AGACA imparte un curso online sobre emprendemento no rural busca definir aspectos xerais e elementos necesarios para levar a cabo un proxecto de emprendemento cooperativo no medio rural é un dos obxectivos do curso impartido por AGACA que comeza o 7 de maio e continúa o días 14, 21 e 28 de maio e 4 de xuño. O programa do curso inclúe aspectos coma apoios e axudas públicas á hora de poñer en marcha un proxecto, como xerar ideas de emprendemento e realizalas con éxito, elaboración dun plan emprendedor e análise económico, comercial, persoal e financeiro da súa viabilidade, xunto con previsión de resultados, e mesmo presenta 12 sectores que poden constituír unha oportunidade de negocio. Desenvólvese en horario de 09:30 a 14:30h, a través de aula virtual. A inscrición realízase en www.agaca.coop. Esta actividade enmárcase no programa de actuación 2024 da Rede Eusumo. A Rede Eusumo é unha rede de colaboración impulsada pola Secretaría Xeral de Apoio ao Emprego, Traballo Autónomo e Economía Social da Consellería de Emprego, Comercio e Emigración para o fomento do cooperativismo e a economía social que conta co financiamento do Ministerio de Traballo e Economía Social.

O Caxigo é unha cooperativa de gandeiros ubicada no lugar de Vián (A Pastoriza, Lugo), da que os socios se benefician de diversos servizos, dende o apoio na xestión a servizo veterinario. É unha cooperativa que se mantivo fiel a súa esencia de servizo de proximidade, adaptándose ás necesidades de cada explotación, aínda que isto lle supoña ter un tamaño máis reducido. A orixe do Caxigo sitúase no ano 1984, cando un grupo de gandeiros decidiu asociarse para facer a compra conxunta de abono. Un par de anos máis tarde xa se iniciaban os tramites de constitución da nova sociedade, sumando progresivamente novos servizos aos gandeiros, como a comercialización en conxunto do leite, un equipo veterinario propio, servizo de substitución ou asesoramento técnico e económico. Nos últimos anos debido ao descenso de gandeiros en activo, algún servizo como o veterinario, foi exteriorizado.

“Chegamos a 115 explotacións entregando leite, hoxe somos 14 de leite e 19 de carne”

Esta sociedade centra a súa actividade en granxas da zona da Terra Chá e a súa traxectoria acompaña paralelamente á situación do agro galego. Explica Antonio Alvite, presidente dende o 2014, “actualmente a cooperativa está formada por 80 socios, principalmente de A Pastoriza, pero tamén de concellos veciños como Meira, Abadín, Riotorto ou Castro de Rei. En activo quedamos 14 explotacións de leite e 19 de carne, nalgúns anos chegamos a ser 115 granxas. Certo é que o volume de venda non experimentou ese descenso, pois entregamos mensualmente uns 400.000 litros de leite e utilizamos a cooperativa como figura intermediaria para a negociación en conxunto”. Antonio lamenta o cambio da normativa de contratos lácteos desde o 2015, pois “dalgunha maneira quedamos desprotexidos, dado que a industria e o gandeiro tiñan que ter relación directa, polo que deixamos de actuar como primeiros compradores”. O Caxigo é unha das tantas cooperativas que había espalladas pola xeografía galega e que posteriormente se foron integrando en grupos de maior tamaño. “Nalgunha ocasión valoramos a posibilidade de integrarnos, pero creo que o trato que pode recibir o gandeiro sería moi diferente. Temos que pensar que cooperativas como esta realizan unha importante labor social no entorno, en primeiro lugar porque sempre axudaron a ter mellores prezos e por outra parte, a proximidade da entidade co socio, xerando unha relación de confianza mutua”.

O Caxigo e a cooperativa O Xeixo colaboran na prestación de servizos ós seus respectivos socios

Esta entidade ofrece servizos propios, pero tamén colabora con outras cooperativas. O Caxigo tira man de Clun e Aira para o suministro de penso e compleméntase con outra cooperativa próxima, como O Xeixo (A Pastoriza), en diversos servizos. “Nós temos un axente de substitución que poden solicitar socios de O Xeixo e igualmente nós podemos utilizar o servizo de calidade de leite ou o subministro de gasóleo que teñen eles. Somos pequenas entidades e debemos colaborar entre nós, pois algúns dos servizos non os poderiamos ofrecer de xeito individual”. Dende un simple trámite de dar de alta ou baixa un animal, ata a xestión de subvencións ou recomendacións para a fertilización das parcelas, o asesoramento do Caxigo ós socios é amplo. “É un traballo simple pero fundamental o de ter un apoio técnico para aquelas granxas que teñen dificultades para realizar trámites. Tamén ofrecemos axuda coa veciñanza en pequenos trámites administrativos, poñendo a cooperativa ao servizo do pobo. Ademais, tal e como se presenta o futuro, con esixencias como o caderno dixital ou o veterinario de explotación, cremos que debemos manter ou, na medida do posible, reforzar esta figura”, explica Antonio, cunha ollada no futuro máis próximo.

A cooperativa Cogapen, de Sarria (Lugo), unha entidade nada no 1986 e que contaba na actualidade con 200 socios, pasa a integrarse na cooperativa Lemos. As dúas sociedades veñen de validar o proxecto de fusión en senllas asembleas xerais. No caso de Lemos, o voto a favor do proceso foi unánime, en tanto na asemblea da cooperativa Cogapen o voto favorable foi tamén practicamente total, rexistrándose unha única abstención. A cooperativa Lemos tiña ata o de agora preto de 650 socios, dos cales arredor de 380 manteñen explotacións activas, un 80% de leite e un 20% de vacún de carne. Coa incorporación de Cogapen, Lemos pasa a ter máis de 800 socios e arredor de 520 granxas, consolidándose así como un dos polos principais do cooperativismo gandeiro de Galicia. A cooperativa monfortina, creada no 1978, xa dera un salto importante no 2017, cando adquiriu como socio maioritario a industria láctea Celega (Escairón, Lugo), proveedora de Schreiber Foods e que no último ano facturou 100 millóns de euros. Coa fusión por absorción en Lemos, Cogapen disólvese, pasando o seu patrimonio, traballadores e socios á cooperativa Lemos. As instalacións de Cogapen en Sarria quedarán tamén activas, como unha delegación da cooperativa monfortina.

"Somos unha cooperativa que nos caracterizamos pola cercanía. Nos próximos dous meses, o noso equipo técnico volcarase cos novos socios" (José Manuel Rodríguez, director xeral de Lemos)

“A idea da fusión é que Lemos sexa máis competitiva, por unha economía de escala, en tanto os socios entrantes de Cogapen beneficiaranse dunha mellora de servizos”, destaca o director xeral da cooperativa de Lemos, José Manuel Rodríguez. “Somos unha cooperativa que nos caracterizamos pola cercanía, así que nos próximos dous meses o noso equipo técnico de veterinarios e agrónomos volcarase cos novos socios, para coñecelos e integralos en Lemos, e para que eles nos coñezan a nós”, subliña José Manuel. Servizos Lemos préstalle ós seus socios unha ampla gama de servizos. Desde a comercialización de insumos a servizos de carros mesturadores, parque de maquinaria, persoal de substitución ou tramitación de PACs. A nivel de comercialización, o grupo de leite de Lemos canaliza a súa produción a Celega, en tanto os socios de vacún de carne que queren comercializar a través da cooperativa, por medio de Artesáns Gandeiros, tamén o fan. En Cogapen, as granxas de leite socias mantiñan acordos individuais con distintas industrias, algo que en principio continuará igual, trala súa incorporación a Lemos. “De cara ó futuro, cando Celega teña demanda de máis leite, as ganderías que queiran poderán apuntarse nunha lista de espera, que é como viñamos funcionando xa ata o de agora”, explica José Manuel, que incide en que tódolos servizos de comercialización e de consumos que ofrece a cooperativa son voluntarios para os socios. Acordo O acordo de fusión foi refrendado en senllas asembleas xerais de Lemos e Cogapen que se celebraron onte. Desde hoxe, ambas entidades xa comezan a funcionar a tódolos efectos como unha soa, a cooperativa Lemos. En Cogapen tiñan outras ofertas de integración cooperativa, pero decantáronse por ampla maioría pola de Lemos por factores como a proximidade entre ambas as cooperativas, os servizos ofrecidos ou unha serie de intanxibles, como o trato directo e próximo que percibían en Lemos, a participación e implicación dos socios ou a aposta continuada de Lemos pola comercialización dos produtos das explotacións socias. Coa incorporación de Cogapen, Lemos gaña aínda maior presenza no sur de Lugo, pois está en toda a comarca monfortina, Chantada, O Incio -onde se fusionou coa cooperativa local no 2002- e Sarria. No último ano, a súa facturación achegouse ós 40 millóns de euros.

A Fundación Juana de Vega, no marco das axudas da Rede Eusumo para a realización de actividades de promoción e impulso do cooperativismo e da economía social, organiza unha serie de xornadas de divulgación de aspectos relacionados co emprendemento innovador no sector agroalimentario, poñendo o foco nas entidades de economía social.   As primeiras das catro xornadas previstas para 2024 terá lugar en colaboración co Centro de Promoción Rural – EFA Fonteboa (Coristanco) os días 17 e 24 de xaneiro. Esta xornada na EFA Fonteboa contará cunha parte de divulgación do emprendemento en economía social no sector agroalimentario e charlas sobre aspectos innovadores de mellora da competitividade das empresas agroalimentarias. Tamén haberá unha mesa redonda con entidades sociais do sector agroalimentario que aplican a innovación nos seus plans de negocio, así como cunha visita a unha entidade de economía social.  As xornadas teñen tres grupos destinatarios:  1. Produtores primarios locais que queiran incrementar a rendibilidade da súa explotación con novas ideas de negocio vinculadas a pequenas transformacións a escala artesanal para obter produtos alimentarios de calidade.   2. Propietarios ou traballadores de pemes agroalimentarias interesados en abordar novos desenvolvementos innovadores.   3. Alumnos e alumnas das escolas participantes (a gran parte deles menores de 30 anos) que poden ser futuras persoas emprendedoras, ben como remuda das explotacións familiares ou como traballadores das entidades do sector agroalimentario.   

Enlace á inscrición

Sebastião S. Vilanova, presidente da cooperativa brasileira Cooperoeste A Cooperativa Regional de Comercialização do Extremo Oeste (Cooperoeste) está localizada en São Miguel do Oeste, na principal zona leiteira do Estado de Santa Catarina, no suroeste de Brasil e limítrofe xa coa provincia arxentina de Misiones. Creada fai 27 anos dentro do Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (MST), é unha das maiores cooperativas lácteas da zona. Recollen máis de medio millón de litros de leite ao día de 900 produtores e transfórmano en distintos produtos, como leite, manteiga ou queixos, que comercializan en 8 Estados diferentes.  Entrevistamos a Sebastião S. Vilanova, actual presidente da cooperativa, para coñecer cal foi o proceso de loita pola terra das familias que constituíron os primeiros asentamentos e a creación posterior dunha marca propia para comercializar en conxunto o leite que producían. 

O Estado de Santa Catarina produce o 9% da produción leiteira brasileira

A pasada primavera Sebastião visitou en varios países europeos distintas iniciativas de produción e transformación leiteira baseados no modelo cooperativo con vistas a poder implementar algúns destes procesos entre os produtores que forman parte da Cooperoeste. “As cooperativas representamos o 7% do mercado do leite en Brasil, temos un campo de crecemento moi grande aínda”, di. – Cal é a historia da cooperativa Cooperoeste e por cantas familias está formada na actualidade? – Antes de se constituír a cooperativa, un grupo de 15 familias de pequenos agricultores uníranse para crear unha leitería cunha capacidade de 30.000 litros ao día, pero tralo primeiro ano de industrialización enseguida viron que non ían lograr facerse fortes no mercado. Foi entón cando xurdiu a idea de formar unha cooperativa rexional con máis socios que tivese un alcance maior. Foi daquela cando o 20 de xullo de 1996 se constitúe a Cooperoeste, que arrincou con 120 socios produtores de leite. En 1999 comezouse a envasar leite UHT. Foi unha época moi difícil, porque nós sabiamos producir leite, pero non industrializalo nin comercializalo, até que no 2001 recibimos a axuda da cooperativa uruguaia Conaproli, que nos avalou ante Tetra Pak para instalar a primeira máquina envasadora. Na actualidade temos unha capacidade de envasado de 12.000 litros/hora e hoxe a cooperativa ten 1.600 socios. – Canto leite transforman e en que produtos? – A cooperativa ten 4 leiterías, 3 queixerías e 1 industria de leite UHT. As 4 leiterías teñen capacidade para industrializar 800.000 litros ao día e estamos recollendo e transformando 650.000 litros diarios. A nosa carteira de produtos é ampla: temos leite enteiro, semidesnatado, desnatado e sen lactosa e tamén facemos queixo mozarela, queixo raiado, queixo loncheado, nata, iogur, batidos, doce de leite, requeixo e leite en po, entre outros produtos. Posuímos 5 marcas propias, que son Terraviva, Amanhecer, Paraíso, 4 Geração e Da Vovó. – A través de que canles se produce a comercialización principalmente? – Os nosos produtos atópanse tanto en grandes cadeas e supermercados, como tamén en mercados máis pequenos de 8 Estados: Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná, São Paulo e Rio de Janeiro. As nosas vendas son a través de representantes comerciais, que son unhas 80 persoas distribuídas nestes 8 Estados. Até 300 km desde os puntos de produción facemos nós directamente a loxística; máis lonxe é a través de transporte alleo. – Cales son os principais investimentos previstos para os vindeiros anos? – Temos previsto chegar a 2028 con 1 millón de litros/día transformados, hoxe temos 650.000 litros/día, e dentro da nosa planificación para 2030 está tamén construír unha industria de leite en po e leite condensado, que hoxe son produtos feitos por terceiros. Do mesmo xeito, tamén queremos ampliar a nosa capacidade comercial e de subministro de insumos e produtos. Temos hoxe 8 tendas agropecuarias e queremos chegar a 12 co obxectivo de estar máis próximo ao noso socio produtor. Tamén temos previsto construír unha planta de enerxía sustentábel mediante paneis solares para a cooperativa e outras melloras ambientais, como canalizar a auga da choiva de todas as nosas naves. – Cal é o modelo produtivo dos socios que integran Cooperoeste en canto ao tamaño das ganderías, a alimentación do gando e a man de obra para atendelas? – As nosas ganderías móvense nunha media de entre 30 e 50 hectáreas de superficie; moi poucas superan as 50 ha. A alimentación das vacas é con pastoreo a base de pastos permanentes e unha ración que leva silo de millo e sorgo entre outras cousas. Sen embargo, nos últimos 3 anos está mudando moito a forma de alimentación do gando. Estanse a construír grandes establos onde os animais permanecen pechados no seu interior todo o tempo. Con este formato de produción ten aumentado a produción por animal, pero está provocando que moitos pequenos produtores deixen de producir leite por non conseguir crédito nos bancos para a construción destas novas naves, porque son valores moi elevados de investimento os que se necesitan para construír estes establos onde poder ter pechadas as vacas e o prezo do leite, que é moi variable, moi pouco estable dun mes para outro, non dá garantías aos bancos de reembolso deses préstamos.

O prezo do leite é pouco estable dun mes para outro, o que dificulta o acceso á financiación por parte das granxas, porque non dá garantías aos bancos de reembolso deses préstamos

Esta dificultade de acceso ao crédito ten consecuencias tamén na sucesión das granxas. A modernización das instalacións e dos sistemas produtivos é imprescindible para facer atractivo o sector para as novas xeracións. Vemos que só se quedan nas explotacións aqueles mozos que teñen unha boa estrutura montada na súa granxa. – Cal é a situación actual da produción de leite en Brasil neste momento e como ves ti o futuro? – O futuro é sempre incerto, pero neste momento a tendencia apunta a que en Brasil se vai concentrar a produción, con menos produtores e un sistema máis intensivo, con vacas pechadas en establos naqueles casos onde se produce a sucesión dun mozo. Tamén está acontecendo en Brasil que moitas empresas leiteiras están a ter dificultades, ben pechando as súas portas ou pedindo o concurso de acreedores xudicial. Un dos motivos ao meu entender é que moitas veces a rexión onde esta localizada a fábrica está moi distante de onde está a produción do leite e noutros casos débese a que non son capaces de adaptarse aos cambios e acompañar as demandas do mercado, que é moi dinámico. 

En Brasil moitas empresas leiteiras están a ter dificultades. Nestlé, por exemplo, deixou de mercar materia prima e externalizou a industrialización do leite

Nós na Cooperoeste temos moita preocupación por isto, e entendemos que non nos podemos distanciar do noso socio produtor. Ese é tamén é un dos factores polo que moitas empresas teñen problemas e acaban parando a industrialización do leite. O exemplo é Nestlé, que parou a compra da materia prima dos produtores e externalizou os seus produtos con outras empresas que fabrican para ela, non saíu con seus produtos do mercado, mais deixou de mercar leite nas granxas e pasou os produtos que precisan refrixeración para Lactalis e os produtos secos para Piracanjuba. Instalacións da cooperativa, que conta plantas de envasado de leite, queixerías, e unha rede de tendas para os socios – Que papel xogan as cooperativas en Brasil na transformación do leite fronte ao modelo das industrias privadas e que cota de mercado representan a día de hoxe? – O modelo das cooperativas hoxe no Brasil é parecido ao das industrias na transformación do leite, a diferenza é que as cooperativas distribúen os beneficios e teñen políticas distintas cara ao socio produtor que as outras empresas non teñen. Existe un campo moi grande aínda para o crecemento das cooperativas. Na actualidade as cooperativas no Brasil representan un pouco máis do 7% do mercado mais teñen moito campo aínda para medrar. 

Existe un campo moi grande aínda para o crecemento das cooperativas

Hoxe a nosa rexión non sería a mesma sen a Cooperoeste, porque os produtores non terían a atención que teñen e terían un problema grande nos prezos do seu produto. A nosa cooperativa está hoxe en 83 municipios, dos cales 10 municipios están no Estado de Paraná, onde recolle o leite e dá a mesma asistencia aos produtores que os que están no Estado de Santa Catarina. – Ademais da transformación do leite, que outros servizos presta a cooperativa aos socios gandeiros? – Alén de adquirir o leite dos asociados e facer a transformación, a cooperativa ten varios programas para os socios, por exemplo a asistencia técnica 24 horas ao produtor con custo soamente do combustible para o desprazamento veterinario e o medicamento que fose usado na atención da vaca. Outra política creada para o asociado é que de todos os produtos que o socio merca nas tendas da cooperativa vaise engadir un 1% na súa conta corrente que o ano seguinte poden sacar e que a cooperativa devolverá ao asociado en forma de compras e mercadorías. O mesmo acontece coa produción de leite que o socio entrega á cooperativa, que incrementa un 0,02% na súa conta capital. O socio pode retirar esa cantidade acumulada das entregas de leite no momento que quere saír da cooperativa. – Cal é o modelo produtivo que máis abunda no sector a nivel de todo o país, o dos grandes latifundios ou o da produción familiar? – No Brasil o modelo de produción que sae na propaganda e nos medios de comunicación é o do grande latifundio ou agronegocio que produce commodities para a exportación, de soia, millo, algodón, carne, etc. e que é o gran destrutor da natureza na Amazonía.

Se non existise a agricultura familiar, a fame en Brasil sería maior da que é hoxe

Pero na realidade quen produce o 70% da alimentación da poboación do país é a agricultura familiar. Na miña opinión, se non existise a agricultura familiar, a fame en Brasil sería maior da que é hoxe. A agricultura familiar é a salvación do país. O sector produtor de leite emprega en Brasil a preto de 4 millóns de persoas. – A alimentación do gando na maioría de países de UE depende en boa medida da compra deses insumos, como a soia ou o gran de millo, aos que te referías como destrutores da Amazonía. Cales son as consecuencias destas importacións sobre a deforestación en Brasil? – Iso ten traído moitas dores de cabeza, porque a destrución da Amazonía para o cultivo de soia e millo, pero tamén para criar gando ou para a explotación do ouro e de outros minerais, ten consecuencias moi negativas para as persoas en todo o planeta. A destrución da natureza é o que nos está traendo as secas, as enchentes, os furacáns, etc. Pero destruír a natureza na Amazonía trae problemas non só para o Brasil, senón tamén para o mundo enteiro; por tanto a destrución da Amazonia é a destrución da propia vida. – Que consecuencias está a ter o cambio climático en Brasil sobre a produción de leite e de alimento para o gando? – Co aumento das temperaturas as secas son cada vez máis frecuentes e intensas e, xunto coas grandes tempestades, levarán á caída de produción e, consecuentemente, ao aumento do custo de produción. Así mesmo, o ar máis quente resulta na produción de alimentos menos nutritivos. Nos últimos 3 anos estivemos baixo un período de estiaxe e agora pasamos polo fenómeno de El Niño, con moita choiva, temporais, enchentes, vendavais, furacáns, e fenómenos climatolóxicos adversos, principalmente na rexión sur do Brasil. – E en canto ao consumo interno de leite, como está a evolucionar? – Brasil non produce aínda leite suficiente para cubrir as necesidades da poboación, a pesar de que o consumo medio hoxe é de 116,5 kg de leite por cada habitante, unha cantidade que continúa baixa en comparación con outros países desenvolvidos, onde está entre 250 e 300 litros por habitante e ano.

O programa de compra pública de alimentos impulsado polo Goberno de Lula foi freado na época de Bolsonaro como presidente

Hoxe o produto máis consumido dentro dos lácteos aquí en Brasil é o leite UHT de longa duración. Existe tamén o leite pasteurizado que ten unha caducidade de 3 días, o que dificulta a loxística para zonas distantes, e tamén o leite tipo A, que sae directo da granxa tamén coa vida curta de 3 días. Eses tipos de produtos son inviables para un mercado que estea a máis de 150 km porque se torna nun custo moi elevado estar facendo o troco do produto no punto de venda cada 3 días. – Como dis, Brasil segue a ser un país deficitario que cubre arredor do 8% da súa demanda con leite importado. Ves posible aumentar a produción leiteira propia para chegar a cubrir as necesidades dunha poboación en crecemento? – Si, penso que é posible. A produción de leite por parte dos produtores do Brasil de 2021 a hoxe aumentou en torno ao 10%; estamos por enriba dos 35 millóns de toneladas. Pero Brasil aínda é un país deficitario, por tanto, en 2023 importou moito leite, procedente dos países do Mercosur. O motivo foi que durante a pandemia aumentou moito o consumo e fixo que o prezo tamén ficase fóra dos prezos internacionais.

No último ano houbo unha importación moi  grande de leite dos países do Mercosur

Outro factor que incidiu foi que China ten producido en torno a un 13% da súa necesidade de leite que até agora lle exportaba Nova Zelandia e outros países. Entón, diante diso, estes países volveron mandar leite para Arxentina e Uruguai, que conseguintemente mandaron os seus produtos para o Brasil. Por tanto o Brasil continúa con déficit no leite e ten de importar algún produto até controlar os prezos. Neste período da pandemia e a guerra de Ucrania e Rusia, houbo un aumento en todos os produtos mercados polas granxas, como adubos a base de urea, aínda que agora están volvendo ao normal. – Que prezo cobra un produtor brasileiro por litro de leite e que marxe lle queda descontados os custos de producilo? – Hoxe o valor pagado de media ao produtor é variable cada mes, porque o mercado brasileiro é así, explotan moito o prezo ao seu favor para facer promocións para chamar aos clientes aos seus supermercados e existe unha pelexa coa industria do leite porque o mercado quere comprar sempre con prezo  baixo. Iso repercute no produtor, que en todo o 2023 tivo unha baixada considerable, que se iniciou desde o mes de outubro  de 2022. Os prezos ao produtor están neste momento de media en 2,30 R$ pagados por litro de leite (43,7 céntimos de euro) pero nos meses de xuño, xullo e agosto do 2022 o produtor chegou a cobrar ata 4,00 R$ (76 céntimos de euro) e houbo rexións do país nas que o consumidor chegou a pagar o litro de leite no supermercado a 8,00 e a 10,00 reais o litro.

A marxe que queda hoxe ás ganderías é duns 4 céntimos de euro por litro de leite producido

Para controlar ese aumento, o goberno anterior creou unha resolución en maio de 2022, con vixencia até o 31 de decembro de 2023, que eliminou os aranceis e provocou unha forte importación de leite e derivados dos países do Mercosur, liberados do cobro de impostos. Os produtores hoxe non estamos perdendo cartos, estanos sobrando en torno a 0,20 centavos por litro de leite producido. Esa marxe chegou a ser dun real (19 céntimos de euro) en litro e por iso a sensación entre os produtores é negativa, pero non están perdendo cartos, están deixando de gañar.

“O Movemento Sen Terra mantén toda a súa vixencia; levamos 40 anos loitando para que as familias pobres poidan ter os seus dereitos”

A Cooperoeste é a máis grande das 160 cooperativas que forman parte do Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra e unha das que ten maior capacidade de transformación da produción. O MST, do que forman parte 500.000 familias, 80.000 delas vivindo aínda en campamentos, mantén vínculos internacionais con outras 182 organizacións de 81 países a través da Vía Campesiña, con presenza tamén en Europa e da que forma o Sindicato Labrego Galego.   Entre as súas liñas mestras o Movemento Sen Terra acordou avanzar na transformación da produción cara a agroecoloxía e na introdución das enerxías renovables nos procesos industriais. Neste momento, coa axuda da tecnoloxía procedente de China, está tentando levar a mecanización ás explotacións familiares, cun programa dirixido a dotar de tractores e maquinaria ás granxas dos nove Estados máis pobres de Brasil, que se concentran na rexión do Nordeste. – Participou vostede na loita pola terra dentro da reforma agraria levada a cabo na súa rexión. Como lembra aquel proceso? – Si, eu formei parte das ocupacións levadas a cabo o 25 de maio de 1985 e fun un dos privilexiados, porque o 26 de outubro de 1985 xa fun asentado, pero tiven compañeiros que permaneceron até 5 anos debaixo da lona do campamento esperando para ser asentados. Nós xa comezaramos a loita pola terra no ano 1982. Tivemos moita influencia do xa falecido José Gomes, bispo da cidade de Chapeco. O período de 1982 a 1985 foi moi difícil para todas as familias. Sufrimos varios desaloxos da policía, pero non desistimos.

Entre 1985 a 1987 xurdiron 14 asentamentos na rexión do extremo oeste do Estado de Santa Catarina, con 550 familias asentadas

Unha vez que nos entregaron a terra, viñeron outros problemas, porque non tiñamos nada e precisabamos unha estrada, escola, casa, enerxía eléctrica. Foi moi difícil conquistar todo iso porque eramos discriminados e tivemos que pecharnos no Goberno municipal para conseguir a estrada e a escola, na sede da empresa eléctrica para que nos puxeran a luz, nos bancos para conseguir liñas de crédito, etc. Foi unha loita moi dura para conquistarmos o que temos hoxe, por tanto, non logramos nada sen pelexalo, foi todo conquistado con moito esforzo. – Considera que o Movemento Sen Terra mantén a súa vixencia na actualidade? – Absolutamente. O noso movemento continúa moi forte a nivel nacional, aínda que nalgunhas rexións do país un pouco menos, mais mantéñense as accións do movemento en todo o país, sexa por terra para as familias que aínda non conquistaron o seu pedazo de chan, ou con accións de alimentación para as familias que o precisan. Durante a pandemia o movemento fixo doazón de alimentos para hospitais e entidades que pasaban por dificultades de alimentación e recentemente no Estado de Río Grande do Sul houbo varias cidades anegadas pola enchente do río Jacuí. Ante iso levamos a cabo accións de solidariedade enviando alimentos para as familias afectadas. A nosa organización ten 40 anos de existencia loitando para que as familias pobres poidan ter os seus dereitos. – O ano pasado unha delegación da Cooperoeste visitou distintas ganderías e cooperativas europeas. Cal foi a súa impresión? – Foi unha oportunidade única moi boa poder coñecer varias rexións da UE, moitos produtores e a forma en que eles producen e as cooperativas e as industrias transforman e venden. Foi unha aprendizaxe moi positiva a forma en que os produtores están comprometidos coas súas cooperativas. Chamoume moito a atención o feito de que nalgúns casos os produtores reciben cada 60 días o cobro do 70% do valor do leite entregado e ao final do ano, cando pechan as contas da cooperativa, eles reciben o restante 30% que quedou de cada mes máis un plus dos beneficios dos produtos vendidos con valor engadido. Tamén me chamou a atención o respecto que eles teñen coas persoas que traballan nas granxas e as tecnoloxías que hai. – Cal é o nivel de mecanización das granxas brasileiras? – No Brasil estase concentrando a produción e os produtores están buscando cada vez máis a tecnoloxía e sistemas de mecanización para as súas explotacións, aínda que nalgunhas zonas do norte do país é aínda moi baixo. Pero aqueles produtores que continúan na actividade leiteira están a profesionalizarse e a produción está aumentando con xenética mellorada e tamén porque a alimentación do gando tamén está a mellorar moito. – En moitas zonas europeas existe un problema grave de relevo xeracional nas ganderías e moitas delas acaban pechando porque os fillos non seguen coa actividade dos seus pais. Existe ese mesmo problema en Brasil? – Ese é un gran desafío para nós de cara ao futuro. Nas pequenas propiedades de ata 100 ha de terra hai unha disputa bastante grande coa produción de soia, que non precisa estar todo o día traballando e onde o produtor pode ter vacacións, mentres que no leite non ten vacacións e ten que estar os 30 días do mes traballando.

Hai unha disputa bastante grande coa produción de soia, que non precisa de tanta adicación coma producir leite

A introdución da tecnoloxía e da mecanización nas granxas é imprescindible para garantir a sucesión no sector, porque os nosos mozos non queren quedarse no campo se non teñen tecnoloxía no sector produtivo.  Ademais de recollerlles o leite, as cooperativas prestan servizos técnicos de asesoramento aos produtores – Na UE están a se endurecer as leis de benestar animal, uso de medicamentos antibióticos, fitosanitarios e praguicidas, fertilizantes, etc. Está a acontecer o mesmo no Brasil? O benestar do animal é unha política que as cooperativas están orientando cara aos produtores, é un proceso máis recente no Brasil que se está iniciando, mais estase a mirar moito para este tema.

As cooperativas estamos a orientar aos produtores cara o benestar animal, pero é un proceso aínda recente que se está iniciando

Con relación aos antibióticos está prohibido aplicar este tipo de tratamentos en animais que están producindo leite e todas as industrias teñen laboratorios que identifican se foi aplicado antibiótico no animal e, se se constata aplicación ao leite, é descartado e o produtor identificado e penalizado con multa e perda do leite que está no tanque do camión de recollida. Os fertilizantes químicos son moi usados aínda, pero xa hai moitos produtores que están facendo uso de abonos orgánicos, con aproveitamento das dexeccións do propio animal para aplicar nos pastos e nos cultivos de millo para ensilar. – Existe no teu país preocupación pola produción agroecolóxica? Que porcentaxe do leite é bio? – Non temos no Brasil produción bio, o que existe non é representativo, é unha produción que está empezando e supón unha grande oportunidade para a agregación de valor ao produto. Existe un crecemento moi grande na posibilidade de aumentar a produción orgánica de alimentos saudables por parte das cooperativas e os seus asociados, por tanto, ten que haber incentivo do goberno para que as cooperativas poidan aplicar a produción xunto aos seus socios produtores, xa que hoxe non hai nin unha liña de crédito á que o produtor se poida acoller para transformar a produción transxénica a produción orgánica. Ese é certamente un desafío para o sector pero eu considero que mentres non exista ese incentivo económico do goberno esa transformación cara á agroecoloxía vai ser moi lenta.

Joan Guitart, coas súas vacas en Castellar del Tost, onde a seca se está a notar este ano nos pastos Cataluña conta a día de hoxe con 347 explotacións lácteas e unha producción mensual de 57.858 toneladas, segundo os últimos datos publicados polo Fondo Español de Garantía Agraria, do pasado mes de outubro. Setenta e tres deses gandeiros aséntanse nas comarcas pirenaicas de Alt Urgell e Cerdanya, cunha forte implantación do cooperativismo na zona, o que permitiu a supervivencia da produción láctea nestas áreas de montaña. “Grazas ás cooperativas hoxe aínda queda gandería de leite aquí no Pirineo”, asegura Joan Guitart, un dos 6 socios de Granja Castellar, situada en Castellar de Tost, no municipio de Ribeira d’Urgellet, un pobo de só 20 habitantes e situado a 900 metros de altitude no Pirineo de Lleida.

Ás industrias élles difícil vir recoller o leite aquí, en granxas pequenas e dispersas, por iso cando desaparecen as cooperativas desaparecen as ganderías

A diferenza do que ocorre en Alt Urgell, en todo o veciño val de Pallars, nas tres comarcas que lindan co Val d’Aran, xa non quedan granxas leiteiras. “Hai 30 anos, cando nós empezamos co unifeed cooperativo, Copirineo tiña máis de medio cento de explotacións. Pero cando desaparecen as cooperativas ás industrias élles difícil vir recoller o leite aquí, en granxas pequenas e dispersas”, explica Joan. Medrar absorbendo a outras granxas SAT Granja Castellar é unha das explotacións máis grandes da zona. Muxe nestes momentos 420 vacas e produce uns 13.500 litros diarios, que entrega á cooperativa Cadí para a súa transformación en queixo e manteiga. Da ración para alimentar ás vacas encárgase outra cooperativa, Pirenaica, que fai 30 anos instalou un dos primeiros centros comunitarios de mestura húmida unifeed de Europa. Joan está á fronte desta granxa xunto a dous dos seus irmáns, a súa filla e outros dous veciños que acabaron pechando as súas granxas familiares para integrarse na SAT. “No seu momento chegamos a ser 8 socios. Eran explotacións que deixaban de muxir pero que no canto de vender a cota láctea nós absorbiamos a granxa, comprando o gando, quedándonos coa cota, e pasando a integrar a eses gandeiros na sociedade. Desa forma evitamos que esa cota marchase da comarca cara a outras zonas”, explica.

Integrando ás ganderías que ían pechando, evitamos que a cota se vendese e marchase da comarca

Tras décadas de incremento continuado no número de cabezas, nestes momentos o seu obxectivo é a estabilización da granxa. “Non queremos seguir crecendo, a nosa intención actualmente é manter o número de vacas en muxido ao redor das 415-420. Pero temos moitas xovencas e tivemos que mandar ao matadoiro este verán moitas vacas, porque senón estariamos nestes momentos en 450 vacas en produción”, detalla Joan. Recría en dúas localizacións diferentes Aínda que forma unha soa unidade epidemiolóxica, Granja Castellar ten 4 libros abertos, 2 deles para reposición en dúas granxas próximas que deixaron de producir leite, e suma en total unhas 900 cabezas contando vacas adultas e recría. A unidade de produción atópase en Castellar de Tost, onde tamén se desenvolve a fase de lactación das tenreiras. “Aos 2 meses e medio facemos o destete e a partir de aí, ao redor dos 3 ou 4 meses, vanse a outras granxas”, explica Joan.

As ganderías lácteas das comarcas de Alt Urgell e Cerdanya comparten algúns problemas coas granxas de Galicia, como escaseza de base territorial e orografía complicada

Os outros dous establos están situados a 6 e 8 km de distancia. “Imos pola mañá e pola tarde e temos a unha persoa encargada da recría. A partir dos 12 meses empezamos a poñer as primeiras doses se a vaca está en condicións. Detectamos os celos con colares, co que gañamos en tempo e en fertilidade”, asegura. A inseminación realízase con persoal propio da granxa. Producir leite nunha zona de montaña Joan considera que o labor do gandeiro é o de “ser capaz de adaptar o modelo produtivo da súa explotación á situación concreta de cada lugar”. Na comarca de Alt Urgell a climatoloxía e as características do terreo condicionan o tipo de produción láctea. “A base territorial é moi baixa, porque por unha banda temos o río e pola outra o monte; e todo é pendente, xa que estamos nunha zona de prepirineo”, explica. Granja Castellar conta con 200 hectáreas de superficie aproveitada en pastoreo por distintos lotes de animais: polas vacas secas, polas xovencas e por unha parte das vacas en produción (aquelas que están no final da lactación).

Temos un custo de produción alto, chegamos a preto dos 12 euros por vaca e día de custo de alimentación

Para o resto das vacas en muxido, a alimentación baséase en ración unifeed que inclúe preto de 20 kg de concentrado. “Logramos medias de 32-33 litros de produción e unhas calidades de leite moi boas; case todo o ano estamos por enriba do 4% de graxa”, conta Joan. A ración é proporcionada diariamente no establo grazas a un sistema de cátering que, sumado ao uso de grandes cantidades de concentrado, dispara o custo de alimentación. “Temos un custo de produción alto, chegamos a preto dos 12 euros por vaca e día, mentres o prezo de venda do leite o ano pasado situouse en 0,52 euros o litro de media de todo o ano”, detalla. Primeira planta de unifeed comunitario de Europa A explotación é socia da Cooperativa Pirenaica, con instalacións na Seu d’Urgell e fábrica de penso e mestura húmida no municipio de Montferrer y Castellbò, a 3 km da Seu d’Urgell. Desde esta planta saen diariamente os camións que descargan nas granxas. “Levamos 30 anos funcionando desta forma. Fomos pioneiros no seu momento en Europa neste sistema de unifeed comunitario. Estivemos a dar voltas polo mundo para aprender, desde Israel a Dinamarca”, lembra Joan. “Hoxe damos comida a 40 explotacións de leite que sumamos unhas 3.500 vacas en total, aínda que día a día van desaparecendo granxas”, lamenta. Dentro de Pirenaica, algúns socios xestionan a súa propia superficie agraria, mentres hai outros que xa deixaron as súas terras en mans da cooperativa.

Non é que sexamos máis cooperativistas que noutros lugares, é que a necesidade nos fai selo

A superficie total é dunhas 1.000 hectáreas, insuficiente para autoabastecer á planta. “É difícil facelo mellor con esta seca. Temos que comprar bastantes insumos, por exemplo millo para ensilar; millo gran e soia, que veñen do porto de Tarragona e cebada que traemos de Francia”, explica. O servizo de cátering que a cooperativa presta ás ganderías socias é un piar fundamental para a supervivencia das granxas da zona, considera Joan. “En Xirona outras iniciativas similares de unifeed comunitario desapareceron porque alí hai outras alternativas. Por que funciona aquí? Porque estamos nun sitio apartado e é difícil ser autosuficiente ti só. Se queres ser moi individualista tes que ter máis de 450 vacas. Con granxas máis pequenas aquí é difícil. Non é que sexamos máis cooperativistas que noutros lugares, é que a necesidade nos fai selo”, argumenta. Cadí, primeira cooperativa láctea creada en España Camión cisterna da cooperativa Cadí recollendo o leite da explotación Hai máis de 70 anos que Granja Castellar forma parte tamén da cooperativa Cadí, formada por 73 familias gandeiras de Alt Urgell e Cerdanya. Fundada en 1915, Cadí foi a primeira cooperativa láctea creada no Estado español. “Nunca foi rescatada nos seus case 110 anos de historia”, destaca Joan, que formou parte ata 2016 do Consello Reitor da cooperativa. Dentro de Cataluña, Cadí é unha referencia. Produce queixo e manteiga, con dúas Denominacións de Orixe. Transforma entre 170.000 e 180.000 litros de leite en diversas referencias comerciais, entre elas varias modalidades de queixo, requeixo e manteiga, o verdadeiro produto estrela de Cadí, que é tamén socia de Llet Nostra, a través da cal se dá saída aos excedentes en forma de leite líquido e yogurt.

Urgèlia é un queixo con DOP que se produce integramente a través da cooperativa

Cadí vende os seus produtos por toda Cataluña, ademais de exportar a distintos países, e conta na actualidade cun cadro de persoal de 130 traballadores. “Estamos a pasar un momento delicado precisamente porque a cooperativa está sobrecargada de man de obra e non somos capaces de ser competitivos. Temos que industrializarnos máis, porque os tempos cambian e creo que faltaron investimentos en modernización e tecnoloxía. Non podemos vivir dos 100 anos de historia, iso non é suficiente, temos que avanzar para pensar nos próximos 100”, reflexiona. Aforrar custos co pastoreo Aínda que o pastoreo é o sistema tradicional de alimentación do gando nesta zona do Pirineo, as explotacións lácteas da zona foron abandonando esta práctica a medida que ían crecendo e intensificándose, aínda que Granja Castellar segue mantendo o pastoreo como unha estratexia para reducir custos de produción. “Ás veces penso que queremos ser demasiado americanos. Estamos a 900 metros de altitude e temos pendentes elevadas; sáeme máis cómodo levar a pacer as vacas que cortar a herba”, argumenta.

Sementamos raigrás e centeo forraxeiro para o inverno; así alongamos o período de pastoreo

A SAT conta con 200 hectáreas de superficie, que se aproveitan na súa totalidade en pastoreo e coa recollida de forraxe, tanto ensilado como seco. Dispoñen de pradeiras sementadas con diferentes especies para desta forma poder alongar a duración do pasto. “No outono empezamos pacendo as parcelas que teñen festuca e datilo, despois pasamos ao raigrás e terminamos co cereal, que é o máis resistente, cando veñen as xeadas, en xaneiro e febreiro”, explica Joan. Pero a importante seca que arrastra Cataluña nos dous últimos anos secou os pastos e encareceu a alimentación do gando. O pasto é a base da alimentación da recría. “Moitas veces temos grupos de 30 xovencas sen tomar nin un quilo de forraxe na estabulación”, conta. Pero tamén están a estender o pastoreo ás vacas adultas.

Ao botar ao prado o lote de final de lactación reducimos o custo de alimentación de 12 euros diarios a só 2

“Unha parte das vacas en muxido, a partir de 180 días de preñadas (6 meses), cando baixan de 30 litros, pasámolas ao prado. Ao facelo baixan a 15 litros de media, pero logramos alongar un pouco máis a lactación a un custo moi baixo mentres se recuperan dos cubículos e se preparan para o parto. Cando o leite non cho pagan ben, baixar a produción non ten por que implicar matar á vaca, esta é unha forma de darlle outra oportunidade. Dos 12 euros por vaca e día que nos custa alimentalas en unifeed, pasan a 2 euros. Baixan á produción de leite, si, pero gañámolo en custo de alimentación e saúde”, defende. Regadío por presión natural Nesta zona da montaña, a 900 metros de altitude, a neve permanece durante dous meses ao ano. “A partir do 15 de xaneiro, cando as horas de luz empezan a aumentar, a neve empeza a derretirse. O malo é cando neva a principios de decembro, aí si que non se vai nin co soplete”, bromea Joan. O cambio climático está a deixarse notar tamén no Pirineo. “Temos mananciais para regar que nos proporcionaban un caudal de entre 50.000 e 60.000 litros á hora que baixaron a menos de 20.000 e non podemos regar cando queremos, como faciamos antes”, indica.

Nótase o cambio climático; os mananciais viron reducido o seu caudal á metade

A zona de regadío da explotación abarca 30 hectáreas e o sistema funciona por presión natural, sen necesidade de bombeo. “Temos a auga canalizada desde o manancial a unha balsa, onde alcanza 10 kg de presión dinámica natural, que é suficiente para que funcione o sistema de aspersores”, detalla. Abonar con esterco e non usar herbicidas Aínda que a alimentación das vacas mediante unifeed non lles permite estar en ecolóxico, o manexo da terra dista moi pouco do esixido para a certificación. “Abonamos con esterco, que repartimos por todas as leiras, e desde hai 3 anos non tiramos nin unha pinga de herbicida; non imos lograr 17.000 kg de materia seca por hectárea de forraxe pero imos ver se podemos ser competitivos así”, razoa.

Ás veces cando a palla sobe de prezo usamos area calcaria con superfosfato nas camas

As camas do gando son de palla e de compost, producido na propia granxa. “O que facemos é amontoar o esterco dos lotes de xovencas e vacas que temos en cama seca nunha pila ao aire libre e dámoslle voltas para ventilarlo. Por pasteurización natural chega a 70 graos, o que xera unha higienización”, explica. Planta móbil para tratamento de xurros A cooperativa Pirenaica impulsou tamén a adquisición dunha planta móbil de tratamento de xurros para facilitar o cumprimento das novas normativas en materia de xestión de estercos ás súas ganderías socias, volvendo situarse á vangarda de todo o Estado. Esta planta, a primeira destas características en España, está dotada dun grupo electróxeno propio, unha bomba, un separador sólido-líquido, unha planta de polielectrolitos e coagulantes e unha decantadora centrífuga.

A cooperativa Pirenaica dispón dunha planta móbil que se traslada ás explotacións e realiza a separación da fracción líquida e sólida do xurro

Grazas ao seu funcionamento autónomo, trasládase ás explotacións e realiza a separación mecánica e posterior tratamento do xurro cru procedente das fosas de almacenamento das granxas, logrando concentrar na fracción sólida o 45% do nitróxeno e o 70% do fósforo. A parte líquida queda dispoñible na explotación para fertirrigación nas leiras máis próximas e a parte sólida, cun alto contido en materia orgánica e nutrintes, pode ser almacenada e transportada para realizar o abonado nas parcelas máis afastadas. Sementeira directa “Sen o esterco das vacas o noso pobo non existiría”, asegura Joan. As características do terreo (“este é un terreo moi calcáreo onde hai moita pedra”, indica) obrígaos a usar técnicas de mínima labra. “Traballamos sempre con sementeira directa. O de arar non se toca, é sagrado. Porque se non son todo pedras. Empezamos hai xa 35 anos con sementeira directa”, conta.

Usamos ás vacas secas para facer limpeza nas leiras e poder resementar sen usar herbicidas

Para o control das malas herbas usan aos propios animais. “En épocas de seca facemos pastoreo intensivo nesas parcelas, sen cambiar ao gando cando queda pouco pasto, para obrigalo a comer esas malas herbas. Ás vacas secas que non están próximas ao parto forzámolas eses últimos tres días nesas leiras, cun bo peche para que non se escapen. Despois imos rápido detrás con sementeira directa, tras sacar ao gando, para non usar herbicidas. Non logras unha implantación do 100% pero si vas conseguindo mellorar a pradeira con aquelas especies que máis che interesan. No prado natural, por exemplo, facemos resembras de datilo, que é para min o que mellor vai, e ás veces poñemos tamén algo de festuca”, indica. Modernización do muxido En canto á man de obra, a SAT conta con 10 persoas empregadas, das cales entre 7 e 8, dependendo do momento, son contratadas e o resto socios traballadores. Para reducir as necesidades laborais da granxa, apostaron por investir en mellorar as instalacións de muxido. “Tivemos que modernizarnos 3 veces en 30 anos, primeiro con muxido directo, despois con sala e hoxe con rotativa”, explica Joan. Dispoñen na actualidade dunha sala rotativa de 40 puntos, que substituíu á sala de espiña de peixe 10x2 puntos, co obxectivo de facer un muxido máis rápido. “Non queremos crecer máis, senón que os traballadores teñan tempo para facer máis cousas. Se non dispós de instalacións adecuadas, os traballadores convértense en robots dentro dunha sala de muxido”, afirma.

Coa rotativa, en pouco máis de dúas horas muximos 420 vacas; na sala levábanos máis do dobre de tempo

Na sala rotativa muxen preto de 200 vacas á hora. Os horarios do muxido son ás 6 da mañá e ás 5 da tarde. “As vacas que temos en pastoreo, que son as de final de lactación, son as últimas que muximos pola mañá e as primeiras pola tarde; así gañamos media hora e ás 7 da tarde os traballadores xa se poden ir para a casa”, indica. Os beneficios de muxir 4 veces ao día ao lote de postparto Granja Castellar realizou un estudo entre outubro de 2003 e maio de 2007 realizando catro muxidos no canto de dous no lote de vacas postparto, no que tanto as primíparas como as multíparas permanecían durante 3 semanas. “Naquel momento estabamos a muxir 230 vacas nunha sala de 20 puntos. Levábanos 3 horas pola mañá e 3 pola tarde facer o muxido. O que faciamos era meter primeiro ao lote de postparto e despois ao resto de animais en produción e ao final de todo volviamos meter á sala ao lote de postparto”, explica Joan. Esa estratexia de catro muxidos acadou resultados positivos tanto en relación á mellora da produción como en saúde e redución de problemas nas vacas postparto. “Hai claras evidencias da mellora da saúde da ubre, sobre todo na diminución de edemas postparto e na incidencia de mamitis. Constátase unha máis rápida involución uterina, en consonancia coa maior frecuencia de liberación de oxitocina, e unha mellora do comportamento das primíparas, en particular unha diminución nas dificultades da subida do leite e retención na ubre”, conclúe o estudo.

O muxido 4 veces ao día durante os primeiros 21 días é suficiente para aumentar a produción de leite durante toda a lactación

A mellora lograda na produción era de case 9 litros nas primeiras 3 semanas (de 33,5 kg a dous muxidos a 42,3 kg a catro muxidos), pero o incremento produtivo mantíñase posteriormente ata o final da lactación, con case 3 litros máis por vaca e día (34,8 kg nas vacas a dous muxidos fronte ao 37,4 kg de media nas vacas que comezaran a lactación a 4 muxidos). En total, a diferenza equivale a unha produción de 550 litros máis por vaca en toda a lactación. “Hai un mellor arranque das lactacións, comparado co sistema tradicional, o que se atribúe ao estrito control diario das vacas postparto, o que permite detectar moi pronto calquera anomalía e realizar o tratamento correspondente”, argumenta o estudo Placas solares e acumulación da enerxía en forma de xeo Ademais de na modernización do sistema de muxido, esta SAT catalá investiu nos últimos anos en enerxías renovables para reducir a factura eléctrica da granxa, mediante a instalación de placas solares e dun sistema de refrixeración do leite por medio de bancos de xeo. "Hai un ano e medio que o temos funcionando e permítenos no verán lograr que o 75% da enerxía que consumimos sexa autoconsumo, No inverno baixamos ao 40% de media, pero é un investimento fácil e rendible”, asegura Joan.

No verán o 75% da enerxía que consome a granxa é autoconsumo e no inverno o 40%

“En lugar de ter baterías, a enerxía que producen as placas fotovoltaicas almacénase en xeo e no momento de muxir ponse en marcha unha bomba de auga xeada. Desta forma lógrase unha optimización do consumo de enerxía, porque logras baixar os mínimos. Nós temos un termo de potencia en hora punta, que é cando estás a muxir, de 30 Kw; se non fose por este sistema necesitariamos 50”, compara. Outra das decisións que tomaron foi a de non orientar todas as placas solares, que suman 120 Kw instalados, á mesma posición. “Desta forma as placas non traballan todas á vez pero gañamos horas de luz, porque unha parte témolas orientadas á saída do sol e á posta, non todas ao mediodía”, explica.

“Na Administración todos mandan e opinan desde a capital”

Joan Guitart é na actualidade coordinador territorial da organización sindical agraria Unió de Pagesos no Alt Pirineu e móstrase “moi crítico e cabreado" coa Administración. “Todos mandan e opinan desde a capital”, quéixase. Iso, di, leva consigo a aprobación de normativas afastadas da realidade e prexudiciais para o sector que provocan abandono e unha crecente desconexión da poboación cos problemas dos produtores. “Hai que facer moita pedagoxía e moitas xornadas de portas abertas para que os consumidores vexan como facemos e por que”, defende. “Nós fixemos recuperación de terreos perdidos, sacando piñeiros, rozando e recuperando pasteiros. Teño tenreiras en pastoreo a 1.600 metros de altura, evitando que haxa incendios. Pero na sociedade iso ninguén o valora”, quéixase. Fauna salvaxe Como en Galicia, no Pirineo o avance da fauna salvaxe está a poñer tamén contra as cordas ás explotacións gandeiras. “De momento a nós o lobo non nos afecta moito, estamos na zona máis baixa e chega a contagotas, pero o oso si. Está aquí asentado e provoca desbandadas de animais. Ás veces atopas o tenreiro a 2 horas da vaca ou vacas que se van onde hai neve, porque se sinten máis seguras. O oso prodúcelles pánico”, asegura.

Coa Lei de Benestar Animal aos gandeiros trátannos de terroristas

“Pero a sociedade non é consciente do problema. Aquí hai unha distancia demasiado grande para que o público urbano entenda o que pasa e coa Lei de Benestar Animal trátannos de terroristas”, denuncia. Relevo xeracional no sector Joan ten na actualidade 58 anos, e a súa filla, que é enxeñeira agrónoma, incorporouse á granxa. Pero aínda así, teme polo relevo xeracional, tanto na súa explotación como na maioría das ganderías lácteas catalás. “Os mozos non van aguantar o que aguantamos nós. Hai unha presión enorme pola falta de man de obra e aínda que teñas traballadores tes que estar con eles. Iso converte a nosa profesión nun traballo moi suxeito”, razoa. “Descentralizamos as grandes cidades” Joan deixou de ser funcionario na Generalitat hai 40 anos para traballar na granxa. “Non me gustaba Barcelona”, admite. Pero hoxe, di, “se non me caducase a excedencia, volvería”, asegura, medio de broma, medio en serio. Castellar de Tost, no municipio de Ribeira d’Urgellet, é un pobo “de só 20 habitantes contando aos traballadores da granxa”. “Descentralizamos as grandes cidades. Cada 10 vacas en muxido é un posto de traballo, porque cada 10 vacas en muxido xeran entre 30 e 40.000 euros ao ano de actividade económica, non só polo leite e os tenreiros que dan, senón porque damos vida a veterinarios, cooperativas, talleres, etc. Son números moi importantes”, reflexiona. “As granxas pequenas son as que manteñen a paisaxe nas zonas de montaña, pero á parte de manter o territorio, estamos a manter a poboación, senón estariamos todos hacinados nas cidades”, conclúe.

DELAGRO, cooperativa de segundo grao e unha das centrais de compras e distribución máis importantes do norte de España, foi galardoada na XII edición dos Premios AERCE El Diamante de la Compra, na categoría de Integración de Provedores na Cadea de Valor, outorgados pola Asociación Española de Profesionales de Compras, Contratación y Aprovisionamientos (AERCE). Un recoñecemento ao compromiso da cooperativa coa innovación, a eficiencia e a excelencia na xestión da cadea de subministración.

A cerimonia de entrega de premios, celebrada na Antiga Fábrica de Damm en Barcelona, congregou na tarde de onte a destacados expertos e profesionais da área de Compras e Procurement. Nesta contorna, DELAGRO reafirmou o seu compromiso no avance de solucións que non só impulsen a automatización de procesos e a xestión centralizada da información, senón que tamén contribúan ao avance do sector agroalimentario no seu conxunto.

“Desde hai algúns anos, atopámonos inmersos nun proceso de automatización de tarefas que non achegan valor e supoñen fundamentalmente un custo administrativo, á vez que avogamos por un sistema de información inmediato que facilite a nosa operatividade interna”, explica Cristina González, técnica de Compras de Delagro. Neste sentido, Paco Ansede, responsable de Compras de DELAGRO engade que “detectamos un pescozo de botella na información que nos facilitaban os nosos provedores. A mercadoría chegaba antes á tenda de que se enviaran os albaráns á central, e como resultado producíanse atrasos na entrada da mercadoría aos puntos de venda, mala xestión de stocks, reclamacións documentais e queixas constantes dos nosos socios”.

A implementación dun sistema de desenvolvemento propio de integración de albaráns polo que a cooperativa foi galardoada na XII edición dos premios “El Diamante de la Compra”, permitiu unha comunicación máis fluída e automatizada cos provedores homologados, cuxos albaráns e documentos comerciais son compartidos en tempo real e posteriormente importados de forma masiva no ERP DelagrOS.

Este software, ideado polo equipo de IT de DELAGRO fai máis dunha década e perfeccionado ao longo dos anos, ofrece ás cooperativas e pemes do sector agroalimentario a posibilidade de planificar facilmente e coordinar os diferentes elementos que dan soporte ao seu proceso produtivo.

A integración de provedores mediante este sistema de desenvolvemento propio ofrece múltiples beneficios. O responsable de compras da cooperativa detalla que, “ademais do aforro de tempo que se consegue automatizando procesos que até agora realizabamos de forma manual, as reclamacións administrativas reducíronse nun 94%, a impresión de documentos comerciais e franqueo nun 83%, contribuíndo á sustentabilidade ambiental, mentres que a experiencia do cliente final ten mellorado substancialmente como resultado duns fluxos de traballo e tempos de resposta óptimos e precisos”.

Durante o acto de entrega de premios, Ansede expresou o seu agradecemento a AERCE por este prestixioso galardón que “recoñece o labor estratéxico que desempeña DELAGRO, a súa aposta pola dixitalización, a efectividade dos seus procesos de compras e a súa achega global ao sector agroalimentario”. Tamén tivo palabras de recoñecemento para o equipo que o fixo posible e que sitúan DELAGRO á altura de grandes compañías como Ferrovial ou Danone, recoñecidas en edicións anteriores destes premios.

Cabe destacar, que os Premios AERCE El Diamante de la Compra foron creados co obxectivo de recoñecer o labor de persoas e entidades destacadas polo seu apoio ao desenvolvo da área de compras. Ao mesmo tempo, pretende ser unha clara ferramenta de divulgación das mellores prácticas empresariais e promocionar a función de compras como unha función clave nas organizacións.

Sobre DELAGRO S. Coop.

Fundada no ano 2005, DELAGRO ten a súa orixe na fusión de tres cooperativas de segundo grao: Cica (Asturias), Sergacán (Cantabria) e Cecoop (Galicia), que en 1994 decidiron unir esforzos e levar a cabo unha actividade comercial común e buscar sinerxías. 

Cunha facturación próxima aos 200 millóns de euros anuais, DELAGRO está integrada por máis de 25 entidades, algunhas delas de segundo grao, de Asturias, Cantabria e Galicia. Xuntas, achegan 37 cooperativas representadas, con case 26.000 familias asociadas, das que 17.000 son socios con actividade agraria. Un grupo que aposta pola innovación e que se converteu nunha das máis importantes centrais de compras e distribución do norte de España.

A cooperativa Amarelante, de Manzaneda, referente en Galicia na recuperación e posta en valor dos soutos de castiñeiros, ten en marcha na plataforma Goteo unha campaña de crowfunding para lanzar ao mercado uns copos de fariña castaña. A campaña remata o día 5 de novembro e precisa reunir achegas cun orzamento mínimo estimado en 5.650 euros, mentres que o óptimo está en 9.500. “Queremos lanzar ao mercado uns copos de almorzo de castaña, uns “corn flakes”, pero de castaña. Este produto é o resultado da nosa participación no proxecto “Desenvolvemento de novos produtos da dieta atlántica derivados da castaña”, cofinanciado polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader) en colaboración co Centro Tecnolóxico da Carne (Ceteca) de Galicia. Estivemos traballando nel nos últimos anos e neste momento contamos coa receita e o procedemento de elaboración, pero non co investimento necesario para lanzalo ao mercado”, explican dende a cooperativa ourensá. . Neste sentido, o diñeiro recadado investirase en todo necesario para poder elaborar os copos. Esto inclúe unha amasadora industrial, unha laminadora, un forno, un lavalouzas industrial, ademais de todo o packaging do produto (envase e etiquetado). Esta parte material completarase co deseño de imaxe dos copos e accións de promoción (tanto físicas como dixitais) para dalo a coñecer e buscar potenciais clientes.

Cales son as recompensas?

Dependendo da aportación, este é o listado: O teu nome aparecerá nun roller que levan as todas as feiras. O teu nome constará na súa páxina web como mecenas deste proxecto. Recibirás 200 gramos de folerpas de castañas, perfectas para os teus almorzos. Bolsa de tela Amarelante. Bica de castaña elaborada pola cooperativa. Paseo por soutos recuperados pola cooperativa para coñecer in situ a súa tarefa de coidado de castiñeiros centenarios. Merenda entre castiñeiros. Aloxamento dunha noite en albergue. Cea nun establecemento de Manzaneda. As persoas que queiran apoiar este proxecto poden facelo aportando desde 10 euros ata 300. 

Este é o enlace para colaborar coa iniciativa

Jaime Carneiro, diante da fábrica de penso que a Cooperativa Central de Frades ten en Ledoiras Jaime Carneiro ten unha gandería de leite dunhas 100 vacas xunto á súa muller na parroquia de Marzoa, pertencente ao concello de Oroso. É socio da Cooperativa Central de Frades desde hai máis de 30 anos e o seu presidente desde o 2017. Falamos con el da situación do sector leiteiro nesta zona, de cooperativismo e de novos proxectos que a entidade que preside ten en marcha. – Cantos socios ten a Cooperativa Central de Frades na actualidade? – A acta de fundación da cooperativa é de 1963 e ten agora aproximadamente 800 socios e socias. A maioría somos da comarca de Ordes, dos concellos de Frades e Mesía principalmente, pero tamén de Oroso, como é o meu caso. A maioría somos ganderías de leite. Hainas de todo tipo, pero abundan as de tamaño mediano e grande. Esta é unha zona gandeira por excelencia en Galicia. – Notades os problemas de relevo xeracional? – Temos problemas de cese de actividade, coma noutras zonas, pero o que se observa aquí é unha tendencia cara á profesionalización, con menos explotacións pero cada vez máis grandes. As ganderías más grandes teñen a posibilidade de ter unhas condicións mellores, pero aínda así ser gandeiro segue a ser un traballo moi sacrificado que esixe moita adicación e que non todo o mundo está disposto a facer.

O feito de non atopar man de obra redunda nunha peor calidade de vida e fai moitas veces que os mozos non se animen a continuar

Neste momento o que hai é moita falta de man de obra, a pesar de que as condicións de traballo nas ganderías, como xa digo, son cada vez son mellores. E esa dificultade á hora de atopar traballadores tamén incide moitas veces na decisión de non seguir. – Cal é a actividade principal da cooperativa? – Centrámonos na venda de penso e outros insumos que poden necesitar os gandeiros no seu día a día e despois complementamos a nosa actividade con outros servizos e asesoramento técnico. Por exemplo, temos parque de maquinaria, basicamente carros mesturadores para facer as racións de alimentación nas granxas, pero non labramos nin recollemos forraxe. E contamos con enxeñeiros agrícolas para asesorar aos socios nos cultivos e con veterinarios para poder prestar servizos de reprodución, nutrición e calidade do leite. – Que volume de fabricación de penso tendes? – Arredor de 40 millóns de quilos ao ano. O volume principal é o destinado a vacún de leite porque a actividade principal dos nosos socios é a produción de leite, pero tamén facemos mesturas para cría tradicional destinada a autoconsumo nas casas, tanto en porcino como en aves.

Formulamos e fabricamos de maneira personalizada, en función das necesidades de alimentación de cada explotación

Nós xestionamos as compras directamente, mercamos en porto ou nacional segundo se dean as circunstancias, e logo fabricamos na nosa planta de Ledoiras, en Frades. A maior parte son fórmulas personalizadas á carta en función dos requirimentos que teña cada explotación e en base ás necesidades nutricionais da súa cabana gandeira. – Como fixestes nestes últimos anos, nos que os prezos das materias primas estiveron disparados? – Como todos os fabricantes de penso, tivemos que repercutir as subidas, porque un custo moi alto do produto terminado provén obviamente do valor das materias primas. Traballamos para ofrecer, ademais do mellor produto, tamén o mellor prezo aos nosos socios, pero vímonos obrigados a repercutir esas subidas porque eran demasiado elevadas para poder asumilas a cooperativa.

Imos repercutindo as baixadas no penso segundo podemos; xa fixemos algunha

Depende de como estea o mercado compramos a curto ou máis a longo prazo. Os prezos fóronse moderando este ano, con mellores prezos neste segundo semestre, o que non quere dicir, por desgraza, que vaiamos volver ao nivel de prezos previo e a custos de materias primas do primeiro semestre do 2020. O custo principal da fabricación de penso son as materias primas, pero despois están outros como a enerxía, que tamén se disparou. Para ser máis eficientes e reducir ese gasto queremos instalar paneis solares na planta, podemos aforrar ata 40.000 euros ao ano. – Cales son os principais investimentos que fixestes nos últimos anos? – Nos últimos anos fixéronse moitos investimentos tanto nas instalacións de Lodoiras como coa adquisición dunha nova nave en Abellá, para ter un punto de venda novo, ademais do que hai en Olas, en Mesía, que leva moitos anos funcionando, e poder estar deste xeito máis cerca dos socios.

Imos abrir un punto novo de venda en Abellá para mellorar as instalacións e o servizo que se presta aos socios

Esperamos abrir esa nova tenda como almacén con produtos da cooperativa e con outros servizos, como ferretería ou gasolineira se podemos. E iso é posible grazas aos socios que consomen na cooperativa. Por iso, animamos aos socios a que consuman na cooperativa, porque sempre que o fan están producindo un beneficio para eles mesmos. Iso non ocorre cando mercan a outro vendedor fóra da cooperativa. – Levades a cabo a recollida de leite ás ganderías socias? – Actualmente non recollemos leite, aínda que si se fixera nalgún momento. – E non pensastes nunca en dar o paso cara a transformación? – Si, é un proxecto de futuro polo que apostamos e que esperemos poder levar a cabo, porque cremos que o que máis valor pode aportar á nosa cooperativa é transformar o leite dos nosos socios, porque vender leite líquido non xera valor engadido e hoxe todos estamos vendendo o noso leite á industria. Esa é a pata que nos falta a moitas cooperativas aquí en Galicia porque ofrecer servizos e conseguir bos prezos nos insumos aos socios é necesario pero non resolve o principal problema das granxas, que é o prezo do leite. Nós cremos na economía social cooperativa e a nosa misión ten que ser xerar valor na zona. Hai que apostar polo cooperativismo, porque é o que aporta valor aos socios, a todos, tanto ás pequenas ganderías como ás máis grandes. Nese sentido pensamos que as cooperativas fan unha moi boa labor.

“Non vemos mal as fusións, pero non queremos quedar diluídos dentro dunha cooperativa moito máis grande ca nós”

– Como vistes o proceso de fusión de cooperativas que se deu en Galicia e que desencadeou na constitución de CLUN e AIRA? – Nós non vemos mal eses procesos. Sempre que sexa bo para os socios, que é o noso mantra e o noso obxectivo á hora de traballar, por que non? Non cremos que as fusións sexan malas, pero coa dimensión que temos agora mesmo permítenos ter un trato máis personalizado aos nosos socios, sen deixar de ser eficientes, e que o socio manteña ese sentimento e ese orgullo de pertenza á súa cooperativa, que é a de sempre. Aquí practicamente coñecémonos todos os socios e calquera deles ten acceso directo á xerente da cooperativa, ao presidente ou a calquera membro do Consello Rector para facerlle chegar calquera problema porque somos todos veciños. – Dis que non vedes mal as fusións, pero quedastes á marxe delas no seu momento – Non houbo ese ofrecemento e penso que a unha cooperativa coma a nosa tampouco nos interesaría moito asociarnos con esas cooperativas tan grandes, porque quedariamos desdebuxados, diluídos dentro dunha entidade moito maior, e non constariamos como cooperativa propia que somos hoxe.

Preferimos manter o noso funcionamento autónomo; a sede da cooperativa está cercana aos socios e a toma de decisións tamén

Preferimos manter o noso funcionamento autónomo e a nosa actividade, facendo penso natural e atendendo aos socios directamente. En caso de fusionarnos, o que fariamos sería absorber cooperativas máis pequenas que hai nesta zona. A socios desas cooperativas xa lles prestamos algún servizo neste momento.

CLUN (Cooperativa Rural Galega), con sede no concello coruñés de Ames, recibiu a visita da Cooperativa Pagesa de Pollença -Mallorca- da man de AGACA (Asociación Galega de Cooperativas Agroalimentarias). Un grupo de agricultores e gandeiros mallorquinos tiveron estes días a oportunidade de coñecer o funcionamento do modelo galego e como a nosa comunidade está a afrontar as diferentes problemáticas que afectan ao sector. A visita estivo coordinada por Rafael García, enxeñeiro agrónomo e reponsable de compras de leite de Clun, e por Graciela Castro, do departamento de marketing. Ademais de percorrer as instalacións de Clun e Feiraco, visitaron unha das explotacións lácteas da cooperativa, Sat Cives, situada no concello coruñés de Mazaricos, o municipio que produce máis leite de toda España. A delegación mallorquina coñeceu como funcionan os cultivos nas nosas explotacións, como é proceso de ordeño nunha granxa de gran tamaño, os sistemas de manexo… e, en definitiva, como se logra a subsistencia dunha gandería. O xerente da Cooperativa Pagesa de Pollença, Francisco Úbeda, explica que “desde hace 30 años viajamos para conocer otros modelos de cooperativismo y en esta ocasión hemos elegido Galicia porque tenemos varios problemas en común. En Mallorca el sector está en declive, las granjas están desapareciendo por falta de relevo generacional, quedan muy pocas en funcionamiento. Estamos preocupados por la falta de profesionales y hemos visto que en Galicia, aunque comparte con nosotros la falta de mano de obra, hemos percibido que el sector está muy profesionalizado y, además, hay mucha inversión en tecnología, tanto en las granjas como en la industria láctea. Ya habíamos estado en Galicia hace 12 años y ahora hemos apreciado una evolución importante”. Úbeda pon de relevo así mesmo que “en Mallorca tenemos un problema parecido al de Galicia con el minifundio, todo está muy parcelado. Pero, a mayores, nosotros, con el boom del turismo, estamos viendo cómo las viviendas están comiendo terreno al territorio. Y el cambio climático nos está afectando mucho más, nos vemos obligados a ir cambiando tanto el tipo de cultivo como el manejo”. “Estamos convencidos de que donde hay una cooperativa se mantiene la actividad en la zona porque la iniciativa privada si no ve rendimiento se va. Y Clun está en la industria pero también en la granja, apoyando a los ganaderos. Para nosostros esta visita ha sido cien por cien positiva” -manifesta o xerente mallorquino-.

A Sociedade Cooperativa A Carqueixa, nacida en 1994, conta con máis de duascentas familias asociadas e un consello reitor paritario. Á parte, esta cooperativa promociona dende o ano 2019 o proxecto 'O Sabor dos Ancares' para o que puxo en marcha unha tenda online e unha carnicería física na Praza de Abastos de Lugo. O Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación vén de conceder á Sociedade Cooperativa A Carqueixa o segundo Premio de Excelencia á Innovación en Actividade Agraria. Trátase dunha das categorías que conforman os Premios de Excelencia á Innovación para Mulleres Rurais. O galardón, que se fixo público o luns 31 de xullo, recoñece o proxecto por tratarse da única cooperativa que comercializa online Tenreira Galega Suprema e por contar cun consello reitor paritario dende 2022. Actualmente, a Cooperativa A Carqueixa conta con 215 familias asociadas, o que supón case 10 veces máis que na súa fundación hai case 30 anos. Un 43% das cooperativistas son mulleres, unha cifra moi alta e que se traslada a un consello reitor paritario ao 50%. Este consello reitor é o máximo órgano da cooperativa no período entre asembleas. Lucía González, que forma parte do persoal da cooperativa, explica logo de coñecerse esta distinción que “como muller e traballadora da cooperativa A Carqueixa, este recoñecemento significa unha mostra máis de que estamos no camiño a seguir cara un futuro onde os Ancares sexan un exemplo de igualdade”. Salienta que así se pon en valor “o traballo de todas aquelas mulleres que dende sempre foron un alicerce fundamental no desenvolvemento, na creación de iniciativas e na posta en marcha das mesmas, sendo o motor destas montañas”. “Síntome moi orgullosa de formar parte dun proxecto no que se nos poña por fin nome a apelidos”, engade. Pola súa banda, Mari Carmen Fernández, propietaria do Bar Xegunde -onde se preparan os pratos cociñados a domicilio que constitúen a máis recente liña de negocio da Carqueixa-, tamén amosa a súa satisfacción. Con máis de vinte anos de historia, o bar Xegunde é un dos establecementos referenciais de Navia de Suarna e agora chega a toda a península cos seus pratos caseiros. “Este premio recoñece que con esforzo e traballo pódese vivir aquí, na montaña, con calidade de vida”, afirma Mari Carmen. O traballo da Sociedade Cooperativa A Carqueixa está a dar azos a persoas que apostan polos Ancares, e permitindo que a gastronomía da montaña traspase as súas fronteiras naturais. A cociñeira do bar Xegunde salienta que o segredo está, tamén, en cociñar para os demais coa mesma dedicación con que se cociñaría para unha mesma. “A maior satisfacción dun cociñeiro é que o prato quede baleiro”, bromea. Un proxecto en expansión A Cooperativa A Carqueixa impulsa dende o ano 2019 o proxecto O Sabor dos Ancares. A través do mesmo, puxo en marcha unha tenda online e unha carnicería física na Praza de Abastos de Lugo. Son só algúns dos fitos recentes dun proxecto, A Carqueixa, nacido en 1994 cando 27 veciñas e veciños dos Ancares se xuntaron para afrontar a crise demográfica e produtiva do rural cun proxecto que pon en valor a cría e manexo tradicional en extensivo do gando e o coidado da biodiversidade das áreas de montaña. O aval dun número crecente de consumidores e mesmo de empresas e comedores que apostan pola carne da Carqueixa son a mellor garantía de futuro para a cooperativa.

O pasado venres celebrouse a Asemblea Xeral Ordinaria dos socios de Campoastur, cooperativa asturiana socia de Delagro e cunha forte presenza en Galicia a través da marca de pensos ecolóxicos Ecofeed. No acto aprobáronse por unanimidade as contas anuais de 2022 na que se alcanzou unha cifra de negocio de 82,91 millóns de euros, cun resultado antes de impostos de 447.876 euros, un 0,47 % máis que o ano anterior. Tamén se aprobou sen discrepancia a elección de novos cargos do Consello Reitor entre os que se atopaba o novo presidente da cooperativa, sendo elixido Carlos García García, que toma o relevo Mª Cruz Rodríguez que deixa o seu cargo tras 10 anos á fronte da entidade. Carlos García García, de 46 anos, é fundador da cooperativa Chaca, unha referencia en gandaría asociativa en Asturias. García incorporouse ao Consello Reitor de Campoastur en xuño de 2015 como secretario, participando activamente nos debates e decisións do consello.

10º Aniversario Campoastur

Tras a súa Asemblea Xeral, Campoastur reuniu a autoridades, empresas, provedores, colaboradores e principais operadores do sector cooperativo do norte España para celebrar os seus 10 anos co campo asturiano. Marcelino González, director xeral de Campoastur, compartiu cos asistentes a evolución dos 10 anos da cooperativa. Destacando que foi unha década de constante crecemento e que "logrou desde os seus inicios, consolidarse como a cooperativa referente do sector no Principado, conservando as súas raíces no territorio e adaptándose á realidade do agro para afrontar a solidez o futuro". Ademais, destacou a importancia dos produtos Campoastur e da nova gama de lácteos ecolóxicos CAMPOBIO como importante vía de desenvolvemento da cooperativa. Os socios, non se esqueceron da presidenta saínte, a pioneira Mª Cruz Rodríguez á que realizaron unha emotiva homenaxe de agradecemento aos seus 10 anos á fronte da cooperativa. Tamén houbo tempo de que os asistentes gozasen dun inspirador relatorio baixo o título "A cuestión rural en Asturias" a cargo de Jesús González Arango, profesor universitario e político con ampla experiencia no goberno rexional e que puxo en valor o medio rural asturiano. Alejandro Calvo, Conselleiro de Medio Rural e Cohesión Territorial do Goberno do Principado de Asturias, clausurou o acto animando a establecer obxectivos ambiciosos e sinalou que "temos que ser un sector económico forte, sendo conscientes de que somos unha minoría pero que xestionamos cuestións claves, como o noso patrimonio natural, que afectan á maioría".

María Dolores Calvo Méndez é presidenta da cooperativa Condes de Albarei, socia de Delagro, e integrante da representación sectorial de viño de costa da Asociación Galega de Cooperativas Agroalimentarias (AGACA), sendo ademais a primeira muller que entrou a formar parte do consello de AGACA (2017-2021). O seu compromiso coa igualdade levouna a sumarse á asociación “Nós, as mulleres”. Ademais da súa vinculación co mundo do viño e cooperativo, é profesora, e asegura que non renunciaría a ningunha das súas dúas vocacións. Falamos con ela sobre as tres décadas que leva vinculada á cooperativa. As xornadas de María Dolores Calvo Méndez repártense entre dúas actividades profesionais que vive con entusiasmo a partes iguais: a de exercer como profesora de matemáticas nun instituto de Salceda de Caselas e como presidenta dos cooperativa Condes de Albarei. “Pode haber tempadas tranquilas nas que podes atender a todo sen moitos abafos e outras nas que todo parece coincidir e tes a sensación de non chegar, pero finalmente vaise resolvendo. Hai que organizarse e repartir tempos”, asegura, á vez que recoñece que non podería elixir quedar só cunha das dúas. “A viticultura e o ensino son dous mundos distintos e á vez con bastantes semellanzas. Traballas con seres vivos, que teñen o seu ciclo vital. Ambos requiren de coidados, dedicación, paixón, acompañamento, van crecendo e ves a túa intervención na súa formación. En ambos gozas da vida e a súa evolución. No ensino asumes moita responsabilidade porque o que fas e dis repercute en persoas en formación e hai que coidar moito os sentimentos e sensibilidades. Creo que non hai necesidade de escoller, a combinación paréceme boa e enriquecedora”. En 2006 chegou ao Consello Reitor de Condes de Albarei como vogal e permaneceu no cargo oito anos. “Cando Guillermo Rodríguez decidiu deixar a presidencia en 2014, a cooperativa estaba a pasar un momento económico complicado e parecía lóxico que se presentase alguén do consello reitor que coñecese o funcionamento. Ningún dos meus compañeiros animouse e eu decidín dar o paso e presentarme, contando en todo momento co seu apoio e confianza. Debo dicir que non foi unha sorpresa ver que a sociedade aceptaba con naturalidade que unha muller asumise a presidencia, valorando en todo momento á persoa e non o xénero”, explica. A partir de aí, iniciouse un proceso de traballo e esforzo por reverter o ambiente de descontento e certa tensión que se instalou na cooperativa. “Naquel momento as dificultades viñan dadas pola situación a nivel mundial e a nosa en particular: fixeramos un investimento de gran envergadura, as vendas e os prezos baixaron e o pago a socios foise atrasando. Facer fronte a esta situación era o obxectivo prioritario. Con moito sacrificio logrouse e hoxe podemos estar orgullosos de que hai moita máis cohesión social e unha situación económica desafogada”. Pero empecemos polo principio de todo, que levou a Dolores Calvo a vincularse ao mundo do viño? “Na casa había vacas, viñas, cultivábase millo, patacas e eu colaboraba desde moi pequena en todos os traballos derivados da actividade familiar (munguir, coidar o gando, estercar, cavar, vendimar, pisar as uvas....). Os cheiros, cores e procesos da viña van asociados ás miñas vivencias desde sempre”, rememora. “Daquela non ouvira falar nunca de cooperativismo como tal, aínda que coñecía e participaba dos labores colaborativas entre veciños. A cooperativa Condes de Albarei non existía, nin outras na zona. A finais do oitenta os meus pais cambiaron as viñas á variedade de albariño e nese momento comprendín que xa non se podía facer viño na casa e que a mellor forma de sacarlle produtividade era entrar a formar parte dunha cooperativa. Eu animeime e en 1992 fíxenme socia de Condes de Albarei”.

Unha cooperativa con gran impacto social

Nestes 30 anos que Dolores leva vinculada a Condes de Albarei, a cooperativa creceu e evolucionou, tanto a nivel de servizos aos socios como de implicación social, actuando como dinamizador económico, social e cultural da comarca. “Consumimos e gastamos na nosa zona, achegamos nivel económico aos nosos veciños. Xeramos riqueza compartida”. “A cooperativa achega e crea benestar, fixando poboación. Ademais, ofrece apoio técnico a socios e formación para que coñezan os últimos avances e poidan aplicalos coa finalidade de obter o maior e mellor rendemento das súas viñas. Pero tamén formación noutros aspectos como a igualdade, liderado e xestión, sen esquecer facetas máis persoais como autoestima, motivación.... Destacaría tamén a súa gran implicación no coidado do medioambiente, a saúde alimentaria, a calidade dos viños e a sustentabilidade”. Pero se hai quedar cun momento clave no percorrido pola historia de Condes de Albarei, Dolores destaca cando, hai catorce anos, materializábase a compra de pazo Baión, unha finca con cinco séculos de historia. “É difícil expresar o regueiro de sentimentos que me invadiron naquel momento: sorpresa, alegría, responsabilidade, moitísima responsabilidade, ilusión, expectativa.... Fixemos unha aposta moi forte porque tiñamos moi claro o proxecto que queriamos levar a cabo e o enclave era inmellorable. A adquisición e posta en marcha do proxecto de Pazo Baión supuxo un antes e un despois na nosa historia, pero aínda nos queda moito por escribir!”. Hoxe en día, Pazo Baión é un proxecto consolidado, recoñecido como centro de referencia de enoturismo (en 2016 foi recoñecido como mellor recuncho enoturístico de España pola ruta de viños de España) e que ademais ten unha importante compoñente social: o 5% das vendas dos seus albariños destínanse a programas de prevención contra as drogas á vez que colabora na reinserción sociolaboral de ex drogodependentes. “Co investimento recentemente realizado e unha crise económica mundial, as cousas foron complicadas ao comezo e a sociedade tivo que sufrir, pero hoxe en día valoramos que pagou a pena. É unha contribución de enorme valor colectivo. É unha satisfacción ver que chegan a Pazo Baión visitas de toda España e de países estranxeiros, consomen na comarca, pasan a noite, compran, visitan outros lugares.... É unha forma máis de activar a economía local”.

Unha cooperativa á dianteira en igualdade

Outra dos acenos de identidade da cooperativa Condes de Albarei, socia tamén da cooperativa de segundo grao Delagro,  é o seu traballo pioneiro no ámbito da igualdade de xénero e proba diso é que o seu Consello Reitor mantén unha composición proporcional ao número de mulleres da masa social. “En xeral, nas cooperativas agroalimentarias galegas e españolas, segue habendo pouca participación feminina nos Consellos Reitores e postos de toma de decisións. No noso caso dáse un equilibrio na repartición de postos de responsabilidade entre traballadores e traballadoras, pero son consciente de que somos aínda excepción”, recoñece. O certo é que as tornas van cambiando, e no últimos dez anos a porcentaxe de mulleres foi en aumento. Algo que, para Dolores, “non é froito da casualidade, senón do traballo de concienciación que vén realizando desde distintos ámbitos, aínda que non é suficiente”. Entre eles, destaca dúas iniciativas nas que ela mesma está fortemente involucrada: AMCAE (Asociación de Mulleres de Cooperativas Agroalimentarias de España) e a Asociación de AGACA “Nós, as Mulleres”. “Na sociedade en xeral e no rural en particular, a presenza da muller na vida pública aínda non está equilibrada. No rural a presenza da muller, sobre todo nova, é fundamental para afianzar poboación e dar un futuro aos pobos. Necesítanse mulleres formadas profesionalmente, competentes, con iniciativa e ganas de desenvolver o seu proxecto de vida no rural. Para iso debemos ofrecer servizos, conectividade e recursos que permitan á xente nova ver o rural como alternativa”. “Entendo que o discurso ten que cambiar. Non podemos transmitir aos nosos fillos que estuden e fórmense en especialidades que nada teñen que ver co mundo agroalimentario e despois pretender ter remuda xeracional. Debemos dar unha oportunidade ao rural e ao mundo agroalimentario. Presumamos do mesmo, poñamos en valor o que facemos e o que temos. Pidamos ás administracións plans de estudos específicos nos que haxa unha oferta formativa relacionada coas actividades agroalimentarias de cada zona”.

A viticultura en perspectiva: esforzo, retos e paixón

Que terá o mundo do viño que, a pesar de esixir sacrificios (e non poder vivir en exclusiva diso nos casos de pequenos viticultores como o seu), engancha tanto? “Cando coñeces de preto o mundo do viño é difícil mirar a outro lado. Ver como cada ano os ciclos da vide repítense, como van progresando os acios, vas acompañando o seu proceso e vaste identificando con el”. Outra recompensa, segundo confesa, vén “cando te atopas unha botella do teu viño nun liñal dun supermercado, nun restaurante, nun país estranxeiro, na que hai algo de ti, do teu traballo, do teu esforzo...., resulta moi motivador e estimulante. Sentes que estás a contribuír á alegría da xente, estás presente nas súas celebracións e as súas emocións”. Os logros da cooperativa chegaron co esforzo dos socios. “Na D.O. Rías Baixas e en Galicia, en xeral, non é fácil vivir da viticultura e o principal escollo preséntao o minifundismo. Somos un D.O. pequena que fixo as cousas ben, apostando sempre pola calidade e agora mesmo estamos moi ben situados no mercado, pero é complicado para os pequenos viticultores medrar, xa que a concentración parcelaria non chegou aínda a todas as zonas. En comarcas tan poboadas como o Salnés, se o pouco terreo que tes dispoñible para plantar non o tes xunto, non é viable facelo. Necesitamos que nos faciliten un pouco as cousas”. Para ir pechando a nosa charla, pedímoslle que bote a vista atrás e cóntenos de que está máis orgullosa como presidenta de Condes de Albarei. “Creo que o maior logro foi chegar até aquí xuntos, permanecer unidos e consolidarse como unha adega de referencia no sector. O meu maior orgullo como presidenta son as persoas que formamos a cooperativa: sociedade e traballadores. A capacidade para tomar decisións conxuntas que nos permitan saír adiante nun mercado moi competitivo, a forza que impulsa ás familias a crer nun soño común e loitar por levalo á práctica, con ilusión compartida2. Por último, fálanos dos retos de futuro para o sector vitivinícola. 2Creo que o principal reto que ten a D.O. Rías Baixas é non perder os seus acenos de identidade. Somos unha D.O. pequena e temos que seguir diferenciándonos, non podemos perder a nosa esencia. Temos ameazas, como o feito de que a variedade albariño é máis coñecida que a D.O. Rías Baixas e pode plantarse en calquera parte do planeta. A isto temos que facerlle fronte distinguíndonos por potenciar a nosa situación xeográfica, a tipicidade do noso clima, as características do terreo: identificándonos co territorio”. Non dubida en detallar cales son os desafíos que están sobre a mesa da cooperativa: “Seguir traballando na cohesión social e achegando calidade de vida aos nosos socios e traballadores. Continuar apostando pola calidade dos nosos viños, xerando valor engadido. Ademais, temos que seguir conservando os nosos valores: solidariedade, igualdade, honestidade, compromiso.... e seguir avanzando cara á sustentabilidade ambiental, económica e social, sen deixar de ser rendibles. En definitiva, seguir mirando ao futuro xuntos con ilusión compartida”.

Impulsar o desenvolvemento rural e o emprego nas áreas rurais é un dos obxectivos principais da Política Agraria Común (PAC). Nesa liña, o cooperativismo, artellado en torno a comunidades locais e á economía social, ten moito que dicir. Visitamos dúas cooperativas que representan dous casos de impacto na súa contorna: A Carqueixa, dedicada á cría e comercialización de carne vacún nos Ancares lucenses, e a adega vitivinícola de Favaios, unha referencia no Alto Douro portugués.

Ambas entidades canalizan a comercialización da produción dos seus socios e préstanlles servizos de asesoramento e compras en conxunto. 

A Carqueixa destacou nos últimos anos polas iniciativas de venda directa da carne dos seus socios, unha liña para a que tivo apoios de desenvolvemento rural da PAC, tanto do GDR Montes e Vales Orientais como dun grupo operativo de innovación. 

Pola súa banda, a adega de Favaios está inmersa nestes momentos nun proxecto de ampliación, cun investimento de 1,2 millóns de euros que se cofinancia en parte con fondos europeos da PAC. “A nosa cooperativa está moi orientada cara aos viños brancos e os viños de Moscatel ;agora queremos facer un proxecto de ampliación e modernización na adega de cara a impulsar os nosos viños tintos”, salientan.

En apoios directos da PAC aos produtores, os gandeiros da Carqueixa reciben axudas directas que representan arredor do 50% da súa renda, a parte de posibles apoios suplementarios para investimentos. No caso dos viticultores de Favaios, os apoios céntranse en subvencións para a promoción da agricultura integrada, con menor impacto no medio ambiente, e en procesos de reestruturación de viñedo.

Sobre as importantes axudas directas da PAC que perciben as ganderías dos Ancares, o xerente da Carqueixa, Román Sánchez, fai fincapé en que “está ben entender que a Política Agraria Común, máis que unha axuda aos gandeiros, representa un apoio aos consumidores. De non existir estas axudas, os prezos da carne terían que ser moito máis elevados”, apunta.

Favaios e a paisaxe vitícola do Alto Douro

A Adega-Cooperativa de Favaios foi fundada no ano 1952 e tivo a súa primeira vendima catro anos máis tarde. Foi creada por viticultores de Favaios, unha vila situada na parte alta do Douro portugués, onde estaban descontentos cunha nova normativa pola cal os viños producidos por encima dos 650 metros quedaban excluídos dos licorosos do Porto. “Isto xerou un revés moi forte para a parroquia de Favaios, o que levou a agricultores á ruina porque tan só podían facer viños normais de consumo, mentres que os que daban o diñeiro eran os viños de Moscatel e do Porto”, explica o presidente, Mario Monteiro.

Ese descontento levou aos viticultores de Favaios a conformar unha cooperativa para combater a situación xerada polo cambio de lexislación, “e permitiulles afrontar mellor os desafíos que eles tiñan”, destaca Mario Monteiro. Co tempo, aquela normativa solventouse e a cooperativa de Favaios quedou como referente. 

Hoxe en día, a adega de Favaios ten 481 asociados, dá emprego a 41 persoas e abarca unha superficie de 1.200 hectáreas de viñedo, 700 das cales son de Moscatel Galego Branco, 300 hectáreas de uvas tintas e a superficie restante é doutras variedades brancas. A súa gama de viños, especializada no Moscatel branco e nos viños de Porto, comercialízase en 22 países.

A parte alta de Favaios é unha zona na que os viños brancos, e especialmente os da caste Moscatel, danse moi ben. Unha cuestión que caracteriza a colleita da zona é a ampla presenza da uva Moscatel Galega Branca e Tinta, en torno a un 60% da produción. “Dise que veu de Galicia porque nós estivemos conectados, por exemplo meu bisavó é galego, e ao igual ca min moitas persoas da zona teñen antepasados de Galicia, amplía o presidente. 

En uvas tintas, a Cooperativa de Favaios traballa unha gama ampla: Tinta Roriz, Tinta Barroca, Touriga Franca e Touriga Nacional, entre outras.

Unha das garantías claras que lle aporta a cooperativa aos seus socios é a compra de toda a súa colleita a prezos competitivos, “por riba dos que se pagan no mercado”, subliñan desde a dirección. 

A maiores da comercialización da uva, a cooperativa de Favaios ofrécelle unha gama ampla de servizos aos socios, entre os que destaca o asesoramento. “Nós temos un departamento agrícola no que están traballando tres enxeñeiros para aconsellar aos agricultores na conducción da viña, así como para axudar a facer mellor a plantación e produción. Tamén apoian ao produtor para xestionar axudas de novos proxectos e mesmo á planificación dos mesmos”, comenta Mario Monteiro.

A Carqueixa, gandería de alta montaña

A Cooperativa A Carqueixa é outro dos exemplos no que a cooperación e a agrupación favorece ao sector produtor. Naceu no ano 1994 para eliminar intermediarios tanto para compra de subministración como na negociación conxunta para a venda dos becerros. Hoxe en día conta con 215 socios repartidos pola montaña dos Ancares, dedicados á cría de vacún de carne, baixo a certificación de Ternera Gallega Suprema. O gando críase en extensivo, nun contexto de alta montaña no que as granxas que engloban á cooperativa apostan pola cría tradicional dos animais. Deste xeito, a súa alimentación fundaméntase na lactancia materna ata os 6-7 meses, complementada con pastos e forraxes.

Nos últimos anos, a actividade da Carqueixa “deu un paso máis para a evitar intermediarios na comercialización e venda directa da produción”, apostando por “facelo nós mesmos, tanto por internet como nunha carnicería propia que temos na Praza de Abastos en Lugo desde hai un ano e medio”, explica o xerente da Carqueixa, Román Sánchez. 

A iniciativa da venda directa por internet xurdiu no ano 2019, pero daquela só vendían en lotes de 5-10kg. “Froito de que a carne gustou, e que a comercialización foi mellorando, fomos permitíndolle á xente escoller as partes que máis lle interesaban, ata agora, que montamos a carnicería e xa sae todo de aí”, sinala.

Hai tres meses iniciaron, ademais, outra liña de actividade, coa comercialización de comida elaborada por dous restaurantes dos Ancares:Campa da Braña (Cervantes) e Bar Xergunde (Navia de Suarna). 

“A venda directa a través de todas as iniciativas é unha vía que axuda a que os becerros dos socios obteñan uns prezos medios máis altos, entre un 10% e un 15%, ademais de ter un control de todo o proceso. Estase demostrando que este é un bo camiño para ter mellores prezos e que haxa vida nos Ancares”, valora.

Con esta filosofía, a cooperativa está a aumentar o número de asociados e a recuperar ganderías que se mantiñan como socias pero que na práctica non comercializaban coa Carqueixa a súa produción.

A maiores da comercialización dos becerros, A Carqueixa realiza unha función de asesoramento e de compra en conxunto de insumos.