As limitacións, e tamén as penalizacións, ás emisións de dióxido de carbono (CO2) á atmosfera, uns dos principais gases causantes do cambio climático, van chegar tamén á gandería de vacún de leite. A Unión Europea márcase dentro da súa estratexia do Pacto Verde Europeo lograr no 2050 unha Europa climáticamente neutra, é dicir que non emita CO2, en todos os sectores, entre eles a produción de alimentos. Neste contexto, o proxecto europeo Dairy for Future (D4F), coordinado en Galicia pola Axencia Galega da Calidade Alimentaria (AGACAL), ven de presentar os resultados dun estudo, realizado en 80 granxas do Arco Atlántico Europeo, para medir a pegada de carbono nas ganderías de vacún de leite e as formas de reducila. O Doutor César Resch Zafra, investigador do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM) e coordinador en Galicia do proxecto, avanzou que “o obxectivo deste estudo foi determinar que prácticas son máis determinantes, algo que neste momento está en debate, para calcular as emisións de dióxido de carbono dunha granxa de vacún de leite, de cara a poder cuantificalo e establecer medidas para reducir esa pegada de carbono”. “Onde si hai consenso é en que a unidade de medida debe ser en kilogramo de CO2 equivalente por litro de leite corrixido”, engadiu.

A menos carga gandeira menos emisións de CO2

Un dos factores que se analizaron foi a relación entre a carga gandeira, medida en cabezas de gando por hectárea de superficie, e relacionándoo tamén coa porcentaxe de xovencas de reemprazo. Para iso, ordeáronse os resultados obtidos nas 80 granxas en función da súa carga gandeira de maior a menor, resultando catro grupos en base a este parámetro. En cada grupo realizaron a media de porcentaxe de xovencas de reemprazo, resultando o cadro seguinte.

Carga gandeira e porcentaxe de xovencas de reemprazo:

Fonte: Dairy For Future Seguindo a mesma metodoloxía que no caso anterior vemos que se agrupamos por emisións de CO2 equivalente resulta o seguinte cadro cando a variable medida no grupo e a carga gandeira.

Carga gandeira e emisión de carbono equivalente por litro de leite corrixido:

Fonte: Dairy For Future “A conclusión clara é que a maior carga gandeira máis emisións de carbono terá unha granxa de vacún de leite. E tamén que a maior porcentaxe de reposición, máis emisións, polo que teremos que procurar incrementar a lonxevidade das vacas, con maiores produccións vitalicias, reducir o número de xovencas e incrementar a Superficie Agraria Útil (SAU) das granxas para así termos ganderías con menor índice de emisión de carbono equivalente”, explica César Resch.

Canto máis custa a ración das vacas maiores serán as emisións de CO2

Outro aspecto que se analizou no proxecto Dairy For Future foi a relación que existe entre o custo do que comen as vacas (maior ou menor cantidade de penso, de forraxes ensiladas e de pasto ou herba en verde) e as emisións de carbono.

Gasto en alimento por litro producido e emisión de carbono equivalente:

<amp-ad width="300" max-height="300" layout="responsive" type="adspeed" data-zone="78935" data-client="18217"> <div placeholder>Loading ad.</div> <div fallback>Ad could not be loaded.</div> </amp-ad>

Fonte: Dairy For Future   Os resultados reflicten que as emisións de CO2 por litro de leite duplícanse segundo o custo da alimentación das vacas: 0,98 para as máis baseadas en pastoreo e 1,75 para as que empregan máis penso. Neste sentido, César Resch destacou que “o factor a controlar son os gramos de concentrado por litro producido, tendo como obxectivo de 200 a 250 gramos por litro de leite. Para que este obxectivo sexa factible económicamente necesitamos forraxe en cantidade e calidade”. “O reto tecnolóxico está en producir 40 litros de leite con 9 kilos de concentrado e non con 12 ou 14 kilos como está acontecendo neste momento en moitas granxas de vacún de leite de España, algo que é inviable do punto de vista medioambiental e tamén económico cos prezos actuais das materias primas”, advertiu.

As emisións de CO2 por litro de leite producido parecen non ter relación co sistema de producción que se utilice

¿As vacas en pastoreo emiten menos CO2 que as que están estabuladas e reciben unha ración unifeed? Para responder a esta pregunta o estudo analizou a relación entre o sistema de produción das 80 granxas analizadas (dende as exclusivamente a pastoreo de Irlanda, semiextensivo na Bretaña francesa ás ganderías nas que as vacas están estabuladas e son alimentadas con forraxes ensiladas, pasando pouco tempo en pastoreo).

Sistema de produción e emisión de carbono equivalente:

Fonte: Dairy For Future “Non atopamos diferencias nas emisions de CO2 por litro de leite corrixido. A clave é que nós manexemos o sistema e que non sexa o sistema o que nos manexe a nós”, destacou o coordinador do proxecto.

A maior coste de produción dunha granxa.....maiores emisións de CO2

Fonte: Dairy For Future Outro factor que analizou o estudo de Dairy for Future foi a relación entre o que lle custa a unha gandería producir un litro de leite e as emisións de CO2 equivalentes. Neste sentido, e como era de esperar, as do grupo que teñen maiores custos de produción, en torno a 0,37 euros o litro, son as que emiten máis kilogramos de CO2, uns 1,41 kg por litro de leite corrixido, mentres que as que rexistran menor custo, 0,20 euros por litro de leite, tamén emiten menos, sobre 1,29 euros o litro, algo que se relaciona fundamentalmente coa maior eficiencia na utilzación dos recursos da granxa, nomeadamente concentrados, adubos orgánicos e inorgánicos e forraxes entre outros.

Conclusións:

-As emisións de gases de efecto invernadoiro son un bo indicador da eficacia de uso dos recursos. -A precisión, independentemente do sistema (pastoreo, estabulación con ración unifeed, semiextensivo..), parece clave para controlar as emisións de gases de efecto invernadoiro. -A emisión de GEI é un indicador da saúde económica da granxa, xa que se vincula cos custos de produción. -Para controlar as emisións de CO2 é clave ter en conta: -A porcentaxe de recría. -A cantidade de adubo inorgánico que se emprega. -O uso adecuado do concentrado

O proxecto europeo Dairy for Future (D4F), no que participa Galicia xunto a outras rexións leiteiras do Arco Atlántico da Unión Europea, celebrou o pasado 17 de setembro unha xornada de portas abertas en Granxa A Cernada (Palas de Rei) na que distintos gandeiros e expertos intercambiaron ideas sobre as oportunidades e os desafíos para as gandarías de vacún de leite que deciden transformar o leite. A elección da localización non foi casual, xa que xunto con outra gandaría da comarca da Ulloa, Granxa Maruxa, acaban de crear a cooperativa As Vacas da Ulloa SCG para sacar ao mercado a súa propia marca de leite: “Sen Máis”. E é que, aínda que moi minoritarias en Galicia e en España, noutros países europeos como Francia son bastante frecuentes as granxas que, en parte ou na súa totalidade, transforman o leite que producen en queixos, iogures ou directamente en leite líquido, para mellorar a rendibilidade da explotación. César Resch, investigador do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM-AGACAL) e coordinador do proxecto Dairy for Future (D4F), recoñece que este tipo de iniciativas “son moi importantes desde o punto de vista de mellorar a valoración do sector produtor por parte da opinión pública para que a xente vexa o que é a realidade dunha granxa”. Ademais, destaca que “estas gandarías teñen unha relación moi directa co consumidor, a diferenza do resto de explotacións, que son a inmensa maioría, que entregan o leite a unha gran industria que o que fai é determinados produtos para un amplo consumo”.

“O máis complicado é diferenciar o produto no mercado e ter unha boa estratexia comercial”

En momentos de escasa marxe de rendibilidade para as gandarías, adoita ser recorrente entre os gandeiros a idea de transformar o seu propio leite para quitarlle máis valor. Porén, que requisitos técnicos e normativos hai que seguir para crear unha pequena industria láctea na granxa? Alfonso Pérez Quintáns, asesor de industrias alimentarias, entre elas da cooperativa As Vacas da Ulloa SCG, explicou na xornada organizada por Dairy for Future, cales son as claves para pór en marcha pequenas industrias lácteas. Neste sentido, mostrouse convencido de que “o que ten máis dificultade é o modelo de comercialización, todo o que ten ver coa comunicación desa filosofía que ten unha gandaría ou que quere transmitir co produto”. “O leite que ten que ser de moita calidade, pero iso damos por suposto que imos chegar aí, pero conseguir entrar no mercado é unha parte máis complexa”, engade. Ademais, Alfonso Pérez Quintáns subliña que para que unha gandaría teña éxito á hora de comercializar os produtos lácteos que elabore inflúen varios condicionantes: “Realmente é un conxunto de factores que se teñen que estudar de forma bastante profunda: deseñar un bo modelo de negocio, ter unha boa proposta de valor de forma que cando o produto saia ao mercado sexa aceptado e cumpra cos requisitos e coas expectativas que teñen os consumidores”. Non obstante, lembrou que os proxectos de transformación do leite na propia granxa “adoitan requirir un investimento elevado, polo que debemos saber moi ben onde nos metemos e barallar a compra de equipos de segunda man”. Unha opción inicial para reducir investimento en instalacións é o “copacker” ou elaboración do produto nas instalacións dun terceiro mediante aluguer ou pago dun canon. “É unha alternativa moi interesante cando temos poucos recursos humanos para atender tanto á granxa como á industria láctea”, matiza. O “open day” organizado polo proxecto Dairy for Future permitiu tamén intercambiar ideas entre distintos proxectos de transformación de leite por parte dos propios gandeiros nunha mesa redonda moderada por César Resch Zafra. Velaquí un resumo das catro iniciativas que se presentaron:

“Leite Sen Máis”: Pór en valor o leite líquido

Un dos proxectos máis recentes é o da cooperativa As Vacas dá Ulloa SCG, formada polas gandarías Granxa A Cernada, do concello de Palas de Rei, e Granxa Maruxa, do veciño concello de Monterroso. Ambas acaban de sacar ao mercado o leite “Sen Máis” www.senmais.gal , leite pasteurizado ecolóxico en botella de vidro, que se comercializará nas modalidades medio gordo e enteiro en distintos puntos da xeografía galega. “Comezaremos a distribuír o noso leite Sen Máis nós mesmos comezando polas cidades de Lugo, Santiago, A Coruña e o que son as vilas máis próximas, e a partir de aí queremos ir medrando de forma controlada e ampliando a nosa gama de produtos a iogures e batidos”, explica Ana Corredoira, de Granxa A Cernada. En canto ás dificultades que atoparon para pór en marcha o seu proxecto, cun centro de transformación novo en Granxa A Cernada, Ana recoñece que “o máis complexo á hora de desenvolver un proxecto destas características é que son procesos longos, porque hai moito traballo de fondo polos permisos, toda a parte sanitaria...etc, e cunha limitación moi importante como é o recurso humano”. No caso das Vacas da Ulloa SCG optaron por separar o traballo da gandaría, da transformacion e da comercialización. “Contamos cun compañeiro que está a asumir esa parte comercial e que asumirá parte da distribución directa e o que tratamos ao fin é de ir creando aos poucos un equipo multidisciplinar con distintas áreas e tratando cada un de ser o máis eficiente e eficaz na súa parte de traballo”, subliña.

Guillermo Martínez (Casa Grande de Xanceda): “É clave ter un estudo de mercado detrás antes de lanzarse a estes proxectos”

Casa Grande de Xanceda é hoxe en día un exemplo de éxito na transformación do leite na propia granxa. Esta gandaría en ecolóxico de Mesía (A Coruña) é desde o ano 2019 a marca número 1 en vendas en España de iogur ecolóxico. Este ano prevén transformar en iogur e queixo 3,5 millóns de litros de leite ecolóxico de vaca, procedente tanto da súa gandaría, como doutras 6 granxas galegas asociadas. En total, dan emprego a 40 persoas. Cales foron as claves deste éxito? “Supoño que funcionaron varias cousas, pero sobre todo que foi un salto moi planificado, buscando quen nos asesorase e cun estudo de mercado detrás que nos indicou que había un oco no mercado español na parte de iogures ecolóxicos”, explica Guillermo Martínez, xerente e socio de Casa Grande de Xanceda. “Hai que ter en conta -lembra- que o mercado do iogur é moi maduro, no que había unha marca líder, que era Danone, e que naquel momento estaba en pleno auxe a marca branca. E por tanto, parecía que pouco menos que era tirarnos ao baleiro”. Porén, pon en valor que “a certificación ecolóxica do CRAEGA foi a que nos permitiu entrar nos lineais, xunto á procura de contactos comerciais que nos permitisen estar nas grandes superficies”, destaca.

Queixería Airas Moniz: “Os pequenos produtores temos que competir con produtos diferenciados de alto valor”

En 2017 saíron ao mercado uns dos queixos máis esperados: os da queixería chantadina Airas Moniz. Nos anos precedentes, un dos seus propietarios, o gandeiro Ricardo Gómez, fora creando expectación ao transformar radicalmente a súa explotación, Outeiro SC, pasando dunha produción estabulada en intensivo, a unha alimentación do gando en base a herba en pastoreo e sen ensilados, e ao cambiar a raza das vacas de Holstein ás descoñecidas Jersey. Hoxe en día transforman os 100.000 litros que produce o seu rabaño e os seus queixos son case produto delicatesen. “Creo que a clave do noso éxito é ter produtos diferenciados, con producións pequenas, de forma que o mercado teña necesidade de comprar o teu queixo, non ao revés”, explica Ricardo Gómez, propietario da gandaría e que xestiona o proxecto xunto á súa muller, Ana, responsable da queixería, e o seu amigo Xesús, que se encarga da parte comercial. “A día de hoxe temos todo o queixo vendido, e temos que desatender xente porque non temos produto. Creo que a clave destes proxectos é precisamente que as producións sexan pequenas e con crecemento lento. Nós sempre pomos este exemplo: Se sobra un queixo temos un problema enorme, porque deixariamos de ter dominio sobre o produto e teriamos que empezar a pelexar con xente que é moito máis grande que nós”, destaca Ricardo.

Bisqato: Queixo de plasta branda elaborado con leite de vaca en pastoreo

A procura dun queixo diferenciado é tamén o que levou a María Veiga e á súa parella, Miguel, ambos veterinarios, a pór en marcha en 2018 Atelier Bisqato unha pequena queixería en Guitiriz, que elabora queixo de pasta branda con leite procedente de gandarías da zona que realizan pastoreo. “Nós somos veterinarios, non somos granxeiros nin gandeiros nin pretendemos selo porque non sabemos diso. Por sorte, no concello de Guitiriz, unha gran parte dos produtores de leite pastorean e para nós era moi importante por levar á terra o noso produto e porque pensamos que é a maneira natural que teñen que producir leite as vacas”, explica María. Outra clave da filosofía de Bisqato é reducir a pegada de carbono, polo que decidiron levar a queixería a Guitiriz, preto das granxas. “Estar á beira da explotación é para reducir pegada de carbono. Pensamos que o leite non ten que viaxar moitos quilómetros para poder ser transformado”, subliña. Ademais, destaca que “se temos a granxa preto podemos estar en contacto co noso gandeiro que para nós é moi importante para saber a calidade que temos detrás do noso produto”.

Estratexias de comercialización dos produtos da granxa

A xornada organizada polo proxecto Dairy for Future concluíu cun relatorio de Jessica Rey Gómez, experta en mercadotecnia e comercialización, sobre un dos puntos clave para que proxectos deste tipo teñan éxito: Vender os seus produtos e vendelos ben. Para esta experta, encargada tamén da xestión das redes sociais de Casa Grande de Xanceda, son tres as recomendacións básicas que se deben seguir. -Superar a limitación de que son só produtor e mentalizarnos de que tamén somos vendedores e temos que pensar xa como nos van a ver desde fóra, que espera o consumidor de nós. “Se facemos un produto moi bo pero despois non somos capaces de transmitilo e de adaptarnos a ese consumidor non imos conseguir comercializalo”, subliña. -Saber contar a historia que hai detrás do proxecto, ben sexa a través de entrevistas, de convidar a xente á propia granxa, utilizando as redes sociais... -Se somos pequenos produtores nunca poderemos competir en prezo. “Debemos ser lembrados polos clientes polo especial que somos, non por un prezo baixo, porque nesa liga os pequenos produtores non facemos nada”, asegura. O “open day” de Dairy for Future concluíu cunha visita ás instalacións de Granxa A Cernada, unha das primeiras gandarías de vacún de leite de Galicia en certificarse en ecolóxico polo Consello Regulador dá Agricultura Ecolóxica de Galicia (CRAEGA) no ano 2020.