As necesidades do cereal, do chan e as propias do agricultor, a maioría das veces necesitan de solucións propias e específicas. Baixo esa visión e durante o Congreso “El Futuro del Cereal”, ICL presentou as súas estratexias e solucións para atender á produción de cereal de calidade. ICL mostrou as súas solucións dentro dun debate celebrado no congreso onde se compartiron ideas de diferentes empresas do sector.

ICL participou activamente na décima edición do Congreso “O Futuro do Cereal”, organizado pola cooperativa Agropal e a revista ‘Tierras’, que contou cunha mesa redonda sobre “Los retos de la fertilización de los cereales”. Nela ICL destacou a súa aposta pola eficiencia e a sustentabilidade a través de solucións innovadoras como Agromaster e Polysulphate.

A localidade de Magaz de Pisuerga en Palencia acolleu o X Congreso “El Futuro del Cereal” que organizan a cooperativa Agropal e revístaa Terras para analizar cada ano os retos máis importantes do sector e responder as necesidades dos agricultores e ás esixencias das normativas europeas.

Esta edición, ICL foi un dos patrocinadores do evento e participou tamén na mesa redonde “Los retos de la fertilización de los cereales”, na que participaron con outras empresas do sector. Manuel Moreno Villar, Agronomist & Saes Support en ICL Iberia, participou neste debate para comentar o posicionamento da compañía no cultivo de cereal, a súa resposta aos retos actuais e as recomendacións de abonado.

Desde o punto de vista dos retos e situación do sector, Manuel Moreno destacou que é totalmente viable realizar unha agricultura sostible e eficiente coas solucións e tecnoloxías que existen no mercado. Para o técnico de ICL o principal problema do agricultor é que moitas veces recibe información confusa sobre que debe aplicar no seu cultivo e non sabe realmente a que aterse. Por iso, o papel do asesoramento técnico ao agricultor que fomente ICL como un piar da compañía é clave, así como coñecer ben as necesidades de cada chan e do cultivo segundo a zona.

Cunha análise de chan correcto, a axuda de técnicas de agricultura de precisión e usando solucións innovadoras, eficientes e adecuadas a cada época do cultivo, é totalmente posible conseguir un cultivo produtivo, rendible e que cumpra coas normativas europeas, que é precisamente o obxectivo de ICL cando expón o desenvolvemento de novos produtos e lévaos ao campo.

Plan de abonado de ICL con Agromaster e Polysulphate

O debate permitiu presentar o plan de abonado de ICL para cereal, que parte da base de personalizar a aplicación de nutrientes segundo as necesidades do chan, o cultivo e a época de aplicación. Manuel Moreno recomendou a aplicación dunha combinación de Agromaster con Polysulphate, que é a que mellor resultou en todos os ensaios realizados nas últimas campañas.

Agromaster é unha das gamas punteiras de ICL na súa aposta polos fertilizantes de liberación controlada (CRF), que se aplican de forma localizada xunto á semente e que teñen unha porcentaxe encapsulado tanto do nitróxeno como do fósforo. É moi importante que o nitróxeno dure ata a aplicación da cobertura e, tamén, evitar que o fósforo aplicado non se bloquee no chan por un pH elevado. Para iso, Agromaster achega a última tecnoloxía de encapsulado para asegurar a liberación do nitróxeno e do fósforo de forma gradual ao longo de todo o ciclo do cereal. Polysulphate de ICL, un fertilizante natural que en cada gránulo incorpora os catro nutrientes básicos que necesitan os cultivos (xofre, potasio, magnesio e calcio) cun modo de acción que asegura a súa dispoñibilidade constante e prolongada no cultivo.

A clave deste fertilizante está en que a maioría destes nutrientes melloran a saúde da planta e a súa resistencia ao estrés: o xofre achega funcións de defensa e detoxificación; o calcio dálle permeabilidade na membrana e mellora a asimilación de nutrientes; e o potasio outorga unha regulación estomática, firmeza, estrutura das células e maior produción.

Pero o que fai verdadeiramente diferente e innovador a Polysulphate é que é un fertilizante que se presenta no seu estado natural e non é necesaria a separación química nin outros procesos industriais, polo que estamos #ante un fertilizante verdadeiramente sostible, respectuoso co medio ambiente e que axuda a reducir a pegada de carbono da agricultura.

Por último, o técnico de ICL destacou que os agricultores que están a usar xa Agromaster con Polysulphate as últimas campañas descubriron as súas múltiples vantaxes, como a versatilidade do seu uso para gran variedade de cultivos e diferentes tipos de chan e clima; a flexibilidade na aplicación, xa sexa ao bato ou en banda para unha aplicación de precisión; o non ter perdas por lixiviación, fixando os nutrientes no chan; a súa alta uniformidade e densidade; a cobertura uniforme que asegura ter os catro nutrientes esenciais para as plantas; a súa seguridade ao ter moi baixo índice salino; e o ter un pH neutro.

ICL dedicou un gran esforzo nos últimos anos para desenvolver as súas diferentes gamas de fertilizantes exclusivos que, a través da innovación, conseguen achegar os nutrientes que necesitan os cultivos de forma gradual, fixándoos no chan preto das raíces, axudando á nascencia adecuada das plantas, ao seu bo desenvolvemento e sanidade, conseguindo así maiores producións e de mellor calidade.

Para o cultivo do cereal, ICL leva varios anos ensaiando en campo, xunto a agricultores das diferentes zonas produtoras, programas nutricionais baseados nas súas gamas Agromaster e Polysulphate, que se revelaron como a combinación perfecta á hora de mellorar as producións, a calidade do cereal e, o que é máis importante, a sustentabilidade do cultivo cun excelente perfil ambiental, ao usar innovación e nutrientes naturais que dan a máxima eficiencia cunha menor aplicación de fertilizantes.

Neste contexto, a fertilización dos cultivos agrícolas é unha das áreas onde máis se está incidindo na necesidade dun uso sustentable e controlado dos nutrientes que se achegan ao chan. Para responder a estas esixencias, tanto reguladoras como de toda a cadea agroalimentaria, os produtores necesitan novas solucións para poder achegar os nutrientes que necesitan as plantas de forma eficiente, precisa e sustentable.
A tecnoloxía de Agromaster xunto a un fertilizante natural como Polysulphate
Agromaster é unha das gamas punteiras de ICL na súa aposta polos fertilizantes de liberación controlada (CRF), que se aplican de forma localizada xunto á semente e que teñen unha porcentaxe encapsulado tanto do nitróxeno como do fósforo. É moi importante que o nitróxeno dure até a aplicación da coberteira e, tamén, evitar que o fósforo aplicado non se bloquee no chan por un pH elevado. Para iso, Agromaster achega a tecnoloxía de encapsulado E-Max, que asegura a liberación do nitróxeno e do fósforo de forma gradual ao longo de todo o ciclo do cereal.

Pola súa banda, o fertilizante natural Polysulphate, exclusivo de ICL, incorpora en cada gránulo o catro nutrientes básicos que necesitan os cultivos (xofre, potasio, magnesio e calcio) cun modo de acción que asegura a súa dispoñibilidade constante e prolongada no cultivo.

É importante destacar que a dispoñibilidade de tres destes nutrientes está directamente relacionada coa saúde da planta e a mellor resistencia á tensión: o Xofre achega funcións de defensa e detoxificación; o Calcio dálle permeabilidade na membrana e mellora a asimilación de nutrientes; e o Potasio outorga unha regulación estomática, firmeza, estrutura das células e maior produción.

O que fai que Polysulphate sexa un fertilizante revolucionario e innovador é que se presenta no seu estado natural e non é necesaria a separación química nin outros procesos industriais. Por esta razón, estamos ante un fertilizante natural verdadeiramente sustentable, respectuoso co medio ambiente e que realmente axuda aos produtores a reducir a pegada de carbono da agricultura.
Resultados excepcionais en crecemento produción e calidade dos cultivos
Como comentamos, ICL está a realizar ensaios de campo en todo o mundo e en particular en España, véndose como a combinación de Agromaster con Polysulphate é a combinación perfecta para conseguir o reto máis importante ao que nos enfrontamos os responsables da produción de alimentos: maximizar a produción, pero de forma sustentable.

Hai que destacar que coa tecnoloxía de liberación controlada asegúrase unha menor perda de nitróxeno e fósforo ao longo do ciclo, un beneficio que se ve potenciado pola sinerxía que produce Polysulphate ao asegurar unha dispoñibilidade prolongada no tempo do Xofre, necesario para que a asimilación do resto de nutrientes sexa maximizada.

Por último, os agricultores que están a usar xa Agromaster con Polysulphate as últimas campañas destacan as súas múltiples vantaxes, como a versatilidade do seu uso para gran variedade de cultivos e diferentes tipos de chan e clima; a flexibilidade na aplicación, xa sexa ao bato ou en banda para unha aplicación de precisión; o non ter perdas por lixiviación, fixando os nutrientes no chan; a súa alta uniformidade e densidade; a cobertura uniforme que asegura ter o catro nutrientes esenciais para as plantas; a súa seguridade ao ter moi baixo índice salino; e o ter un pH neutro.

A guerra de Ucraína deixou en xaque o mercado dos cereais en Europa. A invasión rusa do país, coñecido como o ‘celeiro de Europa’, está a ter consecuencias non só nos países europeos senón en todo o mundo. As ganderías galegas están a notar nestes meses xa algunhas das consecuencias máis directas, co encarecemento dos cereais e os pensos. Aínda que as limitacións ao cereal procedente de Ucraína foi só un factor máis que propiciou o incremento dos prezos destas materias primas. A reactivación da actividade tras a pandemia do Covid-19 pillou aos mercados con moi pouco stock, en parte debido aos problemas climáticos que deixaron colleitas reducidas. A iso sumouse o importante incremento do custo das materias primas, non só de cereais tanto para alimentación animal como humana, senón tamén carburantes e minerais.

A guerra de Ucraína sumouse á falta de stock, as consecuencias da pandemia do Covid-19 ou a crise porcina africana para incrementar o prezo e a escaseza de cereais

Ademais, nestes últimos anos levouse a cabo certo aprovisionamento de cereais por parte de países como China, derivado da peste porcina africana. O incremento dos fretes marítimos tamén foi determinante para chegar á situación actual. Con esta ‘tormenta perfecta’, que se pode esperar para os próximos meses? Que alternativas poden ter as granxas galegas fronte ao incremento de prezos dos cereais e pensos? Estas foron algunhas das cuestións que abordaron nunha sesión de debate virtual realizada recentemente entre os socios do grupo operativo supranacional Proteinleg, centrado na procura de proteínas alimentarias de calidade en base ao cultivo de leguminosas.

Malas perspectivas

A pesar de que a situación actual en canto a prezos e stock de cereais é xa crítica, as previsións a curto prazo tampouco son esperanzadoras. Países como India acaban de anunciar xa que pecharán as exportacións de cereal, para poder abastecer as necesidades do seu mercado interior. E as previsións en territorio nacional tampouco son favorables. “Deixamos moito en man das importacións, deixando de lado a produción propia e poida que sexa momento de retomar estes cultivos”, apunta Lucio García, investigador e responsable do departamento de producións agroalimentarias, medio ambiente e territorios no Centro Tecnolóxico da Carne ( CTC). Aínda que este ano se incrementou a superficie de cultivo de cereal en España, tampouco servirá para substituir o gran procedente de Ucraína, xa que debido ao elevado prezo dos fertilizantes non se realizou un abonado adecuado, co que non se agardan importantes producións en Castela.

“Os prezos disparáronse e apréciase unha gran volatilidade con respecto da situación de estabilidade que se vivía desde o 2012, cando se produciu a última gran sacudida dos prezos das materias primas”: Higinio Mougán, Agaca

Ademais, aínda que quedaban en Ucraína uns 30 millóns de toneladas de cereal, existen grandes limitacións para sacalas do país, debido ás dificultades de facelo por barco, dado que boa parte dos portos están minados. Mentres, outros medios de transporte por terra tampouco están a ser viables. A guerra tamén reduciu case á metade o cultivo de cereais no país este ano e tamén haberá dificultades para sacar esa produción do país, polo que a curto prazo espérase que os prezos sigan altos, tal e como apuntaron os socios do grupo Proteinleg. “Os prezos disparáronse e apréciase unha gran volatilidade con respecto da situación de estabilidade que se vivía desde o 2012, cando se produciu a última gran sacudida dos prezos das materias primas”, valora Higinio Mougán, xerente da Asociación de Cooperativas Agrarias de Galicia (Agaca). Mesmo se apunta xa a que poidan producirse maiores episodios de fame en países de África ou Asia, así como en México, ao reducirse as reservas mundiais de cereais.

A dependencia da soia, como acabamos así?

Unha das materias primas importadas por España é a soia, fonte de proteína na maioría dos pensos para o gando. Xunto co millo ou o trigo, este legume experimentou nos últimos meses un notable incremento do prezo, que contribuíu ao incremento do penso. Pero, é viable o cultivo de soia en España ou Galicia para reducir a importación? “En Galicia, polas condicións climáticas da rexión non somos capaces de producir soia e en España hai importantes dificultades para lograr produción”, indica García. Ademais, nalgúns dos países produtores de soia está permitida a utilización de variedades transformadas xeneticamente e resistentes ao glifosato. “Logran producións moi rendibles coas que é realmente difícil competir nun modelo convencional, como o que se expón aquí. Non se produce en igualdade de condicións”, apunta o investigador.

"Resulta máis fácil traer un quilo de soia de Brasil que producilo en España”: Lucio García, do CTC

Como sinala o investigador do CTC, a soia é unha leguminosa moi completa, xa que despois de extraerlle o aceite, a torta aínda ten máis de 40% de proteína, mentres que outras leguminosas reducen esa porcentaxe a un 22%. De feito no proxecto Proteinleg, que están a formular pensos para porcos celtas e pitos de Mos en extensivo cunha achega de proteína procedente doutras leguminosas, tiveron dificultades para conseguir a cantidade de proteína requerida. Outro dos condicionantes para o cultivo de soia en España ou Galicia é a falta de superficie para o seu cultivo, se se compara coas terras dispoñibles noutros países produtores, sobre todo de América. “En España é moito máis rendible ter a terra con millo ou trigo que con soia”, apunta Mougán. “En definitiva, resulta máis fácil traer un quilo de soia de Brasil que producilo en España”, recoñecen desde o CTC.

Na procura da autosuficiencia e de alternativas

Como coinciden en sinalar os socios do grupo Proteinleg, esta crise dos cereais volveu a poñer de manifesto a importancia de reducir a dependencia das importacións e as vantaxes dunha maior autosuficiencia das ganderías.“Esta crise está a volver a poñer o foco na gran dependencia das ganderías e temos que ser conscientes de que se non é unha guerra será o cambio climático, vai haber factores que encarezan as materias primas, polo que temos que procurar ser máis autosuficientes nas nosas ganderías. Aínda que non podamos ser autosuficientes ao 100% si podemos traballar en reducir esta dependencia e aproveitar os recursos que temos”, comentan desde a Asociación de Produtores de Porco Celta.

Contar con estudos sobre o comportamento da variedades, con sementes seleccionadas ou con alternativas adaptadas ás condicións de Galicia pode resultar fundamental para unha maior autosuficiencia das granxas

Outra das cuestións fundamentais para incrementar a autosuficiencia das ganderías é poder ofrecer garantías aos gandeiros. Por iso, como sinala Mougán, é clave a investigación sobre forraxes de inverno que poidan achegar proteína á ración do gando e así reducir a dependencia de soia. “No caso do vacún de leite, alternativas como a veza ou o chícharo poden ser fundamentais para pasar de silos de herba que teñan un 16% de proteína a lograr, con estas leguminosas, ensilaxes que poidan alcanzar un 22 ou un 24% de proteína”, explica. Contar con estudos sobre o comportamento da variedades, con sementes seleccionadas ou con alternativas adaptadas ás condicións de Galicia pode resultar fundamental. É nesta liña precisamente na que traballa o proxecto Proteinleg, que xa estudou o comportamento de chícharo, o chícharo silvestre ou xudías como fonte de proteína para a alimentación do gando. “Non podemos afrontar grandes cambios. Non imos poder eliminar por completo as importacións de materias primas como a soia, pero poderemos facer axustes para ter unha menor dependencia”, indica Mougán.

O peche de ganderías e explotacións agrícolas así como a falta de remuda xeracional están a ser dous dos principais problemas que ameazan a continuidade da actividade agraria e gandeira. A pregunta recorrente é como facer fronte a esta situación, lograr reducir o abandono á par de conseguir que máis xente moza opte por quedar a traballar no agro. Este foi tamén o reto que asumiu de forma directa hai 15 anos a Cooperativa Artajona, situada no pequeno pobo do que toma o nome en Navarra e que conta con preto de 1.700 habitantes. O seu é un exemplo de como o papel das cooperativas pode ser decisivo para conseguir asentar poboación no rural e da ferramenta clave que pode supoñer unha entidade de cooperación para afrontar grandes transformacións, que doutro modo resultan case inasimilables para moitos produtores. A experiencia desta cooperativa formou parte recentemente da xornada organizada por Cooperativas Agroalimentarias, celebrada de xeito telemático, e na que se recolleron modelos innovadores para impulsar as cooperativas agrarias e evitar o abandono de explotacións e fomentar a remuda xeracional no sector agrario.

En 15 anos, a cooperativa suma máis dun cento de socios, case dobra a superficie de terra e pasa dos 3 ós 15 millóns de facturación

A día de hoxe a cooperativa conseguiu incrementar o número de asociados, moitos deles máis novos, e aumentar a superficie de terra ata case duplicala. Tamén lograron mellorar as condicións tanto para os socios propietarios coma para os agricultores, ó tempo que pasaron de facturar algo máis de 3 millóns de euros ó ano a acadar os 15 millóns de euros, contando cun maior número de empregados e abrindo novas liñas de traballo.

O cambio de secaño a regadío, un feito decisivo

A Cooperativa Agrícola de Artajona está centrada no cultivo do cereal. No ano 2005 a súa produción era de secaño, contaba cuns 372 socios, deles só 60 agricultores, que sumaban unhas 4.000 hectáreas todas elas no mesmo termo municipal. Estaban a constatar como moitos dos socios deixaban a actividade agraria por falta de continuidade e os agricultores máis novos pasaban xa dos 40 anos. “Detectamos tamén un interese tanto de empresas como de agricultores externos á cooperativa por facerse con terras na zona”, detalla Ignacio Zabaleta, xerente da entidade. Ó mesmo tempo estaban a xurdir agrupacións de propietarios, xestionadas fóra da cooperativa e que adquirían persoal e maquinaria, “co perigo de que finalmente se emanciparan da cooperativa”, explica o xerente.

“No plan estratéxico de 2006 a 2010 priorízanse as decisións económicas pensadas no socio”, (Ignacio Zabaleta, xerente)

A previsión da chegada do Canal de Navarra no 2008 abre a posibilidade dunha transformación cara o regadío. Este é o principal reto que se debuxa no horizonte tanto da cooperativa como dos socios e que se volve decisivo para a súa evolución. “Iníciase un plan estratéxico de 2006 a 2010 onde se priorizan as decisións eminentemente económicas pensadas no socio”, apunta Zabaleta.

Estratexias para afrontar o regadío

O Canal de Navarra supón unha transformación a regadío do 60% da superficie dedicada ata o momento ó cultivo de secaño. “A cooperativa amosouse proactiva ó cambio”, explican dende a xerencia. Para afrontar dita modificación da forma de cultivo, a cooperativa inicia varias estratexias que traerán consigo tamén melloras significativas para os socios e os produtores, tal e como apunta Zabaleta. -Procesos de fusión. A cooperativa inicia varios procesos de integración con cooperativas cerealistas da zona. A primeira delas é a de Larraga, no 2007, e xa no 2011 súmase Miranda de Agra. Tamén a Bodega Cooperativa de Artajona, que ata o momento funcionaba de maneira independente, pero con certa colaboración, remata fusionándose no 2019. A incorporación destas novas cooperativas é un dos motivos polos que conseguen incrementar o número de asociados. Deste modo, no 2020 acadan os 482 socios, dos cales 80 son agricultores e entre eles contan, ademais, con 11 mozos menores de 30 anos. Así é que pasan a contabilizar 7.200 hectáreas de terreo nos diversos municipios. -Servizo técnico. Incorporan novos servizos ós socio para ofrecerlle asesoramento en novos cultivos e para mellorar a eficiencia nas explotacións individuais dos socios. -Creación da sección de cultivo en común. Esta nova sección de cultivo en común bota a andar no 2007 con 63 socios propietarios, 337 hectáreas de secaño e outras 478 de regadío. A inversión é de 4 millóns de euros. “A sección créase dentro da propia cooperativa de maneira que a xunta reitora é a que toma as decisións, aínda que se instaura unha comisión específica para a súa xestión que toma decisións como as melloras a facer en fincas, a rotación de cultivos ou a opción de subarrendar a terra”, detalla o xerente da entidade.

“Coa sección de cultivo o propietario ten unha renda suficiente, variable ano a ano; e o agricultor cobra o seu traballo a un prezo correcto”, (Ignacio Zabaleta, xerente)

A creación da sección de cultivo abre a posibilidade de rendibilizar o regadío para os propietarios socios, que arrendan as súas fincas e os dereitos da PAC por 20 anos. Deste modo, ó propietario non lle repercute a rotación de cultivos que se faga na súa parcela, tampouco os “fallos” de cultivo ou un éxito desmedido. “Apostamos por unha transparencia total cos socios, cunha reunión anual cos propietarios na que se expoñen os resultados da campaña, aténdense as súas reclamacións e escóitanse as súas suxerencias”, apuntan dende a directiva da cooperativa. A decisión de non adquirir nin persoal nin maquinaria para cultivar as leiras, fai que sexan os socios agricultores os que realicen os labores nas fincas da sección e, polo tanto, garántenlles ingresos polo seu traballo. Ademais, a cooperativa facilita a incorporación aos máis novos, á vez que consolida a actividade da entidade e incrementa os postos de traballo na zona. “O propietario ten unha renda suficiente, variable ano a ano; e o agricultor cobra o seu traballo a un prezo correcto”, reivindica Ignacio Zabaleta. Como logran que ambas as partes estean contentas? “Se todos queren a súa parte do pastel, só podiamos optar por facer o pastel máis grande para que todos quedasen conformes”, exemplifica o xerente. Lograron acceder a mellores subvencións, contar cunha xestión agraria máis profesional, de man do equipo técnico que lle axuda a ter unha visión de mercado, realizar unha rotación de cultivos e incorporar novos, á par de garantir prezos reais para os traballos realizados polos agricultores. “Constátase que o modelo funciona, cando por unha banda os agricultores queren que a cooperativa lles asigne unha maior superficie para traballar e doutra banda cando novos socios propietarios, solicitan incrementar a superficie inicial dedicada á sección de cultivo”, explica Zabaleta. Así, no ano 2014 incorporan 181 hectáreas en Larraga, das cales 61 son de secaño e 120 hectáreas son de regadío. Ademais, no 2017 sumaron outras 104 hectáreas en Miranda (47 en secaño e 57 en regadío). As terras de cada municipio xestiónanse co mesmo modelo, pero de maneira paralela. É precisamente a creación da sección de cultivo coa que a cooperativa se afianza e asume o compromiso de realizar os investimentos de regadío nas parcelas, o que para moitos socios será determinante para seguir aproveitando as súas terras, dado o investimento que supón o cambio.

Nos últimos anos foron incorporando máis superficie á sección de cultivo. Tamén procuran favorecer a incorporación de novos agricultores

O modelo establecido na cooperativa para a sección de cultivo tenta tamén favorecer a incorporación de agricultores novos ao facilitarlle o acceso a cotas de terreo nas que traballar, co que pretendían garantir a substitución e sumar novos socios. A cooperativa construiu un secadoiro de millo e unha procesadora de améndoa nos últimos anos.

Outros servizos da cooperativa

Ademais de asumir a transformación a regadío, nos últimos anos a cooperativa afrontou a inversión dun secadoiro de millo, co que se procesa non só o millo dos socios senón de toda a zona. Tamén decidiron investir nunha liña de pelado de améndoa e continúan a procurar novos cultivos rendibles. “A cooperativa de 2006 non se tería atrevido a afrontar estas inversións”, conclúen dende a directiva. Nestes anos, a cooperativa tamén tivo dispoñible unha línea de financiación para os socios foi sumando servizos como a sección de forno cooperativo ou de semente, integrada neste caso nunha cooperativa de segundo grao (Urlusa), para ofrecer mellores condicións ós seus asociados. Outra das claves para os logros acadados estes anos, segundo explican, é a relación de confianza dos propietarios e socios na xunta reitora, o seu presidente e os propios traballadores da cooperativa.

Finca Bizcarra é unha explotación familiar de Selgua, municipio de Monzón, en Aragón, que leva anos apostando polas novas tecnoloxías e a optimización dos cultivos mediante a análise das parcelas e a planificación. Acaba de recibir o Premio Excelencia Fima 2020 da Feira de Zaragoza, que se celebra do 25 ao 29 de febreiro. A súa aposta pola coñecida como agricultura de precisión valeulle o recoñecemento. Aínda que hai tempo tiveron tamén gando, agora están especializados en cultivos agrícolas en extensivo. Ademais, contan cun secadeiro, sobre todo destinado para o millo, unha das principais colleitas que producen, e un almacén de cereal.

"Levar unha boa xestión da distribución do traballo no tempo foi unha parte fundamental do éxito da finca"

Unha das claves do éxito da finca é a planificación dos cultivos que realizan. Para iso botan man dunha importante recompilación e análise de datos que lles achega información útil para optimizar a produción. Comezaron mellorando e adaptando o sistema de rega e foron aplicando as melloras a outros ámbitos da produción. Nos últimos 3 anos a súa xestión eficiente permitiulles diminuír o uso de fertilizantes nun 6,2%. Tamén lograron un aforro de auga do 15% con respecto ao gasto que tiñan en 2016. "Levar unha boa xestión da distribución do traballo no tempo foi unha parte fundamental do éxito da finca", apunta José Ramón Acín Aznar, agricultor, agrónomo e propietario de Finca Bizcarra.

Planificar a colleita

Dispoñen dunhas 300 hectáreas en regadío, a maioría en propiedade. Nelas distribúen distintos cultivos destinados tanto para a alimentación humana como animal. O millo é un dos cultivos no que están envorcados. De feito, contan con parcelas nas que realizan unha sementeira xa no mes de abril pero tamén combinan o cultivo do millo con outras producións como a cebada para maltería, destinada á elaboración de cervexa, ou a produción de chícharo de túnel de conxelación, para alimentación humana.

"Traballamos cunha estrutura moi planificada, de maneira que temos decidido o que plantaremos este ano e o próximo"

"Temos leiras nas que primeiro plantamos cebada e despois conseguimos importantes producións de millo. Noutras sementamos xa en xaneiro chícharo que recolleremos en maio para logo tamén plantar millo", explica José Ramón. O millo é un dos principais cultivos de Finca Bizcarra e en varias parcelas combinan os seus ciclos con outros cereais ou legumes. Ademais, cultivan alfalfa, raigrás ou xirasol, os dous últimos destinados principalmente á multiplicación e a obtención de sementes de alta calidade. "Traballamos cunha estrutura moi planificada, tanto é así que xa temos decidido o que plantaremos non só este ano senón o que vén", indica o produtor. A meteoroloxía é un factor que pode modificar, en boa medida, as previsións iniciais e que teñen moi en conta. "Esta campaña, como decembro e xaneiro foron moi húmidos, houbo parcelas nas que tivemos que prescindir de colleitas de cebada ás que logo seguiría millo, tal e como planearamos", apunta o agricultor. As xeadas e as baixas temperaturas habituais na zona son un condicionante para os cultivos. "Probamos a cultivar xa case de todo. Tivemos cebolas, pementos, espinacas ou coliflores, pero o clima extremo que temos dificúltanos conseguir unha colleita en tempo, para que sexan competitivas coas que se producen noutras zonas cunhas condicións máis favorable", recoñece José Ramón. Para lograr resultados óptimos, una das claves que José Ramón reivindica é a planificación dos cultivos en base á información que lles proporciona a terra. "Se temos que facer analíticas iso non se pode facer de hoxe para mañá, necesitamos seleccionar moi ben a información e ter unha planificación axustada", concreta o agrónomo. Rego, en días pasados, dunha parcela sementada con cebada para a elaboración de penso.

A rega, o primeiro paso para descubrir novas ferramentas

Hoxe en día, na xestión dos cultivos de Finca Bizcarra son fundamentais ferramentas que lles proporcionen datos sobre o estado da terra, as colleitas, a fertilización ou a rega. Os seus primeiros pasos nesta forma de entender a agricultura foron en 2007 cando se modernizou a comunidade de regadores á que pertencen. Entón abordaron a modernización dos sistemas de rega que instalara o seu pai en 1974, que entón eran moi novos pero que se quedaron obsoletos.

A modernización do sistema de rega foi a primeira vez que optaron por utilizar ferramentas de recompilación de datos

"Naquel momento vimos que as instalacións estaban tecnicamente obsoletas e analizamos a súa eficiencia nos cultivos. Moitos poden pensar que é máis barato deixar a instalación antiga pero nós optamos por mellorala", comenta. Para a mellora da instalación empregaron xa técnicas de teledetección cunha avioneta que supuxo un importante investimento económico. "Naquel momento foi tremendamente caro, pero ao mesmo tempo resultou unha decisión estratéxica importante que nos descubriu o potencial que tiñan estas ferramentas", lembra o agricultor.

Agricultura de precisión

Entre as ferramentas que forman parte do día a día da finca atópase o mapeo de solo. Trátase dunha análise das características dos solo que lles ofrece información clave sobre as actuacións que deben realizar, en canto a fertilización ou aportes para cubrir as necesidades do solo. "Os mapas do solo son a nosa base para planificar as colleitas", comenta José Ramón. José Ramón analiza algúns dos datos recompilados nas súas parcelas. Comezaron a empregar esta tecnoloxía hai 4 anos, de man da firma estremeña Greenfield-Agrodrone, nuns campos de ensaio de millo. "Empezamos a afondar e vimos o que estas ferramentas podían aportarnos ao resto de cultivos" indica. Os mapas de solos permítenlles recompilar datos do estado do solo diferenciando por áreas en cada parcela, de maneira que toman decisións en base a eles na aplicación de fertilizantes e mesmo doses de sementes.

"Os mapas do solo son a nosa base para planificar as colleitas"

A teledetección é outra das ferramentas empregadas polo produtor tanto para a xestión dos abonados como para comprobar a eficacia da rega. "Esta técnica permítenos comprobar como se está regando", apunta. Tan importante como a recompilación de datos previos á colleita é a análise dos resultados, para iso empregan os chamados mapas de colleita. "Permítenche ver se o que aplicaches funcionou como esperabas e así poder obter patróns de actuación. Apréndese moito ao analizar aquilo que non funcionou", recoñece o agricultor.

Prácticas máis sustentables e constantes

Estas ferramentas posibilítanlles controlar insumos, producións e facer unha agricultura máis controlada. "Estas ferramentas permítennos tomar decisións apoiadas en datos, xa que ás veces no campo fanse as cousas por inercia", indica. Así, puideron axustar as cantidades e conseguir unha produción máis sustentable e estable.

"Estas ferramentas permítennos tomar decisións apoiadas en datos, xa que ás veces no campo fanse as cousas por inercia"

En 2004 comezaron a analizar os seus solos para coñecer o estado das leiras. "Vimos que había parcelas que estaban saturadas de fertilizantes e outras tremendamente baixas e empezamos a tomar medidas respecto diso para compensalo", indica. Nalgúns casos optaron por ampliar ou reducir o aporte de fertilizantes ou mesmo incrementar a materia orgánica para ter terras máis fértiles. "Trátase de ir tomando decisións orientadas, para non facer as cousas a cegas", comenta. Dispor desta información tamén lles permite ter unhas producións máis constantes e regulares. En millo de cedo adoitan alcanzar un rendemento de entre 15 e 16 toneladas por hectárea. Mentres, no millo rastroxeiro sitúanse nas 12 toneladas por hectárea. No caso da cebada a produción media adoita estar nos 7.500 ou 8.000 quilos por hectárea. "Este ano a colleita de millo foi máis baixa pola gran incidencia da araña vermella que tivemos, con todo a de cebada foi excepcional", explica o cerealista. Contar cun análise dos solos permitíulles axustar a cantidade de fertilizantes que empregan. José Ramón apunta que estas técnicas requiren un esforzo continuado. Aínda que non é necesario actualizar todos os datos cada campaña, si deben seguir incluíndo esta información periodicamente. "Non podes facelo puntualmente e parar, isto é un traballo continuo. Aínda que a fertilidade dunha parcela non cambie moito nunha campaña, haberá leiras nas que si haxa importantes cambios, sobre todo aquelas nas que se fan dobres cultivos", concreta. "Máis aló de conseguir un mero aforro nos gastos, ao ter planificada a produción tamén poderás estimar mellor os teus custos", concreta. O agricultor apunta que con estas ferramentas están a empregar menor cantidade de unidades fertilizantes pero con maior acerto. "Esta redución é moi interesante tanto medioambientalmente como para o noso peto. Mesmo hai parcelas nas que non foi necesario abonar un cultivo", concreta.

"As ferramentas da agricultura de precisión non están pensadas só para os grandes produtores, unha explotación familiar tamén pode aproveitalas"

O agricultor ten claro que, "polo que vale unha analítica de solos non merece a pena traballar sen ter información", apunta. Unhas análises que, tal e como detalla poden suporlle entre 3 ou 10 euros por hectárea. Estes custos, así como o acceso a tecnoloxías como a localización por satélite, que cada vez está máis presente nas maquinarias, evidencian que esta tecnoloxía está dispoñible para todo tipo de agricultores. Alfalfa acabada de cortar nunha das parcelas da Finca Bizcarra. "As ferramentas da agricultura de precisión non están pensadas só para os grandes produtores, unha explotación familiar como a nosa pode aproveitalas", sentenza. De feito, en Finca Bizcarra traballan todo o ano 4 persoas que se encargan de realizar o 80% dos traballos con dous tractores, mentres que o 20% restante adoitan subcontratalos.

Falta de man de obra e prezos estancados

Ademais, José Ramón quixo aproveitar as ferramentas de recompilación e análise de datos que manexan en Finca Bizcarra para establecer unha empresa de servizos, Agrarium, que aplica estas mesmas técnicas a outros agricultores e gandeiros. Desde 2018 traballan asesorando a produtores principalmente no Val do Ebro. "Os produtores temos que aproveitar todas as ferramentas que temos ao noso alcance para controlar, na medida do posible, as colleitas", recalca José Ramón. O cerealista lembra que os prezos dos cereais seguen estancados mentres os custos de produción se foron incrementando cos anos. "A principios do 2000 o prezo do millo era de 180 euros por tonelada e esta campaña o prezo situouse nos 178 euros por tonelada", reflicte o cerealista. José Ramón tamén aqueixa a falta de man de obra no campo que lles levou á automatización de distintas fases do cultivo.