Javier Miranda apañou este ano máis de 500 toneladas de pataca, unha cifra que conta dobrar en 2020
Javier Miranda é un mozo que cando fala transmite a ilusión que pon en todo o que fai. Adícase ao que lle gusta e iso nótase. A súa empresa ten só 7 anos pero é un exemplo de profesionalización no sector da horta e non para de medrar, innovar e diversificar.
Pero o que é quizais máis importante, dá emprego fixo a 7 persoas durante todo o ano, un número de traballadores que se multiplica por tres nas campañas, nun concello pequeno como é Riotorto. Javier coida aos seus empregados igual que coida as súas plantacións. Ese é tamén parte do éxito da súa explotación: rodearse de xente preparada e profesional nas diferentes facetas.
"Tiñamos unha explotación de leite con 30 vacas pero viamos que con iso non iamos a ningunha parte porque non eramos competitivos"
Se houbese que poñerlle cara a iso de ser emprendedor levaría a deste mozo que con 28 anos e despois de diversas experiencias laborais en distintos sectores dentro e fóra de Galicia decidiu apostar polo que lle gustaba, por vivir da terra. "Empecei no 2012 con 28 anos porque me gustaba. No 2010 vendérase a explotación de leite que tiña miña nai, dunhas 30 vacas. Viamos que con iso non iamos a ningún lado, non eramos competitivos nun escenario sen cuotas. Nunca tiveramos horta máis que para autoconsumo na casa, pero a min era o que me tiraba", conta.
Os comezos non foron doados. Colleuno de cheo o veto ruso á importación de produtos españois e a corentena da couza da pataca. Sen embargo, no canto de tirar a toalla, Javier sobrepúxose ás dificultades que unha tras outra lle ían chegando. "Ás veces dos problemas saen solucións, aprendes máis dun ano malo que de 5 bos", di. Aínda se acorda do que lle dixo o seu pai, José, que procede dunha familia de 11 irmáns e leva traballando desde os 15 anos, a primeira vez que a Javier lle apareceu un contratempo no negocio. "A primeira vez que me deixaron tirado con 7 hectáreas de repolo plantadas díxome: como me gusta que empeces así, sabendo o que custan as cousas", lembra.
"Ás veces dos problemas saen solucións, aprendes máis dun ano malo que de 5 bos"
Con ese espírito de superación enfrontouse a ese primeiro problema, no segundo ano de actividade. "O primeiro ano botara unha hectárea de repolos para un almacenista. Ao ano seguinte pedíronnos 7 hectáreas e botámolas, pero cadrou co veto ruso e non había saída para elas. Así que non nos levaron a produción. Quedou o repolo nas terras despois do gasto que fixeramos para plantalo. Así que para poder cubrir custos comezamos a movernos e buscar clientes tanto nesta zona da provincia de Lugo como en Asturias. De día recolliamos e de noite distribuiamos nunha furgoneta. Así libramos ese ano e co que sacamos puidemos afrontar a seguinte campaña", conta.
Un novo obstáculo: a couza guatemalteca
No 2017 tivo que buscar terras en Sobrado dos Monxes para plantar as patacas e non abandonar aos seus clientes
Salvada esa colleita, Javier planificou xa o seguinte ano. "Buscamos outros distribuidores e seguimos coas rutas das furgonetas para subministrar directamente ao pequeno comercio e a restaurantes, que é o que nos empurra a medrar", di.
Quéixase, entroques, da falta de seriedade dalgúns intermediarios e distribuidores. "Falta aínda moita seriedade e concienciar á xente de que somos empresas e que o quilo de tomate non se pode vender a 70 céntimos", afirma. "Nós producimos baseándonos sempre en compromisos e contratos previos e aínda así sempre hai cousas que saen mal", di.
Pero o seguinte contratempo non veu da distribución senón dun pequeno bichiño que mantén en corentena aos concellos do norte das provincias da Coruña e Lugo. Javier decidira ampliar e diversificar a súa explotación coa produción de patacas cando no ano 2017, coa campaña de plantación a piques de comezar, a
prohibición de plantar tubérculo decretada pola Xunta colleuno de cheo.
En previsión polo que se viña falando nas semanas anteriores á aprobación do Decreto 197/2017 e contando con que Riotorto quedara dentro da zona de corentena, alugou 18 hectáreas de terreo en Pacio, no concello de Castro de Rei coa intención de botar alí as patacas. Pero a redacción final da normativa para a erradicación da praga da Tecia Solanivora establecía a Castro de Rei como zona tampón, polo que tampouco podía arriscarse a botalas alí, non fora ser que saltara un positivo e llas fixeran arrincar.
Así que, coa semente xa mercada, de novo ás présas tivo que buscar unha nova ubicación. Atopouna no concello coruñés de Sobrado dos Monxes, pero os custos dese ano disparáronse e o único que logrou foi non perder os clientes aos que lles servía pataca.
Faba branca e verdina
En San Martín de Ferreiros, no concello de Pol, plantou unha finca de 8 hectáreas con faba verdina
Pero malia ser naquel momento
un dos produtores profesionais máis afectados pola prohibición de plantar tubérculo como consecuencia da couza guatemalteca, Javier volve aplicar a máxima de que non hai mal que por ben non veña. "Coa prohibición da pataca metímonos coas fabas para darlle un uso ás terras", explica.
Este ano botaron 26 hectáreas de faba verdina e 8 de faba branca. A verdina recóllena primeiro e poñen nesas terras repolo para o inverno. Outras 16 hectáreas adicáronas este ano a pataca kenebec e 4 hectáreas e media a cebola redonda e plana.
Poñen tamén xudía, pepino, cabaciño, verza, acelga, coliflor, porro, berenxena ou pemento. Para estas plantacións deixan as fincas da zona de Riotorto, que son máis pequenas pero tamén máis frescas.
Esa foi outra das vantaxes que agora, pasado o tempo, Javier lle ve ao feito de non poder plantar patacas nelas no seu día. "Puidemos dedicalas a outros cultivos e viñemos para a zona da Terra Chá buscando terras para as patacas, onde hai fincas máis grandes e máis rendibles á hora de traballar con maquinaria", argumenta.
70 hectáreas de plantacións este ano, todas ao aire libre
Plantación de repolos nas fincas de Riotorto
No 2018 xa se arriscou a botar as patacas nas fincas de Castro de Rei, onde tamén ten as fabas. A meirande parte da terra que traballa Hortícolas Javier Miranda é alugada e malia que compiten en zonas gandeiras onde hai importantes explotacións de leite, non teñen máis dificultade para ter superficie que o de ter que pagala a un prezo superior ao de outras zonas de Galicia. "Non temos problemas para ter terras porque nós coidamos moito as fincas (abonamos con esterco, sacámoslles as pedras) e a xente tamén ve iso", di Javier.
En total manexa hoxe unha superficie de 52 hectáreas nos concellos de Riotorto, Castro de Rei (na zona de Pacio), Pol (en San Martín de Ferreiros) e A Pastoriza (na parroquia da Reigosa), aínda que ao facer máis dun cultivo por ano a superficie total traballada increméntase. "Se sumamos o dobre cultivo, este ano chegamos ás 70 hectáreas de horta plantadas", aclara.
As fincas máis grandes son de 4 e 6 hectáreas nunha peza. "Vin para esta zona por culpa da prohibición da pataca. Naquel momento foi un pau, pero ao final resultou ser positivo. Son fincas máis grandes, máis doadas de traballar, o que reduce os custos", di.
Cultivan todo ao aire libre e fan plantación todas as semanas para que as producións veñan repartidas. A planta sírvenllela desde Cantabria
"Logo temos moitas máis pequenas a carón do río que adicamos aos cultivos verdes por seren máis frescas", indica. "O sur da península non dá competido con nós en frescura. Eles apañan a moita máis temperatura e esa mercadoría ten que pasar por Mercamadrid, así que cando dá chegado aquí ao cliente leva varios días por aí dando voltas. A nosa apañámola máis fresca e chega moito máis fresca ao cliente", asegura.
"Aquí dase todo, temos un microclima. Por exemplo nós sacamos máis produción de xudía ao aire libre que na zona da Terra Chá en invernadoiro", di. "Nesta zona non hai moita oscilación térmica, nin vai moita calor no verán nin as temperaturas baixan moito polas noites", engade.
Por iso Javier cultiva todo ao aire libre. Só ten dous invernadoiros, que usa para secar a faba verdina e tamén como semilleiro, aínda que case toda a planta é mercada. "Case toda a traemos de Cantabria, de
Viveros Barbas SAT, un dos máis grandes de España con 35 hectáreas de cultivo e 30 empregados", indica Javier. "Case non facemos semilleiro nós porque non podes estar a todo. Veñen a traernos planta todas as semanas porque plantamos todas as semanas para que a produción veña repartida. Cando empeza a campaña programamos as plantacións e comunicámosllo ao viveiro e así vannos subministrando segundo a programación que temos feita", explica.
Dobrarán a produción de pataca en 2020
Este ano recolleron máis de 500 toneladas de pataca, a maioría kenebec
"O que pide o mercado é calidade e continuidade, é dicir, poder ofrecer o mesmo produto o máximo tempo posible, e para iso tes que ter superficie e produción dabonda", asegura. Hortícolas Javier Miranda pasou en pouco máis de 5 anos de cultivar unha hectárea a botar 52 nesta última campaña, unha cifra que incrementarán para a vindeira, debido a que un dos seus fortes, a pataca, ten maior demanda. Este ano apañou máis de 500.000 toneladas de pataca e a comercializadora á que entrega a maior parte desta produción pediulle dobrar para o ano que vén até chegar ao millón de toneladas.
É a consecuencia de apostar pola calidade. "Nós non usamos secantes para secar a rama da pataca. O 90% do tubérculo que hai no mercado ten secante, que fai que en 5 días poidas recollela e ademais engorda a pataca", explica.
"O que pide o mercado é calidade e continuidade, é dicir, poder ofrecer o mesmo produto o máximo tempo posible, e para iso tes que ter superficie e produción dabonda"
Tamén recurren ao sistema tradicional de usar as patacas para renovar as terras e rotar os cultivos. "Queremos empregar o menos posible os herbicidas, polo que hai que rotar moito", explica. Sempre fan dobre cultivo, ben con algunha produción de horta de inverno ou senón con algún cultivo pensado para empregar como
abono verde na primavera. Fixérono este ano na metade das 52 hectáreas que tiñan, nas que botaron veza con trigo ou mesmo guisante. Logo de triturar esas colleitas abonan con purín de explotacións da zona e encalan antes de facer a plantación de primavera. "Nunca deixamos as terras baleiras, porque son fincas pendentes e sen plantación a chuvia arrastra a terra para o fondo da leira", explica Javier.
Visitan todas as fincas dúas veces por semana
Fan plantación e recollida escalonada e un viveiro de Cantabria sérvelles planta todas as semanas
Unha das claves desta empresa de Riotorto é a vixiancia continua tanto das terras como dos cultivos, o que fai que poidan atallar antes as enfermidades tendo que usar menos tratamento. "Visitamos todas as fincas dúas veces á semana, ou vou eu ou vai o noso técnico, Juan, polo que calquera incidencia que detectamos podemos corrixila máis rápido. É coma cando tés un resfriado, se o tratas a tempo non tés que usar antibiótico, se te descoidas e empeora pode acabar en neumonía", compara.
"As fincas e as plantas son agradecidas, se as coidas obtés resultados, aínda que non sexa algo matemático e ás veces aínda facendo as cousas ben acaban saíndo regular", recoñece este mozo horticultor, que considera fundamental a toma de datos durante todo o proceso de produción e comercialización. "Tendo información e datos tés poder, tanto para producir como para vender", asegura.
Realizan unha exhaustiva toma de datos de cada unha das fincas e cultivos para mellorar en eficiencia en campañas sucesivas
Por iso contan cun programa específico para a recollida de datos de cada unha das fincas que traballan, que inclúe un caderno de campo de cando se fixo a sementeira e o resto de traballos até a recolección, a cantidade de semente, abonos e fitosanitarios utilizados e o volume de produción obtido. "Anotamos todos os custos e ingresos de xeito pormenorizado e individualizado para cada finca e cultivo para intentar mellorar en anos sucesivos no que fallamos", explica.
Un dos condicionantes fundamentais á hora de tomar decisións no sector da horta é a meteoroloxía e no caso desta explotación dispoñen de datos moi precisos. "Meteogalicia involucrouse, solicitámola a través do Concello e puxéronnos en Roitorto unha estación meteorolóxica de última xeración que nos aporta un montón de datos interesantes que usa o noso técnico", indica.
Control dos tratamentos fitosanitarios
Aínda que conta con maquinaria propia e persoal especializado no seu manexo, moitos traballos agrícolas fainos a través de empresas de servizos. Agás a aplicación dos distintos tratamentos tanto ás terras como ás colleitas. "Nos tratamentos fitosanitarios hai que ser moi estrictos e prefiro facelos eu", di.
Poñen o foco na redución do número de tratamentos e para iso a clave é adiantarse na detección para aplicar menos doses. "A xente pensa que comer unha leituga é comer san, pero non mira a etiqueta do que leva esa leituga", argumenta.
Ao gañar volume e aumentar o número de hectáreas traballadas a sulfatadora que tiñan quedoulles pequena e vén de mercar unha nova con maior capacidade, na que investiu 60.000 euros. "A outra sulfatadora que tiñamos era moi pequena e levábanos moito tempo aplicar os tratamentos, ademais tiñamos que dar moitas viaxes e parecía que estabamos sempre sulfatando, daba mala imaxe para os nosos produtos", argumenta.
"Estamos a medio camiño entre convencional e ecolóxico, nós queremos ter unha horta tradicional pero en gran superficie, é dicir, facer o que se fixo sempre pero mecanizados"
"Nós estamos entre convencional e ecolóxico. Abonamos con esterco e usamos herbicidas e insecticidas de residuo cero. Queremos ter unha horta tradicional pero en gran superficie, é dicir, facer o que se fixo sempre pero mecanizados", asegura.
Contan na actualidade con 3 tractores. "Un era o que había na explotación de miña nai pero equipámolo con rodas estreitas para traballar entre cultivos", explica. Teñen tamén un pequeno de 45 cabalos e outro máis grande, de 110, que é co que fan "os traballos máis brutos".
Contan tamén cunha telescópica, abonadoras, tres tipos de sulfatadora, arados, cultivadores, remolques, cisternas para regar, e equipo GPS para o tractor. "Moitas veces a falta de persoal obríganos a meternos a comprar máquinas. A min non me gusta ter unha inversión millonaria en maquinaria por gusto", xustifica.
Os animais que ceban son de raza rubia galega e asturiana de los valles
Parte do esterco que empregan para o abonado sae da explotación de carne que segue mantendo a súa nai, Dominica Vidueiro, e a onde van parar tamén os excedentes de produción. "Cebamos 80 xatos ao ano das razas rubia galega e asturiana. Os animais cumpren unha dobre función. Por un lado estramos e aproveitamos o abono para as fincas e ademais os xatos son uns grandes consumidores de produto de segunda. Hoxe no mercado como o produto non sexa todo de primeira non ten saída e a grande distribución é moi esixente con iso", explica.
Cos excedentes e o produto de segunda ceban 80 xatos ao ano, que producen tamén o esterco para as terras
Así que patacas, repolos, cabaciños ou outros produtos que saen da horta serven para cebar os becerros, dando así saída aos excedentes. Tamén venden directamente a clientes na propia explotación ese produto de segunda, que comercializan á metade de prezo como un xeito de recuperar parte do gastado en producir eses artigos que contan con menor valor comercial no mercado ou directamente son rexeitados.
O 15% das vendas realízanas xa a través da páxina web
Javier, cunha das tres furgonetas que teñen para o reparto
Unha das apostas desta empresa de horta de Riotorto é a
venda online. Aínda que a simple vista semella que os produtos da horta non son os que mellor encaixan para vender a través da internet, tanto polo seu menor prezo como polo carácter perecedeiro dos produtos, a experiencia de Hortícolas Javier Miranda demostra que se trata dun perxuizo que o consumidor non ten ou cando menos está a perder a pasos axigantados.
"Empezamos coa venda online no 2016. Ao principio foi un fracaso pero hoxe o 15% do que facturamos é xa a través da venda por intenet, que é algo que nos serve tamén para darnos moita visibilidade", explica Javier. Dous son os seus principais tipos de clientes online: restaurantes gourmet de toda España e galegos que están fóra e que queren produto de tempada de Galicia.
Restaurantes gourmet de toda España e galegos que están fóra son os seus dous principais clientes por internet
O proceso que seguen está perfectamente protocolizado. "Recollemos pola mañá, a mediodía preparamos os paquetes, unha empresa de mensaxería recólleo pola tarde e antes da unha do mediodía do día seguinte a mercadoría ten que estar en destino", indica.
Os prezos que ofertan a través da súa web xa inclúen o incremento que supón a caixa e o transporte, que son dous elementos que van a prezo de custo porque o seu interese non é gañar cartos con isto senón coa venda dos seus produtos. "O prezo final resultante é en moitas ocasións o que te podes atopar en moitos mercados deses lugares de destino", asegura Javier, que cando se lle pregunta se compensa mandar produtos de horta deste xeito resposta moi á galega, case con outra pregunta: "Habería que preguntarlle ao cliente galego de Barcelona se lle compensa comer un caldo de grelos de verdade, eu cando estaba en Maiorca, estiven alí un ano, valoraba moito estas cousas", conta.
E fai unha reflexión en voz alta: "Todos os que producimos horta centrámonos no cliente de ao lado da casa, e aí non hai mercado para todos, pero como estamos tan centrados en producir e cunhas marxes tan curtas non temos tempo de pensar en vender nin nos centramos niso", argumenta.
Un equipo profesional formado por xente nova
A clave para que a venda online lle funcionara a esta empresa foi a incorporación de Ana Fernández, unha moza da Pontenova de tan só 23 anos licenciada en Económicas e con formación especializada en Márketing Dixital e Xestión Comercial. Ela é a que se encarga da páxina web e a venda por internet.
"A base desta empresa é rodearme de xente profesional, eu non o poido facer todo nin estou capacitado para saber de todo e moito e ben non hai quen, xa o dí o refrán. Levabamos investido 24.000 euros na páxina web e non nos funcionaba. Até que chegou Ana", destaca Javier, que explica que outro gran problema ao que tiveron que facer fronte para poder vender por internet foi o do transporte. "Collíannos unha caixa de tomates e tirábana como se fosen tornillos", quéixase.
Contan cunha especialista en márketing dixital, un técnico agrícola, un conductor para andar coa maquinaria e unha persoa que se encarga das bases de datos
A mesma estratexia que seguiu coa incorporación de Ana aplicouna tamén a outros postos clave da empresa, que conta cun plantel fixo de 7 persoas todo o ano, con persoas especializadas nas distintas facetas (ademais da responsable de márketing conta cun técnico de campo, cun condutor especialista para a maquinaria e cunha persoa responsable da base de datos). O persoal fixo chega a multiplicarse por tres coa man de obra contratada de xeito temporal durante as campañas de produtos como as patacas ou as cebolas.
Javier pón enriba da mesa o problema existente para atopar este tipo de man de obra. "Aquí pagamos o que marca a lei e os horarios tamén son os que marca a lei pero non damos encontrado persoal", di. "Aquí non hai xente para traballar porque a xente nova marchou e os inmigrantes non queren vir para un sitio coma Riotorto, onde non hai comunidade senegalesa ou marroquí como hai en Lugo, por exemplo", argumenta.
E insiste: "queremos xente profesional aínda que teñamos que pagar máis". Conta o que lle aconteceu xa en varias ocasións: "Na campaña da plantación da cebola tiñamos unha cuadrilla que como se puxo a chover e non podía traballar e cobraba por peonadas, marchou para o sur no medio da campaña. Na pataca pasounos o mesmo, porque andan ao sol que máis quenta", afirma.
Javier ten traballando consigo de xeito permanente a catro inmigrantes que están perfectamente integrados tanto na empresa como en Riotorto. "Agora van traer as familias para aquí, que é tamén o que queremos nós porque é algo importante para un concello que perde 80 habitantes cada ano", di.
Chegar directamente ao cliente final
O feito de chegar directamente co produto ao cliente final, ben sexa a través da venda online ou do punto de venda minorista, encaixa á perfección coa filosofía que aplicaron desde o comezo para salvar a primeira das crises á que tivo que facer fronte a explotación cando o distribuidor co que tiña apalabrada a produción de repolos os deixou tirados: contar cunha rede de distribución propia.
"Coa venda directa sácaste intermediarios, pero supón máis gasto, ten uns custos importantes"
Recentemente separaron administrativamente a explotación de horta adicada á produción, que figura a nome de Javier Miranda como persoa física, da canle de distribución, que funciona xurídicamente baixo a fórmula dunha SL. Contan con tres furgonetas de reparto e 5 persoas adicadas a estas labores, tanto preparando a mercadoría e os pedidos como facéndoos chegar ao cliente.
"Coa venda directa sácaste intermediarios, pero supón máis gasto, ten uns custos importantes", di. "As grandes superficies líbrante de todo iso pero esíxenche exclusividade e logo ao ano seguinte tíranche os prezos", denuncia.
Para cumprir con todos os pedidos e abarcar unha gama máis ampla de produtos ten acordos con outros produtores. "Ademais do que nós labramos, tamén mercamos a outros produtores da zona para poder dar servido aos nosos clientes", explica. "Temos unha produtora en Lourenzá que nos pón leituga todo o ano e outro en Castro que nos labra o tomate. Nós aportámoslles todo, a planta, o asesoramento técnico e a embalaxe e eles producen para nós", conta.
"Quero prezo nos meus produtos para poder pagar ben aos meus empregados"
A empresa conta con 7 empregados fixos todo o ano e en campaña dá traballo a case 20 persoas
"Eu quero prezo para os meus produtos porque non quero explotar á xente e ser un negrero. Eu non busco só o beneficio para min, búscoo para todos os que están comigo. Cando o mercado me obrigue a pagarlles 700 euros aos meus traballadores eu pecho porque eu non quero iso", afirma rotundo Javier.
"A xente neste sector é pouco profesional pero eu defendo que os agricultores temos que ser unha empresa e funcionar e tomar decisións como tal. Nós o ano pasado tiramos faba de Lourenzá, porque había moita, e hai veces que trituramos fincas de repolo enteiras. Non queremos meter produto no mercado a calquera prezo porque iso é tirar os prezos para a tempada seguinte", asegura.
"Cando o mercado me obrigue a pagarlles 700 euros aos meus traballadores eu pecho porque eu non quero iso"
Sofía, a súa filla, naceu cando arrincaba coa explotación. "Eu sempre digo que a empresa é como criar un fillo, hai que ir educándoa conforme vai medrando, a cada idade as súas cousas", compara. E cos sete anos que ten agora Hortícolas Javier Miranda xa se pode permitir o luxo de seleccionar os clientes. "O ano pasado fixemos unha criba moi importante de clientes. Estabamos saturados de clientela e fixemos unha selección, quedámonos cos que nos interesaban máis para centrarnos máis neles, coidalos e producir para eles á carta", explica.
Javier é un mozo valente e con ética que está orgulloso do que fai pero bota de menos no consumidor en Galicia a cultura que hai no País Vasco, onde "a xente le as etiquetas dos produtos", di. "Aquí a xente quéixase de que non queda ninguén no rural pero logo vai ao supermercado e compra as leitugas de Portugal e as xudías de Marrocos. Con esa mentalidade non se fixa poboación nin no sector da horta, nin no do leite, nin no da carne nin en ningún outro", argumenta.
"Hai veces que trituramos fincas de repolo enteiras. Non queremos meter produto no mercado a calquera prezo porque iso é tirar os prezos para a tempada seguinte"
Por iso, asegura, "todo pasa por cambiar ao consumidor, porque se o almacenista vende máis leituga de Portugal que de aquí porque é máis barata seguirá traendo leituga de Portugal", evidencia. E engade falando da falta de concienciación do consumidor galego: "Eu non poido entender que na casa dun gandeiro que tivo que pechar porque lle pagaban pouco o leite se vaia agora ao supermercado a mercar leite de marca branca".
"A Administración, máis que as subvencións que nos poida dar aos produtores, a grande axuda que nos faría sería vixiar que non viñera produto de fóra sen as mesmas esixencias e garantías que se nos esixen aos que producimos aquí, porque iso chámase competencia desleal", reclama.
Cando Javier comezou a súa oficina era a cociña da casa. "Iso era antiempresarial total, porque viña calquera comercial e acababa tomando café ou comendo uns chourizos", ri. Agora contan cun pequeno local con dúas mesas e dous ordenadores.
Este mozo emprendedor agradece a axuda que lle prestaron os seus veciños. "Moita xente se involucrou ao ver que eu me quería adicar a isto e deixáronme as súas fincas de balde en moitos casos", lembra. Onde fai a recepción do produto e prepara os pedidos era unha antiga cuadra dun veciño que levaba 20 anos pechada e sen actividade. Pero a empresa foi medrando e xa non lles collen as cousas. "Necesitamos unha nave nova con cámaras", evidencia Javier.
Estes sete anos que leva producindo cultivos de horta obrigárono a pensar doutro xeito. "Ás veces arrepintome de meterme nisto. Eu era feliz collendo o tractor. Agora pasei de ser agricultor a resolver problemas de todo tipo todos os días e poucos teñen que ver coa agricultura, porque son os problemas propios dunha empresa", razoa.