O científico e divulgador licenciado en Física e Matemáticas,
Antonio Turiel, que é tamén doutor en Física Teórica apunta algunhas das claves para entender a situación que estamos a vivir cos combustibles fósiles. Máis aló da subida do prezo do diesel, a crise enerxética está a deixar tamén consecuencias directas no campo, debido ás dificultades que expón para a industria dos fertilizantes a escaseza do gas. Despois de participar o pasado mes de decembro na
"Xornada sobre alternativas ao uso do petróleo na agricultura", organizada en Trasliste (Láncara-Lugo) polo Museo vivo e integrado do campo e da locomoción agraria
(MUVICLA), abordamos tamén con Antonio Turiel as posibles alternativas enerxéticas para o campo, así como a proliferación de proxectos de parques eólicos no rural galego.
-Estamos en plena crise enerxética mundial dos combustibles fósiles?
-Os problemas cos combustibles fósiles van ser continuos e recorrentes, o que non quere dicir que vaia a ser tan sinxelo como que os prezos dos combustibles vaian ser sempre elevados. É máis complicado. Estamos nunha situación na que a produción vai ir baixando e haberá xente que deixe de consumir combustibles fósiles, ou ben porque consigan outras alternativas (algo que dubido) ou porque non poidan permitirse este gasto. A cuestión será ver en que grupo está cada un. Esperamos unha situación moi mala pola parte do petróleo, pero hai problemas tamén co carbón, o gas ou o uranio. Todos con moi poucos anos de diferenza están a chegar ou chegaron xa aos seus máximos de produción e iso dificultará moito a situación.
“Hai moitísimo tempo que se prevía que no século XXI se chegaría ao máximo de produción do petróleo, o gas, o carbón e o uranio”
-É unha situación que xa se prevía desde hai anos?
-Tanto no caso do petróleo, como no gas, o carbón ou o uranio hai moitísimo tempo que se prevía que se chegaría ao máximo de produción a comezos dos século XXI. Chegouse e foi máis ou menos cando se prevía que pasase. O primeiro que a xente non entende é que o problema coas materias primas non renovables, non chega cando te quedas sen elas, senón cando chegas ao seu máximo de extracción. Hai un punto de máxima extracción e a partir de aí a produción comeza a baixar, por distintos motivos, ben sexa porque resulta máis difícil de sacar, porque se atopa máis disperso... Ademais, hai que ter en conta que son materias enerxéticas, polo que non podes empregar máis enerxía en conseguir ese petróleo ou carbón da que vas poder aproveitar despois.
-No caso do petróleo, intentouse poñer parches durante estes últimos anos con derivados?
-O problema co petróleo cru anticipouse por primeira vez a principios dos anos 70 e pasou tal como prevían. No 2005, hai 17 anos, chegouse ao máximo de extracción de petróleo cru e para compensar iso introducíronse os chamados petróleos non convencionais: hidrocarburos líquidos que se parecen ao petróleo e cos que tentamos suplir a falta de petróleo. Con estes aguantamos ata 2018, pero aí viuse que non se podía seguir, xa que custa moito diñeiro producilos. Por incrible que pareza as compañías petroleiras estiveron perdendo moito diñeiro e deixaron de realizar investimentos. Repsol reduciu nun 90% o seu investimento na procura de novas zonas de extracción e limítase a manter as que xa ten en marcha. O resto das petroleiras a nivel mundial tomaron decisións similares. É unha situación anticipada, que xa se sabía. Agora estanse comezando a notar os primeiros efectos, pero isto irá a peor.
-Cales son las perspectivas para estes combustibles derivados del petróleo?
-De todos os combustibles que se extraen do petroleo o que máis comezou a escasear é o diesel, que é fundamental para a maquinaria. Agora mesmo a produción mundial de diesel caeu un 15% con respecto aos máximos históricos e isto provocou que, a pesar de que o prezo do petroleo é similar ao de 2014, o prezo dos combustibles son máis altos. Isto débese ao custo que ten producilos.
-Atopámonos entón ante unha escaseza de diesel que vai facer necesario deixar de utilizalo xa no noso día a día?
-A partir de agora cada vez irase reducindo a produción. Haberá anos nos que caia máis e outros menos, pero a produción mundial inevitablemente vai ir descendendo e non se pode evitar. Ademais, as compañías despois de perder tanto diñeiro entre 2005 e 2014 xa non fan esforzos neste sentido e a maioría teñen plans de desinversión, co cal o problema vai ir a máis. Nestes momentos os inventarios dos derivados do petróleo son baixos e a pesar diso non hai ningunha intención de corrixir o rumbo, co cal agora é xa inevitable que teremos consecuencias. Estaba anunciado e non se tomou ningún tipo de medida para facerlle fronte.
"Sempre defendín que se produzan biocombustibles reservados exclusivamente para a actividade agrícola"
-Estamos preparados para substituir o diésel na maquinaria agrícola?
-Non. Recentemente participei
nas xornadas do Muvicla nas que se abordou precisamente este tema e alí mostráronse alternativas como os biocombustibles, pero hai que ser conscientes de que a cantidade de combustible que se pode xerar a partir de materia vexetal é mínima. Non podemos esperar substituír todo o consumo de petróleo de España con biocombustibles. Eu sempre defendín que se produzan biocombustibles reservados exclusivamente para a actividade agrícola, xa que a conservación da mecanización da actividade agrícola faise fundamental, así como para unha serie de maquinarias moi concretas e indispensables. Hai que ter en conta que non se pode escalar esta produción de biocombustibles. Non se pode producir unha cantidade inxente de materia vexetal como para substituír o consumo de petróleo. Á marxe dos biocombustibles non hai ningunha alternativa dispoñible nestes momentos para a maquinaria agrícola.
- Son os biocombustibles a única alternativa real para a maquinaria agrícola?
-Dentro das alternativas que se debuxan coa renovable eléctrica, que é a única opción que se contempla, aínda que sexa un pouco absurdo, é o hidróxeno. Se o hidróxeno se utiliza para queimar tes unhas perdas do 50% na transformación, unha cantidade que aínda podería ser asumible. O problema é que para a súa utilización en motores, as perdas son do 90%. Ademais, necesitaríanse unha chea de materiais que son escasos, co que non sae a conta. A única alternativa que permitiría manter unha certa mecanización do campo, aínda que seguramente se tería que reducir, sería o uso de biocombustibles, empregándoos de maneira moi moderada e con preferencia de uso para determinados labores agrícolas.
-Que implantación teñen os biocombustibles en España?
-Os biocombustibles xa se consomen en España, pero en cantidades moi pequenas. Hai que pensar que actualmente pouco máis do 10% de todo o aceite vexetal que se produce no mundo destínase a producir biocombustibles. Destinando esa cantidade só estamos a producir o 1,5% de todos os combustibles asociados ao petróleo que consumimos. Dito doutra maneira, para producir o 1,5% do combustible que consumimos temos que gastarnos o 10% de todas as colleitas de cereal e aceite de cereal que se producen. Isto quere dicir que se destinásemos todo o cereal e o aceite de cereal que temos a producir biocombustibles cubririamos só o 15% da demanda do petróleo actual. Cómpre ter presente España consómense ao día 1,3 millóns de barrís de petróleo, o que supón un consumo aproximado duns 200 millóns de litros ao día.
-Houbo intentos por fomentar os biocombustibles, que aconteceu para que se frease?
-Houbo un mandato de incluír os biocombustibles. Aínda que se mantén o mandato, as subvencións para a súa implantación retiráronse en todo Europa e tamén en España debido a que se descubriu o impacto real dos biocombustibles. Así, se se considera todo o ciclo de vida e toda a enerxía que se gasta, vese que para a produción de biocombustible gástase practicamente a mesma cantidade de combustible que logo proporcionan. Estes motivos fan que tampouco se vexa un futuro cos biocombustibles, senón que aínda que poderán ser unha alternativa para cubrir certa cantidade de mecanización agrícola, non chegará para máis. Pode ter un sentido utilizar os biocombustibles a nivel agrario, pero tamén haberá que pensar nunha certa reconversión da maquinaria agrícola.
“Os tractores eléctricos non son unha opción, xa que a batería sería enorme ou terían moi poucas horas de autonomía”
-Teremos tractores eléctricos nos nosos campos?
-Non se poden facer tractores eléctricos porque a batería sería enorme. Fixéronse prototipos, pero deixan de ser tractores competitivos, xa que permiten autonomía para 6 horas, polo que se descartaron. Se se quixese facer un tractor eléctrico as baterías serían tan grandes que consumiría a maior parte da carga do tractor. Estimouse que nun camión eléctrico, a batería ocuparía o 80% da carga do camión. Algo similar ocorrería cos tractores, polo que os tractores eléctricos non son a día de hoxe unha alternativa.
"Pódese producir nitratos a través de nitróxeno verde, o problema é que é moito máis caro"
-A falta de gas está tamén tendo un impacto directo no campo coas limitacións para a fabricación de fertilizantes. A finais do ano pasado en toda Europa algunhas das principais plantas suspendían a fabricación de fertilizantes. Cal é a situación actual en España?
-En España Fertiberia pechou durante uns meses as súas plantas de Palos de la Frontera (Huelva) e a de Puertollano (Ciudad Real), esta última era unha parada técnica por mantemento. Con todo, a de Palos de la Frontera debeuse ao alto custo do gas, que lle impedían manter a produción. Xa volveu a abrila hai unhas semanas, pero non está no seu funcionamento habitual e só está a producir baixo contratos pechados cos seus clientes, cun prezo prefixado.
"Os fertilizantes nitroxenados van ser máis caros en España e non vai ser o produto que se producía anteriormente"
-Que perspectivas hai para os fertilizantes a curto prazo en España?
-Os fertilizantes nitroxenados van ser máis caros en España e encima non vai ser o produto que se producía anteriormente. A isto hai que engadirlle os paróns que houbo de moitas plantas en todo Europa e que a exportacións de fertilizantes nitroxenados a China nos últimos meses caeron practicamente a cero. China era un exportador moi importante de fertilizantes nitroxenados para países como Arxentina para a produción de soia, que do mesmo xeito que aquí, destínase tamén para alimentación do gando. Xa non é só a situación das plantas españolas ou europeas, senón mundial, xa que hai moitas conexións. De feito a FAO xa está a alertar de que estamos ante unha crise alimentaria polo encarecemento do diesel que repercutirá no prezo dos alimentos. A iso sumarase a escaseza de gran que se prevé nesta primavera. En abril e maio teremos escaseza de gran e non se sabe que podería pasar ante esta situación.
-Que alternativas podería haber ao gas na industria de fabricación de fertilizantes?
-En verdade o que se fai para a fabricación de fertilizantes nitroxenados é un proceso de síntese no que se colle o metano, a través do gas natural. Pero realmente non se necesita o metano para producilos. De feito, non todo se sintetiza a partir do gas. Actualmente xa se utilizan outros combustibles para eses procesos de sínteses e poderíase facer directamente a través de hidróxeno, por exemplo hidróxeno verde. Pódese producir nitratos a través de nitróxeno verde, o problema é que é moito máis caro, xa que custa máis producilo. Polo que temos non tanto unha situación de escaseza senón de carestía, dun prezo moi caro.
-Podería ser unha opción a curto prazo para as plantas españolas?
-As plantas terían que adaptarse, xa que actualmente non están preparadas para producir utilizando hidróxeno verde, aínda que non son adaptacións difíciles. De feito, Fertiberia está a investir nunha planta piloto en Suecia para facer esta síntese de nitratos utilizando hidróxeno verde.
"A obtención de biometano nas granxas pode ser unha opción que tivese un impacto positivo localmente nalgunhas comunidades"
-En xaneiro dábase un paso máis no que alternativas ao petróleo se refíre vinculadas ao campo ao aproveitarse o biometano os excrementos de máis de 2.000 vacas en Lleida e abastecer a rede de gas natural en España, Será a tónica a partir de agora?
-A partir do biogás que poidas xerar coa descomposición de materia orgánica en descomposición e xurros, producirase metano que se pode aproveitar. A cantidade de metano que se obtén é limitada e proporcional á cantidade de materia orgánica que proceses. Ademais, o uso dun biodixestor é unha moi boa alternativa, xa que separarás o metano (que che servirá como fonte de enerxía) e como residuo sólido quedas con nutrientes que son esenciais para as plantas, como o fósforo ou o potasio e poderás utilizalo como abono.
Este tipo de alternativas están ben, o problema é que nunca poderás levalas a gran escala. Pasa o mesmo que cos biocombustibles. Son alternativas que teñen o seu nicho e o seu rango de aplicación. O problema é o volume que podes chegar a xerar. Non nos damos conta de que consumimos unha cantidade inmensa e desproporcionada de combustibles fósiles. Esta pode ser unha vía para aproveitar esa enerxía naquelas zonas que teñan eses recursos, ao contar cunha gran cabana gandeira, pero non poderá ser unha alternativa para substituír aos combustibles fósiles. Localmente, nalgunhas comunidades, esta opción poderá ter un impacto positivo.
-Este tipo de plantas nas granxas poderían entón ser parte da solución para afrontar esta dependencia dos combustibles fósiles?
-Ao final a solución será unha mestura de pequenas solucións parciais. Será unha colaxe enerxética. Pequenas iniciativas que nos axuden a obter enerxía. Pero non podemos esperar que este tipo de propostas teñan unha implantación masiva ou un maior impacto. Este tipo de solucións se se miran desde un punto de vista do rural cara ao rural permitirán un modelo bastante sostible. O problema vén cando tentas integrar o industrial, porque ao ser tan desmesurado o gasto que se precisa, é completamente imposible de asumir.
-Á hora de avaliar este tipo de aproveitamento para granxas de vacún de leite en Galicia, unha das críticas recorrentes é que deberá achegarse unha gran cantidade de materia orgánica vexetal extra ademais do xurro para chegar a producir metano e que resulte rendible. Vese unha opción máis viable para as granxas de porcino. Que opina ao respecto?
-En xeral, nun biodixestor pode procesar o que queiras. Toda materia orgánica, desde os animais mesmo, as plantas ou os excrementos son fundamentalmente unha combinación de carbono, hidróxeno, osíxeno e nitróxeno. É certo que hai materia que é máis fácil de dixerir, como os xurros; por iso é polo que terán un mellor rendemento. A priori tampouco a dificultade de dixerir debera ser un problema, xa que levaría máis tempo, pero o metano iríase acumulando.
Repotenciación do parque eólico de Malpica no ano 2016.
"Non hai ningún interese por unha transición enerxética, só pretenden embolsarse diñeiro dos fondos europeos construíndo parques"
-Unha preocupación do campo galego é o boom de novos parques eólicos que se está producindo nos últimos meses. Hai quen ve territorios como Galicia como unha despensa enerxética incluso de Europa, ao producir a enerxía, pero sen aproveitar ao máximo a oportunidade Que opina respecto diso?
-É unha bobada. O potencial eólico está rexido pola latitude e un efecto da rotación da terra. Nos países máis ao sur fronte ao Ecuador, os ventos sopran máis frouxos que con respecto a países máis ao norte, como Dinamarca. Así, o norte de Europa ten un maior potencial eólico, xa que os ventos son máis fortes. En España hai zonas que son máis propensas a ventos fortes, por exemplo a costa Atlántica de Galicia, así como a Costa Brava (co vento de Tramontana) que tamén se pode aproveitar. As zonas de España onde se están implantando parques eólicos son moi restrinxidas: principalmente Galicia, Navarra, o Val do Ebro, Cádiz e a Costa Brava.
-En Galicia estanse examinando tamén parques mariños. Que opción é preferente?
-A eólica que dá mellor aproveitamento é a mariña, xa que non hai obstáculos en comparación co que se atopa terra dentro. Desta maneira, os ventos no mar sopran dunha maneira máis fluída, constante e forte. No mar do norte teñen ademais a vantaxe de que o fondo non ten máis de 400 metros de profundidade, o que permite colocar estruturas eólicas semiflotantes, aínda que lixeiramente ancoradas. Porén, en España a plataforma continental é moi estreita, o que obriga a que non se poidan poñer os parques moi lonxe da costa, o que xera un maior impacto ao estar preto e tampouco podes poñer tantos como en Europa. O noso potencial eólico é moito menor que o norte de Europa, cun potencial eólico 10 veces maior que todo o Mediterráneo. O potencial de enerxía renovable de España é a solar.
-Serán os parques eólicos ou fotovoltaicos as alternativas para conseguir enerxía?
-O propio modelo de xeración enerxética está orientado á produción de bioelectricidade e este modelo ten moitísimos inconvenientes, ata o punto que creo que nin é un modelo viable, pero é o único que se está discutindo. É un modelo que ten moitas limitacións. Dáse por feito que se vai a poder facer todo o que se pretende, pero non vai ser posible. Ademais hai asuntos tecnolóxicos que non está resoltos e que poden ser imposibles de resolver. Non hai ningunha capacidade de autocrítica. O maior problema co que se van a atopar a curto prazo é que non vai haber materiais. Este tipo de instalacións requiren moitos materiais que son escasos no planeta e cando se expoña a transición non se vai a poder facer. Aquí hai varias empresas que queren dar un pelotazo, como no seu día ocorreu co ladrillo. Non hai ningún interese por unha transición enerxética, só pretenden embolsarse diñeiro dos fondos europeos construíndo parques.
-Que está a fallar na transición enerxética?
-Á marxe de que sexa respectuosa co medio ambiente, que é moi importante, o reto agora mesmo é lograr que sexa posible. Hai formulacións que realmente non son posibles porque non hai materiais ou porque dependen dos combustibles fósiles, e isto non se comenta. Non se viu polo momento ningún parque eólico ou fotovoltaico que no seu ciclo de vida, para todo o proceso non se utilizasen inxentes cantidades de combustibles fósiles e non se sabe facer sen iso. Ademais, os materiais están a encarecerse moito, como ocorre xa coas placas fotovoltaicas, porque se necesita moita enerxía fósil para producilas.
"Estanse a fomentar moitos parques para producir electricidade, sen saber ben para que e que nin sequera cabe na rede eléctrica"
Temos o problema engadido de que todo se orienta á produción de electricidade, pero o consumo de electricidade en España cae. Temos máis que suficiente con todos os sistemas que temos instalados, polo que se debera saber que se vai facer con toda esa electricidade. Aínda que se insiste moito en que a transición enerxética será cara á enerxía eléctrica, en España este tipo de enerxía, do mesmo xeito que acontece no resto do mundo, representa aproximadamente só o 20% de toda a enerxía final que se consome. O 80% de enerxía restante procede doutras fontes e dificilmente poderá ser substituida pola enerxía eléctrica. É máis, hai unha porcentaxe que será imposible de substituir por enerxía eléctrica. Estanse a fomentar moitos parques para producir electricidade, sen saber ben para que e que nin sequera cabe na rede eléctrica, nin cos proxectos de ampliación que ten a Rede Eléctrica Española Para min é moi arriscado. Estase a premiar o cortoplacismo, pero non se está contemplando unha transición enerxética real.
-Cara a onde cre que se deberían encamiñar os esforzos para conseguir unha transición enerxética respectuosa co medio ambiente e viable para cubrir as necesidades que temos como sociedade?
-O modelo non ten que ver en absoluto co que se está falando. Debe ser un modelo asociado coa reorganización e á produción local de alimentos. Para min esa é a clave. España non ten autosuficiencia alimentaria, só produce o 40% do que consome, cando ten capacidade para producir o 100%. Creo que este debe ser o piar para empezar. A xestión da auga tamén debe de ser unha prioridade, garantindo acceso á auga e ó tratamento das augas. A recolocación sería outra das claves para conseguir un modelo de transición enerxético, ecolóxico, real e serio que realmente fose respectuosa co medio ambiente e factible. O que se está propoñendo en Galicia e en moitas zonas de España é industrializar o campo, fomentando os grandes polígonos industriais con parques eólicos, recubertos dunha imaxe verde e ecolóxica cando o único que prima é conseguir captar fondos europeos. Non se sabe nin que se vai facer con esa enerxía e en moitos casos non saben nin se poderán terminar eses proxectos. Definitivamente non se está expondo o modelo enerxético axeitado.
