Carmelo Monteleone na granxa de Carpi (Módena), unha das tres que posúe a cooperativa Cooperativa Agrícola Albalat é unha das ganderías lácteas máis grandes de Italia. Dispón de tres granxas na zona de Reggio Emilia que suman un total de 2.600 vacas e a súa produción está destinada á elaboración de queixo parmesano. A cooperativa naceu a partir da unión de 50 gandeiros, algúns moi pequenos. “Traballabamos separados e con poucos animais e entón pensamos que no canto de muxir cada un de nós 20 ou 30 vacas, por que non xuntalas todas e montar unha soa granxa”, explica Carmelo Monteleone, responsable da xestión das tres ganderías actuais da cooperativa.

La Corte é unha moderna granxa con 950 vacas en muxido que dá traballo a 18 persoas

A granxa máis grande, La Corte, atópase en Cortile di Carpi (Módena). É unha moderna instalación con 950 vacas en produción e 1.900 cabezas totais. O establo foi construído en 2002, ampliado en 2006 e completado en 2014 cunha nave para vacas secas. Os socios da cooperativa aportan a forraxe para alimentar o gando Toda a forraxe, palla e parte dos cereais necesarios para a alimentación do gando prodúcense nas 524 hectáreas que posúen, achegadas polos socios da cooperativa. As terras reciben así mesmo as aportacions de xurro e esterco xerados polos animais. Ademais desta granxa, Albalat posúe outras dúas ganderías, unha con 850 vacas en muxido e outra con 700. As tres granxas dan traballo a 50 persoas, 18 só na de Carpi. As necesidades de man de obra son importantes e tamén un dos principais desafíos na xestión das instalacións. Cruzamentos para gañar lonxevidade e incrementar calidades Empezaron cos cruzamentos no ano 2006 e hoxe o 100% do rabaño é Procross Nas tres granxas traballan con gando cruzado como estratexia para aumentar a lonxevidade e a produción de sólidos das súas vacas, seguindo o sistema Procross de cruzamentos con tres razas: frisoa, montbeliard e viking red. Empezaron no ano 2006 cruzando un 30% do rabaño e a día de hoxe o 100% da cabana son vacas procross. “Foi difícil empezar porque algúns socios querían continuar coas holstein”, lembra Carmelo.

Na zona de Italia onde se produce o queixo parmesano o leite págase en función da porcentaxe de caseína

A día de hoxe non existe discusión algunha respecto diso, di. “Leva tempo, pero os resultados están aí”, asegura. A taxa de substitución na granxa de Carpi sitúase na actualidade no 35%, a produción de graxa nun 3,66% e a de proteína no 3,5%, do cal 2,82% corresponden a caseína. “Buscamos touros positivos a proteína e capacaseína BB, son aspectos fundamentais para nós para obter un bo rendemento queixeiro”, explica. Muxido de madrugada Ubicada en Carpi (Módena), La Corte é unha moderna granxa con 950 vacas en produción A produción media por vaca é de 28,7 litros diarios, priorizando a calidade do leite sobre a cantidade e buscando a máxima estabilidade produtiva ao longo do ano. "O noso obxectivo é movernos todo o ano en 30 litros, tanto no inverno como no verán", conta. Para paliar os efectos da calor, dispoñen dun sistema de ventiladores de aire e pulverizadores de auga.

Cada día ás 6 da mañá o camión cisterna recolle o leite na granxa e trasládao á queixería para a elaboración do parmesano

Moxen dúas veces ao día, ás 2 da tarde e ás 2 da madrugada, nunha sala rotativa con capacidade para 40 vacas á vez. Lévalles 4 horas muxir e o leite ha de estar na queixería ás 7 da mañá para empezar co proceso de elaboración. “Os horarios de muxido adáptanse ás necesidades de fabricación”, indica. Diversificar ingresos Os animais en produción están distribuídos en 5 lotes: primíparas, 3 lotes de multíparas e o lote das vacas que se descartan e que xa non se inseminan, pero que supoñen unha fonte de ingresos extra, do mesmo xeito que os tenreiros machos. Aínda que están centrados en producir leite para fabricar queixo parmesano, a diversificación de ingresos permite unha maior seguridade. No ano 2021 a granxa de Carpi facturou 7,2 millóns de euros, entre venda de leite, vacas de desvelle e tenreiros.

Aínda que están centrados en producir leite para fabricar queixo, complementan os ingresos coa venda de vacas de desvelle e tenreiros

Un estudo publicado en novembro pasado, realizado pola Universidade de Padua nesta granxa durante o período de conversión a Procross comparando o rabaño cruzado co holstein puro concluíu que os animais cruzados tiñan unha menor taxa de eliminación involuntaria e alcanzaban valores máis altos en matadoiro (100€ máis) debido ao seu maior peso e condición corporal no momento de abandonar a explotación. Ademais, a taxa de eliminación urxente involuntaria era menor nos animais cruzados. Animais funcionais e facilidade de parto Carmelo busca animais funcionais dun tamaño medio. “Non queremos vacas moi grandes e buscamos facilidade de parto”, explica. Por iso inician os cruces con vermello sueco. Outra das vantaxes do gando cruzado, asegura, é a mellora da fertilidade e a maior vitalidade e crecemento da recría. Aos 65 días proceden ao destete das tenreiras, que son inseminadas aos 12 meses e chegan ao primeiro parto antes dos dous anos.

A media de doses de seme por preñez en vacas é de 2,1 e as xovencas paren antes de cumprir os dous anos de idade

Para a fase de aleitado, usan leite de vaca pasteurizado. “Non usamos leite en po porque custa máis e crecen menos as tenreiras”, afirma Carmelo. Usan colares de actividade para detectar o primeiro celo e non realizan protocolos de sincronización nin en vacas nin en xovencas. O número medio de doses por vaca é de 2,1 inseminacións por preñez, cun período de espera voluntario de 50 días e unha media de días abertos (parto-concepción) de 98 días. O período de secado é de dous meses e procuran sempre moverse entre o 85 e o 90% de vacas en lactación durante todo o ano. Separador de purín Para a xestión do xurro e o esterco xerado polos preto de 2.000 animais aloxados nas instalacións de La Corte dispoñen dun separador que hixieniza os residuos orgánicos producidos na explotación para devolvelos en forma de abono ás terras de cultivo. A fracción sólida do xurro é compostada e usada tamén nas camas do gando con bos resultados. "A calidade hixiénico-sanitaria do leite que producimos atópase por baixo de 200.000 células e 10.000 xermes", explica Carmelo. O manexo que realizan co compost nos cubículos é sinxelo: "tal como sae do separador engadimos cal para baixar o pH e despois usamos ese material para encher as camas", indica. Ración sen ensilados Nas tres ganderías traballan un total de 50 persoas, 18 só na de Carpi Albalat dispón en total de 1.200 hectáreas de terreo achegadas polos socios da cooperativa para a alimentación do gando das súas tres granxas. “Os socios teñen a súa terra e aportan forraxe, que se paga en función da calidade”, detalla.

Por mor do aumento dos custos nas materias primas estamos vendo un novo interese por este tipo de gando

A produción de queixo parmesano impide a utilización de ensilaxes. As vacas comen unha ración seca, a mesma todo o ano, elaborada con carro mesturador, que inclúe 8 kg de alfalfa, 4 de sorgo, 4 de herba seca de raigrás de primeiro corte, 4 de millo en gran, 2 de cebada, 4 de concentrado proteico (ao 30% de proteína) e 16 litros de auga, “para que mesture ben, non haxa demasiada selección e axude á inxesta”, indica. Queixería propia Albalat dispón de queixería propia, propiedade tamén dos socios da cooperativa. A planta de produción de queixo, situada en Albareto (Módena), dispón dunha cava de 80 metros de longo por 53 de alto, con capacidade para 108.000 rodas de queixo parmesano. A cámara de maduración conta cun sistema de aireación e control de humidade e temperatura e está automatizada para o volteo e limpeza dos queixos. A partir dos 12 meses de maduración o queixo pasa a ser marcado co selo da denominación de orixe parmesana, pero o pico de consumo prodúcese ao redor dos 22 a 24 meses de maduración. Albalat alcanza mesmo maduracións superiores aos 30 meses. Precisamente un queixo de Albalat con dous anos e medio de curación fíxose coa Medalla de Ouro nos World Cheese Awards 2022 celebrados en Gales.

O queixo parmesano prodúcese en cinco provincias da zona norte de Italia: Parma, Reggio Emilia, Módena, Bolonia (á esquerda do río Reno) e Mantua (á dereita do río Po)

A queixería está certificada para exportar aos principais mercados mundiais, como China, Rusia ou os países do Golfo Pérsico. O leite producido e achegado polos socios transfórmase en máis de 65.000 rodas de queixo Parmigiano Reggiano DOP, das cales unhas 15.000 rodas son de queixo ecolóxico. Cada unha pesa 40 quilos e para a súa fabricación son necesarios 950 litros de leite. "A media nas queixerías que elaboran queixo parmesano é de 1.100 litros pero nós necesitamos menos litros porque o noso leite ten un rendemento queixeiro maior", explica Carmelo.

No centro lácteo de Albareto realízase tamén o desnatado, pasteurización e concentración do soro de máis de 50 queixerías da zona

Todo o leite producido nas tres granxas da cooperativa Albalat vai destinado á elaboración de queixo parmesano dentro do Consorzio Granterre, formado por 27 queixerías e case 700 granxas. Granterre comercializa o produto non só na forma tradicional en cuñas, senón tamén en lonchas ou snacks para consumo por parte de deportistas ou para usar como merenda infantil.

Reportaxe elaborada coa colaboración comercial de Global Genetics

A Central Agropecuaria de Galicia-Abanca rexistrou esta mañá un récord absoluto no prezo pagado por un becerro carniceiro. O animal, procedente dunha granxa de Lalín (Pontevedra), acadou un prezo de 1.754 euros, superando o récord histórico desta categoría na Central que se situaba nos 1.638 euros pagados por un exemplar na puxa do pasado 11 de xullo de 2017. Trátase dun macho nacido en decembro de 2018 e que foi adquirido por unha empresa cárnica de Ourense. Á marxe do prezo máximo, rexistrouse unha suba xeral na cotización media dos becerros carniceiros. Nos animais de raza frisoa o prezo medio situouse nos 453 euros, 77 por encima dos acadados na feira anterior. A única femia desta categoría vendeuse por 371 euros, 36 euros máis da media rexistrada na sesión pasada. En canto ós becerros de cruces industriais, o prezo incrementouse en 123 euros ata os 920 euros para os machos. No caso da femias a suba foi de 12 euros ata situarse nos 772 euros de media.

Becerros de recría e vacún maior

Namentres, nos becerros de recría a tendencia volveu ser á baixa, aínda que con algunhas excepcións. Nos de raza frisoa, a única suba rexistrouse nos animais de menos de 20 días, que incrementaron en 2 euros o seu prezo ata situarse nos 76 euros. Nos becerros de entre 20 e 50 días, o prezo medio situouse nos 90 euros logo de baixar 3 euros. No caso das femias desta sección, a baixada foi de 18 euros ata os 46 euros. Os animais de máis de 50 días baixaron ata os 97 euros, 41 euros menos que na feira pasada. Nas femias, o prezo medio foi de 87 e acusaron a maior baixada desta raza, ó descontar 48 euros do acadado hai unha semana. A situación foi similar en canto ás razas de cruces industriais. A única suba rexistrouse nos animais de menos de 20 días, que pasaron a cotizarse a 267 euros logo dun incremento de 87 euros. Nas tenreiras, a suba foi de 4 euros para situarse nos 152 euros. Nos animais de entre 20 e 50 días, o prezo mantívose case sen variacións, logo dun leve desconto de 0,10 euros con respecto ó rexistrado a semana anterior e continúa nos 289 euros. Nas femias a baixada foi de 17 euros ata os 176 euros. Nos becerros de máis de 50 días, houbo tamén unha baixada dos prezos que no caso dos machos acadou os 35 euros, ata os 365 euros, e no das femias foi de 4 euros para cotizarse a 262 euros de media. No gando vacún maior, esta semana as vacas de categoría primeira rexistraron unha baixada do prezo medio de 29 euros para cotizarse a 1.099 euros. As de segunda categoría foron as únicas que rexistraron un leve incremento do prezo, de 8 euros, ata os 723 euros. Mentres, as vacas de desvelle pagáronse a 423 euros, 2 euros menos que a semana pasada.

Sen cambios no porcino e nos ovos

En canto ó porcino, a mesa de cotización decidiu manter sen variacións o prezo do porco cebado. Deste xeito, o selecto e o normal quedan nos 1,485 e 1,460 euros o quilo, respectivamente. Na categoría de Canle II o prezo mantense en 1,896 euros o quilo. Nos animais de desvelle, o prezo oscila entre os 0,69 e os 0,75 euros o quilo. No caso dos leitóns continúa unha semana máis sen cambios. O bacoriño de 20 quilos está nos 54 euros para os animais procedentes dunha única granxa e nos 49 euros para os de varias ganderías. O prezo por quilo é de 2,7 e 2,45 euros respectivamente. De novo nesta sesión non houbo variacións no prezo dos ovos e os de categoría XL mantéñense a 1,31 euros a ducia, os da L están en 0,99 euros, os da M en 0,96 euros e os da S a 0,81 euros. Tampouco variou o prezo da galiña de desvelle que queda nun intervalo de 0,09 e 0,17 euros o quilo. En canto ó prezo do coello continúa sen cambios e cotízase a 1,85 euros o quilo na Lonxa de Madrid.

Rik Lagendijh coas súas vacas na súa granxa perto de Tilburg, no sur de Holanda En Holanda vense vacas de moitas máis cores que en Galicia. Vense porque están fóra, en pastoreo, de xeito maioritario, e hai tal variedade cromática que nun paseo de norte a sur poden verse ducias de animais diferentes. Porque malia ser a cuna da frisona e sen perder a súa vocación eminentemente leiteira, o país apostou pola diversificación de razas e os cruzamentos. A explotación de Rik Lagendijh, situada en Tilburg, no sur de Holanda, é unha delas. Comezou a cruzar hai 8 anos porque “quería animais distintos, con menos problemas”, segundo explicou a un grupo de gandeiros galegos que participaron no Procross Summit 2019. A súa granxa comezaba a resentirse polos problemas da consanguineidade. “Intuía que moitos pequenos problemas que tiña todos os días derivaban diso”, razoa.

Comezaron cos cruzamentos fai 8 anos e hoxe o 80% das 180 vacas que teñen en muxidura son híbridas

Así que comezou a cruzar as súas vacas holstein con montbeliard volvendo na segunda xeración a cruzar con frisona pero logo de visitar outras explotacións da zona que introduciran tamén a roja sueca optou polas vacas trihibridas. Hoxe na explotación de Rik hai 180 vacas en muxidura, das que o 80% son xa cruzadas e o 20% aínda holstein puras. “Quería animais que duraran máis e estouno logrando, a taxa de reposición é só dun 15%”, explica. A media de idade dos animais que ten actualmente en produción é de 5,5 anos pero a media coa que saen da explotación cara ao matadoiro está en 6,5 anos. O 80% das vacas que ten esta granxa son animais Procross O custo sanitario tamén diminuiu e ronda os 100€ por vaca e ano, contando gasto sanitario, medicamentos e tratamentos. Do mesmo xeito, tamén mellorou en fertilidade, precisando unha media de 1,8 inseminacións por vaca para conseguir que queden preñadas, cun intervalo entre partos de 395 días. Cada dúas semanas acode á granxa o veterinario a facer o control reprodutivo. Hoxe boa parte dos animais son xa inseminados con touros cárnicos. “Non precisamos tantas novillas”, di.

A taxa de reposición baixou até o 15%, polo que diminuiu a necesidade de recría, e hoxe boa parte das vacas son xa inseminadas con touros cárnicos

“A produción é a mesma ca antes pero con moitos menos problemas”, resume. Logra unha media de 10.000 litros/vaca por lactación, cun 4,5% de graxa e un 3,55% de proteína e unha media anual de 130.000 células somáticas (95.000 en primavera e verán, cando as vacas saen a pacer). O incremento na lonxevidade dos animais tamén acabou por notarse na rendibilidade da granxa. Rik logra producións vitalicias de 40.000 litros, que supón 10.000 litros máis que a media holandesa. Son cifras que semellan pouco comparándoas co sistema de produción intensiva que máis abunda en Galicia pero é que a filosofía é distinta en Holanda. “Os 40 litros por vaca non son necesarios” “Os 40 litros por vaca non son necesarios, esta granxa é rendible así. Un robot pode muxir 2.000 litros de leite ao día e pode logralo cun número de vacas menor ou maior. Non é necesario ir a un modelo tan intensivo como en España. A opinión pública en Holanda valora o medio ambiente e o benestar animal”, explica este gandeiro.

"Quería un establo máis aberto, con menos cemento e menos ferro, que permitira o movimento máis libre e natural da vaca"

Tanto é así, que a lexislación no país foise adaptando cara este ámbito, establecendo límites aos fosfatos, o que motivou un mercado de dereitos de produción similar ao que empregan as centrais térmicas para as emisións de dióxido de carbono, e coa introdución do pastoreo obrigatorio a partir do vindeiro ano. Rik xa se adiantou. Ao tempo que facía cambios na xenética, introducindo os cruzamentos en busca de vacas máis lonxevas, realizou un importante investimento nunhas instalacións que lle permitiran un cambio no manexo do seu gando. "Quería vacas que duraran máis, polo que no 2015 construín un establo con menos cemento e menos ferro e que permitira o movimento máis libre e natural da vaca", explica. É unha nave aberta sen cubículos nin cornadiza e as vacas están en cama fría de compost Trátase dunha nave totalmente aberta e moi ventilada, cun teito de paneles móbiles que permite a súa apertura para que entre o sol e axude a secar o compost que se usa para a cama das vacas. No espazo que ocupan os animais en produción non hai cubículos, unicamente un patio cuberto duns 15 metros cadrados por vaca con cama fría de compost que moven unha vez ao día. En Galicia xa hai explotacións, como Gandería Varela en Castro de Rei ou SAT Ladeira no Páramo, que empregan este sistema para as vacas secas, pero non para as vacas que están en produción. Tampouco hai cornadizas, simplemente unha barra corrida que separa os animais do comedeiro. Sistema de extracción de amoniaco A granxa de Rik está a servir para facer unha serie de experimentos á Universidade local en distintas materias. Unha delas é a redución de amoníaco mediante un sistema pioneiro instalado nesta explotación. A cama de compost conséguese depositando un aporte inicial de viruta de madeira verde, recén cortada, que se extende por toda a superficie que ocupan os animais. Os excrementos que a vacas depositan mestúranse coa viruta. Hai que rever diariamente o compost resultante para que seque e non fermente. A base perforada de plástico sobre a que está o compost permite aspirar o amoniaco Pero a novidade radica en que a viruta non se extende directamente sobre unha superficie de terra ou de cemento, senón que debaixo ponse unha estrutura de plástico con ocos que permite circular o aire por debaixo do compost. Mediante un sistema de aspiración de aire lógrase fixar o amoníaco ao compost, evitando a súa emisión, e mesmo aspirar ese aire con amoniaco, que pasa polos ocos e a dobre cámara da base de plástico do patio onde están as vacas. Este gandeiro defende que este sistema de cama fría de compost para as vacas leiteiras dá bo resultado e permite eliminar un problema cada vez máis acuciante para moitas explotacións, o do purín. Ao mesmo tempo, reduce notablemente os custos. No seu caso, o custo das camas é de 16.000 euros ao ano, que recupera en boa medida en forma de abono, xa que o compost xerado retírase unha vez ao ano e incorpórase ás terras.

O custo das camas nesta explotación é de 16.000 euros ao ano, que recuperan en boa medida en forma de abono para as terras

Rik explica que o mantemento é doado, no verán simplemente ten que fresar unha vez ao día a superficie. No inverno é máis complexo, dado que o compost non seca tan ben. "As vacas non saen a pacer e están todo o día dentro. Todas as semanas teño que medir a temperatura para que estea entre os 40 e os 50ºC, se varía teño que engadir máis viruta", explica. Considera que se a superficie por vaca fora maior, de entre 23 e 25 metros cadrados por animal, non sería necesario retirar o compost, pero no seu caso ten que sacalo unha vez ao ano, no mes de outubro. Retira arredor de 50 centímetros de compost, deixando só 20 centímetros para volver escomezar o proceso.

Premio ao pastoreo de 1,5 céntimos por litro

Vacas camiño do pasto tralo ordeño da tarde Outra das medidas que esta explotación holandesa adoptou para reducir a súa pegada ambiental foi aumentar o pastoreo das súas vacas. Agás nos meses de inverno, as vacas en produción saen a pacer 10 horas ao día, 6 pola mañán e 4 pola tarde.

A saída ao pasto é un incentivo para que as vacas acudan ao robot a muxirse

O sistema está automatizado. Cando no 2015 construiron a nova nave instalaron 4 robots de muxido postos en liña e que serven de división. Para sairen ao pasto as vacas teñen que pasar antes polo robot, que a continuación discrimina e permite sair á vaca a pacer ou derívaa de novo cara a dentro se non cumpre cos parámetros necesarios para ir á pradeira. A saida ao pasto é, pois, un incentivo para que as vacas acudan ao robot a muxirse. Este premio prodúcese tanto pola mañán como pola tarde. A partir das 6 da mañán e das 6 da tarde ábrense de xeito automático as portas da granxa e as vacas saen directamente do robot ao pasto. Un sistema automatizado permite ás vacas sair a pacer dúas veces ao día logo de pasar polo robot de muxido Só dúas persoas atenden esta granxa con 180 vacas en muxidura. Buscaban non depender de man de obra e por iso decidiron mecanizar a meriande parte dos procesos posibles. Foi o motivo principal para decantárense polos robots de muxido, pero non querían ter que prescindir do pastoreo para iso, así que decidiron vincular as dúas cousas. Rik está contento co resultado. "En verán non hai nunca máis dunha ou dúas vacas atrasadas e no inverno poden ser 8 ou 10", conta. No inverno as vacas non saen fóra, só na primavera e no verán, polo que a media de muxido nesta época, ao estaren máis tempo as vacas fóra, redúcese a 2,5 muxiduras por vaca e día, fronte ás 3 muxiduras de media que logran os robots nos meses do inverno. Investimento de 6.000 euros por vaca nas instalacións Pero o sistema robotizado de muxido e saida ao pasto non é a única medida de automatización introducida no manexo desta granxa. O sistema de alimentación é mediante carro mesturador autónomo, que recolle os distintos elementos da mestura na zona de carga e distribúeo polo pesebre. O coñecido como Vector, da empresa holandesa Lely, serve nesta explotación para alimentar, con racións distintas, tanto ás vacas en produción como á recría, malia estaren estas nunha nave aparte.

Esta explotación de 180 vacas en muxidura é atendida unicamente por dúas persoas grazas aos seus elevados niveis de automatización

Das 60 hectáreas de superficie das que dispón esta explotación, o 40% está destinado a pradeiras para paceren as vacas. No resto obteñen 5 cortes de raigrass ao ano. Trátase dunha zona moi produtiva onde ademais regan. A millo só botan 8 hectáreas, polo que a maioría do millo para ensilado é mercado. Ademais dunha mellora nas calidades do leite e dun maior confort e benestar animal, Rik logra tamén co pastoreo unha maior rendibilidade. Cobra o leite a 35 céntimos máis un céntimo e medio por litro como prima ao pastoreo por pacer máis de 120 días ao ano. En conxunto, o custo de alimentación é de 4,38 euros por vaca e día. Con todas as novidades tecnolóxicas introducidas, o investimento total realizado por Rik e a súa familia neste novo establo con capacidade total para 250 vacas en ordeño foi de un millón e medio de euros ou o que é o mesmo, un investimento total nas instalacións de 6.000 euros por vaca.

A gandería Lagendijh en imaxes:

As vacas de produción descansan en cama fría de compost Cada animal dispón de 15 metros cadrados de superficie nun patio sen cubículos Ao non existiren cubículos, as únicas zonas de paso son as que conducen ao bebedeiro e ao robot A nave de produción é de estrutura metálica e teito mobil, que permite abrir para axudar a secar o compost Para comezar a facer o compost deposítase unha base de anacos de madeira recén cortada Empregan un tractor cunha grade para mover diariamente o compost da cama das vacas O compost sacado unha vez ao ano da cama das vacas en produción é almacenado para botar na terra Os catro robots de muxido están dispostos en liña e serven para dividir a nave de produción Un sistema automatizado permite sair ás vacas cara ao pasto ou derívaas de novo cara á zona do comedeiro As vacas van soas á pradeira a medida que van saindo de muxirse A zona de pastoreo, con sombra, está nun radio de medio quilómetro desde a explotación Esta explotación adica a maior parte das súas 60 hectáreas a pradeira e só bota 8 hectáreas de millo para ensilado Traballos de sulfatado do millo nunha finca a carón da explotación que conta con regadío Carro de alimentación automatizado e comedeiro sen cornadiza Na zona de carga o carro automático recolle as distintas proporcións dos distintos compoñentes para a ración O Lely Vector fai a mestura e distribúea polo pesebre tanto para as vacas en produción como para a recría A zona de produción ten un apartado con trabantes para aquelas vacas que precisan ser tratadas ou inseminadas Os boxes para as becerras en lactación atópanse nun lateral da nave principal A necesidade de recría é baixa dada a taxa de reposición do 15%, polo que moitas das inseminacións son con carne O establo vello, que agora acorre á recría, está construido en madeira

A produción de leite en ecolóxico, aínda que minoritario no conxunto do sector lácteo español, segue medrando a ritmo de dous díxitos anuais e con expectativas moi positivas para os vindeiros anos. Sen embargo, a día de hoxe seguen existindo carencias dende o punto de vista técnico para aqueles gandeiros que deciden producir leite en ecolóxico, tanto do punto de vista do tratamento das enfermidades como tamén da selección das razas de vacún máis adaptadas ao pastoreo. Neste sentido, a investigadora galega Ruth Rodríguez Bermúdez ven de presentar a súa tese na Facultade de Veterinaria do campus de Lugo sobre cales son as valoracións das distintas razas de vacún de leite para producir neste sistema. O estudo, titulado ‘Valoración racial e autenticación do sistema de produción ecolóxica de leite no Norte de España’, foi dirixido polas profesoras da USC Marta Miranda Castañón e Marta López Alonso, e en colaboración co director técnico de Africor-Lugo, Ramiro Fouz, e mereceu a cualificación de sobresaliente “cum laude”. ¿De onde xurdiu o teu interese pola gandería de vacún de leite, e polo manexo en ecolóxico en particultar? Nacín no Valadouro que é unha vila rural e os meus avós tiñan vacas de carne e ovellas o que fixo que se espertase en min o interese pola veterinaria. No último ano da carreira solicitei a Bolsa de Colaboración do Ministerio de Educación para o Departamento de Ciencias Clínicas Veterinarias, con Marta Miranda como titora da bolsa, así din os meus primeiros pasos no mundo da investigación. Naquel momento Marta Miranda e Marta López estaban a traballar no proxecto VALECO, que englobaba un estudo das granxas ecolóxicas de leite no norte de España, e propuxéronme colaborar na recollida de datos. Foi así como me comecei a interesar pola gandería de vacún de leite en ecolóxico. Unha vez finalizada a bolsa de colaboración animáronme a continuar coa tese de doutoramento, co cal seguinme interesando máis neste tema. ¿Por que preocupa a mala adaptación dos animais a ecolóxico cando proceden dun sistema estabulado? Porque son animais seleccionados para sistemas intensivos onde os aportes de concentrado son elevados e ademais non existen tantas restricións no uso de tratamentos ou produtos químicos. Por outro lado, os sistemas ecolóxicos favorecen o aproveitamento dos recursos naturais, facendo especial fincapé no pastoreo, polo que boa parte dos expertos internacionais apuntan que as vacas Holstein procedentes de intensivo non están ben adaptadas, porque son animais altamente produtivos que non están preparados para se alimentar a base de pasto nun sistema de baixos insumos, o que fai que padezan máis enfermidades. Por iso se apunta a que é necesario atopar vacas ben adaptadas aos sistemas ecolóxicos, cousa que tamén recomenda a Unión Europea. E centrándonos no aspecto racial, ¿Que conclusións quitastes en xeral en canto á puntuación das distintas razas: Frisona, Cruces, Jersey...etc? Concluímos que as granxas ecolóxicas son sistemas moi heteroxéneos, que a diferenza dos sistemas convencionais onde maioritariamente o obxectivo produtivo é o leite para venda, nos sistemas ecolóxicos os obxectivos poden ser así mesmo a venda directa de leite pero tamén a transformación en derivados lácteos, o turismo rural, ou inclusive combinacións de varios. Isto fai que non podamos establecer unha recomendación única para todas as granxas, senón que se debería facer un asesoramento individual para cada unha delas. De forma xeral, poderíamos dicir que cando o obxectivo é a produción de leite para venda directa deberíase producir cun Frisón rústico, polo que habería que buscar dentro do gando Frisón aqueles animais mellor adaptados ás condicións de pastoreo e de sistemas de baixos insumos, tendo como vantaxe unha produción aceptable de leite en pastoreo e uns libros xenealóxicos ben coñecidos.

“En ecolóxico a Frisona rústica é máis eficiente producindo leite se é para venda directa”

As granxas que transforman poderían beneficiarse da utilización de cruces ou razas puras diferentes da Frisoa pois teñen mellor eficiencia para a produción de proteína e graxa, e tamén se comportan mellor reprodutivamente. Finalmente, aquelas granxas que se dedican ao ecoturismo deberían establecer estratexias de mercado tendo en conta que tipo de animais están mellor valorados polo consumidor, que xeralmente correspóndese con razas locais (Pasiega) ou rústicas (Parda Alpina), que evoquen en certo modo as vacas coas que se producía no pasado. Este ano CONAFE empezou a introducir na valoración dos touros o carácter de pastoreo, ¿Levamos atraso en España no que é dispor dunha frisoa máis rústica? ¿En que país a teñen máis desenvolvida? En certo modo si, outros países interesáronse antes por buscar vacas adaptadas a pastoreo, pero tamén hai que entender que durante moito tempo a produción en intensivo foi moi importante en España. Nos últimos anos os gandeiros comezaron a se interesar no pastoreo e foi cando tamén CONAFE viu que era importante buscar animais adaptados a estas condicións. O país por excelencia das vacas de leite en pastoreo é sen dúbida Nova Zelandia, que ademais centra o pago de leite nos sólidos producidos (graxa e proteína) e non no volume (litros). Isto fai que para este sistema se seleccionasen Frisoas rústicas máis semellantes á raza orixinal, moi adaptadas ao pastoreo destacando a súa fertilidade e produción de sólidos. Os países nórdicos, e inclusive Irlanda, tamén se preocuparon nas últimas décadas pola introdución das características funcionais nos obxectivos do índice de mérito xenético. ¿Analizastes tamén a Kiwi Cross, a raza que máis empregan en Nova Zelandia, o principal produtor mundial de leite de pastoreo? En caso de non analizala, ¿Que opinión che merece? Entre os cruces que analizamos si había algún cruce de Jersey, pero existen poucos exemplares, non é a raza que máis interese esperta para realizar cruces entre os nosos gandeiros; empregan en maior porcentaxe Parda Alpina, Vermella Sueca e Fleckvieh, Un dos motivos que manifestan é o seu reducido tamaño que dificulta o manexo nas salas de muxido. Desde o meu punto de vista si sería interesante ter máis datos de uso nos nosos sistemas ecolóxicos, podería ser un cruce interesante para aquelas granxas que queren transformar o leite, tanto pola calidade na produción de sólidos como pola existencia de estudos que avalan a Jersey e os seus cruces na calidade do seu leite para a produción do coágulo para a elaboración do queixo. En ecolóxico son varios os gandeiros que recorren aos cruces, aínda que sen un criterio común en canto ao número de razas e a tipoloxía das mesmas. ¿Que concluístes ou que recomendaríades nestes sentido? En canto á escolla da raza xa comentamos antes que habería que facela tendo en conta o obxectivo produtivo. Porén, para aqueles que se decidan a cruzar habería que dicirlles que o camiño non é fácil. Unha vez realizados o primeiro e segundo cruces aínda existe un dilema de cara onde camiñar. Algúns expertos recomendan descartar a descendencia dos segundos cruces, inseminando con animais de carne. Na actualidade algúns expertos propoñen realizar un retrocruce; é dicir unha vez realizados o primeiro ou segundo cruces volver inseminar con Frisón para recuperar a capacidade leiteira desta raza. Conviría sempre manter unha parte do rabaño cunha raza pura sobre a que empezar os cruzamentos, e sobre todo ter en conta que non todos os exemplares dunha mesma raza se comportan igual. Por exemplo, non todos os touros Vermellos Suecos son iguais, que é un factor que moitas veces non se ten en conta. Sen embargo, os gandeiros si teñen en conta que non todos os touros Frisóns son iguais e escollen os máis adecuado ao seu rabaño e á vaca en concreto que se vai inseminar. Tendo en conta a orografía e a dispoñibilidade de pasto en Galicia e o sistema de pago do leite en ecolóxico en España, ¿Que lle aconsellarías a un gandeiro que decide empezar de cero en ecolóxico á hora de escoller a raza, nun caso, e se parte dunha cabana frisoa en estabulación? ¿ E se é para a produción de queixo? Se parte dunha cabana frisoa en estabulación e o obxectivo é producir leite para venda directa que manteña os animais dos que parte, pero buscando inseminar con touros ben adaptados para o pastoreo, mellorantes en fertilidade e en características funcionais. Se polo contrario vai transformar o leite aconsellaríalle que pensase a opción de cambiar de raza ou realizar cruces, pero tendo en conta o esforzo que iso supón en canto a complicación do manexo. É importante ter en conta á hora de realizar cruzamentos que é máis difícil que manexar unha raza ben coñecida coma a Frisoa en puro. ¿Analizastes os criterios de produción, lonxevidade e valor dos becerros e do desvelle? ¿Que concluístes en canto ás razas máis adaptadas para estas categorías? En canto a produción a Frisoa é a que produce máis litros de leite, atopándose os cruces en posición intermedia entre a Frisoa e outras razas. Os cruces son os que teñen as mellores producións de graxa e proteína, debido a que producen maiores porcentaxes de graxa e proteína e teñen unha produción intermedia de leite. Tamén son os cruces quen teñen unha mellor saúde do ubre e eficiencia reprodutiva.

“Os cruces son os que teñen maiores producións de graxa e de proteína”

Porén, as Frisoas son quen mostran unha mellor lonxevidade porque son vacas que manteñen moi ben a produción de leite, o que fai que non se eliminen habitualmente a non ser que sufran de múltiples patoloxías. En canto ao valor dos becerros e do desvelle non fixemos análises nas nosas granxas pero concluímos tras a consulta de bibliografía que os cruces e razas diferentes da Frisoa obteñen mellores valores. Outro dos aspectos que analizaches na túa tese foi a valoración da opinión que ten o consumidor de produtos ecolóxicos, facendo un especial fincapé nos aspectos raciais. ¿Cales son as valoracións que vos fixeron chegar os consumidores? Os consumidores teñen un claro interese na conservación das razas, sobre todo aqueles que consumen alimentos ecolóxicos. Podemos dicir que á maioría dos consumidores lles gustaría que se especificase a raza coa que se está a producir, e pagarían un sobreprezo polo uso de razas tradicionais, ás que tamén valoran moito nos sistemas de ecoturismo, e especialmente nas granxas escola.

“Á maioría dos consumidores de ecolóxico gustaríalles ter información da raza da vaca”

Conclúes na túa tese que existe  certa preocupación por parte dos consumidores sobre a autenticidade dos produtos ecolóxicos. ¿En que se manifesta esta inquedanza? Unha das preguntas que avaliabamos era os motivos para non consumir alimentos ecolóxicos, e un grupo razoable de persoas manifestou que non estaban seguros da autenticidade dos produtos. Así, moitos deles volvían manifestar as súas queixas sobre a autenticidade dos produtos á hora de dar a definición destes alimentos, incluíndo que se eles puidesen estar seguros que os alimentos ecolóxicos o eran realmente que os mercarían porque saben que son máis sans e de mellor calidade. ¿Cales son as ferramentas ou medidas que se deberían poñer en marcha para que o consumidor teña máis garantías e poder distinguir entre  ecolóxico e convencional? Para comezar debería ensinárselle ao consumidor a diferenciar entre ecolóxico e convencional pois moitos aínda confunden os produtos ecolóxicos cos naturais ou producidos localmente. Por tanto, deberíaselles aportar información sobre etiquetado e como diferencialos, porque isto pode axudar a dar confianza, xa que aínda existe moita confusión. E logo facerlles ver que os produtos seguen uns controis, e que eses controis se están realizando adecuadamente e que os produtos que se venden como ecolóxicos efectivamente o son. Técnicas coma o sistema de autenticación en base a minerais que desenvolvemos durante a miña Tese de Doutoramento poden axudar a que o consumidor vexa que os produtos efectivamente compren uns estándares antes de ser comercializados.

“En Nova Zelandia teñen moi claro que o pastoreo é o sistema máis rendible de producir leite, deberíamos aprender deles”

Realizaches unha estadía de investigación na  Massey University de Nova Zelanda ¿Que salientarías do sistema de pastoreo en vacún de leite naquel país, tanto en razas como na calidade do leite que producen? Quizais o máis impactante para min foi que teñen as cousas moi claras e non dubidan tanto coma nós en tomar decisións. Por exemplo, o seu sistema en pastoreo depende moito da fertilidade dos animais, ao tratarse dun sistema de partos estacionais, e iso fai que teñan que eliminar aquelas vacas que non se quedan xestantes nas primeiras inseminacións, cousa que fan cun criterio moi claro. Tamén teñen moi claro como facer a selección dos animais tanto dos frisóns puros, coma dos cruces que van realizar, non lles interesa para nada seleccionar animais moi produtores de leite porque o seu sistema de pagamento non se basea no volume de leite entregado, así que no índice de mérito xenético penalizan o volume de leite, de tal xeito que un animal só gañará mérito xenético no índice se mellora en sólidos ou en leite mantendo a mesma produción de sólidos. Non apostan tanto pola produción en ecolóxico coma pola produción en pastoreo, teñen clarísimo que é o sistema economicamente máis rendible para un país onde o clima acompaña cunha boa produción de herba durante todo o ano. É algo que considero que deberíamos aprender nós, que temos unhas condicións climáticas moi semellantes. ¿En que liñas de investigación vas seguir traballando? A pregunta aquí sería en que vou seguir traballando, tal e como está o mundo da investigación vexo complicado poder seguir dedicándome á mesma, aínda que teño vontade de seguir investigando aínda que sexa no tempo libre. Gustaríame seguir investigando nesta área das vacas de leite, principalmente en ecolóxico e pastoreo.

Manuel Neira traballaba de conductor de autobús e a súa muller, Carmen Fraga, nun supermercado. No ano 2000, cando o pai de Manuel se xubilou, decidiu incorparse á explotación familiar, á que máis tarde se sumaría tamén Carmen. Pouco a pouco foron facendo melloras e ampliando o número de cabezas até ter hoxe unha explotación ben dimensionada e sostible. Os cambios foron paulatinos: no ano 2004 fixeron unha cuadra que hoxe xa se atopa ao límite da súa capacidade, cun cento de cabezas totais e 55 vacas en produción; no 2007 construiron silos e incorporaron o sistema de carro mesturador para a alimentación e no 2012 mercaron 6 vacas de raza parda alpina en busca de maior duración e aumento de calidades. Agora, desde febreiro de 2017, é unha das ganderías Natura de Leite Río e conta co certificado de Leite Galego 100% que outorga o Ligal e co de Gandería Sostible. “Fomos dos primeiros certificados por Irmandiños no ano 2007 porque aquí en Mondoñedo non hai ADS e era a única forma de conseguila”, explica Manuel, que defende as vantaxes de participar en programas de control leiteiro e certificación. “Antes entregabamos a Lactalis, pero co cambio a Natura pasamos a cobrar tres céntimos máis por litro”, explica.

Ao pasarse a pastoreo lograron tres céntimos máis en litro, o que lles permitiu contratar a un veciño

Esa pequena suba permitiulles contratar un empregado. É un veciño da casa do lado da súa de 57 anos desempregado da Ecar, unha empresa forestal de fabricación de taboleiro que pechou fai uns anos logo de ser adquirida por FINSA. “Antes chamabamos a autónomos para traballos puntuais como ensilar ou muxir de vez en cando, senón non tes vida”, explican Manuel e Carmen. Agora teñen máis tempo para estar cos seus dous fillos, Antía e Hugo. Tamén se incorporaron recentemente a Vaca e Boi de Galicia para as vacas de desvelle. Aposta pola raza parda alpina Hai seis anos decidiron probar coa incorporación de 6 vacas de raza parda alpina, tres importadas dende Alemania e Austria e outras tres procedentes de Asturias. Hoxe a aposta por esta raza é clara nesta gandería. “A miña experiencia con elas foi boa, se non teríame desfeito delas e, sen embargo, teño cada vez máis”, indica. En concreto, son xa 11 as vacas en produción e unha ducia máis en proceso de recría.

"A frisona pura para ganderías intensivas é unha boa vaca pero para extensivas hai razas mellores"

“A frisona pura para ganderías intensivas é unha boa vaca, pero para extensivas baixo o meu punto de vista hai razas mellores”, considera Manuel. “É máis resistente, nunca vas ver unha parda alpina tirada na cuadra, son máis listas para ir ao pesebre ou á sala”, argumenta. En canto a rendibilidade, asegura que “dan algo menos de leite en produción diaria pero compénsase en produción vitalicia e tamén manteñen mellor os litros até o secado, con producións máis constantes durante toda a lactación”. Cinco daquelas seis primeiras vacas pardo alpinas que chegaron a gandería Neifra en 2012 seguen aínda nesta explotación. “A outra tivemos que mandala o ano pasado por un descolgamento de ubre con 4 partos e 50.000 litros producidos”, conta. Unha das vacas pardo alpinas mercadas no ano 2012 que aínda continúa na explotación A xuízo de Manuel, outra das vantaxes desta raza con respecto ás frisonas puras é a menor incidencia de enfermidades. “Non temos moitos problemas sanitarios, aquí o veterinario ven pouco por enfermidades. Nas frisonas temos de vez en cando algún problema de pneumonía, e iso que a cuadra é moi ventilada e aquí pega moito o nordés, pero nas pardas non tivemos ningún caso porque son máis fortes e resistentes e penso que mesmo responden mellor aos tratamentos en xeral”, di. Para continuar a raza, as vacas pardo alpinas insemínaas con touros americanos desa mesma raza. “Hai un problema cos touros europeos de Alemania e Austria porque non deixan saír a xenética fóra do país”, explica. Tamén conta cun touro de raza pardo alpina que lles bota ás vacas moi repetidoras, tanto ás pardas como ás frisonas. Manexo conxunto dos dous rabaños As vacas pardo alpinas e as frisonas están mesturadas nesta explotación e Manuel e Carmen non fan ningunha distinción no seu manexo. Neifra SC muxe dúas veces ao día e logra producir 35 litros diarios por vaca cun 4% de graxa e un 3,40% de proteína de media. Manuel, cunha becerra pardo alpina nunha das fincas para a recría Os animais que están en produción saen pacer dúas horas todos os días se a climatoloxía o permite. A recría e as vacas secas están máis tempo fóra. As becerras son destetadas aos 3 meses e son alimentadas até os 8 con pacas de concentrado de reigrass de Irmandiños. A partir desa idade e até o momento do parto están unicamente a pasto e silo. Nas fincas máis altas, ao pé xa do monte Padornelo, está a recría de máis idade. Están todo o tempo no prado e van velas 2 veces ao día. “Só as achegamos á casa para inseminalas e telas máis controladas até que se quedan preñadas, despois volven para fóra até que se achega o momento de parir”, di Carmen. As camas na nave de produción son de palla, que amañan dúas veces ao día. “A palla é máis barata que a area e ademais o pozo que temos non está preparado para a area”, explica. Os inconvintes de ser a única explotación nesta zona Manuel fai todos os traballos agrícolas, agás a sementeira do millo e o ensilado, tanto do millo como da herba, para o que contrata a unha empresa de servizos agrarios. “Só fago ao final algún rolo dos terceiros cortes de herba, porque aquí herba seca non facemos por cuestións climatolóxicas”, indica sinalando o tramo da autovía A-8 que pasa por Lindín, e que está pechado a metade do ano por mor da néboa. A construción da autovía deulle maior accesibilidade á explotación. “Estamos ao lado da saída da autovía, se non fose por iso non interesaría vir a recollernos o leite, porque estamos fóra das rutas de recollida e nesta zona esta é a única explotación que queda”, di. Ademais de Neifra SC, en Mondoñedo quedan outras tres explotacións adicadas á produción de leite dun tamaño medio pero ningunha está nesta zona: O Vedral na parroquia de Oirán, O Lauro en Masma e Casa José de Candia no Carme. Esta circunstancia condiciona moitas das decisións que toman Manuel e Carmen. “Para certas cousas é bo estar só, pero para outras, coma os servizos ou compartir traballos, non o é”, afirma Manuel, que explica que Irmandiños non quixo levarlles a mestura húmida de alimentación para o gando. Iso obrigounos hai xa 11 anos a facer silos e mercar un carro mesturador. A ración diaria está en 24 quilos de silo de millo, 17 de silo de herba, 300 gramos de palla e 11 quilos de concentrado. Fan unha análise do silo ao comezalo e de cando en cando nos frentes para ir variando as cantidades en función dos resultados obtidos.

Falta de superficie para seguir medrando

Vacas pacendo a carón da nave de produción Nesta gandería dispoñen dunha superficie de 30 hectáreas, unha parte delas alugadas. Son case todas fincas de tamaño grande, xa que nesta zona houbo concentración parcelaria en 1995. “A finca máis pequena que ensilamos é dunha hectárea, o resto están entre 3 e 6 hectáreas. As parcelas que son pequenas témolas en pastoreo para a recría”, explica Manuel. Na parroquia de Lindín quedan poucas vacas de leite, pero hai outras explotacións de carne de pequeno tamaño que compiten pola superficie dispoñible. “Até fai pouco o problema que tiñamos para medrar era a escaseza de cuota e agora éo a dispoñibilidade de terra”, lamenta.

“Se hai prezo no leite podes medrar mercándoo todo, pero senón é mellor adaptar o número de vacas á superficie que tés”

“Se hai prezo no leite podes medrar mercándoo todo, pero senón é mellor adaptar o número de vacas á superficie que tés”, considera. “Nós estamos ben dimensionados e só mercamos a palla para os cubículos e a que usamos no carro mesturador para facer a ración, no resto somos autosuficientes”, explica. A cuadra tamén está case ao límite da súa capacidade, polo que tamén requeriría unha ampliación para poder acoller máis animais, polo que Manuel e Carmen non teñen pensado aumentar polo de agora. Tamén teñen problemas cos xabaríns. “Estamos rodeados de monte e ao estar sós, comen só o noso”, evidencia. Un terzo da superficie da que dispoñen seméntana a millo, unhas 10 hectáreas ao ano. “Vémonos negros co xabarín. Temos que pechar as parcelas o mesmo día que as sementamos e temos que manter o pastor con dous fios todo ao arredor até o mesmo día que se recolle o millo, senón non logramos colleita, pero o problema é o mantemento dos fíos todo ese tempo”, conta.

A busca de leite con máis sólidos (graxa e proteína), dunha mellor fertilidade e lonxevidade das vacas, ou a adaptación ao pastoreo para a produción de leite en ecolóxico están favorecendo nos últimos anos que aparezan novas razas bovinas nas ganderías de vacún de leite. Así, e aínda que a raza Holstein segue sendo claramente a predominante, empezan a aparecer ganderías que empregan outras razas como a Jersey, a Montbeliarde ou os cruces. Para abordar este tema de actualidade a cooperativa Seragro reuniu o pasado venres en Lugo, dentro das súas Xornadas Técnicas de Vacún de Leite, a tres ganderías de referencia en Galicia (Outeiro SC, Finca La Asunción e Gandería de Pazos SCG) que están a traballar con razas diferentes para que expuxeran as vantaxes de cada unha.

Gandería Outeiro SC (Chantada): “A Jersey é ideal para pastoreo e non hai quen lle gañe en producir sólidos”

Ricardo Gómez Rodríguez é un dos propietarios de Gandería Outeiro SC, de Chantada, unha das ganderías pioneiras en Galicia en introducir a raza Holstein, da que chegou a ter animais punteiros en cualificación morfolóxica. Sen embargo, no ano 2012 comezaron a introducir vacas de raza Jersey na súa gandería en intensivo, coas que chegaron a acadar no ano 2014 unhas medias de produción de 9.186 litros, con 5,52% de graxa e o 4,08% de proteína. Foi nese ano cando en Gandería Outeiro SC decidiron apostar por una rabaño 100% Jersey e por cambiar o sistema de manexo e alimentación a pastoreo. Os motivos explicounos Ricardo: “Son unha persoa que preciso apaixonarme co meu traballo e o modelo intensivo víao esgotado porque para poder seguir medrando cada vez tiña que coller fincas máis afastadas e máis pequenas. Tiñamos en mente o proxecto dunha queixería para darlle valor ao noso leite e decidimos apostar polo pastoreo para elaborar un produto diferenciado e que responda ás preocupacións dun consumidor cada vez máis preocupado pola saúde”. No 2016 completaron o cambio a pastoreo e á raza Jersey. ¿Satisfeito co cambio?: “Sen dúbida: a Jersey é a raza de vaca máis eficiente en converter un kilo de materia seca en leite e en graxa e proteína. Non hai vaca, nin a Frisona, que compita con ela en producir kilos de sólidos. Ademais, ao ter menor tamaño, adáptase moito mellor ao pastoreo e aos desprazamentos. Fai 2 kilómetros sen problema e a Frisoa non”.

Finca La Asunción: “Á Holstein se lle dás confort devólvecho con creces en produción”

Santiago García Souto é propietario de Finca La Asunción, unha explotación gandeira referente en Galicia na raza Holstein, da que importaron de Holanda os primeiros animais no ano 1965. Nas seguintes décadas a gandería foi medrando, mellorando a xenética do seu rabaño, compatibilizando o seu traballo coa importación de animais de raza Holstein dende Holanda ou Alemaña. Na actualidade Finca La Asunción conta con 150 vacas en muxido que no ano 2017 produciron unha media de 11.800 litros por animal, cun 4,36% de graxa e un 3,35% de proteína. Acadan unha media de 3,1 partos por vaca e os criterios que empregan para a selección xenética do rabaño son produción de leite, kilos de graxa e de proteína e tipo, por este orde. “Falamos coa industria e producimos o tipo de leite que eles nos demandan”, explicou Santiago García Souto, que tamén é xuíz internacional de CONAFE. Neste sentido, recoñeceu que “o tipo tamén é importante, porque a vaca bonita empreña mellor e é máis rendible que a fea”. En canto ás cualidades da raza Holstein, defendeu que tamén é competitiva producindo sólidos. “¿Por que senón en Holanda, onde se paga o leite por calidades, ou noutros países a Holstein segue representando máis do 90% da cabana leiteira?”, preguntouse. “A Holstein é a raza que coñecemos mellor e o seu segredo está en darlle benestar animal. Cada vez que lle dás un plus de confort esta raza devólvecho con creces cun plus de rendibilidade”, destacou.

Gandería de Pazos SCG: “Cos cruces melloramos a fertilidade e aumentamos en lonxevidade das vacas”

Jesús Perfecto Fernández Pérez explicou o caso de Gandería Pazos SCG, unha granxa de Dumbría (A Coruña) que na actualidade conta cun rabaño duns 500 animais, dos que unhas 250 son vacas en muxido, e das que 100 proceden de cruces mediante o sistema Procross e o resto son de raza Holstein. O muxido está automatizado con 4 robots. Quédanlle uns 175 animais frisóns pero toda a recría xa é cruzada e en breve prevén ter todos os animais híbridos. O sistema Procross de cruces segue un protocolo, e no caso desta gandería optaron por facer o primeiro cruce inseminando as vacas frisonas cun touro de raza Montbeliarde e a xata que nace é posteriormente inseminada con seme de Roxa Sueca. A becerra que naza será inseminada cun touro de raza Holstein e volve repetirse o ciclo. ¿Que os levaron a optar polo sistema de cruces? “Preocupábanme os datos de fertilidade, de lonxevidade e de saúde da Holstein e quería melloralos. Asesorámonos e visitamos varias granxas e no 2007 probamos cun lote de 20 vacas cruzadas que fomos aumentando e comparando os seus resultados cos das Holstein que tiñamos e que seguían sendo a maioría do noso rabaño”, explicou Jesús. Desta forma, e despois de 11 anos traballando con cruces, as conclusións ás que chegaron en Gandería Pazos SCG son que: -A produción media dos cruces é de 40,5 litros en 2,8 muxidos en robot. A das frisoas é de 38,3 litros por vaca en 2,6 muxidos. O reconto de células somáticas é dunha media de 180.000 nas Holstein fronte ás 100.000 nas de cruce. -Os fallos do robot son do 0,2% no caso das vacas cruzadas e do 1,5% nas vacas frisonas. -A media de inseminacións é de 1,9 no caso das cruzadas e de 2,2 nas Holstein. -Datos de saúde: porcentaxe de mamites do 3% nas Holstein fronte aos 1% no lote de cruzadas; do 20% de metrites nas Holstein fronte ao 3% nas cruzadas; do 2% de retención de placenta nas cruzadas fronte ao 10% das Frisoas, e nos desprazamentos de abomaso as porcentaxes son do 0% e do 2,5%, respectivamente. “As conclusións ás que chegamos despois de 11 anos é que cos cruces aumentamos moito a lonxevidade das vacas, aumentou a fertilidade e reducimos os custos de produción”, subliñou Jesús Perfecto Fernández Pérez. Iso si, recoñeceu que “para que este sistema de cruces Procross funcione e sigamos mellorando, seleccionando os mellores touros, é imprescindible o traballo dos gandeiros que apostan polas razas puras, como a Holstein”.

Víctor Fernández Caseiro é un mozo da parroquia de San Xillao de Esmoriz, en Chantada, que hai 5 anos decidiu incorporarse á gandería familiar dun forma imprevista. “Ata os 27 anos fun comercial do sector alimentario, un sector moi competitivo e con alto nivel de estrés no que traballas por comisión. Coincidiu que quedei no paro e que miña nai, que era a que levaba a explotación, tiña que operarse polo que tomei o relevo”, explica. A volta ao contacto coa natureza e cos animais e a un ritmo de vida máis natural convenceron a Víctor de que a gandería e o contacto coa terra, aquelo do que a presión social lle inculcara dende pequeno que había que afastarse, era o modo de vida co que se sentía feliz.

“Dar o paso a ecolóxico foi a subsistencia dunha gandería pequena como a nosa”

Pero para facer viable económicamente para dúas persoas e mellorar a calidade de vida, Víctor decidiu que había que pasarse a ecolóxico. “Cada explotación ten que ver o seu caso concreto, se ten base territorial cerca ou non e se é apta para o pastoreo. Dar o paso a ecolóxico foi a subsistencia dunha gandería pequena como a nosa”, recoñece. Hoxe conta cunha cabana de 37 animais, das que 21 son vacas en muxido, e unha base territorial de 27 hectáreas. O punto de partida foi unha gandería cun sistema mixto de pastoreo parcial e estabulación que nin optimizaba o pasto, como as puramente extensivas, nin o silo e o penso, como as de estabulación intensiva. “Viñamos dunha gandería na que as vacas pacían durante o día e estabulábanse durante a noite. Gastabamos moito en penso, uns 10 kilos por vaca e día, e en silo de herba, para lograr unhas producións duns 9000 litros. As vacas tampouco comían todo o que querían no pasto, xa que en primavera o primeiro obxectivo era gardar o máximo de silo de herba para o verán e o inverno. O resultado eran animais máis febles, con peor fertilidade e con problemas frecuentes de torsións de estómago”, recoñece.

Cambio de raza

O punto de inflexión para Víctor Fernández Caseiro foi a visita á gandería Casa da Fonte, de Xosé García Freire, en Pantón (Lugo), unha das poucas en Galicia que fan pastoreo día e noite todo o ano para vacas de leite. “Era algo que tiña en mente, pero había reticencias polo frío e a choiva e como iso afectaba ás vacas. Pero aconsellado por José Luis Cortiñas visitei a Xosé e foi abrir a mente a novas posibilidades na gandería. Esa noite non durmín pensando nos cambios que ía facer”, asegura. Despois desta visita un dos primeiros cambios que fixo Víctor foi cambiar de raza, comprando en Holanda 6 vacas de raza Montbeliarde. Buscaba unha vaca rústica e que producira leite con máis calidades. Cinco anos despois considera que foi unha decisión acertada: “É un animal cunha moi boa fertilidade, e a proba é que as vacas o primeiro ano pariron en setembro, e catro partos despois 5 das 6 seguen parindo en setembro. Ademáis, é unha vaca que non dá ningún problema de partos, os becerros estounos vendendo ben para machos, ao ser raza pura, e cando as queira vender para desvelle son animais cun físico espectacular, polo que cunha boa ceba podes quitar o dobre de diñeiro que cunha Frisona”, razoa.

"O obxectivo é ter a metade do rebaño con Montbeliarde pura e a outra metade con cruces”

No resto do rabaño de Frisoas que herdou da súa familia decidiu ir a un sistema de triple cruce. Nestas semanas están a nacer as primeiras xeracións do cruce de Montbeliarde con Frisona e para a terceira raza ten previsto decantarse pola Parda Alpina. “É unha raza leiteira, que produce tamén moitos sólidos, e ademais ten a vantaxe de que o máis probable é que os becerros nazan coa pel marrón ou escura, o que de entrada xa supón máis de 100 euros á hora de vendelos que se foran pintos de Montbeliarde”, explica. Nas vacas frisoas das que non quere recriar insemínaas con Limousin. Probou este pasado ano con Flekvieth, pero as complicacións que provocaron no parto fixeron que a descarte de cara ao futuro. O obxectivo deste gandeiro é ter a metade do rabaño con Montbeliarde pura e a outra metade con triplo cruce para ver cal é a máis rendible para a súa explotación.

Manexo do pasto

O outro gran cambio que realizou Víctor foi o manexo do pasto, que pasou a ser a principal fonte de alimentación do gando, sendo a herba seca, o silo de herba e o penso meros suplementos cando o que pacen na pradeira non é suficiente. Como destaca Víctor, “iso esixe saber que lles aporta o pasto en cada época do ano para complementar no establo as carencias que hai fóra. E para iso hai que observar como son as bostas das vacas, para saber se hai que meter máis herba seca e subir ou baixar ao penso, e tamén visitar as pradeiras polo menos cada dez días para saber a comida que teñen e en que estado está”. No prado, unha das máximas que segue é non sobrepastorear, de forma que as vacas estean un máximo de 4 días na mesma parcela para que non coman os renovos da herba. Darlle á pradeira tempo de repouso suficiente para que a herba almacene reservas e que o pasto non espigue para aproveitar ao máximo a proteína vexetal son outras das premisas que segue. Para aprender a manexar o pasto Víctor contou coa axuda de Xan Pouliquen, foi a unha charla formativa de Luiz Carlos Pinheiro Machado e asiste a todo canto curso pode para desta forma estar ao día.

“A herba seca é excelente para equilibrar a proteína no pasto e evitar diarreas”

O penso ecolóxico, que adquire a Ecofeed, adáptase tamén ás variacións do pasto tanto en cantidade como en calidades. “Baixo e subo proteína segundo como estea o pasto. Así, na primavera cando hai moito pasto doulles un penso cun 15% ou máximo de 17% de proteína mesturado á metade con fariña de millo. É dicir, 2 kg de penso diarios e outros 2 kilos de fariña de millo, que lles aporta enerxía. E cando non hai pasto vou a un penso cun 20% de proteína e cambio a un 50% de fariña de millo e 50% de cebada, porque as enerxías que lle aporta o pasto son diferentes”, explica. A herba seca sempre está presente na ración, especialmente na primavera e no outono, cando o pasto ten máis proteína, para previr diarreas. “A herba seca é unha forraxe excelente e pode chegar a ter a mesma proteína que un silo de herba. O problema é que henificar en Galicia é difícil”, subliña. Proba diso é que se antes deste cambio de manexo nesta gandería facían uns 200 bolos de silo de herba e uns 20 de herba seca, sobre todo para as becerras, agora a proporción inverteuse.

Sistema de resembra das pradeiras

En canto ao abonado das pradeiras é o que fan os animais ao paceren e co pouco xurro que producen na corte. Para o establecemento e renovación das pradeiras Víctor asegura que, tras probar varios métodos, “o que mellor se adapta é o da resembra: mallar a herba propia para quitarlle a semente, pasarlle a trituradora á finca, botar a semente e botar xurro ou o gando para que o trepen e xa nace”. “Aforras moito en gasóleo e mantés a estrutura do solo”, defende. O resultado tras estes 5 anos é unha gandería con vacas que producen uns 6.600 litros por lactación, cunhas calidades medidas de 3,9 de graxa e 3,3 de proteína, aínda que nas épocas de menos pasto poden subir a 4,2 e a 3,5. Véndenlle o leite a Leche Celta, a un prezo de 50 céntimos por litro máis calidades e IVE. O cambio a ecolóxico foi vital para esta explotación, non só polo prezo do leite, -o último ano en convencional vendíano a 27 céntimos- senón tamén pola importante redución de gastos veterinarios, de penso e de gasóleo. “O cambio foi baixar dunha factura mensual de 6.000 ou 7.000 kilos de penso a 3.000 kilos, e con 5 vacas máis en muxido. E practicamente desaparecer os gastos veterinarios, reducíronse moito os problemas de patas, de pneumonía, de mamites, e a fertilidade e as calidades do leite aumentaron moito”, subliña. “A túa conta corrente mellora e vives máis tranquilo traballando menos”, conclúe.

Cambios de futuro:

De cara ao futuro, Víctor Fernández ten previsto cambiar o sistema de agrupación de partos. Na actualidade concentra os partos segundo a máxima dispoñibilidade de pasto: o 60% na primavera e o 40% no outono. Sen embargo ten previsto invertilo porque considera que “na primavera a produción nas vacas dispárase ata os 30 litros, sobre todo nas frisonas, e iso tampouco é bo porque se resinte a condición corporal do animal”. Outro cambio que lle gustaría facer é na recría. Actualmente durante os 3 primeiros meses as xatas están no establo e logo pasan a unha finca de 1,5 hectáreas na que están ata son xovencas preñadas e próximas ao parto. “Quero ir a un sistema no que as becerras estean coas nais e mamando directamente o leite durante os primeiros meses. Creo que é a forma de evitar pneumonías, diarreas e outros problemas”, avanza.

 “O progreso está na colaboración para avanzar xuntos”

O outro cambio de futuro que se plantea é mercar unha sala de muxido móbil e, co tempo, poder transfomar o seu leite en iogures e outros derivados lácteos. En canto ao número de animais, o seu obxectivo é chegar ás 30 vacas en muxido. Unha nova actividade que se sumaría a unha vida xa moi polifacética. E é que Víctor Fernández tamén toca o saxo tenor no grupo chantadino Liviao de Marrao, é membro activo da mocidade do Sindicato Labrego Galego e tamén socio da cooperativa AIRA. “Creo que desde pequenos nos educan equivocadamente para que compitamos entre nós, cando, ao meu ver, o progreso está na colaboración para avanzar xuntos, tanto como persoas como profesionais”, conclúe.

En Portugal hai unhas 200.000 vacas de leite, máis ou menos a metade das que hai en Galicia, e delas unhas 100.000 están nas Azores e a outra metade repartidas fundamentalmente nas rexións de Minho, no norte do país, e de Lisboa, Évora e Santarem, no centro. É aquí onde se atopa unha das ganderías con máis historia do país veciño, que será visitada os días 11 e 12 deste mes de xullo por gandeiros de distintos países europeos para coñecer de primeira man o seu funcionamento e os cambios que está a introducir en busca dunha maior rendibilidade. Afonso Paisana, que dá nome á explotación, foi o fundador da Asociación Portuguesa de Criadores de Raza Frisona . En 1967 importou 40 xovencas procedentes de Canadá e anos despois montou unha das primeiras salas de muxido de Portugal e instalou un dos primeiros tanques de frío que houbo no país. A ubicación orixinal da granxa, preto de Lisboa, impedía o seu crecemento, así que en 1982 mercaron 106 hectáreas de terreo no actual emprazamento, no municipio de Salvaterra de Magos, no distrito de Santarém, a 70 quilómetros da capital, ao que mudaron as instalacións do gando no ano 2000 fuxindo da presión urbanística.

 “Unha explotación non pode funcionar cun 30% de eliminación como tiñamos nós”

Tiñan daquela 366 vacas en produción pero funcionaban cunha alta taxa de reemprazo que fixo que, no canto de medrar, foran perdendo cabezas até ter 100 animais menos en muxidura unha década despois, no 2010. Iso motivou que pensaran mesmo en pechar a explotación, tal como recoñece João Paisana, propietario na actualidade xunto ás súas irmás desta granxa. "Unha explotación non pode funcionar cun 30% de eliminación como tiñamos nós, é imposible de manter así. O número de cabezas estaba caendo moito e con 242 vacas non era viable a granxa, así que no ano 2012 tomamos unha decisión de vida ou morte. As miñas irmás querían mercar animais fóra para repoñer o número de cabezas perdido pero eu son o veterinario da explotación e negueime a facer iso porque aquí non temos enfermidades nin problemas de mamite e eu non quería que entraran na explotación a través das vacas compradas. Así que era pechar ou probar co método Procross que xa estaban empregando outras explotacións portuguesas como sistema para aumentar o número de cabezas", explica. En Portugal algunhas das principais explotacións leiteiras do país, como Agro Leite da Canha ou Casal de Quintanelas decidiron na última década inseminar as súas vacas de raza Holstein con seme das razas montbeliarde e roja sueca para mellorar a lonxevidade e a resistencia a enfermidades do seu rabaño, un método que explotacións galegas están comezando a adoptar tamén.

 “Até agora eu nunca decidín as eliminacións, decidíano as vacas. Agora vou poder empezar a decidir eu iso"

No ano 2012 João fixo a primeira inseminación con montbeliarde ás súas vacas holstein e no 2014 obtiveron a primeira xovenca nada dese primeiro cruzamento. Desde entón lograron recuperar boa parte do número de cabezas perdido. Teñen neste momento 311 vacas en produción, das que 270 están en muxidura e 40 están secas. O 58% dos animais adultos son xa vacas híbridas, mentres que o 42% restante son aínda frisoas puras, pero o 100% das vacas están sendo inseminadas con cruce, polo que nun prazo de 2 ou 3 anos a totalidade dos animais desta granxa serán cruce de frisona, montbeliarde e roja sueca. Esta explotación caracterízase ademais por dispoñer dunha completa e exhaustiva toma de datos individualizada de cada animal, polo que é doado comparar o resultado e o nivel de rendemento dos dous grupos de animais, procross e frisonas puras, que ademais comparten corte, alimentación e manexo sen distinción ningunha.

A porcentaxe de eliminación reduciuse á metade 

Do total de animais eliminados no 2017, 59 foron vacas holstein e só 25 animais cruzados. "A taxa de eliminación nas vacas Procross no ano 2017 foi só do 17%, a metade con respecto ás holstein", explica João. A media dos animais enviados a matadoiro o ano pasado foi de 6 anos de vida e 3,9 anos en produción, cunha media de 36.000 litros de produción vitalicia. As vacas froito de cruzamentos producen entre 1 e 3 litros menos de leite ao día, pero compénsano ao estar máis días en leite, algo que se nota tanto nas primeirizas coma nas de segundo parto, pero sobre todo na porcentaxe de animais que chegan ao terceiro parto con respecto ás frisonas puras. "As vacas híbridas son animais de produción máis constante durante toda a lactación, non fan picos tan altos de produción pero mantéñense moito mellor, conservando case os mesmos litros de leite desde que paren até que secan", conta João, que considera, desde a súa experiencia como veterinario, que "eses picos de 90 litros das Holstein non son bos para as vacas". Neste momento só o 20% dos animais en produción son vacas de terceiro parto. Aumentar esa porcentaxe é precisamente un dos obxectivos desta granxa, para reducir deste xeito a taxa de reemprazo necesaria e dispoñer de excedente de xovencas para medrar en número de cabezas e ao mesmo tempo facer unha mellor selección do rabaño. "Até agora eu nunca decidín as eliminacións, decidíano as vacas. Agora vou poder empezar a decidir eu iso", explica. Mellora na fertilidade e aumento do rabaño João notou tamén os cambios introducidos desde o 2012 na taxa de fecundidade. "As vacas procross quedan preñadas antes e son máis regulares", asegura. Só o 43% das súas vacas holstein empreñan antes dos 150 días en lactación, mentres que esa porcentaxe sobe ao 55% no caso dos animais híbridos da explotación, que precisan menos doses de seme: 4,7 inseminacións de media nas holstein fronte a 2,1 nas procross. "Queremos as vacas preñadas canto antes por dous motivos: para que volvan canto antes a producir e para ter máis xovencas dispoñibles en menos tempo e para iso vemos que os cruzamentos son efectivos, porque as vacas híbridas teñen máis partos en menos tempo", explica. No ano 2012 as vacas desta explotación estaban de media 181 días en aberto (o tempo que transcorre desde o parto até a preñez). Hoxe esa cifra está en 131 días e o obxectivo é reducila até os 100 días, é dicir que entre o parto e o inicio da seguinte xestación pasen, de media, menos de tres meses e medio. A mellora da fertilidade leva aparelladas varias vantaxes: "Coas mesmas vacas pero preñadas antes podemos producir máis leite ao aproveitar máis a curva de lactación. Ao mesmo tempo, ao aumentar a taxa de fertilidade tamén aumenta o número de femias nacidas na explotación. Neste ano vou ter 90 xovencas parindo e en 2019 van ser 122", conta. Neste momento o 30% das xovencas existentes están preñadas de seme sexado. "Necesitamos medrar", xustifica João. Maior crecemento corporal Os becerros e becerras froito de cruzamento teñen un maior índice de crecemento (polo chamado vigor híbrido, que se logra ao mesturar dúas razas puras), o que permite adiantar o momento de inseminación das xovencas. De media, en Agro-Pecuária Afonso Paisana a primeira inseminación prodúcese neste momento aos 377 días de vida (12,5 meses), a inseminación fecundante lógrase aos 403 días (13,4 meses) e o primeiro parto prodúcese aos 700 días (23,3 meses), pero co cambio progresivo a procross están a comezar a inseminar antes as xovencas para adiantar o proceso.

“O uso do costro nunha toma única de entre 4 e 5 litros subministrados ao animal recén nacido con sonda supuxo unha mellora enorme”

Outra das vantaxes do maior crecemento corporal dos animais cruzados é que permite reducir os custos de alimentación da recría, "porque desenvolven ben a estrutura ósea e muscular con menos comida", di, aínda que, neste momento de transición da granxa non é posible levar a cabo unha redución da ración porque as xovencas holstein e procross están mesturadas. Iso leva aparellado un problema de descompensación, xa que as procross chegan ao momento de inseminación pasadas de peso con respecto ao recomendable. Outro dos cambios que João introduciu desde o ano 2012 foi o uso do costro nunha toma única de entre 4 e 5 litros subministrados ao animal recén nacido con sonda. "Supuxo unha mellora enorme", admite. Todos os animais contan con lámpada de calor os primeiros días de vida en boxes individuais e o destete prodúcese aos 80 días.

Volveron de 3 muxidos diarios a 2

A experiencia desta granxa portuguesa cos cruzamentos é positiva en varios aspectos. Un deles é tamén o da facilidade de manexo. "É unha vaca máis doada de traballar. Son menos fráxiles e non hai que estar tan pendentes delas", din. Ao ser "vacas máis loitadoras e combativas pola súa supervivencia" non é necesario separar en lotes as primeirizas”, asegura. En Agro-Pecuária Afonso Paisana os animais en muxidura están separados unicamente en función dos días transcorridos desde o parto, cunha división en 5 grupos: vacas en costro ou con mamite, vacas até 54 días de paridas (con 41 litros de produción media), de 55 a 134 días (con 37 litros de media), de 135 a 220 (con 35 litros) e de 221 até 332 días (con 21 litros de produción media diaria). A explotación conta cunha sala de muxido de 2x12 puntos e o proceso realízao unha soa persoa en 4 horas. Moxen cada día unha media de 260 animais que producen uns 8.000 litros. A explotación está atendida por seis empregados, pero no muxido participa unha soa persoa. As horas de muxido teñen lugar ás catro da mañá e ás tres da tarde.

Obxectivo: Chegar a unha media de 20 litros por día de vida da vaca

"Fixemos durante 20 anos 3 muxidos e coa crise reducímolos a 2 diarios e obtivemos sen embargo a máxima produción deses 20 anos, cunha media de 39 litros por vaca e día", conta João, que afirma que "no cómputo total de toda a lactación as vacas cruzadas dan máis litros de leite porque están máis frescas, máis recén paridas". No ano 2012 a media de produción por día de vida de cada animal (desde o nacemento da becerra até o momento do seu envío a matadoiro, contando o tempo de recría e os períodos de secado) era de 14,3 litros, hoxe están en 16 litros e o obxectivo é chegar a unha media de 20 litros por día de vida.

Agro-Pecuária Paisana en imaxes: 

GAEC La Petite Ronde é unha SAT familiar francesa formada por dous irmáns Jean Michel, de 52, e Stéphane Jamin, de 46 anos. Situada na rexión francesa da Vendée, no oeste do país, é un referente dentro do sector do vacún de leite por como logrou ir implantando cambios para gañar máis diñeiro por litro de leite e, sobre todo, para teren máis calidade de vida. Os dous irmáns incorporáronse novos, con 23 anos, Jean Michel no 1989 e Stéphane no 1995. Hoxe contan con 75 vacas en muxido que producen un total de 570.000 litros ao ano, cunha media de 7.500 litros por vaca e unhas calidades de 4,3% de graxa e 3,3% de proteína. Traballan nun sistema de pastoreo, grazas a que dispoñen de 57 hectáreas ao redor da explotación, tanto en propiedade como alugadas. En total, a súa base territorial é dunhas 100 hectáreas, das que neste momento en 15 cultivan millo forraxeiro, 70 son dedicadas a herba e a pastoreo e 15 hectáreas ao cultivo de trigo. Deste cereal venden o 70% da colleita, e o 30% restante destínano ao cebo das xovencas, mentres que a palla aprovéitase para a cama das vacas e becerras. A facilidade para acceder á terra agrícola en Francia, grazas a unha administración que vela para que non se especule co seu prezo e para que se destine a un uso agrario, fai posible que gran parte dos gandeiros de vacún de leite diversifiquen as producións como no caso do Gaec La Petite Ronde. En canto ao xeito de traballar desta gandería familiar, Stéphane resúmeo moi claramente: “O noso obxectivo máis que producir moito leite é mercar o menos posible; en segundo lugar, seguir gañando cartos aínda que os prezos do leite estean baixos e, por suposto, ter calidade de vida”.

Organización dos partos

Para lograr este obxectivo comezaron facendo cambios deixando de muxir os domingos pola tarde dende xuño ata agosto. “Son afeccionado ao motocross e quería ter os domingos pola tarde libres para ir a competicións, e os dous estivemos de acordo en facer este pequeno cambio e mellorar algo en calidade de vida”, explica.

 Durante un mes non entregan leite para coller vacacións

O seguinte paso foi programar os partos das vacas para non haxa que muxir dende o 15 de xullo ao 20 de agosto e poder coller así cada un deles 15 días de vacacións seguidas. Para iso, simplemente concentran as inseminacións entre o 11 de novembro e o 15 de marzo para que, deste xeito, as vacas comecen a parir a partir do 20 de agosto. Teñen dous touros para cubrir as vacas que repiten e as que non quedan preñadas nese período descártanas e véndenas. ¿Son penalizados pola industria por non entregar leite durante un mes? “Non temos ningún tipo de penalización, e deste xeito conciliamos moito mellor coa familia”, afirma Stéphane.

Logran un dos custos de produción máis baixos da rexión

O outro obxectivo de GAEC La Petite Ronde nestes anos foi baixar os custos de produción mercando o menos posible fóra e aumentando o diñeiro que gañan por litro de leite. É o que os expertos chaman “resiliencia”. “Levamos 20 anos traballando nos custos de produción, sobre todo grazas ao GEDA -grupos de gandeiros que a nivel comarcal se unen para compartir información e avanzar xuntos- e a día de hoxe estamos por debaixo da media da Vendée”, destaca Stéphane, que tamén é presidente do GEDA local.

Stéphane Jamin: “Incluso co leite a 0,26 euros teríamos cada un un salario de 24.000 euros”

Así, a día de hoxe o custo de alimentación desta gandería está en 0,06 euros por litro de leite, fronte aos 0,12 da rexión. Analizado en concentrado, empregan 80 gramos por kilo de leite ou 700 kilos por vaca e ano, fronte aos 180 gramos de media da rexión. E o mesmo sucede en gastos veterinarios: grazas ao pastoreo están en 0,008 euros por litro fronte aos 0,015 da media da Vendée. Isto permitiulles aumentar a súa rendibilidade e que mesmo gañen diñeiro cando os prezos do leite están baixos. “Agora estannos pagando o leite a 0,32 euros o litro e con isto quédannos libres uns 80.000 euros para pagar os nosos dous salarios. E se o prezo do leite baixara a 0,26 euros, como pasou no 2016, incluso así quedaríanos libres 48.000 euros para os nosos dous salarios”, explica Stéphane Jamin. Coidados das pradeiras e manexo do pasto A clave para lograr esta rendibilidade é, tal e como subliña, “traballar por obxectivos, con datos fiables da explotación e alimentar as vacas con moi pouco penso e moito pastoreo”. E iso malia que a lonxevidade das vacas -3 partos de media- non é alta, debido aos descartes das vacas que non quedan preñadas no período establecido. Os animais saen ao pasto sobre o 15 de febreiro e a partir de marzo redúcenlles o concentrado para que se alimenten case en exclusiva con herba. As pradeiras de GAEC La Petite Ronde son polifitas, cunha mestura de raigrás inglés, trevo violeta, trevo branco, raigrás híbrido e algo de festuca. Nas pradeiras temporais de inverno e que se destinan a ensilado sementan raigrás híbrido e trevo violeta.

GAEC La Petite Ronde en imaxes:

Maior facilidade de parto, mellor saúde, máis lonxevidade e unha produción anual de leite similar á Raza Holstein. Estas son algunhas das vantaxes do programa de cruces de Procross, testado con éxito desde hai anos en gandarías de toda Europa e de Norteamérica e que agora se está introducindo en España como unha forma de incrementar a rendibilidade das gandarías de vacún de leite. Stéphane Fitamant, responsable de Procross explicou recentemente en Galicia en que consiste este programa na xornada de Campoastur -Ecofeed sobre produción de leite en ecolóxico celebrada en Santiago de Compostela.

1) Que razas se cruzan no programa de Procross?

O programa de Procross é un programa de cruces dirixido e planificado para manter o vigor híbrido. É dicir, a mellora xeral no estado de saúde dun animal descendente de 2 razas puras distintas no tempo e aproveitar as mellores cualidades das 3 razas que utiliza: -Holstein: A raza predominante na produción de leite en Europa e en Norteamérica. Coñecida pola súa alta produción, aínda que a forte selección xenética que se realizou nas últimas décadas levou a incrementar o nivel de consanguinidade e tamén os problemas reprodutivos. Achega ao cruce produción e boa capacidade de ubre. -Montbeliarde: Unha raza robusta e adaptada ao pastoreo, orixinaria das montañas do Leste de Francia, cunha selección xenética importante para producir leite con Kappa Caseina BB, con maior rendemento queixeiro. A súa produción media é de 8.500 litros, cunha media de 3,9 de graxa e 3,4 de proteína. Achega ao cruzamento boa condición corporal, boa fertilidade e sólidos. -Roxa Sueca (Viking Red): Procedente de Escandinavia, seleccionouse ao longo dos anos para producir leite -unha media de 9.000 litros por lactación- pero con maiores calidades en sólidos: 4,33 de graxa e 3,46 de proteína. Desde hai 30 anos os programas de mellora xenética de Dinamarca, Suecia e Finlancia foron seleccionando esta raza, quedándose cos exemplares que presentan menos mastite, máis saúde de patas e cascos e maior facilidade de parto. Achega ao cruce facilidade de parto, boa cantidade de sólidos en leite, trazos positivos de saúde e un tamaño mediano. “Son razas distintas pero que se complementan moi ben e dan lugar a vacas máis resistentes, lonxevas, que empreñan mellor e cunha produción similar á Holstein”, destaca Stéphane Fitamant.

2) Que vantaxes achega o cruzamento?

-Vigor híbrido: “Cruzar é algo común en gandaría e unha das súas grandes vantaxes é o vigor híbrido ou heterose. Estudos proban que a heterose aumenta realmente características como a vitalidade, a fertilidade, a saúde e a supervivencia permitindo así unha produción máis importante que a produción media dos proxenitores. É dicir, que se teño dúas razas de vacas, unha que produce 30 litros e a outra que produce 33, o normal é que o cruzamento produza entre un 5% e 10% máis que a media das dúas razas, é dicir máis de 33 litros”, explica Stéphane Fitamant. ¿Por que utilizar tres razas e non dúas, como realizan en Nova Zelandia co Kiwi Cros? Porque ao utilizar 2 razas o vigor híbrido medio en tres xeracións é do 67%, pero con tres razas suba ao 86%, unha vantaxe para conseguir de maneira sustentable o efecto híbrido pleno. -Evitar os problemas de consanguinidade e mellorar a rendibilidade: A crecente presión de selección xenética, centrada nunhas poucas familias de vacas, incrementouse coa extensión da xenómica. Así, a consanguinidade na cabana Holstein de Estados Unidos pasou, segundo advertiu Stéphane Fitamant, “do 1% no ano 1982 ao 8% no 2012 e hoxe coa xenómica xa se chegou ao 11%, cando o límite máximo aconsellado polos xenetistas é do 6,25%”, advirte. Isto repercute en peores caracteres de fertilidade e de saúde. -Vacas máis lonxevas: Stéphane Fitamant mostrou os resultados dun estudo realizado na Universidade de Minnesota (Estados Unidos) no que se comparou a porcentaxe de vacas que chegaban ao 4º parto en seis rabaños onde se mesturaban vacas de raza Holstein Puro, cruzamento entre Holstein e Montbeliarde e cruzamento entre Holstein e Roxa Sueca. “A porcentaxe foi do 29%, 55% e do 50%, respectivamente. Pero o que é máis importante, a rendibilidade global destas vacas ao longo da súa vida foi de 4.457 euros; 6.503 e 6.272 euros, respectivamente”, destacou o representante de Procross. -Produción similar á Holstein pero con máis sólidos: Ademais, os resultados preliminares de dous novos estudos realizados por esta universidade mostran, segundo Fitamant, que “a produción nas Holstein puras e as cruces con Montbeliarde e Roxa Sueca (VikingRed) mantense similar :10.900, 10.900 e 10.500 litros. O segundo estudo mostra tamén de maneira preliminar en datos de primeira lactación un incremento do 4% máis de sólidos nos cruces, consumindo un 4% menos de materia seca”. -Mellora da fertilidade e menor custo veterinario: Por último, Stéphane Fitamant destacou que “este mesmo estudo da Universidade de Minnesota conclúe de forma preliminar que, grazas a que os cruces producen vacas con mellores rasgos de saúde, unha mellor fertilidade e maior facilidade de parto, o custo veterinario medio anual seria dos 80 euros fronte aos 136 euros da Holstein pura; é dicir, un 41% menos”. Pero, ¿Cales son as desvantaxes do programa Procross? O único “inconveniente” segundo o representante de Procross é que “o rabaño non é tan homoxéneo como cunha raza pura, e desta forma pode ter vacas de distintas cores e tamén de distinto tamaño, aínda que con Procross este é un problema menor porque non utilizamos a raza Jersei e no canto dela empregamos a Roxa Sueca (VikingRed), que baixa algo o tamaño, pero moito menos”.

3) Como funciona o sistema de cruces de Procross?

-O programa Procross baséase na rotación dos cruces na seguinte orde: primeiro crúzase a vaca Holstein cun touro Montbeliarde, despois esa filla cruzarase cun touro de raza Roxa Sueca (VikingRed) e a terceira xeración acoplarase cun touro de Holstein de novo, e volta a empezar co seu descendente. -Este sistema permite aproveitar o vigor híbrido de forma indefinida. -Progreso xenético: ao utilizar touros puros de cada unha deste tres razas e cun alto valor xenético, non só se logra reducir os efectos negativos da consanguinidade, senón mellorar a xenética xeral do rabaño.

Máis información:

http://www.procross.info/ noel@globalgenetics.es Enlace al estudio de la Universidad de Minnesota: https://www.ansci.umn.edu/sites/ansci.umn.edu/files/procross_final_f1_first_lactation-kg.pdf

Os baixos prezos do leite, a falta de tempo libre ou os investimentos continuos en maquinaria e instalacións que endebedan ás ganderías son queixas recorrentes nas persoas que traballan no sector. Sen embargo, tal e como dixo Albert Einstein nunha das frases que se lle atribúen: “Non pretendamos que as cousas cambien se sempre facemos o mesmo”. Esta reflexión tamén a debeu facer Xosé García Freire, un mozo gandeiro de 34 anos do concello lucense de Pantón. A súa gandería, a Casa da Fonte, non ten establo, conta con tempo libre e ademais con apenas 30 vacas en muxido consigue xerar 3 salarios. E aínda por riba, nótaselle moi satisfeito co traballo que fai. Cóntanos como o consegue. Unha pista: define as súas vacas como “segadoras autopropulsadas que traballan co mínimo custo e co máximo rendemento”. E algo moi importante, fala sempre de “nós”, incluíndo aos seus dous traballadores, aos que considera parte clave do éxito da súa empresa. De onde ven a túa vinculación co sector gandeiro? Os meus pais tiñan unha pequena granxa de vacún de leite e dende pequeno crieime no medio de animais e sempre me tirou isto. Por iso, fun estudar Enxeñería Agrónoma a Lugo, e non pensei xa en buscar traballo noutra cousa ao rematar os estudos. En febreiro de 2011 incorporeime e collín o relevo aos meus pais. Daquela era raro que un mozo rematara unha carreira universitaria e decidise volver para a granxa familiar. Hoxe é certo que xa empeza a ser algo máis habitual, pero daquela as expectativas para os propios estudantes e para os pais eran outras: ser un comercial ou traballar como técnico nunha empresa, pero non ser gandeiro. Que produces na Casa da Fonte? O principal é a explotación de leite que herdei do meu pai, e partir do leite elaboramos e vendemos leite pasteurizado, iogures, queixos e manteiga. Tamén facemos avicultura artesanal, unhas 90 galiñas, entre polas e pitas en produción, que alimentamos coa horta que temos, co que apañan na finca e con cereal ecolóxico. Vendemos os ovos e tamén os polos cebados. E logo tamén criamos porcos ao aire libre, uns 10, que se alimentan tanto dos produtos da horta, como do soro da queixería e do que apañan no monte. Non é común agora en Galicia este enfoque de facenda agrícola multifuncional. Por que optaches por este modelo? A idea que temos é que haxa diversidade, aínda que algunhas das producións están en fase de proba. Creo que a diversificación debería ser fundamental nas granxas, e de feito se viaxas por outros países de Europa é habitual que unha gandería de vacún de leite tamén produza cereal e horta, por exemplo. Está claro que supón máis traballo, pero tamén é incuestionable que ao diversificar estás máis protexido fronte ás crises de prezos.

 “Ao diversificar estás máis protexido fronte ás crises de prezos”

No meu caso, este ano a miña intención é seguir diversificando introducindo outras especies que melloren o aproveitamento das pradeiras. Tamén tes en mente que os teus porcos axuden a rexenerar pradeiras.... Estamos en fase de proba e este ano tiven 10 pero a idea é aumentar. O porco empregámolo sobre todo para fincas con arborado ou sen aproveitamento real para o gando. Permite limpar os montes e sacar rendibilidade. Tamén queremos facer uso deles para renovar fincas parcialmente para pradeiras, pois é un animal que deixa a terra removida e abonada, para posteriormente realizar a sementeira e non ter que arar. De momento é unha idea pero queremos probalo. Aproveitamos tanto o soro dos queixos, así como os iogures e o leite que pasan a data de consumo preferente para alimento para os cochos, así como os restos da horta e cereal ecolóxico, máis o pastoreo que fan eles nas fincas e as landras que apañan. E como comercializas os teus produtos? Temos un posto de venda na propia granxa e despois vendemos en tendas e restaurantes dos pobos de arredor, así como en Monforte e na cidade de Ourense. O produto vai saíndo bastante ben, sobre todo porque neses establecementos o propietario sabe explicar ao consumidor como é o noso produto e como traballamos. Ademais, neste tipo de tendas en case todas cobras no momento de deixar a mercadoría, e iso é moi importante tamén. Recibimos tamén visitas de colexios e de grupos, ensinándolles como traballamos e facémoslle unha visita guiada. É unha experiencia que ten moi boa aceptación tanto por eles como pola nosa parte. Os excedentes de leite vendémosllos a Leche Celta, porque temos certificada a gandería para a produción ecolóxica, aínda que a parte da industria aínda está en fase de trámite no Craega. No mercado hai moitas veces saturación de produtos. ¿Como intentas diferenciar a túa produción para atraer ao consumidor? Creo que a principal diferencia ven da alimentación dos animais. Así, as nosas vacas están sempre no exterior e habitualmente andan pacendo todo o ano. Ademais, as nosas fincas son de pradeira natural, co cal teñen moita diversidade de especies e iso dálle moitos matices diferentes ao leite, de olor, sabor e color ao longo do ano porque as especies das pradeiras van cambiando con cada estación.

“As vacas pacen en pradeiras naturais e iso fai que o leite cambie ao longo do ano”

Á xente sorpréndelle eses cambios porque o cliente xa se habituou a un produto estandarizado que é o mesmo ao longo do ano. Hai que volver acostumar ao consumidor aos sabores naturais. Sorprende que unha gandería pequena sexa capaz de xerar 3 postos de traballo...¿Cal é a clave? Na granxa somos tres traballadores: eu, Tamar, que se encarga do obradoiro, e Héctor, que me axuda co muxido pola mañá e cos repartos pola tarde. É certo que para unha granxa do noso tamaño sería impensable que en intensivo podas dar traballo a 3 persoas. Pero ao transformar dáslle máis valor engadido e xeras máis postos de traballo. En total, procesamos uns 1.500 litros de leite á semana de media, dos que uns 800 van para para leite fresco e o resto para queixos, iogures e manteiga. A Unión Europea parece que se decatou agora de que é urxente incorporar xente nova ao campo porque non hai relevo xeracional. No teu caso, ¿Con que obstáculos te atopaches? Cada zona terá a súa problemática particular. Aquí, na comarca de Lemos, o principal problema que tiven foi o subministro de enerxía eléctrica para a queixería. As empresas, neste caso Fenosa, lávanse as mans se estás nunha zona rural e non hai potencia eléctrica suficiente. No meu caso, tiven que empezar cun xerador de gasóleo, que entre aluguer e custo do gasóleo suponme un gasto moi elevado. Fenosa alega que o transformador do pobo non ten suficiente capacidade e que para cambialo tería que poñer eu do meu peto a metade, uns 10.000 euros. Esto para unha empresa que está empezando é un obstáculo moi grande. Estamos agora con estudos de enerxías renovables para ver se é viable e así sermos autosuficientes en enerxía. Outro tema son as deficiencias nas vías de comunicación, que fai que ás veces aos camións lles sexa complicado acceder á granxa E despois hai zonas no rural onde falla a conexión a internet, cando é imprescindible para negocios coma este nos que vendes tamén online.

Casa da Fonte en imaxes:

Nesta aldea os prados de arredor están limpos, o que non sucede en moitas en proceso de abandono. ¿Como é o manexo que facedes da vosa base territorial? Estaremos utilizando unhas 65 hectáreas, unha boa parte fincas abandonadas que imos collendo. Nestes caso, primeiro facemos un pase coas xovencas e coas vacas secas, e logo rozamos. A continuación, deixamos que se rexenere para crear pasto natural e se é preciso facemos algunha sementeira superficial. Intentamos sempre non levantar os solos. Nesta zona do sur de Lugo temos veráns bastante secos e invernos máis duros, polo que dispomos de menos pasto. Isto solucionámolo aumentando a base territorial e baixando a carga gandeira para ser autosuficientes en forraxes. Na túa gandería fas un pastoreo intensivo día e noite. Poderíase dicir que es ante todo un produtor de herba que logo se transforma en leite e carne. ¿Como manexas o pasto? Empezamos a entrar co gando no pasto a mediados de febreiro e vimos pacendo ata comezos de agosto, segundo veña o ano. Temos algunhas fincas que regamos co regadío do Val de Lemos, e iso permítenos ter algo de pasto que racionamos para os meses máis secos do verán. E nun ano normal volvemos arrancar en pastoreo a mediados de outubro e continuamos ata mediados de decembro. Estamos implantando novos métodos de manexo para prolongar eses tempos de pastoreo. Para min o máis complicado nunha granxa como esta é precisamente o manexo do pasto. Sobre todo preocúpame facer uns manexos que permitan rexenerar o solo e manter o pasto en boas condicións para que cando volva o renovo arranque ben. En canto ao abono das pradeiras, só é coa bosta e cos ouriños que directamente excretan as vacas. Polo demais, facemos algo de ensilado de herba, pero pouca porque non me convence polos cheiros e sabores que deixa no leite. Traballamos sobre todo con herba seca para as épocas de falta de pasto. Suplementamos as forraxes e o pasto cunha media de 3 kilos de penso ecolóxico por animal e día. E con esta ración atípica hoxe en día en Galicia en vacún de leite, incluso en ecolóxico, ¿Como son as medias de produción? Temos un total de 64 cabezas de vacún das que 25 están agora en muxido, 14 secas, e o resto son becerras, xovencas e o touro. Temos bastante recría neste momento, arredor dun 25%, porque estivemos cambiando da raza da que partíamos, a Holstein, e porque queremos aumentar algo o rabaño. Estando estables en número, o noso obxectivo é ter un 10% de recría, entre 5 e 6 xovencas ao ano. Facemos agrupamento de partos: a metade na primavera e a outra metade no outono, para garantir o subministro de leite ao cliente durante todo o ano. Nun mes e medio metemos o touro no lote e intentamos que queden preñadas. En canto á produción, nesta época están en torno aos 15 litros por vaca e día nun só muxido e alimentado as crías con leite. Polo tipo de manexo son vacas de baixa produción, e a nosa idea é ter animais que produzan en torno a 4.000 litros. É algo que queremos conseguir en base a bo manexo e mellora de pastos e non con concentrado.

“Estamos nunha media de 15 litros ao día por vaca nun só muxido e alimentando as becerras con leite”

As calidades nas que nos movemos son 4,20 de graxa e 3,60 de proteína. Muximos ás 8 da mañá, cunha sala de muxido portátil que engancho ao tractor e que levo ata as fincas. Este muxido único permite que as vacas duren máis, que aumenten as calidades e que nós tamén teñamos máis calidade de vida, porque por exemplo as fins de semana o que lle toca a quenda ten a tarde libre. Estades a ser tamén pioneiros na utilización de cruces. ¿Como o fas e que vantaxes lle ves a este sistema? Intentamos facer un cruce con 4 razas: Frisón, Montbeliarde, Jersey e Roxa Sueca. Buscamos animais que se adapten moi ben á produción en base a pastos, a vivir fóra, que teñan moi boa fertilidade, que duren moitos anos e con boas calidades do leite. En definitiva, unha vaca moi funcional que aproveite ben os pastos e que non dea problemas. Os cruces F1 funcionáronnos moi ben e temos algún animal xa coas 4 razas producindo e para o noso tipo de explotación funcionan moi ben. Utilizamos touro, para as adultas un de Montbeliarde e para as xovencas touros de Roxo Sueco e de Jersey. Cando toque volveremos meter touro de Holstein. Os touros a maioría criámolos na granxa e aos 2,5 ou 3 anos vendémolos porque a partir desa idade empezan a dar problemas de agresividade. As vacas non teñen problema de parto, normalmente cando chegas xa están paridas. O veterinario aquí practicamente non ven a nada, agás que haxa algún problema con algún parto, que, como digo, tampouco é habitual. Estás tamén a facer a recría dunha forma diferente. Cóntanos como a fas... De momento levo un ano e o obxectivo é reducir ao máximo os gastos de recría e que os animais estean saudables. Así, as becerras están coas nais ata os 5 meses, alimentándose só en base a leite da nai e a pasto, e logo pasan ao grupo de xovencas, onde se alimentan só en base a pastos e a herba. O resultado provisional é que mesmo nun ano moi seco coma este pasado, con pouco pasto, criáronse sen ningún tipo de problema. Entran en celo a partir dos 15 meses e outras esperan ata os 18 meses. O gasto é mínimo: só pasto e herba seca. ¿E cales foron as referencias que tomaches para montar a túa gandería? Aquí en Galicia para min unha granxa que foi referente, non só como profesional senón sobre todo como persoa, foi José Luis García, de Arqueixal, pero tamén teño visto granxas en Navarra e noutras partes. Sempre recomendo á xente que visite granxas, tanto en Galicia como fóra, porque de todas elas vas collendo ideas.

“Con este tipo de granxa a idea era ter tempo libre, controlar o prezo de venda e respectar o medio”

O obxectivo que me planteei con este tipo de granxa era poder ter tempo libre, porque o problema para os gandeiros é que non solemos ter o ritmo de vida normal doutros traballos. E tamén quería ter o control sobre os meus produtos, o prezo ao que os vendo e a quen llos vendo. Un terceiro obxectivo, e non por iso menos importante, era manter as condicións do medioambiente do entorno en bo estado, de forma que isto fora sustentable. E o cuarto era endebedarme o menos posible. Así, non temos establo e contamos con maquinaria de recollida de herba porque nesta zona non hai empresas que dean servizos deste tipo, senón igual non a teríamos. O parque de maquinaria complétase cunha sementadora de herba, unha desbrozadora e dous tractores vellos. Intentamos ter o mínimo ferro e cemento posibles porque o único que che xeran son amortizacións e gastos e non é o que che deixa beneficios na granxa.  

Casa de Ferreira é unha explotación familiar situada no lugar de Millares, na parroquia da Baña, pertencente ao concello lucense de Baleira. Hoxe só queda unha vaca frisona pura nesta gandería, que pasa por ser unha das 20 mellores explotacións galegas tendo en conta parámetros hixiénico-sanitarios. Como se logra iso?. Jesús Ángel Trabada resposta con naturalidade: "eu non fago nada especial, sigo o protocolo habitual de muxido, repoño unha vez ao día as camas, que son de colchón de nitrilo con carbonato por enriba, e límpoas dúas veces, pola mañá e pola noite. Fago o mesmo que fai todo o mundo, pero son meticuloso, porque me gusta facer as cousas ben", afirma restándolle importancia a uns datos que amosan, segundo as analíticas do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (Ligal) do mes de novembro, unha media de 4,6% de materia graxa, 3,5% de proteína, 102.000 células somáticas e menos de 10.000 no reconto bactereolóxico.

"As razas híbridas dan menos problemas de mamite e empreñan mellor" (Jesús Ángel Trabada)

Casa de Ferreira funcionou como SAT até fai tres anos, cando Jesús e Carmen se xubilaron e o seu fillo Jesús Ángel continuou á fronte da gandería á que se incorporara no ano 2005, con só 24 anos. Fai agora 7 anos que cambiaron as súas vacas para unha cuadra nova que lles permitíu dar un salto en tamaño desde o medio cento de cabezas que tiñan daquela aos 128 animais que teñen hoxe (65 en produción, 12 secas e o resto novillas). O proceso de crecemento foi paulatino porque se fixo con recría propia. "Desde que fixemos a nave nova, só mercamos 3 vacas", conta Jesús Ángel, que achaca unha parte da mellora da súa explotación ás novas instalacións e outra parte á aposta pola combinación de razas. O rabaño da explotación é integramente de cruces. “Xa non tiña horas bastantes para atender todos os días aos veterinarios, así que decidín probar". Así explica Jesús Ángel a decisión que tomou hai 10 anos de facer cruzamentos das súas vacas frisonas de produción de leite con outras razas como montbeliarde ou roja sueca. Todos os animais que ten hoxe son cruces en rotación seguindo o método Procross. "Tiña todo frisón e inseminei todas as vacas o primeiro ano con montbeliarde, a ese primeiro cruce púxenlle rojo sueco e ás xatas resultantes dese segundo cruce volvín poñerlles touros frisóns. Logo volves empezar de novo con montbeliarde e así sucesivamente", explica Jesús Ángel. Fai el mesmo as inseminacións e xa vai pola segunda volta "porque como vía que me ía ben, seguín", di. Entre as vantaxes que atopa di que estas razas híbridas "enferman menos que as frisonas puras porque non dan problemas de mamite, nin de cuajar e empreñan moito mellor". En canto á produción, di: "no meu caso eu non lles notei nada, pero tampouco é que as aperte moito, así que non sei como se comportarían con respecto a unha vaca frisona con 15 quilos de penso”. Pero é rotundo en canto á calidade: “o que si logrei foi mellorar en calidade, porque desde que comecei cos cruces empecei a subir bastante en graxa e en proteína e iso hoxe ten moita demanda", di. Leite con caseína BB Desde fai 4 anos, Jesús Ángel entrega o seu leite a Entrepinares, a queixaría que provee a Mercadona desde a súa fábrica de Vilalba, onde nos vindeiros anos a empresa castelá ten pensado concentrar o 50% da súa produción. Industrias coma esta demandan un tipo de leite coma o que produce Jesús Ángel. "Ás queixarías dálles igual o volume que teñas, o que queren é graxa e proteína, porque iso non o poden facer con máquina, ou o fan as vacas en orixe ou iso é imposible", argumenta. Entrepinares págalle en proteína a partir de 3,10 a 6 euros/tonelada e a a graxa a partir de 3,70 a 3 euros/tonelada.

"Entrepinares quere leite con caseína BB porque axuda a callar o leite para os queixos"

Jesús Ángel basea a rendibilidade da súa explotación na calidade do leite que produce e agarda que en pouco tempo ese sexa o criterio fundamental á hora de pagarlle ao gandeiro. "Hoxe hai leite e leite, pero non todo é leite de calidade, e eu espero que as empresas empecen a valorar máis iso, e que teñan en conta tamén a caseína BB e a betacaseína A2, ademais da graxa e a proteína. Agora non o fan porque non o mira o Ligal, pero eu espero que a curto prazo empece a aparecer nas analíticas e as industrias empecen a valorar esas cousas e empecen tamén a pagar en quilos de sólido e non en litros de leite líquido. Nestlé xa o fai e noutros países como en Dinamarca ou en Italia esa forma de pago do leite xa é unha práctica extendida", argumenta. Así que o que Jesús Ángel lle mira aos touros cos que insemina as súas vacas son os niveis de graxa e proteína, pero tamén parámetros como a caseína BB e a betacaseína A2. "Poño as dúas cousas, porque non sabes en que empresa vas estar dentro duns anos. Agora mesmo Entrepinares quere caseína BB porque axuda a callar o leite para facer queixo, pero iso ás empresas de leite líquido dalles igual e non o valoran, para elas o interesante é a betacaseína A2, así que quero que as miñas vacas produzan as dúas cousas para ter máis posibilidades de entrega", argumenta. E aínda que neste momento non sexa tido en conta á hora de fixar o prezo do leite que cobra, "os touros custan o mesmo, así que vas pouco a pouco, porque isto non se fai do día para a mañá", xustifica. A súa explotación, Casa de Ferreira, está inscrita no Rexistro de Explotacións Leiteiras de Calidade Diferenciada (Recaldi), polo que pode usar o distintivo de calidade Galega 100%, e está cobrando o leite a 38 céntimos, calidades incluídas. Silo de herba e beza (máis escura, na parte superior). 28 litros con 5 quilos de penso Jesús Ángel dispón dunhas 40 hectáreas de superficie, 10 a pradeira permanente que renova cada catro anos e 30 nas que sementa millo. Cando recolle o millo bota 15 a centeo con beza que ensila mesturado con raigrás. “Aquí non afecta a seca, pero estamos a bastante altitude e fai frío, así que medra menos a herba. A beza medra moito antes que a herba, así que sacas unha corta boa e listo. Con herba terías que sacar máis dunha corta para que compensase e gastar máis en química”, argumenta. Co ensilado de millo e herba con beza que fai na explotación, Jesús Ángel fai a ración diaria para as súas vacas: 40 quilos de silo de millo, 8 de silo de herba con beza, 1 de palla e 5 de concentrado. O ensilado de beza logra uns niveis do 16% de proteína, fronte ao 12% da herba e iso é algo que debe ter en conta á hora de facer a mestura, igual que ten que limitar o penso para evitar problemas de fígado graxo nos animais, tendo en conta a grande cantidade de silo de millo que emprega para a ración. “Eu teño alternativas para alimentar as miñas vacas, non teño que dar concentrado a esgalla, así que dou moito millo e pouco penso para abaratar custos”, explica. Malia estar sempre estabuladas porque non ten superficie suficiente cerca da nave para botalas a pacer, Jesús Ángel considera máis sustentable o seu modo de alimentar as súas vacas que o de outras ganderías moito máis intensivas que usan moito concentrado. "O que produce 40 litros por vaca non pode ter calidades e eu a ese modelo non lle vexo redibilidade, iso é só ganancia para as fábricas de penso, porque se eu con 5 quilos de concentrado logro unha media de produción diaria de 28 litros por vaca, se dera 10 quilos por unha simple regra de tres tería que producir máis de 50 litros, pero as vacas teñen un tope e se as apertas moito tes máis enfermidades", opina. Excedentario en recría Ao ter logrado reducir as enfermidades nos seus animais, a taxa de reposición é menor e a súa explotación é excedentaria en recría. “E iso que moita xente me dicía que ao facer cruces saían menos femias, pero non é certo, porque no primeiro ano coincidiu que tiven só 3 xatas, pero no segundo tiven 20”, conta. Pero Jesús Ángel xa non ten máis sitio na cuadra, así que vende parte das xatas a outros gandeiros ás poucas semanas de nacer. O feito de que lle sobren novillas, permítelle tamén renovar as produtoras con maior frecuencia para evitar ter animais con parámetros bactereolóxicos altos. Por iso en Casa de Ferreira a media de idade entre os seus animais é baixa (3,82 anos), cunha media de 2,3 partos e un índice de empreñado de 1,9, pasando 92 días desde o parto.

Os excedentes de recría permítenlle á explotación unha alta taxa de renovación, cunha media de idade dos animais de 3,8 anos

“A vaca máis vella que hai na casa é de 6 partos, pero a maioría son de primeiro e segundo parto actualmente. Desde que un animal pasa do terceiro parto dá moitos máis problemas, pero como non teño sitio non aguanto vacas vellas ou con problemas e o feito de sobrarme recría e ter sempre vacas moi novas tamén inflúe nos bos resultados nas analíticas, porque as vacas novas teñen menos enfermidade e menos células”, afirma. Mandar as vacas antes de que sexa necesario por enfermidade fai tamén que o prezo de venda dos animais para desvelle sexa maior. Pero malia a falta de espazo, Jesús Ángel non pensa en medrar de momento. “Estou mellor así que con 20 vacas máis, porque suporía ter que volver a investir noutra ampliación, máis traballo e máis gastos, así que estou mellor así, cos mínimos gastos e máis marxe”, argumenta. Aínda se lembra do importante investimento realizado no ano 2010 na nave nova, unha sala de ordeño de espiña de peixe 2x5 puntos, o pozo dobre de purín e dous silos. “Mentres non acabamos de pagar ese investimento foi un suplicio, porque ademais comezamos tendo que facer fronte a esa financiación con só 35 vacas en ordeño, que eran as que tiñamos naquel momento”, explica. Así que o único gasto non indispensable que agora se permite é en maquinaria. Ten dous tractores, segadora, cisterna de grandes dimensións para o purín, carro mesturador, etc. “Por esta zona somos todos moito de gastar en maquinaria. Ter un bo tractor é un aliciente, polo menos traballar contento”, bromea.

Trinta gandeiros e técnicos de cooperativas de Galicia, Asturias, Castela e León e Andalucía realizaron a finais do pasado mes de novembro unha visita a Portugal para coñecer de primeira man os resultados obtidos por granxas do país veciño que están seguindo o programa PROCROSS para aumentar a súa rendibilidade. Unha destas explotacións é Agro Leite de Canha, situada en Montijo, na rexión de Setúbal. O seu propietario, Helder Duarte, posúe tamén unha queixaría, Montiqueijo, creada en 1963 e que hoxe é unha das principais marcas portuguesas produtoras de queixo fresco, requeixo e queixo curado de vaca. Toda a produción da explotación, que conta neste momento con 1.234 animais, dos que 610 son vacas en muxido, destínase á queixaría, que se subministra ademais con leite doutras granxas da zona. O incremento de volume da queixaría está a levar aparellado o medre da explotación ante a necesidade de maior cantidade de materia prima para transformar. Isto fai que Agro Leite de Canha sexa neste momento unha granxa en pleno proceso de crecemento e modernización, coa construción de novas instalacións, a implantación de novos proxectos produtivos e cambios tanto no manexo como no tipo de vacas da explotación. Así, decidiu apostar por animais híbridos que aproveiten a capacidade produtiva das vacas Hosltein coa saúde e a mellora de calidades que aportan razas como a Montbeliarde ou a Roxa sueca.

 “O obxectivo é que o 100% do rabaño sexa froito de cruzamentos nun período curto de tempo”

“Queremos máis produción porque a queixaría é capaz de asumila, pero ao mesmo tempo queremos un leite enfocado cara a elaboración de queixo”, explica José Afonso Guerreiro, encargado desta granxa á que chegou hai só 5 meses procedente doutra explotación máis pequena pero na que a metade dos seus animais eran procross. En Agro Leite da Canha o 28% das 610 vacas en muxido son xa vacas híbridas, pero o obxectivo é que o 100% do rabaño sexa froito de cruzamentos nun período curto de tempo, para o que se están a inseminar todas as vacas que son Frisoas puras con touros Montbeliarde, unha raza francesa que da que aseguran aporta maiores calidades ao leite e unha mellora na fertilidade e a condición corporal dos animais resultantes. “Estes, á súa vez son inseminados despois con touros de raza Roja sueca, interesantes pola facilidade de parto e pola redución notable das enfermidades”, explica José Afonso. Unha vez pechado o ciclo dos tres cruzamentos, repítese o proceso, comezando de novo a inseminar con Holstein.

A revolución tranquila

Segundo os propietarios desta explotación, esta técnica logra vacas máis sás e resistentes, cunha maior lonxevidade e, polo tanto, maior produción vitalicia, ao tempo que facilita o manexo e reduce a taxa de reemprazo provocando un incremento natural no número de animais en produción, sen ter que facer cambios significativos na maneira de traballar. De feito, os animais procross comparten espazo e alimentación cos frisóns puros en Agro Leite da Canha. Nos poucos meses que José Afonso leva nesta explotación está a revolucionar o seu funcionamento con cambios paulatinos que buscan o crecemento produtivo e un maior rendemento queixeiro do leite. “Teño moitas ideas, pero non é doado levalas á práctica, sobre todo con este tamaño”, admite. A media de produción está neste momento nesta explotación en 34 litros para os animais 100% Holstein e 33 para os cruzados con Montbeliarde e Roxa sueca, pero estas vacas híbridas producen leite cun 4,4% de graxa e un 3,5% de proteína, dúas décimas máis que as vacas frisoas puras deste establo. Ademais, segundo o encargado desta granxa, estes cruces aguantan mellor o leite durante toda a lactación, polo que a produción anual por vaca é equiparable nos dous casos.

Nesta gandería as vacas de cruce producen leite cun 4,4% de graxa e un 3,5% de proteína

Ao tempo que se renova o rabaño, nesta explotación está tamén a renovar e modernizar as súas instalacións. Hai medio ano inauguraron dúas naves novas para a recría, unha para as preñadas e outra para as que aínda están sen inseminar, divididas en varios grupos de idade, en previsión do excedente de xovencas que van lograr coa introdución dos cruzamentos. Isto vai permitir a esta explotación medrar sen ter que recorrer a mercar animais fóra da explotación. O custo de recría é duns 1.400 euros por xovenca posta a parto. Malia que só poñen seme sexado ás xovencas na primeira inseminación, aos 12-13 meses, logran que case o 50% dos nacementos totais das vacas en produción sexan femias, de xeito que só en 2017 naceron máis de 350 xatas para recría. Por iso, no proxecto está tamén a construción dunhas novas instalacións para ter as tenreiras recén nacidas até o momento do destete, que se produce aos 2 meses de vida. José Afonso agarda poder reducir deste xeito a mortaldade nos neonatos, que se atopa na actualidade desta granxa no 4% e que quere baixar até o 2%. As xatas reciben costro durante os primeiros dous días de vida e logo son alimentadas con leite en poo (5 litros diarios cunha concentración de 150 gramos por litro) mediante amamantadora. Os machos toman leite das vacas paridas ou a tratamento e son vendidos aos 10 días. Menos problemas no parto e postparto Un dos efectos beneficiosos que José Afonso está a percibir coa introdución do sistema de acoplamentos Procross é a mingua considerable dos problemas de parto e postparto. “Nos 5 meses que levo non tivemos ningún parto conflitivo e o postparto é tamén máis doado, porque as vacas limpan antes e poden pasar antes ao lote de produción”, explica. Agro Leite de Canha combina 2 e 3 muxidos nos 4 lotes nos que ten divididos os animais en produción, aplicando só dúas muxiduras ao comezo e ao final da lactación, de modo que dous dos grupos, no que están as vacas que saen do postparto e no que se atopan os animais previo ao secado, móxense só dúas veces ao día, mentres que os dous grupos restantes sométense a tres muxidos: ás 4 da madrugada, ás 10 e media da mañá e ás 3 e media da tarde.

“Fan 2 e 3 muxidos nos 4 lotes nos que ten divididos os animais”

José Afonso considera que entre as cousas que hai que mudar está facer máis cambios cara a un manexo diferenciado dos distintos lotes e na busca dun seguimento máis individualizado de todos os animais, algo para o que van introducir podómetros intelixentes, que lles vai axudar a separar as vacas e vai facilitar a aplicación de tratamentos, á detección de celos e a inseminación. O encargado desta explotación tamén considera que a introdución do programa de cruzamento Procross está a reducir a incidencia de cetose, mamite, desprazamento de abomaso e outras enfermidades comúns, así como os accidentes por caídas ou problemas de cascos ou coxeiras, dada a maior rusticidade e resistencia dos animais híbridos resultantes. Do mesmo xeito, José Afonso destaca que se reduce a media de días que pasan as vacas desde o momento do parto até estar de novo preñadas grazas á mellora nos índices de fertilidade.

420 hectáreas de cultivo

Agro Leite de Canha conta cunha área agrícola total de 420 hectáreas, das que 120 están a carón da nave da explotación e outras 250 ha noutra finca alugada a uns 8 quilómetros. Unha parte desta superficie está sementada con raigrass mesturado con trevo para aumentar a proteína do silo de herba e onde fan tres cortas anuais. Outra parte destínase a produción de millo forraxeiro co que fan unhas 12.000 toneladas de silo de millo e este ano botaron tamén 12 hectáreas de alfalfa, onde obteñen 6 cortas mediante rego cunha calidade que alcanza o 60% de materia seca e o 23% de proteína. Un dos cambios que está a introducir esta explotación nos últimos meses ten que ver coa alimentación. No caso das vacas secas, por exemplo, introduciuse progresivamente o silo de millo en substitución do de herba e compleméntase con 3 quilos de concentrado e herba seca.

“A granxa e a queixería dan emprego a 80 persoas”

A ración das vacas en produción consiste en 21 quilos de silo de millo, 12 quilos de silo de herba e 11,8 quilos de penso, dos que 3,8 son soia e o resto concentrado a base de grao de millo e de trigo moído. O custo da ración posta no comedeiro é de 4,06 euros por vaca, grazas a un amplo parque de maquinaria que practicamente lles permite facer todas as labores agrícolas, así como as tarefas de almacenaxe e fabricación da ración. A explotación conta con 20 traballadores tanto para o traballo na granxa como para as tarefas agrícolas, entre eles hai dous enxeñeiros (un deles José Afonso) e un veterinario permanente e outro que fai a reprodución unha vez por semana. Na queixaría traballan outras 60 persoas.

Nos últimos dous anos rexistrouse un importante incremento das inseminacións con razas cárnicas nas explotacións de vacún de leite para compensar os baixos prezos do leite. Un xato de menos de 20 días dun cruce con carne (Rubia Galega, Azul Belga ou Limousin) págase a unha media de 300 euros, fronte aos arredor de 100 euros que se paga por un macho da mesma idade de raza Frisón, toda unha tentación para buscar liquidez inmediata, máxime nun momento no que as industrias non están a demandar incrementos de produción e, polo tanto, supostamente sobra recría. Pero, ¿este incremento das inseminacións con razas cárnicas está hipotecando o futuro das ganderías de vacún de leite? Os expertos consultados por Campo Galego aseguran que si, sobre todo para aquelas que non teñen unha xestión planificada da recría. E para as que confían en solucionalo comprando xovencas no mercado cando o prezo do leite remonte, coinciden en que non o terán fácil, xa que a diferencia doutras situación similares, desta vez hai un déficit de xovencas en toda a Unión Europea. E é que, en xeral, as explotacións lácteas europeas recorreron tamén a aumentar as inseminacións con carne para compensar os baixos prezos do leite. Ramiro Fouz, xerente de Africor Lugo, explica que “o incremento das inseminacións con carne é algo cíclico que se repite cada vez que baixa o prezo do leite ou cando se dispara o prezo dos cereais e da soia”. Así, o reflicte este gráfico co histórico de evolución do cruce industrial (uso de touros de carne sobre vacas de leite) nas ganderías de Africor Lugo. En concreto, no pasado mes de outubro a porcentaxe de inseminación con touros de carne estaba no 20,1%, cinco puntos máis que en 2012 ou 2013, cando o prezo do leite era maior. Unha situación que se repetiu nos anos 2004 ou 2005 cando, malia ter un prezo alto do leite, o incremento especulativo do prezo da soia e dos cereais afundiu a rendibilidade das ganderías de vacún de leite. José Moreira, técnico de Africor-Coruña, asegura que a situación nas explotacións coruñesas é prácticamente idéntica: un 19,4% de inseminacións con carne en 2016 , fronte ao 12% de 2012 ou 2013. “E isto nas explotacións que están en Control Leiteiro, porque nas que están fóra as porcentaxes de inseminacións con carne é posible que sexan bastante máis elevadas”. Ata máis dun 25% segundo consultas realizadas por Campo Galego entre diversos gandeiros.

Evolución do cruce industrial en Africor Lugo e do prezo do leite: 

Datos de prezos calculados do observatorio da Consellería do Medio Rural e o IGE. Os datos de 2016 son provisionais, ata o mes de outubro. Autor: Africor Lugo

¿Que consecuencias ten para as ganderías de leite o aumento das inseminacións con carne?

Pero, ¿Que consecuencias ten para unha gandería de vacún de leite o incremento das inseminacións con razas cárnicas? Como punto de partida, Ramiro Fouz explica que -entendida como a porcentaxe de animais de 1º parto que se incorporan cada ano- necesita un mínimo dun 60% de recría”.“unha explotación media cun 30% de reposición anual -entendida como a porcentaxe de animais de 1º parto que se incorporan cada ano- necesita un mínimo dun 60% de recría”. “E isto para manterse, pero o mercado vai cara explotacións cada vez máis grandes, con maior volume e menor marxe por litro”, advirte. Isto tradúcese en que “nunha gandería que utilice seme convencional non se debería inseminar máis dun 15% con razas cárnicas, se quere manter o rabaño, e menos desa porcentaxe se quere ampliar a cabana gandeira; se ben é certo que se emprega seme sexado -con uso limitado ás xovencas e cun prezo máis elevado- si que pode estar nun 25% ou mesmo máis de inseminacións con razas cárnicas”, explica o xerente de Africor-Lugo.

 Ramiro Fouz: “Para unha explotación que queira manterse non se debe inseminar máis do 15% con carne”

¿E se a explotación opta por comprar xovencas cando suba o prezo do leite? “O gandeiro estará exposto a que as xovencas veñan con problemas sanitarios, como xa se comprobou con animais importados doutros países e que trouxeron a Galicia enfermidades como a BVD, as neosporas ou os microplasmas”, advirte Ramiro Fouz. “Ademais, as xovencas que se solen vender non son as de mellor xenética e dependerá do que oferte o mercado”, engade. Un mercado que, a nivel europeo, a diferencia doutras crises anteriores, ten un importante déficit de xovencas, polo que se sobe o prezo do leite, pódese disparar o prezo dos animais. “A miña recomendación para os gandeiros -afirma o xerente de Africor Lugo- é que planifiquen a recría, porque é unha necesidade da explotación que hai que ir capitalizando. O mellor é que se recríe das mellores vacas da propia gandería, e se non o poden facer por falta de instalacións ou de man de obra, que envíen as xatas a un centro de recría ou que as merquen, preferentemente a gandeiros galegos”.

José Moreira: “Posiblemente volva haber importacións masivas de xovencas”

José Moreira, de Africor-Coruña recoñece que “a curto prazo, as granxas diminúen os custes de recría ao aumentar o cruce con carne, e aparentemente non atopan problemas, porque os rabaños, en xeral, son novos”. “Pero pasados 2 ou 3 anos notaran a falla de xovencas para reposición”, unha situación que se podería empezar a dar en 2017. Ademais, o técnico de Africor Coruña subliña que “a medio e longo prazo as explotacións non terán suficientes animais para reposición, e terán que recorrer á compra de xovencas, a prezos máis altos dos actuais”. O prezo dunha xovenca preñada situouse na última poxa de Mazaricos nunha media de 2.000 euros, arredor de 500 menos ca hai tres anos. “Posiblemente se volvan a reproducir situacións de importación masiva de xovencas”, advirte José Moreira. Seragro: “É clave facer unha xestión da reprodución para que nazan as becerras que necesitamos” Neste sentido, Juan Camilo Gómez, veterinario de reprodución de Seragro, sinala que “nas últimas semanas xa vimos que as xovencas preñadas en Alemaña subiron ata os 2.200 e 2.400 euros, porque as industrias anunciaron unha suba do prezo do leite”. A súa recomendación é “planificar a recría tendo en conta: o intervalo entre partos, a idade ao primeiro parto, o uso de seme sexado, a taxa de reposición e se se vai ou non medrar, ademais da mortalidade na recría”. É dicir, facer unha xestión da reprodución, cunha planificación que indique cantas becerras necesitamos que nazan cada ano na explotación. O técnico de Seragro tamén aconsella “utilizar para cruce os animais con menor valor xenético, os menos rendibles, que son os primeiros que temos que reemprazar en caso de ter recría suficiente”.