hazel e Bradley Heins, trataba de atopar datos concluíntes para unha evidencia científica xa demostrada noutras especies tanto de animais como de plantas: ao cruzar razas puras diferentes da mesma especie lógrase un efecto positivo chamado vigor híbrido ou heteroxis. Esta técnica de mellora produtiva xa se usou, ademais de en vexetais, noutras especies animais (aves, porcos, cabalos e bovinos de carne) e desde fai máis dunha década estase aplicando tamén a vacas de leite, onde os efectos positivos do vigor híbrido acaban notándose na produción de sólidos e na produción vitalicia das vacas, pero tamén na saúde e na reprodución, conclúe o estudo levado a cabo pola Universidade de Minnesota. Niveis de consanguinidade que superan o 8% en EEUU A mellora na raza frisona camiñou nas últimas décadas da man da selección xenética, mediante a escolla dos animais máis produtivos, familias de touros e vacas de EEUU ou Canadá cuxo seme foi implantado en explotacións de todo o mundo. Iso fixo que os niveis de consanguinidade na raza holstein foran aumentando de xeito exponencial desde os anos 80 até a actualidade, pasando nos EEUU do 2% en 1980 a porcentaxes superiores ao 8% na actualidade. "En EEUU levamos décadas cruzando os mellores animais consigo mesmos, levamos 50 anos cruzando basicamente os xens de tres touros. Hoxe temos uns índices de consanguineidade nas vacas hosltein do 8%. Iso é moitísimo, se temos en conta que se cruzamos unha nai co seu fillo a consanguinidade sería do 25%", explica.

A partir do 6,25% é como se cruzaramos primos irmáns. O nivel de endogamia nas vacas estadounidenses é insostible e continúa aumentando a un ritmo anual do 0,4%

En Europa a taxa de consanguinidade é menor que en EEUU e até o 6,25% non é un problema (sería o equivalente á endogamia entre primos irmáns), a partír de aí é cando se empeza a notar, explica. "Comeza a notarse con pérdidas embrionarias e mortinatalidade", asegura Les. "A consanguinidade da raza holstein é un limitante que fai que sexa difícil seguir mellorando o seu potencial de produción, porque a partir do 6,25% é como se cruzaramos primos irmáns e por enriba do 12% sería cruzar medio irmáns. O nivel de endogamia nas vacas estadounidenses é insostible e continúa aumentando a un ritmo anual do 0,4%", explica o profesor Hansen. Efectos non visibles "Isto dá lugar á depresión endogámica, que é o efecto oposto ao vigor híbrido, un fenómeno que rouba silenciosamente os beneficios aos produtores de leite, especialmente en rasgos que non se perciben a primeira vista, como a pérdida do feto, a resistencia ante as enfermidades ou a propia supervivencia da vaca", defende Les. "A consanguinidade non ten moita incidencia no aspecto produtivo en si, pero si en aspectos de saúde e fertilidade, o que evidentemente acaba afectando á produción e xerando custos económicos e perda de ingresos", asegura.

Os cruzamentos eliminan os problemas da consanguinidade porque ao cruzar cancélanse os xens recesivos e prodúcese o vigor híbrido

"Os primeiros efectos visibles da consanguinidade son a mortinatalidade embrionaria, embrións con pequenos defectos ou mutacións xenéticas que non sobreviven e que se reabsorven aos poucos días. A segunda consecuencia é a mortinatalidade de tenreiros, o becerro ou becerra nace morto ou morre nos primeiros días porque non aguanta. En terceiro lugar, tamén a causa da consanguinidade, estamos vendo tenreiras infértiles, que non veñen ao celo e, finalmente, como unha cuarta consecuencia estaría que os xens regresivos e aplotipos, que son infinitos e sempre van saír, acaban multiplicando os problemas postparto na gandaría", resume. Esa é para el a principal vantaxe de cruzar con outras razas bovinas ás vacas holstein. "O vigor híbrido prodúcese porque ao cruzar cancélanse os xens recesivos, é dicir, os cruzamentos eliminan os problemas de consanguinidade", asegura. Exemplos do vigor híbrido noutras especies Pero, se os cruces entre razas leiteiras producen todos eses efectos positivos, por que non todas as gandarías os están a aproveitar cando esas vantaxes levan décadas sendo aproveitadas noutras producións, como por exemplo no millo híbrido ou en sectores como o ovino ou o porcino? Les Hansen atopa unha resposta sinxela: "a agricultura é moi tradicional e conservadora, aos gandeiros cústalles facer cambios e o sistema Procross de cruzamentos é algo aínda moi novo tanto en EEUU como en Europa", afirma.

A agricultura é moi tradicional e conservadora, aos gandeiros cústalles facer cambios

O sistema de cruzamentos rotacional en vacas leiteiras naceu nos EEUU no 2001. As primeiras probas leváronse a cabo en macrogranxas de máis de 1.000 vacas en intensivo de California, pero non foi até 2014 cando se creou Procross como empresa, consecuencia da unión de dúas cooperativas europeas: Viking Genetics, que engloba a máis de 20.000 gandeiros nórdicos, e Coopex Montbeliarde de Francia. "Hai que espertar á xente. Podemos mellorar as razas puras pero os cruces sempre aportan un plus a esas razas puras. E canto mellores sexan as razas puras que cruzamos mellores serán os cruces que obteremos. Por iso temos que aproveitar o progreso xenético logrado en cada raza, usando os mellores touros holstein, montbeliarde e rojo sueco", afirma Les. Por que se escolleron esas tres razas? O profesor norteamericano di que porque se complementan moi ben: "a holstein aporta alta produción e ubre, a montbeliarde fertilidade e condición corporal e a roja sueca saúde, patas e cascos e facilidade de parto". Ademais, explica, "usar as tres razas permite manter o vigor híbrido a un nivel máis alto durante máis tempo porque utilizando só dúas razas en vez de tres nos cruzamentos o nivel de heterosis baixa do 86% ao 67%".

O programa de cruzamento rotacional naceu en macrogranxas intensivas de California no ano 2001 e na actualidade xa se aplica en gandarías tanto dos EEUU como de Europa

A motbeliarde é unha raza antiga da montaña especial para a produción de queixos da que existe unha cabana dun millón e medio de exemplares. Viking Red é en si mesmo un amalgama dos programas de selección xenética das razas roja sueca, ayrshire finlandesa e roja danesa do que existen xa 300.000 animais. A presión da industria de seme internacional Pero o feito de que os animais resultantes non sexan homoxéneos, como ocorre nas razas puras, choca na percepción inicial dos gandeiros, acostumados a ver até agora nas súas granxas como as súas vacas eran case todas iguais.

Hoxe a presión das empresas de xenética fai que miren máis pola súa supervivencia que pola supervivencia da raza

Les Hansen recoñece que como xenetista tivo que sufrir as presións da industria de seme americana e asegura non ter prexuizo algún en relación á raza frisona. "Eu nacín nunha granxa con vacas hosltein, meu pai veu de Dinamarca e todos os meus ancestros veñen de gandarías en Dinamarca e Noruega", explica. Pero engadiu que na actualidade "a raza holstein é como unha monocultura para a produción leiteira en todo o mundo". "Hoxe a presión das empresas de xenética fai que miren máis pola súa supervivencia que pola supervivencia da raza", conclúe o profesor norteamericano.

"As vacas cruzadas dan ganancias ao longo da súa vida un terzo maiores que as holstein puras"

Leslie Hansen comezou a seguir e monitorizar a eses primeiros gandeiros de California que comezaron a usar Procross. "Eses gandeiros querían un control técnico e chamáronme para facer comparación cos dous rabaños, hosltein e cruzadas. Querían respostas claras e científicas", explica. O exemplo daqueles gandeiros de California que comezaron a cruzar o seu gando no ano 2001 foi seguido por granxeiros de Minnesota no 2007. "Os 7 establos de Minnesota que comezaron querían reducir o seu número de vacas enfermas, era o seu principal obxectivo", explica o profesor da universidade local, que lles axudou a implantar o sistema.

O estudo analizou durante 10 anos o beneficio por vaca, sumando os ingresos por produción, venda de becerros e desvelle e descontados os custos de alimentación, tratamentos e reprodución

"Todos se comprometeron a manter un 40% de vacas holstein puras nos seus rabaños para poder facer comparación de resultados durante 10 anos", conta. Eran todos establos de alto nivel, con máis de 14.000 litros de produción media por vaca. "Estamos falando de granxas ben manexadas, que obteñen bos datos nas holstein puras tamén", aclara o autor do estudo. O traballo analizou durante un periodo de 10 anos o beneficio por vaca (rendibilidade vitalicia), sumado producción vitalicia (tanto de litros de leite como de sólidos), venda de tenreiros e valor de desvelle e descontados todos os custos (alimentación, tratamentos, inseminación, etc) cun prezo de venda de leite de 38 céntimos por litro e cun custo de alimentación de 23 céntimos por quilo de materia seca.

As vacas cruzadas obtiveron unha rendibilidade vitalicia un terzo maior que as frisonas puras

"O resultado foi que as vacas Procross son máis rendibles porque producen durante máis tempo e custa menos mantelas no establo", resume Les Hansen. As trihibridas mantéñense producindo no establo de media 147 días máis que as frisonas, que están un promedio de 886 días dando leite. As vacas holstein puras tiveron unha rendibilidade vitalicia de 2.842 dólares por vaca, mentres que as cruzadas supuxeron unha rendibilidade por vaca un 33% maior (920 dólares máis por vaca).

A mellora da rendibilidade que proporciona o vigor híbrido é dun 13% no primeiro cruzamento e dun 9% no segundo

Trasladado a ingresos diarios, as conclusións deste estudo, o maior realizado até o de agora comparando vacas cruzadas con frisonas puras, son que os animais híbridos froito do cruzamento de dúas razas (Montbeliarde x Holstein ou Rojo Sueco x Holstein) proporcionan ganancias que se sitúan de promedio un 13% por enriba das obtidas cunha vaca holstein pura. Cando o cruce é das tres razas os beneficios son un 9% máis que no caso das fisonas cen por cen. Morfoloxía contraproducente nas holstein Rabaño de vacas Procross, de menor tamaño e unha menor angulosidade que as frisonas puras "O sector leiteiro de raza holstein tivo un enorme éxito na selección en base á produción nos últimos 40 anos, pero tamén se seleccionou enfatizando un maior tamaño e un corpo máis anguloso, pero eses son rasgos que posúen un antagonismo xenético con aspectos como a fertilidade, a saúde e a supervivencia polo que a raza holstein tamén sufriu un rápido deterioro neses rasgos funcionais", considera Les Hansen.

Queriamos vacas de pasarela e iso hoxe sabemos que é contraproducente con saúde e con lonxevidade e na maioría dos establos os cubículos quedaron pequenos. Foi un erro seleccionar vacas máis altas e angulosas, que requiren máis comida para manter a súa condición corporal

"Queriamos vacas máis altas, vacas de pasarela, e iso hoxe sabemos que é contraproducente con saúde e con lonxevidade. Cada vez as vacas frisonas son máis altas pola evolución xenética das últimas décadas e na maioría dos establos os cubículos quedaron pequenos. Agora sabemos que foi un erro seleccionar vacas máis altas e angulosas. As vacas máis altas requiren máis alimentación para manter a condición corporal, o rumen non está proporcionado e por iso as grandes vacas holstein teñen problemas de desprazamento de abomaso. O problema é reverter esa selección, porque levamos décadas escollendo vacas máis altas e estilizadas e hoxe non é doado atopar touros baixos bos", argumenta. Do mesmo xeito que o menor tamaño corporal das vacas cruzadas ten vantaxes respecto das frisonas, tamén as ten a configuración morfolóxica do ubre nas vacas Procross, sobre todo de cara á robotización dos procesos de muxido. "A distancia entre pezóns traseiros, moi habitual nas frisonas, é un problema para os robots, o mesmo que os pezóns moi curtos, que son unha incomodidade para muxir en sala pero un auténtico pesadelo para os robots. No caso das vacas cruzadas, os tetos son máis longos", evidencia. Requerimentos de alimentación inferiores Vaca cruzada Procross O gando cruzado, afirma, é máis doado de manexar porque enferma menos e dá menos problemas e costa menos de manter para o mesmo nivel de rendemento. "A conversión alimentaria é mellor nas procross. Precisan un 4,8% menos de inxesta de materia seca na primeira lactación e un 6,5% na segunda e terceira lactación que as holstein puras", asegura Les Hansen. Estas menores necesidades de alimentación danse tanto durante a lactación como no periodo seco. Na actualidade o profesor norteamericano está comparando o comportamento das vacas híbridas fronte ás frisonas puras cando reciben unha ración baixa en almidón e alta en fibra. "A ración habitual ten un 46% de forraxe e a que estamos estudando ten un 59%. Con esta dieta con menor presenza de concentrado e, polo tanto, cun menor custo en alimentación, producen máis graxa e máis proteína os animais cruzados", indica. Máis sólidos e máis produción vitalicia Segundo as investigacións da Universidade de Minnesota, as vacas Procross producen un 8% máis de sólidos en leite que as holstein puras por quilo de inxesta de materia seca. A produción media anual das vacas cruzadas estudadas foi de 13.587 quilos con 512 quilos de graxa e 426 de proteína.

As vacas Procross duran de media 150 días máis producindo leite nos establos

Os niveis de graxa e proteína do leite das vacas Procross é maior, pero ao converter a produción de sólidos a índices de quilogramos diarios viuse que o gando cruzado producía un 1% máis no caso dos cruces de dúas razas e un 1% menos que as súas compañeiras de rabaño holstein puras no caso do cruce das tres razas, dado que a produción de litros de leite era lixeiramente menor nas vacas Procross trihíbridas.

Á cuarta lactación chegan o dobre de vacas cruzadas que de frisonas puras, pois só 2 de cada 10 frisonas chegan a parir catro veces fronte a 4 de cada 10 cruzadas

Pero a diferenza sustancial está na produción vitalicia total, tanto de leite como de graxa e proteína. Só a metade das holstein chegan ao 3º parto e só unha de cada cinco chegan a parir 4 veces. Nas cruzadas o 60% chegan ao terceiro parto e dúas de cada cinco ao cuarto. O nivel de supervivencia do gando híbrido ao cuarto parto dobra, pois, o do frisón puro, xa que mentres nas sete granxas estudadas tan só o 22% das vacas holstein seguían producindo leite ao cuarto parto, a porcentaxe de cruces que seguían dando leite era do 41%, o que repercute nunha menor taxa de reposición e, polo tanto, en menor necesidade de recría. Os becerros pintos de cruce teñen ademais maior valor comercial (nos EEUU valen 30 dólares máis que os frisóns pintos), igual que as vacas cruzadas de desvelle (deixan 150 dólares máis que as holstein ao mandalas a matadoiro). Menores custos sanitarios e reprodutivos Sen embargo, a diferenza máis importante entre os dous rabaños, o frisón puro e o cruzado, deuse tanto nos custos sanitarios coma nos reprodutivos. As vacas cruzadas enfermaron moito menos nas granxas estadounidenses analizadas nos 10 anos de estudo que as súas compañeiras holstein puras, ao sufrir menos casos de mamite e menos problemas metabólicos.

O gasto en veterinario e tratamentos é un 23% menor nas vacas Procross con respecto ás holstein puras

Les Hansen detallou os custos dos tratamentos de saúde obtidos en base aos datos reais, sacados das facturas en veterinarios e medicamentos dos distintos establos. Así, dixo, a saúde dunha vaca holstein custa 43 dólares en primeiro parto, 68 en segundo e 92 en terceiro parto. Eses gastos redúcense en 20 dólares no caso das cruzadas en cada lactación, indicou. Detallou tamén que o gasto en tratamento de mamites é de 12 dólares nunha holstein en primeiro parto fronte a 10 das vacas Procross, 17 fronte a 13 no segundo parto e 23 fronte a 18 no terceiro. No caso dos problemas metabólicos, o custo de tratamento na terceira lactación redúcese á metade no gando cruzado.

A taxa de concepción á primeira inseminación é un 8% maior nas vacas cruzadas, polo que pasan menos días abertos entre lactación e lactación

Ese menor custo tamén se nota a nivel reprodutivo. "As frisonas puras van perdendo fertilidade. No primeiro parto o 62% dos animais logra parir antes dos 14 meses pero na segunda lactación o número de vacas que paren antes dos 14 meses redúcese ao 46% e na terceira ao 41%. Nas cruzadas a porcentaxe das que paren antes dos 14 meses na primeira lactación é do 69% e baixa só até o 63% na terceira", detallou. A metade das xatas procross empreñan coa primeira dose de seme; nas frisonas só o 37% Só o 37% das xovencas frisonas puras empreña na primeira inseminación, unha porcentaxe que no caso das xatas cruzadas supera o 50%, unha tendencia que se mantén tamén nos seguintes partos. "O número de doses necesarias para que a vaca empreñe redúcese das 2,4 nas holstein a 1,9 nas cruzadas e a mortinatalidade (morte dos becerros nas primeiras 48 horas de vida) diminúe do 9% nas frisonas puras ao 1% das fillas das trihibridas", explica Les Hansen, que engade que "no ano 2010 nos EEUU as vacas holstein superaban os dous meses en días abertos, unha cifra que os gandeiros mediante a mellora xenética lograron reducir en 2015 a 57 días", pero que nas vacas Procross se reduce de xeito moi considerable, pois están de media dúas semanas menos abertas.

O estado de California é unha das principais rexións produtoras de leite en Estados Unidos, cun sistema baseado en granxas altamente intensivas. Moitas destas explotacións foron visitadas por unha veterinaria galega, Noelia Silva del Río, docente no departamento de Saúde Poboacional e Reprodución da escola Veterinaria da Universidade de California Davis. Ademais, lidera o programa de extensión gandeira en rabaños leiteiros, coa especialidade de saúde e seguridade alimentaria do rabaño. Por que elixiches especializartee en gando vacún de leite e que che levou a traballar en Estados Unidos? Desde sempre tiven un gran interese en entender a orixe, desenvolvemento e resolución do proceso patolóxico, así que considere que estudar veterinaria axudaríame a alcanzar ese obxectivo. Ao finalizar a carreira veterinaria no Campus Terra de Lugo, as oportunidades profesionais xurdíronme na área de gando vacún. Despois de traballar un par de anos nunha cooperativa de gandeiros na zona de Bergantiños, entendín que o asesoramento en medicina do rabaño era a clave para o avance e desenvolvemento das gandarías leiteiras. Hai 20 anos os autores máis recoñecidos en España no tema de medicina da produción traballaban en Universidades de EEUU, e de aí naceu a idea de ampliar coñecementos neste país. Cales consideras que son as grandes fortalezas e as debilidades das gandarías de vacún de leite en Estados Unidos? No meu traballo teño a oportunidade de interactuar con grupos gandeiros internacionais. De maneira consistente todos os visitantes primeirizos traen unha idea preconcibida da gandaría de EEUU. Imaxínanas altamente mecanizadas e implementando os últimos avances en manexo. Sen embargo, ven que non encaixan no que esperaban, pero son “eficientes”. Son capaces de organizar o traballo e ter só 1 empregado por cada 100 a 120 vacas. Non invisten en grandes tractores, carros mesturadores ou salas de muxido sobredimensionadas se non o necesitan. As salas de muxido úsanse todo o día; só paran para limparse. En moitas gandarías teñen 2 quendas de traballadores de 10 horas por quenda.

 “En California as granxas teñen unha media de 1500 vacas e unha produción sobre 10600 quilos”

Coa túa xa longa experiencia en California, ¿Como cualificarías a situación das gandarías de vacún de leite nese país en canto a manexo, alimentación e mellora xenética? California é o estado agrícola número un dos EEUU, tanto como produtor como exportador. Cultívanse máis de 400 diferentes materias primas (noces, froitas, vexetais,..). Non obsante, o leite é a materia prima número un, con máis do 20% da produción de EEUU. Os rabaños teñen unha media de 1.500 vacas e no condado onde nós residimos de 1,800. A produción media por vaca e ano no estado de California está sobre o 10.600 kg. No val central de California a maioría das explotacións son intensivas. Os produtores non teñen suficiente base territorial para producir todo o alimento das súas vacas. Cultivan millo para ensilar que o plantan en maio-xuño, e despois de cultivalo en setembro-outubro plantan trigo para ensilar. Tamén cultivan alfalfa da que poden conseguir de 6 a 8 cortes. Porén, aínda que parte do feno de alfalfa prodúcese na propia gandería, a maioría dos produtores dependen da alfalfa producida noutras partes de California ou Nevada e transpórtano por estrada. As granxas están localizadas preto doutras industrias agrícolas onde poden conseguir subproductos a bo prezo (pulpa de cítrico, casca de améndoa, semente de algodón, froitas de descarte....etc). O gran chega a California por ferrocarril dos estados do Medio Oeste que forman o cinto de millo dos EEUU. De maneira similar, en Galicia os produtores tamén dependen de materias primas importadas. Unha das características das dietas de California que a fan diferentes de calquera outro lugar de EEUU é que teñen baixo contido en forraxe (35%), e alta incorporación de cascarilla de améndoa (10 a 15%).

“En California a ración ten baixo contido en forraxe (35%), e alta incorporación de cascarilla de améndoa (10 a 15%)”

Hai dous tipos de instalacións: as de cama libre, que son as máis modernas, e as de lotes secos, que requiren pouco investimento. O material de cama máis usado nas estabulaciones libres é o xurro seco; algo que agora se esta introducindo en Galicia. As instalacións de lotes secos, contan con galpóns en zonas algo elevadas, a sombra protéxeas do sol e choiva e o terreo en pendente serve para que caian as augas. Aínda que o 99.9% das granxas en California son familiares, o tamaño é moi diferente ao das explotacións galegas. No condado de Tulare (California) a media de vacas por explotación é 1,800 (cun rango de 800 a 10,000 vacas por granxa) e as razas máis populares son a Holstein e o Jersey. Ao ser explotacións deste tamaño o gandeiro deixou de manexar a explotación leiteira directamente e ten empregados e encargados para realizar as tarefas diarias. O produtor leiteiro dedica moito tempo a visitas con consultores, a avaliar o mercado para decidir cando comprar materias primas, a atender a reunións de diferentes organizacións tales como cooperativas de leite, axencias regulatorias, asociacións de mellora xenética ou outras. Que ensinos en manexo, alimentación...etc, cres que serían exportables para mellorar a situación da produción de leite de vaca en Galicia? A maioría de prácticas de manexo que se realizan nas gandarías de California pódense ver en moitos outros lugares do mundo, e por suposto tamén en Galicia. O maior reto en temas de manexo é o da man de obra. É dicir, conseguir que o traballador chegue ao seu traballo puntual, desempeñe o seu traballo conforme ao descrito nos protocolos, que non abandone o seu posto de traballo e que estea motivado. En California os gandeiros levan moitas décadas dependendo de man de obra e tentando aprender a manexar empregados. Moitas explotacións en Galicia tamén teñen que contratar a persoal e comparten esa problemática.

“Os gandeiros de California son máis innovadores e arriscan para abaratar custos”

En Galicia é moi común o uso de robots de muxido para tentar diminuír a necesidade de contratación de man de obra. En California, os gandeiros tamén están a planterse incorporar robots de muxido. As dificultades de contratar man de obra cualificada, o incremento de salario basee e a incerteza política incita aos gandeiros a buscar alternativas. A outra clave é a capacidade de innovar que ten o produtor en California. Están sempre abertos a oportunidades, por exemplo as gandarías leiteiras en California ensínannos que hai que aproveitar todos os recursos dispoñibles ao máximo: a) usar subproductos aínda que non sexan alimentos tradicionais (por exemplo leitugas, cebolas, patacas, bagazo...). 2) empuxar as forraxes ao mínimo para abaratar custos, 3). usar o xurro como cama... En liñas xerais, os produtores en California son máis innovadores e teñen unha menor aversión ao risco. Iso é reflexo da cultura e tamén dunha economía mais forte. Como ves o nivel técnico, de xenético do rabaño e de manexo das gandarías de Galicia en comparación coas de California? En xeral creo que España temos un pouco idealizado o nivel xenético da gandaría de vacún de leite en Estados Unidos. Cando cheguei a California hai 10 anos a sincronización de celos non era tan común como é hoxe, xa que o uso de xiz na cola para detectar celos funciona bastante ben neste tipo de operacións. En animais con dificultades para preñar, adoitábase empregar a monta natural. Porén, nos últimos anos máis produtores fan sincronización de celos e xa non se ven currais de monta natural. Algúns gandeiros punteiros comezaron a usar xenómica para seleccionar o gando. É certo que a xenética do gando vacún leiteiro en Estados Unidos é moi boa, pero tamén o é en moitos outros lugares do mundo. O que dita a rendibilidade dunha explotación é a compra de insumos a baixo custo, minimizar os custos operativos e maximizar a produción. En España a maioría dos consultores técnicos traballan dentro do marco de medicamento da produción e ofrece aos seus clientes servizos integrais: saúde, reprodución, nutrición, calidade de leite, podoloxía e asesoramento económico. En California, o veterinario ofrece servizos de saúde e reprodución, a inseminación realízaa un técnico que traballa para unha empresa de seme, a podoloxía está contratada a podólogos que aprenderon o oficio pola súa conta ou a realizan os propios operarios de granxa e a nutrición realízana zootecnistas. Se teñen problemas en calidade de leite probablemente consulten con varios dos seus provedores (químicos, manguitos, sala de muxido), a súa cooperativa de leite, o seu nútrologo e veterinario. Con respecto a Galicia creo que aquí o gandeiro preocúpase máis de conseguir que os seus traballadores sexan eficientes e teñan o seu traballo organizado. Considero que en Galicia se podería mellorar máis a eficiencia a nivel de explotacion, sobre todo se a maquinaria e instalacións se axustasen ás necesidades. Como é a ración habitual das vacas de leite en California? En que áreas detectas máis marxe de mellora? En California hai pouca base territorial e os gandeiros compiten con ela con cultivos moi rendibles como pistachos, amendoeiras ou nogueiras, polo que deben sacarlle o máximo rendemento á terra e aproveitar os subproductos da agricultura para alimentar ao gando a baixo custo. Mellorouse moito na última década na elaboración de ensilados pero é unha área clave. É importante que se cultive coa materia seca óptima, e se realice un bo empacado. Por suposto, os silos deben de estar cubertos e o avance da fronte debe de ser óptimo para evitar desperdicios. En California temos moitos silos con caras sobredimensionados (non se logra avanzar toda a fronte nun día). Os silos son de pila, e os laterais frecuentemente non están ben pisados. En canto ao carro mesturador, é moi importante contar cun bo alimentador e permitirlle que traballe cun carro ben mantido, pois moitos carros mesturadores teñen as súas coitelas desgastadas. Aquí, as forraxes teñen un alto contido en cinzas e desgastan pronto as coitelas. O tamaño de partícula do feno en moitos casos é máis longo que o recomendado pero como a alfalfa é de tan boa calidade pódese evitar comportamentos de escollida. Ademáis, é moi importante asegurarse de que a báscula opera correctamente. Respecto da preparación da ración, existe unha gran variación na exactitude coa que cargan os ingredientes diferentes operarios; uns son máis coidadosos que outros. É importante evitar erros de pesaxe para conseguir unha ración no pesebre que sexa o máis próxima á formulada. En manexo do pesebre é importante vixiar que as vacas teñan sempre acceso adlibitum a comida fresca. En California aliméntase a 0 - 2 % de sobrante, e ás veces resulta difícil determinar se se lles proporciono o alimento suficiente. O empuxado frecuente da comida é esencial. Pero ademais temos que contar con que o consumo por curral varia de día a día; ás veces é a temperatura ambiental, cambios na rutina (atrasos no muxido, vacinacións, diagnósticos de preñez) ou variacións no número de vacas por curral (movementos programados ou erros á saída do ordeño). Ás veces atopámonos que o período sen comida é demasiado prolongado pola noite, non hai empregados nin alimentadores que vixíen os comedeoros. En que áreas che gustaría seguir investigando no futuro e por que motivo? Este ano seguirei traballando no que é a recría, e desenvolvendo alternativas ao uso de antibióticos. Con todo, sempre hai que estar aberto a novas oportunidades e necesidades. Típico establo de vacún de leite en California

A actividade diaria continúa nas explotacións galegas. Na imaxe, empregados muxindo en Xestoselo SC A propagación do coroavirus, que afecta xa a 150.000 persoas en 120 países, unha cifra que aumenta exponencialmente cada día, está a motivar o establecemento de restricións nunca vistas en todo o mundo, tamén en Galicia. Analizamos como están a afectar as medidas impostas ao sector produtor e transformador. Se hai un sector que non pode parar, por moitas restricións e limitacións que se impoñan, é o sector agrogandeiro. En primeiro lugar porque é o responsable da alimentación da poboación e en segundo lugar porque os animais non poden deixar de comer ou de dar leite todos os días. Por iso, polo de agora, a normalidade é a tónica xeral nas explotacións, pero os efectos do coroavirus comezan xa a notarse a outros niveis. Xa se suspenderon a práctica totalidade de eventos programados para os vindeiros días e mesmo semanas e o consumo está a notar as consecuencias do nerviosismo xeralizado da poboación ante a incerteza da evolución da pandemia, cun incremento de compras nos supermercados, polo que as empresas fabricantes e subministradoras de produtos alimentarios están a ter que dar resposta incrementando a produción. Polo momento as limitacións ao movemento afectan fundamentalmente ás persoas pero non ás mercadorías, aínda que haxa subministros que poidan acabar afectados na medida en que a actividade económica se paralice ou ralentice, polo que determinadas empresas subministradoras e industrias transformadoras están a facer acopio de materia prima polo que poida acontecer. Traballo con normalidade nas explotacións Nas explotacións trabállase a día de hoxe con normalidade sen que a actividade ordinaria das granxas se vise afectada. Os agricultores e gandeiros, acostumados a combater e evitar a propagación de enfermidades tanto no gando como nos cultivos, son menos susceptibles á psicose xeral colectiva que se está a apoderar da sociedade ante o avance do Covid-19. Os animais requiren os mesmos coidados diarios e as rutinas de traballo non se viron modificadas polo momento, aínda que un dos problemas que arrastran na actualidade a maioría de explotacións é a falla de man de obra e as dificultades para atopar reemprazo aos traballadores, polo que en caso de que a enfermidade se siga a extender e se vexan contaxiados tanto titulares de explotacións como empregados (coas medidas de illamento e corentena que isto requeriría), a situación podería mudar.

Se hai un sector que non pode parar, por moitas restricións e limitacións que se impoñan, é o sector agrogandeiro: en primeiro lugar porque é o responsable da alimentación da poboación e en segundo lugar porque os animais non poden deixar de comer ou de dar leite todos os días

Con todo, estamos nun momento de menor carga de traballo nas ganderías á espera de comezar a campaña de ensilado da herba, cuxa primeira corta este ano se podería adiantar polas altas temperaturas dun inverno que foi benévolo, polo que as explotacións teñen nesta época do ano maior capacidade para afrontar posibles faltas momentáneas de persoal. É certo que a suspensión das clases en colexios e escolas infantís trastoca os plans e rutinas laborais das familias, sobre todo no caso dos pais e nais que non teñen con quen deixar aos seus fillos e fillas, pero, aínda que esta situación afecta a todos os sectores, quizais sexa o agrogandeiro o máis acostumado á conciliación, sendo habitual ver aos cativos xogar nas explotacións ou mesmo compartir certas tarefas cos seus pais e nais en épocas de vacacións escolares. A proximidade das vivendas ás ganderías en Galicia facilita ademais esta tarefa. Aumento do consumo O medo e a psicose pola propagación do Covid-19 está trasladándose como unha pandemia tamén á sociedade e o temor ao desabastecemento nas cidades está a provocar compras masivas nos supermercados. As imaxes das ringleiras de consumidores e de liñais baleiros non fai máis que aumentar esa sensación de incertidume e incentivando o consumo de produtos alimentarios ou de primeira necesidade. "Está habendo psicose e, por tanto, maior consumo", asegura Rubén Fernández, conselleiro delegado de Casa Castelao, a empresa cárnica da Fonsagrada que ten os seus produtos nos liñais de boa parte das cadeas de supermercados galegas.

A intención da industria agroalimentaria é transmitir calma aos consumidores e incrementar a produción ao mesmo tempo que o fai o consumo para evitar a sensación de desabastecemento

Aínda que o tirón nas compras de alimentos xa se comeza a notar en Galicia, onde é máis evidente é noutros puntos do Estado onde existen focos máis importantes de coroavirus e as industrias asentadas en Galicia que subministran ás grandes cadeas de distribución españolas están a incrementar a súa produción para poder facer fronte a esa maior demanda. "Estamos notando o tirón e mobilizándonos para responder. Vémolo como unha actitude responsable pola nosa parte, porque a maneira de frear ese medo dos consumidores é demostrar que a cadea de produción de alimentos é forte e non hai risco de desabastecemento", indican desde unha destas industrias que fabrican para unha das principais cadeas de supermercados a nivel español. "Non temos claro o que vai vir pero estamos fabricando máis. Pensamos que se vai tensar a cadea e aumentar a demanda durante unhas semanas aínda que no conxunto do ano ese incremento vai pesar pouco", engaden.

O aumento de vendas está a afectar sobre todo a produtos non perecedeiros e a notarse máis noutros puntos do Estado onde hai maior incidencia do virus

O incremento do consumo non afecta por igual aos diferentes produtos, xa que o consumidor fai acopio sobre todo daqueles cunha maior caducidade. "De momento estamos notando pouco, pero falta por ver que camiño vai collendo a cousa, posiblemente o incremento de vendas afecte máis ao outros produtos", explica Rubén López, xerente de Lácteos Lorán, que distribúe os seus queixos en tendas de alimentación e supermercados por toda Galicia. A intención da industria agroalimentaria é transmitir calma aos consumidores e á sociedade en xeral. A entidade Cooperativas Agroalimentarias de España, que engloba ás principais marcas de orixe cooperativo, entre elas as galegas Coren ou Feiraco, emitían este xoves un comunicado para trasladar "tranquilidade" á sociedade e reiterar que tanto as cooperativas como os seus socios "reforzaron a súa actividade para garantir o subministro á industria e á distribución". Efecto contaxio Fronte á tranquilidade que se vive no sector produtor, as medidas decretadas no día de onte polo Consello da Xunta acabaron por implicar a desconvocatoria de todos os actos públicos en ámbitos diversos, tamén no relacionado co medio rural, onde as cancelacións de feiras agroalimentarias e outros certames xa comezaran a producirse desde hai un par de días. A maioría das citas xa organizadas foron canceladas, como as feiras do queixo de Moeche desta fin de semana ou a de Friol da vindeira, e aqueles outros eventos previstos tanto para este mes como para os vindeiros non están a ser programados ante o temor de que as cousas vaian a peor, como é o caso do Mercado Tradicional de Privamera do Valadouro, que se tería que celebrar o sábado 28 de marzo.

A cancelación de eventos relacionados co medio rural e o sector agrogandeiro, igual que con outros sectores, extendeuse nos últimos días tan rápido coma o propio virus

As restricións impostas á celebración de reunións que xunten a máis de 50 persoas ou a limitación a un terzo do aforo para as citas con maior capacidade de público inviabilizan na práctica a celebración da maioría de actividades e aínda que non exista prohibición expresa en moitos casos, a decisión queda en mans dos organizadores, aos que a Administración traslada de facto a responsabilidade de tomar a decisión e en caso de optar pola celebración extremar as precaucións para evitar posibles contaxios. Ante ese escenario, ningún organizador quere arriscarse a ser tachado de imprudente e as cancelacións e suspensións están a caer en fervenza, unha detrás da outra. Os eventos que aínda non foron suspendidos atópanse en situación de espera de acontecementos, agardando ver como evoluciona a situación nos vindeiros días para tomar a decisión no caso daquelas citas nas que aínda hai certa marxe de manobra.

A Moexmu de Muimenta e o seu concurso de gando frisón, que este ano tiña carácter autonómico, quedaron aprazados sen nova data

Nesta situación de incertidume atópanse citas de referencia como a Semana Verde de Galicia, que se debería celebrar do 4 ao 7 de xuño, ou Galiforest, fixada para o 25 ao 27 de xuño, tamén en Silleda, despois de que fora suspendida a feira Enerxétika 2020, programada do 26 ao 28 deste mes. A Moexmu de Muimenta, prevista para a primeira fin de semana de abril e cuxo concurso de gando ten este ano carácter autonómico, foi aprazada sen data, igual que o Concello de Curtis tamén optou pola suspensión da Poxa de Élite de Gando Frisón que tiña previsto celebrarse este domingo en Teixeiro.

Amio e Silleda suspenden os seus mercados gandeiros

Mercado semanal dos mercores en Amio, en Santiago de Compostela O mercado gandeiro de Amio, que se celebra cada mércores en Compostela, queda suspendido á próxima semana, trala decisión tomada esta mañá polo Concello de Santiago. Trátase dunha decisión irrevocable que xa está trascendendo no sector, aínda que todavía non foi comunicada oficialmente. Tamén se suspendeu a primeira hora da tarde deste venres o mercado gandeiro de Silleda. Será durante os próximos 15 días e ata novo aviso das autoridades.

O virus acaba coas protestas do agro

A crise do coroavirus está a coincidir cunha ondada de protestas no campo español, que leva semanas mobilizándose para reclamar prezos xustos para os produtores e unha reforma en profundidade da Lei da Cadea Alimentaria que garanta os custos de produción nos distintos eslabóns do proceso. Pero as protestas históricas que non puido apaciguar o Goberno de Pedro Sánchez cun paquete de medidas urxentes anunciadas aos poucos días de comezar as tractoradas e manifestacións logrouno o Covid-19. O aumento da incidencia e a propagación do virus polo territorio español levou aos organizadores a "suspender temporalmente" as protestas.

Nunha situación tan inesperada coma esta, volve demostrarse o papel estratéxico dos agricultores e gandeiros para alimentar á sociedade

Nun comunicado, este xoves as organizacións agrarias convocantes (ASAJA, COAG e UPA) decidiron pospoñer todos os actos, protestas e mobilizacións que se estaban celebrando en distintas partes do Estado. “Agora é momento de ser prudentes e responsables, polo que hai que poñer fin, de momento, á revolta dos agricultores ao límite”, sinalaron. Tamén aproveitaron para lembrar que "nunha situación tan crítica e inesperada como esta, volve demostrarse o papel estratéxico dos agricultores e gandeiros para alimentar á sociedade fornecéndoa de alimentos de calidade, sans e seguros", á vez que reivindicaron o "carácter estratéxico dun sector agrario forte para garantir a seguridade alimentaria da poboación ante crises globais".

O SLG suspendeu o acto de protesta previsto para o martes diante da Xunta en Santiago e Agromuralla a manifestación convocada para ese mesmo día en Lugo

En Galicia, o SLG tamén suspendeu o acto de protesta previsto para o vindeiro martes en Santiago no que tiña pensado rodear a Xunta de Galicia como colofón á súa campaña O rural galego sobre a mesa e Agromuralla adiou igualmente a manifestación convocada tamén para o día 17 en Lugo en demanda de prezos xustos para o agro. Igual que facían Asaja, COAG e UPA, tamén Agromuralla destaca o papel dos produtores como "garantes da seguridade alimentaria". "Os agricultores e gandeiros somos os primeiros que nos responsabilizamos todos os días da saúde da poboación a través da produción de alimentos saudables", asegura a asociación de gandeiros a través dun comunicado no que anuncia o "aprazamento" da manifestación convocada para o martes en Lugo, difundido unha vez se coñeceron as medidas establecidas polo Consello da Xunta deste xoves, que limitan a concentración de persoas tanto en espazos pechados como abertos. "A situación actual deixa patente a importancia fundamental que ten o sector agrogandeiro na produción de alimentos para a sociedade evitando deste xeito o desabastecemento da poboación, polo que igual que a saúde pública é tarefa de todos, toda a sociedade debe tamén defender o futuro dos que producimos os alimentos para a poboación a través duns prezos xustos que nos permitan aos agricultores e gandeiros vivir dignamente do noso traballo", reclama Agromuralla.

Desculpa perfecta para as medidas de Donald Trump

A crise do coroavirus está a servir tamén para que países como EEUU incidan nas medidas proteccionistas que o Goberno de Donald Trump vén implementando desde o comezo do seu mandato. Cunhas novas eleccións á vista, nas que se xoga a súa reelección, o presidente norteamericano é consciente de que a súa popularidade entre os granxeiros e habitantes das zonas rurais do país é moi alta e pretende manter este caladeiro de votos con medidas fiscais e de apoio económico aos produtores e con limitacións e incremento de aranceis para a entrada de produtos doutros países. A guerra comercial que Trump mantén con China desde o conflito de Huawei, ou coa Unión Europea, desde o enfrontamento polas axudas a Airbus fronte a Boeing, e que motivaron o incremento de aranceis para unha ampla listaxe de produtos agroalimentarios españois, como viño, queixos ou cítricos, atopa nova munición agora coa expansión do Covid-19, que Trump vén de tachar de "virus estranxeiro". O presidente norteamericano acusa á UE de non ser quen de conter a propagación do coroavirus e prohibe desde este venres e durante un mes a entrada ao país de cidadáns comunitarios, a excepción dos naturais do Reino Unido. Aproveitando que o Pisuerga pasa por Valladolid (ou neste caso o Mississipi por Memphis), Trump mete o dedo na chaga do divorcio entre a Unión Europea e o Reino Unido, co que o presidente estadounidense aspira a chegar a un acordo comercial vantaxoso.

O presidente norteamericano anunciou o mes pasado o terceiro paquete de axudas para os agricultores e gandeiros estadounidenses coa intención de manter ese voto de cara á súa reelección

Pero esa acusación velada (ou non tanto) de que todo estranxeiro é un perigo potencial incide no lema de América primeiro, unido ao fomento do consumo de produtos americanos fronte aos chegados doutros puntos do planeta, co que Trump chegou á Casa Branca e co que agora aspira a manterse no cargo. O pasado 21 de febreiro, cando aínda o coroavirus non era unha pandemia planetaria e semellaba circunscrito fundamentalmente a China, o presidente norteamericano anunciaba mediante a súa fórmula favorita (a través do Twitter) o terceiro paquete de axudas para compensar aos agricultores e gandeiros estadounidenses polas consecuencias da guerra comercial con China e o retraso nos tratados de comercio con México e Canadá, algúns dos principais destinos dos produtos agroalimentarios norteamericanos. Os dous primeiros programas de axudas supuxeran unha inxección de fondos de 30.000 millóns de dólares para o sector produtor, dirixido a agricultores e gandeiros do medio oeste americano, como os produtores de soia de Illinois, que viron como a súa produción era substituída en China pola procedente de países como Arxentina. Oportunidade Pero a crise actual do coroavirus non só supón o peche de mercados para os produtos españois. Nalgúns casos concretos mesmo supón unha oportunidade. Por exemplo, ante o peche xeral decretado en Italia, as exportacións de froitas e hortalizas procedentes do sur de España están a incrementarse nos últimos días cara aos países da Unión Europea para abastecer o mercado comunitario reemprazando o sitio que ocupaban as mercadorías italianas. Menor incidencia terá este feito en produtos non perecedeiros de orixe italiana, como serían o viño ou o aceite de oliva.

A cancelación de viaxes en Semana Santa podería facer descender o consumo de carne de vacún maior ou viño, afectados pola menor actividade de bares e restaurantes, a cambio de incrementarse o consumo doutros produtos nos fogares

Está tamén por ver o efecto que a cancelación de moitas das viaxes previstas para Semana Santa puidera ter sobre o turismo e o consumo de produtos agroalimentarios. É probable que o consumo de carne de vacún maior, por exemplo, ou doutros produtos como o viño, se vexan afectados pola menor actividade de bares e restaurantes, aínda que o descenso da vida social da poboación podería incrementar pola contra o consumo doutros produtos nos fogares. Tamén soubo ver unha oportunidade de negocio e facer o seu particular agosto co coroavirus unha pequena empresa do concello lugués de Taboada, que xa no mes de xaneiro, cando o brote se fixo público en China, vendeu con destino ao país asiático máis de 200.000 máscaras das que se usan para a aplicación de produtos fitosanitarios. Comercial Mida, unha pequena agrotenda familiar, soubo aproveitar o importante tirón na demanda deste produto para comercializalo a gran escala a través da súa páxina web. Enviou milleiros de unidades nun primeiro momento para China e despois para a maioría de países europeos até ter a día de hoxe esgotadas a totalidade das súas existencias para as 12 referencias diferentes de máscaras que vendía.

-- NOTA: Información actualizada o venres 13 de marzo ás 15.10 horas ao trascender a suspensión da feira de Amio da próxima semana.

Unha das 60 fábricas de Dean Foods en EEUU A situación de bancarrota na que se atopan Dean Foods e Borden Dairy, as dúas principais industrias lácteas de EEUU, é unha chamada de atención nun sector que ten que transformarse a medida que o fan os gustos do consumidor ou a poder ser mesmo antes, anticipándose a eses cambios nos hábitos de alimentación da poboación. Adaptarse ou morrer. Iso parece ser o dilema para os dous xigantes lácteos americanos, con historia centenaria e unha traxectoria unida á súa finalidade orixinaria (recoller o leite dos gandeiros e facela chegar aos habitantes das cidades) e que non foron capaces de diversificar a tempo. Porque a pesar de tratarse de macroempresas cotizadas, a quebra de Dean Foods e de Borden Dairy non se debe a movementos especulativos de perigosos brokers nin a un martes negro na bolsa de Wall Street senón á diminución da cor branca na bolsa da compra da familia media americana, onde cada vez ocupa menos oco o leite. Dean Foods e Borden Dairy, as dúas macroempresas lácteas texanas con sede en Dallas, que posuían a maior cota de mercado no conxunto de EEUU, foron as máis damnificadas polo acusado descenso da inxesta de leite nos fogares nos últimos anos, unha caída case á metade no último medio século.

O consumo de leite per cápita en EEUU descendeu un 30% nos últimos 20 anos

Desde 1975 ata a actualidade, o consumo de leite líquido por persoa en EEUU baixou máis do 40%. Segundo o Departamento de Agricultura, os estadounidenses consomen de media un 26% menos de leite que hai 20 anos. En 1996, cada estadounidense bebía 91 litros de leite, mentres que en 2018, o consumo caeu a 64 litros. Unha tendencia decrecente que lonxe de frearse seguiu producíndose con máis forza: as vendas de todos os tipos de leite de vaca (enteira, semidesnatada e desnatada) caeron unha media dun 6% por ano, nos últimos 4 anos, segundo os datos do Goberno americano. A forte competencia doutras bebidas de orixe vexetal como as de avea, soia e améndoa (ás que se sumaron outras como as de liño, coco ou anacardo), utilizadas como sustitutivos do leite por unha parte cada vez máis grande de consumidores americanos, así como os cambios nos estilos de vida e nos produtos que se toman para almorzar, terían provocado esta caída do consumo de leite. O consumidor está a substituír o tazón de cereais pola mañá por barras de proteínas e almorzos para levar. As preocupacións polo benestar animal tamén axudaron a que os compradores busquen alternativas ao leite e outras bebidas como os tés e refrescos, que cada día presentan maior variedade, tamén afectaron ao consumo de leite. Menos leite pero máis queixo Dean Foods posúe 50 marcas O negocio fundamental de Dean Foods é o leite líquido (supón o 67% das súas vendas), polo que a caída do consumo de leite en EEUU tivo un balance devastador nos seus resultados económicos (nos últimos 8 anos as vendas da empresa caeron en 7 deles) e, do mesmo xeito que as vendas da compañía, as súas accións na Bolsa tamén se desplomaron, en concreto, un 80% no último ano. O leite, que se servía a miúdo aos nenos durante as comidas en Estados Unidos, era ata hai pouco un elemento imprescindible nas mesas americanas pero foi deixando sitio aos refrescos ou aos sustitutivos vexetais (as vendas de bebidas de avea multiplicáronse por 6 nos últimos dous anos en EEUU). Con todo, en conxunto, o consumo de lácteos está a incrementarse en EEUU, porque á vez que descende a venda de leite líquido aumenta o consumo doutros produtos derivados como o queixo, unha diversificación que non foron capaces de acometer a tempo moitas empresas.

O 67% das vendas de Dean Foods procede do leite líquido, con 60 plantas en 29 Estados americanos

Porque a pesar da tendencia á baixa no consumo de leite líquido, o mercado lácteo seguiu medrando en EEUU nas últimas décadas grazas ás maiores vendas doutros produtos como iogures ou queixo. O consumo total de produtos lácteos per cápita sitúase nos Estados Unidos en 274 quilos por persoa e ano tendo en conta tanto leite líquido como derivados (na UE a media é de 303 quilos). Por iso, se se teñen en conta outros alimentos como os iogures e, sobre todo, o queixo, o consumo de lácteos aumenta en Estados Unidos. O Departamento de Agricultura de Estados Unidos (USDA) calcula que nesta década a demanda de queixo incrementarase como consecuencia dun maior consumo de comidas preparadas e o crecemento do consumo de comidas fora do fogar, mentres que é probable que continúe en descenso o consumo per cápita de leite no longo prazo. Redución de granxas pero aumento de produción Estados Unidos é un dos países con maior tradición no sector do leite e os produtos lácteos. Conta con importantes organizacións como a Federación Nacional de Produtores de Leite (NMPF, polas súas siglas en inglés), que engloba aos granxeros agrupados nas cooperativas lácteas de Estados Unidos, protagonistas tamén da industria leiteira estadounidense; o Consello Nacional de Produtos Lácteos (NDC), fundado fai máis dun século, en 1915, e destinado a fomentar o consumo de leite e derivados entre a poboación; ou o Consello de Exportación de Lácteos dos Estados Unidos (USDEC), pensado para abrir mercado á industria láctea americana no exterior.

No último século EEUU reduciu á metade o número de vacas pero dobrou a súa produción de leite. As 37.000 granxas actuais moxen 95 millóns de toneladas ao ano

Cunha ampla capacidade de produción de leite e con recursos ao seu favor, como a dispoñibilidade de terra, a profesionalización e mecanización e a adopción de prácticas agrícolas modernas, as granxas estadounidenses aseguran a posición do país como o maior produtor de leite de vaca a nivel mundial. Con 9,5 millóns de vacas repartidas en 37.000 granxas, EEUU produce máis de 95 millóns de toneladas de leite ao ano. Durante o último século, a produción leiteira de Estados Unidos experimentou diversos cambios que van desde unha profunda redución no total de vacas (en 1920 había case o dobre de vacas que hoxe) e un aumento próximo a seis veces a produción media por animal (que fixo que a produción nos últimos 100 anos se dobrase) á redución constante do número de granxas e o aumento do seu tamaño (nos últimos 15 anos as explotacións estadounidenses dobraron o número de cabezas, pasando de ter 120 vacas a 251 de media).

A maioría das granxas americanas son de propiedade familiar, aínda que tras varias xeracións funcionan como auténticas empresas dado o seu volume e o seu grao de profesionalización

Desde 1970 en Estados Unidos desapareceron un millón de granxas leiteiras. En 2018, o número de explotacións diminuíu un 6,9%, redución moi superior á de 2017 (3,9%). Pero iso non impediu que a súa produción de leite siga incrementándose de maneira notable. Só nos últimos 20 anos (1997-2017) a produción lactea en EEUU aumentou un 28% e o crecemento acumulado de produción entre 2005 e 2015 alcanzou os 14 millóns de toneladas. Este incremento debeuse á mellora da produtividade nas granxas e ao seu aumento de volume e tamaño. A metade das explotacións leiteiras de EEUU son granxas industriais con máis de 1.000 vacas e outro 20% sitúanse entre as 300 e as 1.000 cabezas. As granxas familiares de menos de 100 cabezas representan xa menos do 15%. Andersen Dairy, en Idaho, unha granxa americana familiar con 1.800 vacas en produción A media de produción por vaca sitúase hoxe en EEUU en 10.150 quilos ao ano (máis do dobre dos 4.400 quilogramos por vaca estadounidense en 1970), fronte aos 6.200 de media na UE, 5.800 en Australia ou 4.100 en Nova Zelandia, segundo os datos do Departamento de Agricultura de EEUU. O leite prodúcese en todo EEUU, pero a tendencia actual demostra que a produción estadounidense de leite está a trasladarse cara á parte occidental do país desde os Estados do sueste e nordés. Máis da metade do volume de leite procede xa de 5 dos 50 Estados que forman o país, en concreto de California, Wisconsin, Idaho, Nova York e Pensilvania.

A metade do leite producido en EEUU procede de 5 Estados, con California e Wisconsin á cabeza

Wisconsin é o Estado con maior número de explotacións dos Estados Unidos (8.500, un 23% do total) e foi o maior produtor ata os anos 90, cando California tomou a dianteira. O sector lácteo californiano caracterizouse por explotacións de gran tamaño (máis de 200 vacas) e a súa produtividade viña sendo a máis alta de EEUU (10.194 litros/vaca/lactación). Con todo, en 2017, varios estados superaron a California en produtividade. Michigan é agora o Estado coa produtividade máis alta por vaca, 11.521 litros/vaca/lactación, e Wisconsin, Nebraska, Iowa, Nova York e Kansas tamén superan a produtividade de California. As condicións climáticas de California favoreceron o crecemento da produción de leite e a mellora continua da produtividade das vacas, con todo, as limitacións ambientais introducidas polo Goberno do Estado de California dificultaron o establecemento de novas explotacións leiteiras. Exportación como destino en auxe dos produtos lácteos americanos Estados Unidos é un país eminentemente exportador de produtos lácteos. O seu consumo interno absorbe apenas o 85% da produción do país. En termos comerciais, ao redor do 15% da produción leiteira de Estados Unidos é vendida no exterior, o que quere dicir que un de cada sete litros muxidos nas granxas leiteiras do país expórtase. México, o sueste asiático e Canadá seguen sendo os principais destinos dos produtos lácteos estadounidenses nun mercado global no que China gaña peso polo incremento do consumo de leite por parte da poboación do xigante asiático, onde a media está aínda en só 34 litros por persoa e ano.

Un de cada 7 litros muxidos en EEUU é exportado a países como México, Canadá ou o sueste asiático

Estados Unidos é o maior produtor e exportador de queixo no mundo, só superado pola suma dos 27 países da Unión Europea xuntos. Aos queixos orixinais americanos, como o monterey jack ou o colby, sumáronse outros de estilo europeo como o cheddar ou a mozzarella producidos tamén por empresas americanas. EEUU é tamén o país líder a nivel mundial en produción e exportación de leite desnatada en po, igual que de soro, con máis dun millón de toneladas de soro producidas anualmente. O valor das exportacións estadounidenses de leite en po desnatado (LPD) aumentaron en 2019 e representaron ao redor do 25% do valor total dos lácteos exportados, debido ao incremento na demanda mundial (sobre todo China, Filipinas e Indonesia). Axudas estatais e política de aranceis de Trump Os casos de Dean Foods e Borden Dairy foron os máis soados pola súa dimensión, pero non os únicos. De setembro do 2018 a setembro de 2019 producíronse en EEUU un total de 580 solicitudes de bancarrota agrícola, a maior cifra desde 2011 e un 24% máis que os 12 meses anteriores, segundo os datos da Federación Estadounidense da Oficina Agrícola. O estado de Wisconsin, que se atopa entre os cinco principais Estados produtores de leite de EEUU, tivo o número máis alto de quebras, un total de 48.

O prezo do leite en orixe incrementouse ao longo de 2019 un 50%, desde os 31 céntimos de euro en xaneiro aos 46 céntimos de novembro

O Goberno de Estados Unidos, para apoiar tanto aos produtores como á industria, desenvolve unha política agraria que conta con cinco alicerces: o Programa de Apoio de Prezos a Produtos Lácteos (Dairy Product Price Support Program); os pagos directos conforme ao Programa de Perda de Ingresos Leiteiros; o Programa de Pedidos Federais; o Programa de Incentivo ás Exportacións de Lácteos; e o Programa de Continxentes Arancelarios sobre as Importacións leiteiras, que o presidente Donald Trump endureceu para produtos como o queixo procedente de países da UE á vez que negociaba novos acordos vantaxosos para as exportacións norteamericanas a México ou China. Gráfico coa evolución do prezo do leite en orixe en EEUU e na UE nos últimos anos O Departamento de Agricultura de Estados Unidos (USDA) subsidia con 100 millóns de dólares anuais aos produtores lácteos a través do Programa de Cobertura da Marxe de Productos Lácteos (Dairy Margin Coverage Program). Autorizado pola lei agrícola 2018, o DMC substitúe o Programa de protección de marxe para produtos lácteos (MPP-Dairy). O programa ofrece protección aos produtores de lácteos cando a diferenza entre o prezo total do leite e o custo medio do alimento cae por baixo dunha certa cantidade de dólares seleccionada polo produtor. Trátase dun seguro voluntario ao que se adscribiron xa máis de 10.000 granxas, que representan máis dunha cuarta parte das explotacións lácteas existentes en EEUU. Pero o tirón das exportacións e as últimas bancarrotas agrícolas no país fixeron aumentar os prezos do leite (un 50%) e o queixo (un 40%) en 2019, tras sufrir caídas significativas nos últimos anos. Os produtores lácteos tiveron que enfrontarse desde 2014 a cinco anos consecutivos de prezos baixos con algunha subida estacional puntual, pero en 2019 o prezo do leite cru pasou de situarse no mes de xaneiro en 31 céntimos de euro por litro a pechar o ano en 43,4 céntimos, despois dun descenso do 6% no mes de decembro con respecto a novembro, onde os prezos en orixe alcanzaron o récord dos últimos anos con 46,1 céntimos por litro. Os custos de produción, cun sistema moi intensivo pero abaratado coa produción de cereais e forraxes nas propias explotacións, sitúanse ao redor dos 30 céntimos por litro, polo que a marxe actual para os gandeiros americanos é de entre 10 e 15 céntimos.

A caída en cadea de dous xigantes centenarios

Dean Foods, o maior procesador de leite de Estados Unidos, declarouse en bancarrota en novembro. Detrás da súa decisión, o descenso de vendas asociado a décadas de caída no consumo de leite en EEUU, unha tendencia á que non foi capaz de adaptarse. "A pesar dos nosos mellores esforzos para facer que o noso negocio sexa máis áxil e rendible, seguimos impactados por unha contorna operativa desafiante marcada por continuos descensos no consumo de leite de consumo", xustificou Eric Berigause, presidente da compañía, nun comunicado no momento de presentar a declaración xudicial de quebra, o pasado 12 de novembro. Dean Foods xorde en 1925 cando Samuel E. Dean compra unha planta de procesamento de leite en Illinois. Hoxe dá emprego a 16.000 persoas e opera 60 fábricas en 29 Estados americanos. Conta con marcas propias, como son Dairy Pure, Meadow Gold, TruMoo, Friendly' s e Land Ou’ Lakes, presentes en todos os supermercados do país. Cada día a súa frota de 8.000 camións e cisternas percorre as estradas estadounidenses tecendo unha rede que a compañía foi aumentando ao longo de décadas coa adquisición de produtores rexionais. Pero á súa cómoda posición de dominio do mercado foille saíndo competencia, o que incrementou o prezo do leite nas granxas. Dean Foods, que ten 50 marcas de produtos lácteos, tivo que afrontar a crecente competencia das marcas propias dos distribuidores, sobre todo Walmart. A apertura dunha planta de procesamento de leite en Indiana por parte de Walmart hai un ano supuxo un grande golpe para a compañía, xa que Walmart, que era un dos maiores clientes de Dean Foods, deixou de mercar leite a Dean Foods despois de construír a súa propia planta leiteira. A caída das vendas (dun 7% en 2019), asociada ao descenso do consumo de leite, e o incremento das materias primas (o prezo do leite en orixe) fixo que o beneficio neto da empresa caese en picado un 14% o pasado ano (Dean Foods perdeu diñeiro en oito do últimos dez trimestres). Berigause foi nomeado o verán pasado para tentar endereitar o rumbo de compañía pero aos seis meses viuse obrigado a solicitar protección por bancarrota. Pero a situación de quebra non é o fin da compañía. No seu comunicado Eric Berigause explica que a decisión de utilizar a protección que lle facilita o proceso xudicial de quebra, en virtude do Capítulo 11 do Código de Bancarrota de EEUU, ten por finalidade responder aos seus acredores mentres tratan de vender o seu negocio. A empresa podería ser vendida a Dairy Farmers of America Inc., a maior cooperativa de leite en EEUU, propiedade de máis de 8.000 gandeiros lácteos de todo o país e que xa se encarga de producir o queixo da marca Borden.

Dean Foods podería ser vendida a Dairy Farmers of America, a maior cooperativa de leite en EEUU, propiedade de miles de gandeiros

Como parte do proceso de bancarrota, a compañía obtivo 850 millóns de dólares en financiamiento dos seus prestamistas para manter a empresa en funcionamento mentres atopa comprador. “As accións de quebra que anunciamos están deseñadas para permitirnos continuar servindo aos nosos clientes e operar de maneira normal mentres traballamos na venda do noso negocio”, explicou Eric Beringause, quen admitiu as conversas con Dairy Farmers of America. Incremento do custo da materia prima Borden Dairy Inc., pola súa banda, é a segunda láctea máis grande do país e tamén una das máis antigas, pois ten a súa orixe en 1857. Transforma 1'9 millóns de toneladas de leite ao ano (equivalente ao 70% da produción láctea de Galicia) nas súas 12 plantas repartidas por todo EEUU, onde traballan 3.300 persoas. Contrariamente ao que fixo Dean Foods, o seu principal competidor, Borden posúe un nivel de diversificación máis alto, polo que o impacto do descenso de consumo de leite líquido non tería incluído tanto na súa bancarrota. No seu caso o problema foi a súa situación financeira, cun alto endebedamento por mor de recentes investimentos, e o incremento de prezo do leite en orixe, o que provocou un encarecemento nos seus custos de produción de sobremesas e derivados.

O volume de Borden Dairy equivalería ao 70% do leite producido en Galicia

O director xeral de Borden Dairy, Tony Sarsam, xustificaba tamén a través de un comunicado o pasado 5 de xaneiro a solicitude creba da empresa recoñecendo como "insostible" o seu nivel actual de débeda. "Nos últimos 163 anos, gañámonos a distinción de ser unha das marcas nacionais máis recoñecidas e prestixiosas pero debemos lograr unha estrutura de capital máis viable. Durante os últimos meses mantivemos conversacións cos nosos prestamistas para avaliar unha serie de plans estratéxicos potenciais para a compañía. En última instancia, determinamos que a mellor maneira de protexer á compañía é reorganizarse a través deste proceso supervisado", admitía. Na declaración de bancarrota, presentada no Tribunal de Quebras dos Estados Unidos para o Distrito de Delaware, a empresa recoñeceu débedas e pasivos por valor de 500 millóns de dólares. "A pesar dos nosos numerosos logros durante os últimos 18 meses, a compañía continúa impactada polo aumento no custo do leite cru e os desafíos do mercado que enfronta a industria láctea", explicaba Sarsam.

Fundada en 1857, Borden foi a primeira compañía en facer leite condensado e produce hoxe máis de 35 produtos diferentes

Nunha entrevista no Business Journal, Sarsam afirmou que a bancarrota de Borden non pode compararse coa de Dean Foods. “A nosa situación difire de maneira bastante significativa. Todos os nosos negocios son positivos e estamos a medrar. Dean está a reducirse e a súa presentación foi en gran parte por problemas operativos que non puideron resolver”, explicou. Fundada en 1857 por Gail Borden Jr., é unha marca estadounidense tradicional que produce máis de 35 produtos. Borden foi a primeira compañía en desenvolver unha patente para o proceso de condensación de leite, así como a primeira compañía en usar botellas de leite de vidro. En 1936, Elsie converteuse na vaca emblema da empresa. Recoñecida como un dos 10 principais iconos publicitarios do século XX, foi recuperada no logo da compañía o pasado ano. En 2019, Borden obtivo o posto número 16 na lista de Forbes das compañías máis reputadas de Estados Unidos. Gama de produtos de Dean Foods, que engloba zumes, xelados e batidos ademáis de leite

"A industria láctea da Unión Europea salvouse grazas á diversificación"

Jorge Santiso, primeiro pola esqueda, recibindo un galardón no ano 2015 Jorge Santiso Blanco é un experto no sistema lácteo galego e español e perfecto coñecedor da evolución seguida pola industria transformadora en España e en Europa nas últimas décadas. Ademais de profesor da Escola Politécnica Superior de Lugo, este enxeñeiro agrónomo e investigador traballou no IGE, colabora co IDEGA e foi entre 2004 e 2005 director xeral de Industrias Agroalimentarias e Alimentación do Ministerio de Agricultura. Considera que a situación que se está dando en EEUU, coa bancarrota das dúas principais industrias lácteas, Dean Foods e Borden Dairy, "non ten por que ser extrapolable a Europa". Afirma que este tipo de quebras "nunca son debidas a unha única causa" e indica que "ademais da baixada de vendas inflúe a situación de endebedamento", lembrando problemas financeiros similares en empresas como Pascual, Central Lechera Asturiana ou Lactogal.

O leite líquido está á baixa tamén aquí, pero os produtos lácteos non. Ademais de queixo, a manteiga e o leite en po son outros produtos industriais que actúan como soporte pero en Galicia ese paso aínda non se deu

Jorge pon o foco na diversificación: "nos anos 70 e 80 as empresas, tanto en EEUU como en Europa, estaban centradas no leite líquido pero as empresas europeas diversificaron para adaptarse a un mercado que se vía que estaba en caída, polo que no caso das macroempresas americanas quizais lles teña afectado a baixada de consumo de leite por non ter diversificado dabondo", argumenta. "Na nosa contorna, a diversificación foi a clave do sostemento da industria láctea europea", asegura, e pon como exemplo a Lactalis. A empresa francesa da familia Besnier "púxose a fabricar queixos, que é un produto que está en alza", destaca este experto, que considera "necesaria" ademais a "converxencia" entre as empresas que envasan leite e as que fan queixo. Déficit histórico na transformación en Galicia Larsa modernizou as súas instalacións en Outeiro de Rei e Vilagarcía y ademáis de envasar leite fabrica iogures e queixo de barra "O leite líquido está á baixa tamén en Europa, pero os produtos lácteos non", indica Jorge, que chama a atención sobre o "déficit histórico en materia de transformación que temos en Galicia" e, aínda que se mellorou algo nos últimos anos "sobre todo polo efecto Entrepinares e porque Larsa tamén está a transformar algo máis aquí", afirma que 4 de cada 6 litros de leite producidos polos gandeiros seguen saíndo a día de hoxe da nosa comunidade en cisternas sen ser sometidos a ningún tipo de proceso industrial.

Catro de cada seis litros muxidos polos gandeiros galegos das súas vacas seguen saíndo a día de hoxe da nosa comunidade en cisternas sen ser sometidos a ningún tipo de proceso industrial

"Os novos proxectos que elixiron Galicia para asentarse son positivos porque todo o que sexa transformar aquí é necesario", defende este experto, que explica que "a manteiga e o leite en po son outros produtos industriais que actúan como soporte pero aquí ese paso aínda non se deu", lamenta. Un claro expoñente neste campo sería a asturiana Reny Picot, única multinacional española do sector lácteo e que apostou pola diversificación e a internacionalización a partir de 1986 como consecuencia da exigua cota láctea establecida para España na negociación de entrada na UE. En relación ao movemento cooperativo, Jorge lembra que a nivel europeo "as cooperativas danesas, holandesas e irlandesas levaron a cabo un proceso de aumento de tamaño e maior volume e iso deulles fortaleza" mentres, destaca, "en Galicia temos ese camiño tamén aínda por andar". 69 litros de leite por persoa e ano, 5 máis que en EEUU A actual fervenza de quebras na industria láctea ten afectado de momento tan só ás empresas americanas e Jorge Santiso non teme un efecto contaxio a pesar da globalización crecente do sector lácteo dos distintos países produtores, aínda que a evolución do mercado a ambos os dous lados do Atlántico mantén similitudes que poderían alertar de riscos tamén para as empresas que envasan e transforman leite no vello continente. Igual que ocorre en EEUU, o consumo de leite líquido en Europa está a descender mentres, de igual modo, o consumo de queixo aumenta. Segundo os datos oficiais do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, no ano 2010 consumíronse nos fogares españois 3,52 millóns de toneladas de leite envasado, fronte ás 3,19 que se consumiron a peche de 2018. A caída, do 9,6%, chega ao 20% se se compara co ano 2000.

O consumo de leite líquido en España caeu un 10% na última década e o número de persoas que bebe leite enteiro reduciuse a un terzo nos últimos 20 anos

Segundo os datos da Enquisa de consumo nos fogares, cada español bebe de media ao ano 69 litros de leite, unha cifra lixeiramente superior á rexistrada en EEUU (64 litros por persoa ao ano). O 47% da poboación en España bebe leite semidesnatado, o 28% desnatado e só o 25% consome leite enteiro, o gran prexudicado do descenso no consumo de leite líquido, xa que o número de persoas que bebe leite enteiro reduciuse a un terzo nos últimos 20 anos. Luis Calabozo, director xeral da Federación Nacional de Industrias Lácteas (Fenil), mostrábase con todo máis optimista en setembro pasado no Congreso de Economía Agraria celebrado en Lugo, por unha banda porque considera que o descenso no consumo de leite líquido nos fogares tocou fondo en 2016 e recupérase lixeiramente desde entón, á vez que se incrementa o consumo de derivados lácteos como iogur, batidos ou queixo. "Non estamos diante dun problema de penetración, xa que practicamente o 100% das familias españolas compra lácteos habitualmente, senón diante dun problema de frecuencia, xa que un certo tipo de consumidor, como mozos e mozas independizados e familias con nenos de máis de 7 anos, non ve xa os produtos lácteos como esenciais dentro da súa dieta, en contra do que pasa coas froitas e verduras, por exemplo, sendo ademais en moitos casos unha redución inconsciente a do consumo de lácteos, xa que o 70% das familias que reduciron o consumo de produtos lácteos nos últimos 2 anos non era consciente de telo feito”, engadía, en base a un estudo encargado pola Fenil sobre hábitos de consumo da poboación baseado na monitorización de centos de familias españolas. Dependencia do envasado Liña de envasado na planta de Leche Río no Ceao da súa marca Cremosita A industria láctea asentada en Galicia mantén ademais outra similitude coas dúas empresas americanas en bancarrota: a súa dependencia do envasado de leite. Aínda que esta situación está a cambiar, coa posta en marcha de proxectos importantes como a planta de Inleit en Teixeiro e a ampliación de Entrepinares en Vilalba, ata o de agora a maioría de fábricas galegas simplemente se dedicaban a encher bricks ou botellas, maioritariamente con leite UHT, ben co seu nome, ben para marcas brancas, e sen outra transformación que a simple uperisación.

Moitas das empresas asentadas en Galicia, centradas ata o de agora en envasar leite simplemente, tratan de diversificar con produtos de maior valor

Esta dependencia entraña un risco que moitas das marcas detectaron e que están a tratar de corrixir diversificando en produtos de maior valor engadido. É o caso das cooperativas galegas coa compra de Clesa, Arquega ou Dairylac; de CAPSA, propietaria de Larsa, coa recente adquisición da quesería Flor de Burgos; ou mesmo de Leche Río, que apostara todas as súas cartas ao envasado de leite e que trata agora de diversificar a través de Leyma. Maior competencia na adquisición da materia prima Outra circunstancia que xoga en contra das marcas dedicadas simplemente ao envasado de leite son as marxes estreitas coas que xogan. A distribución aperta con prezos á baixa (unha situación que acaba trasladándose tamén aos gandeiros) pola utilización en moitas ocasións do leite, como elemento de consumo diario que é, como produto reclamo nos liñais dos supermercados.

A entrada no sistema de recollida de leite en Galicia de novos competidores podería incrementar o prezo en orixe, afogando a aquelas marcas que traballan con menores marxes

Por iso, a entrada no sistema de recollida de leite en Galicia de novos competidores podería incrementar o prezo en orixe (como ocorreu en EEUU en 2019 tralas quebras producidas no último ano), unha subida da materia prima que podería afogar ás industrias que só envasan leite fronte ás que a transforman en produtos de maior valor e que, por tanto, traballan con marxes máis elevadas e teñen así maior capacidade para retribuír ao produtor, sempre que o seu leite axústese a unhas determinadas esixencias en canto a calidades (graxa, proteína ou rendemento queixeiro). Especialización produtiva Ganderías como A Lagoa Serabel SC, de Xermade, apostaron por razas como a jersei para aumentar o seu nivel de sólidos Con todo, a abundancia de leite como materia prima en Galicia está a atraer, ademais de a empresas interesadas nos sólidos lácteos (o leite galego contén maiores porcentaxes de graxa), que instalan as súas fábricas aquí para evitar ter que transportar a fracción líquida non aproveitada nos seus procesos industriais, a outras marcas que simplemente están interesadas en envasar leite (e que non priman a graxa e a proteína, esixindo simplemente aos gandeiros cumprir cuns mínimos). Este criterio, seguido ata hai pouco tamén por Leche Río, é o utilizado por Naturleite, pertencente á cooperativa cordobesa COVAP, que adquiriu a antiga planta de Leite Celta en Meira para envasar, baixo a marca Hacendado, leite para Mercadona e que recentemente acaba de instalar unha liña de envasado de leite fresco coa que fornecer a todos os supermercados da cadea no norte de España.

Nos próximos anos poderiamos asistir en Galicia á aparición de tres tipos de gandeiros distintos: os produtores de sólidos, os centrados en xerar litros e os que apostarían por leites diferenciados

Así, nos próximos anos poderiamos asistir en Galicia a unha diversificación tamén no sector produtor en función das demandas das empresas coas que asinasen contratros de subministración, con gandeiros centrados por unha banda na produción de sólidos, outros en xerar simplemente litros de leite cuns estándares mínimos en canto a calidades e un terceiro grupo que apostaría por produción diferenciada (tanto ecolóxica como leite de pastoreo) para atender a un segmento tamén crecente da demanda tanto por parte do consumidor como dalgunhas industrias interesadas neste mercado.

A fugaz aventura galega da americana Dean Foods coa compra de Leche Celta no ano 2000

Hai algo que une a Dean Foods, a maior empresa láctea americana, agora en bancarrota, con Galicia. Durante 6 anos, de 2000 a 2006 foi a propietaria de Leche Celta. A multinacional americana, por aquel entón denominada Suiza Foods e que aínda mantén colgado na súa páxina web o anuncio da adquisición realizada hai 20 anos ao empresario valenciano Antonio Marchal, propietario das plantas de Pontedeume e Meira, vendería despois estas instalacións á cooperativa portuguesa Lactogal.

Suíza Foods, o nome que mantiña por entón, comprou a empresa a Antonio Marchal por 84 millóns de euros e revendeuna a Lactogal seis anos despois por só 50

Foi o final da aventura europea de Dean Foods, que decidiu volver centrarse no mercado americano. Coa compra das plantas de Leche Celta a multinacional americana pretendía afianzarse no sector español para a continuación, lanzarse ao mercado europeo medrando mediante a adquisición doutras compañías rexionais, como xa antes fixera en EEUU. Logrou ter presenza, ademais de en Galicia, en Cantabria, coa planta de Celta en Meruelo, en Ávila, onde adquiriu outra fábrica, e en Portugal, onde construíu unha instalación de procesamento preto de Lisboa. Pero a empresa, que só logrou facerse co 4% do mercado lácteo español, comezou a dar perdas e os xestores americanos decidiron replegar velas vendendo o negocio a Lactogal por 50 millóns de euros, practicamente a metade do que pagaran 5 anos antes a Antonio Marchal (uns 84 millóns de euros). Globalización e cambios de dono nas fábricas galegas Pero máis aló desta relación puntual da industria láctea americana con Galicia, a historia da transformación de leite en Galicia está chea de nomes foráneos. As españolas Mantequerías Arias, Industrias lácteas Leonesas, Puleva, Pascual, Lagasa, Industrias Lácteas Asturianas, CAPSA, COVAP ou Entrepinares, as suízas Ursina ou Nestlé, as francesas Union Laitière Normande, Lactalis, Danone, Sodiaal ou Inleit, a chinesa YeePer, ademais das americanas Kraft ou Suíza Foods procesaron leite galego. Planta de Naturleite en Meira, adquirida por COVAP para envasar leite para Mercadona Empresas de Asturias e de León foron as primeiras que buscaron fornecerse na nosa comunidade xa na década dos anos 30 do século pasado, ás que se unirían posteriormente outras industrias de Granada, Burgos ou Valencia. Tralo franquismo empezaron a poñer os seus ollos en Galicia marcas estranxeiras, unha realidade que se multiplicou a raíz da entrada de España na Comunidade Económica Europea en 1986. Compañías francesas, suízas ou americanas desembarcaron comprando plantas ou empresas, algunhas delas en problemas, trala primeira gran restruturación da industria láctea galega. As antigas centrais leiteiras nadas durante a ditadura, como Complesa, Larsa ou Leyma, empezaron co seu particular periplo no que nas últimas décadas pasaron xa por múltiples donos. A día de hoxe só algunhas marcas (Río, Feiraco, Deleite, Deleitar ou a recuperada Leyma) resistiron en mans de capital galego, tanto dentro da empresa creada por Jesús Lence como das cooperativas CLUN ou Aira e da agrupación de gandeiros Leite Noso. Pero nun mercado lácteo cada vez máis global, quizais a única diferenza sexa o lugar onde se toman as decisións.

Vacas no robot de muxido da Gandería Sola, no concello asturiano de Vegadeo. Os robots de muxido son hoxe unha realidade en moitas explotacións galegas e o seu avance nos últimos anos semella imparable, supoñendo un cambio total no xeito de traballar nas granxas e un aforro considerable en man de obra. Pero, cales son as consecuencias da instalación de robots de ordeño en aspectos como a produción e calidade de leite, a saúde de ubre ou a reprodución? "Até agora non se realizara ningún estudo en granxas galegas sobre estes parámetros, só había un feito por Ramiro Fouz sobre as causas de eliminación con robot, pero non sobre como afecta a instalación dos robots sobre a produtividade e a calidade do leite", explica Elio López, autor do traballo Fin de Grao titulado Avaliación das melloras produtivas e reprodutivas coa implantación do robot de muxido, o primeiro destas características realizado en Galicia sobre casos reais e presentado o pasado mes de xuño na Facultade de Veterinaria de Lugo, obtendo unha nota de 9,3. Este traballo experimental analizou os resultados trala instalación de sistemas automáticos de muxido en 18 explotacións, 6 delas ubicadas na provincia da Coruña e 12 na de Lugo, comparándoos cos previos á posta en funcionamento dos robots, tomados dos datos do control leiteiro dun ano antes.

Os primeiros robots foron instalados en Galicia no 2004 e nos últimos tres anos a súa multiplicación foi exponencial nas granxas da nosa comunidade

Entre as explotacións analizadas atópanse algunhas das primeiras en contar con robot en Galicia, como Lebón SC, unha explotación ubicada en Samos e que instalou o muxido automatizado no ano 2004, ou SAT Ladeira, constituída no ano 2005 por tres explotacións do Páramo e que comezou a funcionar con dous robots, e outras de instalación máis recente, como Vilasilvestre SC ou SAT Revolta, as dúas de Vilalba. Incrementos de produción do 12,5% de media "A dificultade deste estudo radica en que tés que ter datos de antes e de despois da instalación tomados do mesmo xeito", explica Elio. O traballo conclúe que tralo cambio aos robots "hai un incremento significativo na produción de leite dun 12,5% sen prexuízos para a calidade do leite nin para os parámetros reprodutivos". A media de produción nas granxas estudadas era de 31,6 quilos por vaca e día no promedio do conxunto das explotacións e este mesmo dato subiu até 36 quilos no robot.

O promedio de produción das explotacións analizadas pasou de 31,6 litros por vaca e día muxindo na sala a 36 litros ao segundo ano de ter o robot

Aínda que a media de aumento de produción foi de case catro litros e medio por vaca e día (12,5%) para as 18 explotacións analizadas, comparando o segundo ano trala instalación do robot co ano previo anterior, houbo importantes diferenzas entre as granxas, cunha diminución do 7% no peor dos casos e un incremento do 27% no mellor. Das 18 granxas estudadas, 17 delas estaban a 2 muxiduras antes de instalar o robot (16 en sala e 1 en praza fixa) e unha explotación muxía tres veces ao día. "O aumento da produción vai xunguido á frecuencia de muxido", establece o estudo, que engade que "a concentración de graxa e proteína é lixeiramente menor ca obtida coa muxidura tradicional dúas veces ao día pero o nivel de ácidos graxos libres aumenta". Unha décima menos de graxa e practicamente a mesma proteína A media conxunta de calidades das explotacións que formaron parte do traballo de investigación situábase antes da instalación dos robots en 3,76% de graxa e 3,34% de proteína e pasaron a 3,63% de graxa e 3,32% de proteína, polo que os descensos medios no conxunto das 18 explotacións foron dun 0,13% menos de graxa e dun 0,02% menos de proteína. Todas as granxas estudadas tiñan o mesmo sistema de alimentación, baseado en ración unifeed subministrada unha vez ao día e composta por ensilado de herba, ensilado de millo e penso. Agás nunha delas, que xa realizaba punteo de concentrado antes de instalar o robot, no resto de explotacións este aporte diferenciado de penso dependendo dos niveis de produción e dos días en leite de cada vaca comezou trala posta en funcionamento do muxido robotizado. Mellor fertilidade co robot Muxir máis frecuentemente significa, na maior parte das veces, máis produción de leite, pero isto pon en perigo o balance enerxético do animal, que á súa vez pode ter efectos negativos sobre a fertilidade. Sen embargo, o estudo desminte este apriorismo.

"Hai unha tendencia á redución do intervalo entre partos nuns 10 días trala instalación do robot que non garda relación coa presenza ou non de detectores de celo"

De feito, indica o traballo nas súas conclusións, "trala instalación dos robots constatouse unha tendencia á redución do intervalo entre partos e do intervalo entre parto e inseminación fecundante que se comprobou que non gardaba relación coa presenza ou non de detectores de celo", un sistema co que contaban o 72% das explotacións analizadas (11 gandeirías tiñan detector de celo e rumia e 5 delas tamén medidor de células somáticas, 2 explotacións contaban só con detector de celo e as 5 restantes non tiña ningunha tecnoloxía engadida máis que a do propio robot de muxido). "Tanto o robot como os detectores de celos non inflúen significativamente nos parámetros reprodutivos, aínda que hai unha certa tendencia a reducir o intervalo entre partos, que pasou de 434 días de media no conxunto das explotacións a 422 días, e tamén o intervalo entre o parto e a inseminación fecundante, que baixou 10 días de promedio, pasando de 145 días antes do robot a 135 despois, pasando a media de inseminacións de 2,46 a 2,45 doses", explica Elio. Detección precoz da mamite Existen diversos estudos que compararon o muxido automático e o convencional e a maioría deles conclúen que a saúde do ubre se deteriora coa introdución do robot por varios motivos: o aumento da frecuencia de muxido favorece a apertura do esfínter e a colonización bacteriana e as posibilidades de contaxio aumentan, pois até 65 vacas se moxen na mesma unidade de muxido.

O reconto de células somáticas incrementouse un 5% trala instalación dos robots

A análise do caso práctico destas 18 gandeirías galegas confirma esta conclusión, aínda que o incremento no reconto de células somáticas non foi moi elevado tendo en conta os datos de control leiteiro do ano pre-instalación e do segundo ano post-instalación do robot, pasando de media no conxunto das granxas de 303.360 RCS a 317.330 RCS. No tocante á cabana gandeira, nas 18 explotacións predominaba o gando frisón e soamente nunha había 6 vacas montbeliard en lactación no momento da realización do estudo. Ningunha das granxas analizadas mercou animais de fóra da explotación nos dous anos recollidos para a realización do estudo.

40 anos desde a aparición do primeiro robot en Holanda

A orixe dos robots de muxido atópase en Holanda en torno aos anos 80, aínda que non foi até 1992 cando se instalou o primeiro sistema automático de muxido nunha granxa convencional. A chegada ás explotacións leiteiras españolas produciuse no ano 2000 e en Galicia os primeiros robots instaláronse en Arzúa e en Samos a finais do ano 2004. Cinco anos despois xa había na nosa comunidade 49 instalados e nos últimos 2 anos a súa multiplicación foi exponencial. O traballo Fin de Grao presentado en Veterinaria complétase cunha enquisa aos titulares das granxas estudadas sobre os motivos para a súa instalación e a súa percepción tralo cambio no sistema de muxido empregado. Os responsables das explotacións coinciden en que o principal inconvinte é a adaptación ao robot e a principal vantaxe a diminución da man de obra.

Os responsables das explotacións coinciden en que o principal inconvinte é a adaptación ao robot, por enriba mesmo do prezo, e a principal vantaxe a diminución da man de obra

Para a maioría das explotacións (16 dos 18 titulares enquisados), o principal inconvinte dos robots é a "complicada adaptación" tanto dos propios animais como do gandeiro á nova forma de muxido, poñendo esta contraindicación mesmo por enriba da do prezo. "Outro inconvinte ao que tamén lle dan moita importancia os gandeiros novos, os menores de 40 anos, é que a instalación dun robot non permite aumentar pouco a pouco a cabana, como si que se podería facer cunha sala de muxido convencional porque non é rendible a compra dun robot para telo a menos da metade do rendemento da máquina, polo que os aumentos teñen que ir en función da capacidade do robot, medrando de golpe entre 60 e 70 animais", explica Elio. Unha vantaxe importante dos robots é a posibilidade de controlar numerosos parámetros de interese para a produción de forma continuada, permitindo ao gandeiro a toma de decisións individualizada para cada animal. Pola contra, o custo do equipo de muxido e os requisitos de mantemento dun robot son moito máis elevados en comparación a un equipo convencional.

Francia, en primeiro lugar, e España en segundo, son os países europeos máis afectados polos novos aranceis de Estados Unidos á importación de viños, un gravame do 25% que entrou en vigor a mediados do pasado mes de outubro. Así se desprende do estudo realizado polo Observatorio Español do Mercado do Viño (OeMv), que no entanto, insiste en que os datos son preliminares e que haberá que esperar máis meses para verificar o impacto. O mercado de Estados Unidos é o terceiro destino das exportacións españolas de viño en valor, cunha media de 283 millóns de euros no período 2014-2018. No que respecta aos viños afectados polas medidas de retorsión, representan o 62,46 % do volume de viño exportado a EE.UU. e o 69,26 % do seu valor. A este respecto, esta semana o goberno de Estados Unidos publicou os datos de importación en Estados Unidos de viño envasado (non espumoso nin bag-in-box), partida afectada por dita medida, para novembro de 2019, primeiro mes tras a aplicación destes novos aranceis. Da análise destes datos o OeMv conclúe que “observamos un forte descenso das importacións de viño envasado francés -un 38% menos en valor e un 8% menos en volume-, tras varios meses consecutivos de subidas. Esta caída é particularmente forte en valor, xa que o prezo medio esborrallouse e, aínda así, caeu o volume”. “España, cuxa evolución ao longo do ano foi moi irregular, tamén perdeu vendas en novembro -un 12% menos en valor e un 9% menos en volume-, aínda que a caída foi menor que os rexistrada meses atrás (agosto, outubro)”, sinalan desde o observatorio. O gran beneficiario parece que é Italia, que creceu en novembro un 6,7% en valor e un 4% en volume nas súas exportacións de viños a Estados Unidos. “Italia foi o máis beneficiado pola suba de aranceis sufrida polos seus dous principais competidores europeos, aínda que o fixo menos que en meses atrás (marzo, xuño, setembro), alternando, do mesmo xeito que España, meses de baixadas”, matizan desde o OeMV. Xa fóra da Unión Europea tamén destaca o incremento das vendas de viño de Nova Zelandia en Estados Unidos, que en novembro creceron un 5,8% en valor e un 8,3% en volume. “En definitiva, nun mes no que as compras estadounidenses de viño envasado caeron globalmente un 6,5% até os 54 millóns de litros, os primeiros datos apuntan a caída dos viños dos países directamente afectados pola subida de aranceis, aínda que a comparación con meses anteriores dá a entender que este cambio de tendencia parece máis notable no caso de Francia e non tanto no de España, polo que convén esperar a ver como evolucionan as tendencias nos próximos meses”, conclúen desde o Observatorio Español do Mercado do Viño (OeMv).

Unha medida motivada por un conflito sobre as axudas ao sector aeronáutico

A orixe destes aranceis adicionais responde a un conflito de subvencións no sector aeronáutico que se dirime no seo da Organización Mundial do Comercio (OMC), ao que é completamente alleo o sector agroalimentario, e sobre o que recaeu a imposición dun arancel adicional do 25 % ad valorem para sectores como o viño, e en concreto afecta os viños acollidos a denominacións de orixe protexidas (DOP) e indicacións xeográficas protexidas (IXP), de maior calidade e valor engadido de España, Francia e Alemaña e Reino Unido (socios do consorcio aeronático europeo Airbus), e non afecta a outros países como Italia ou Grecia.

O Comité de Xestión para a Organización Común de Mercados Agrarios de cuestións horizontais aprobou este mércores dúas propostas lexislativas destinadas a flexibilizar a medida de promoción do Programa de Apoio ao Sector Vitivinícola Español (PASVE). Desta forma dáse resposta a unha das solicitudes realizadas polo ministro de Agricultura, Pesca e Alimentación, Luís Planas, desde que o pasado 18 de outubro Estados Unidos empezase a aplicar aranceis adicionais como consecuencia do caso Airbus a determinados produtos, entre eles os agroalimentarios por un valor de 764 millóns de euros. A orixe destes aranceis adicionais responde a un conflito de subvencións no sector aeronáutico que se dirime no seo da Organización Mundial do Comercio (OMC), ao que é completamente alleo o sector agroalimentario, e sobre o que recaeu a imposición dun arancel adicional do 25 % ad valorem para sectores como o viño, o aceite de oliva, olivas de mesa, queixo, carne de porcino, cítricos e transformados de froitas. No que respecta ao viño, os aranceis adicionais aplicados non afectan a todas as exportacións españolas. Aplícanse para viños tranquilos envasados en volumes inferiores a 2 litros e de gradación non superior ao 14 % en volume, polo que o seu impacto é especialmente significativo para viños acollidos a denominacións de orixe protexidas (DOP) e indicacións xeográficas protexidas (IXP), de maior calidade e valor engadido. O arancel adicional para o viño aplícase exclusivamente aos países do Consorcio Airbus: España, Francia, Alemaña e Reino Unido. Non se aplica aos viños procedentes doutros países da Unión Europea como Italia ou Grecia, entre outros. O mercado de Estados Unidos é o terceiro destino das exportacións españolas de viño en valor, cunha media de 283 millóns de euros no período 2014-2018. No que respecta aos viños afectados polas medidas de retorsión, representan o 62,46 % do volume de viño exportado a EE.UU. e o 69,26 % do seu valor.

Cambios nos programas de promoción do viño

As propostas aprobadas hoxe flexibilizan a medida de promoción no marco do PASVE de tal maneira que, fronte ao 50 % actual, a porcentaxe de financiamento da UE poderá chegar até o 60 % durante un período de doce meses desde a súa entrada en vigor. Ademais, posibilítanse os cambios nos programas de promoción cando sexa necesario durante o ano financeiro, permítese a opción do cambio de destino e posibilítase a ampliación destes programas a máis de cinco anos. O obxectivo é adaptar os proxectos de promoción ás novas necesidades tras as medidas adoptadas por EE.UU. En todo caso, España solicitou á Comisión Europea que realice un seguimento detallado dos mercados dos produtos afectados co fin de que, se fose necesario, póñanse en marcha outros mecanismos da Organización Común dos Mercados Agrarios e mesmo recorrer a ferramentas á marxe da PAC, para minimizar o impacto no sector agroalimentario. España, con máis de 950.000 hectáreas de superficie plantada, é o país con maior superficie de viñedo a nivel mundial co 13 % do total. Con respecto á Unión Europea, España representa o 30 % da superficie de viñedo e en canto a produción sitúase en terceiro lugar a nivel mundial tras Francia e Italia. O apoio da UE ao sector do viño leva a cabo a través dos Programas de Apoio que se financian a través de partidas financeiras asignadas a cada Estado membro, dando a estes a posibilidade de elixir unha serie de medidas de entre un menú fixado a nivel comunitario para aplicalas nos seus territorios por un período non superior a cinco anos. Actualmente atópase en aplicación en España o PASVE 2019-2023 que conta cun orzamento total de 210,3 millóns de euros para as medidas seguintes: promoción de viño en terceiros países, reestruturación e reconversión de viñedos (incluída a replantación por motivos sanitarios e fitosanitarios), investimentos e destilación.