A rubia galega perdeu nos últimos 10 anos máis de 34.000 animais, a metade dos censados no libro xenealóxico Na última década, desde o ano 2013 ao 2022, Galicia perdeu máis de 30.000 vacas reprodutoras destinadas á produción cárnica (o 39% da súa cabana) e máis de 1.000 ganderías (o 37% das granxas existentes hai 10 anos). Pero esa diminución non foi homoxénea nin afectou a todas as razas por igual, senón que castigou especialmente á principal raza cárnica galega, a rubia galega, que perdeu neste período o 52% do seu censo de animais (pasando de 65.469 cabezas rexistradas a 31.390) e o 42% das explotacións (caendo de 2.282 a 1.310).

Razas como a limusín, a charolesa ou a blonde medran a costa da rubia galega, que perdeu máis da metade dos seus animais rexistrados

Esta tendencia á baixa na rubia galega coincide tamén no tempo cun momento de limpeza no censo, o que levou a dar de baixa no libro xenealóxico grande cantidade de animais por parte de Acruga, un purgado moi acusado que se deu precisamente no ano 2013. Pero o goteo de peche de granxas e perda de cabezas continuou nos anos sucesivos, reverténdose esa tendencia unicamente no último ano, no 2022, onde a rubia galega gañou no conxunto do Estado 10 explotacións e 15 animais (ademais de en Galicia, hai rexistrados machos e femias de rubia galega en Castela e León, Madrid, Aragón, Andalucía, Estremadura e Castela-A Mancha). Caída en picado dos animais censados Evolución do censo de animais de raza rubia galega inscritos no libro xenealóxico na última década (Fonte: ARCA)  Galicia conta neste momento con 21.331 vacas nodrizas e 468 touros de raza rubia galega, máis 9.591 xatos e xatas tanto de cebo como de recría rexistrados no libro xenealóxico. Estas cifras forman parte da base de datos oficial ARCA (Sistema Nacional de Información de Razas), dependente do Ministerio de Agricultura, e que contén datos censais actualizados de todas as razas presentes no territorio español con data 31 de decembro de 2022. O ARCA inclúe exclusivamente a aqueles animais das razas do Catálogo Oficial e que forman parte das asociacións correspondentes (no caso de Galicia, serían os animais con carta pertencentes a ACRUGA, CACHEGA, CALDEGA, FRIEREGA, LIMIAGA e VIANEGA). Moita rubia galega fóra de Acruga Evolución do censo de animais e do número de explotacións por razas en Galicia (Fonte: ARCA) Se comparamos estes datos cos incluídos no Sistema Integral de Trazabilidade Animal (SITRAN), tamén dependente do Ministerio de Agricultura, a cifra para a rubia galega elévase a 75.171 animais, segundo o último informe do 2021, con datos do 2020, o que evidencia que hai tanta rubia galega fóra do libro xenealóxico e de Acruga coma dentro da asociación, que non foi quen de aglutinar no seu medio século de historia a todos os animais e produtores no seu seo. Outro tanto pasaría noutras razas, como a limusín, e en moita menor medida coa cachena, caldelá, frieiresa, limiá e vianesa, onde as asociacións xogan un papel vertebrador fundamental que está a servir para recuperar os censos de animais, impulsados tamén polas primas nas axudas da PAC. Cada vez máis limusín Na clasificación exclúense as razas Frisona, Parda e Fleckvieh por ser de aptitude leiteira, contabilizando un total de 45 razas cárnicas, tanto autóctonas coma integradas Sexa como for, a rubia galega segue a ser a principal raza cárnica presente na comunidade, pero cunha clara tendencia á baixa. Nos últimos 10 anos (2013-2022), o censo de rubia galega pasou de 66.162 animais en 2013 a 32.145 animais no ano 2022, o cal supón unha perda de máis da metade das cabezas. Pola contra, no mesmo período a limusín aumentou un 150% o número de animais rexistrados. Isto fai que lograse xa dar o sorpasso á raza galega no ránking estatal. Segundo os datos do ARCA a nivel nacional, a Rubia Galega sigue sendo a raza autóctona de Galicia mellor clasificada, no posto número 7, pero perdendo 4 posicións na clasificación en 10 anos.

No mesmo periodo, mentres a limusín aumentou nun 150%, a rubia galega caeu en máis dun 50%

Tanto a raza de Lidia como a Asturiana dos Valles manteñen a primeira e segunda posición, respectivamente, na listaxe das principais razas de carne españolas, mentres que a Rubia Galega perde o terceiro posto, que é ocupado agora pola raza Limusina. Esta raza de orixe francés ten unha forte suba nos últimos 10 anos, cun aumento aproximado do 60% en España e do 150% en Galicia, en comparación co descenso de máis do 50% da Rubia Galega. Tamén a raza Blonde de Aquitania gaña presencia en Galicia, o mesmo que a Charolesa. Peche de granxas En canto ao número de explotacións, baixa en todas as razas autóctonas da comunidade galega, sendo a Cachena a que menor baixada ten (-1,2%), e a Rubia Galega a que máis descende (-42%). Tendo en conta as razas do Top 10 do ranking nacional, a Rubia Galega é a peor parada en todos os aspectos. Os censos de animais da raza Rubia Galega teñen un descenso dramático, que supón a perda de máis da metade das cabezas nos últimos 10 anos, en paralelo á caída producida no número de explotacións.

A rubia galega perde produtores e animais, mentres o resto de razas autóctonas galegas logran aumentar o seu censo malia pechárense explotacións

No resto de razas autóctonas galegas dase un aumento no número de animais e un descenso no número de granxas, o que indica claramente unha maior profesionalización nos últimos anos, con explotacións cada vez máis grandes. Pero a pesar de que ACRUGA perdeu un 42% das explotacións que tiña hai 10 anos, a Rubia Galega séguese mantendo na 2ª posición do ranking estatal en canto a número de explotacións con animais rexistrados. Ao igual que pasa no número de animais, a Limusina está a medrar de maneira significativa tamén no número de granxas, ao igual que o fan as razas Blonde e Charolesa.  

Recuperación dos censos de cachena, vianesa, caldelá, limiá e frieiresa malia á diminución de produtores

A raza cachena conta na actualidade con 147 produtores e 5.452 animais inscritos No territorio español hai un total de 40 razas autóctonas de bovino, das cales 6 razas son orixinarias de Galicia: Rubia Galega, Cachena, Vianesa, Caldelá, Limiá e Frieiresa. A análise da evolución dos censos e do número de explotacións revela a recuperación das razas autóctonas galegas en perigo de extinción. Todas as razas de morenas galegas teñen unha evolución positiva no período 2013-2022. A Limiá é a raza que mais medra, xa que case duplica o número de animais. A raza Vianesa ten un aumento do 19% da súa cabana, mentres que as outras 3 razas (Cachena, Caldelá e Frieiresa) aumentan aproximadamente un 25% no número de animais. A Limiá mellora o seu posto no ranking estatal de razas, a Caldelá e a Cachena mantéñense, e a Vianesa e a Frieiresa perden posicións, a pesar de que a evolución do censo de todas as razas é positivo. Profesionalización das explotacións Evolución dos censos de número de animais das razas autóctonas galegas en perigo de extinción Tendo en conta o número de explotacións, obsérvase unha tendencia clara á perda de granxas e ao redimensionamento das que quedan. Todas as razas autóctonas galegas perden produtores, de maneira moi moderada nas razas Cachena e Limiá e máis acusada na Frieiresa e na Vianesa. Así, a Cachena mantén o posto 17º no ranking español de razas por número de explotacións, a Limiá mellora 3 postos, e as outras tres razas galegas (Caldelá, Frieiresa e Vianesa) empeoran.

A 45ª Feira Internacional Abanca Semana Verde de Galicia, a cal se celebra dende hoxe ata o domingo, foi esta mañá marco de dez concursos morfolóxicos das razas autóctonas de Galicia en perigro de extinción, os cales estiveron organizados pola Federación de Razas Autóctonas de Galicia (Boaga) e a Asociación de Criadores da Raza Porcina Celta (Asoporcel).

En canto aos concursos das bovinas, participaron máis de 90 exemplares de 14 ganderías en cinco concursos morfolóxicos. No X da Raza Cachena o primeiro posto foi para Solfa, de Ganadería Tras do Río, de Ortigueira (A Coruña), o segundo para Truana, de Finca A Ferreira, de Val do Dubra (A Coruña) e o terceiro para Mosca, de Cachenas de Pantón, de Pantón (Lugo). No IX da Vianesa o primeiro posto foi para Vitureira, de Gandería Martelo, de Outes (A Coruña), o segundo para Vivi, de María Concepción Gómez, de Maceda (Ourense) e o tercero para Muralla, de Gandería Martelo, ao igual que a gañadora.

En canto ao VIII de Caldelá, gañou Cebada, de Alejandro Salvatierra, de A Pontenova (Lugo), o segundo posto foi para Cabaza, de Roberto Louzán, de Cerdedo-Cotobade (Pontevedra) e o terceiro para Ceboleira, de Juan Manuel Lage, de Maceda (Ourense).

No VII Concurso Morfolóxico da Limiá, a campeoa foi Pacheca, de Jesús Pardal, de Rois (A Coruña), a subcampeoa foi Lixosa, de David López, de Cervo (Lugo) e a terceira Lágrima, tamén de Jesús Pardal. Xa no V da Frieiresa o pódium estivo composto por Festa, de Gandería Armental, de Begonte (Lugo); Fanática, de Roberto Louzán, de Cerdedo-Cotobade (Pontevedra) e Carmiña, de Gonzalo Seoane, de Vilalba (Lugo).

En canto á Galiña de Mos, tivo lugar o 14º Campeonato Galego, no que participaron 150 exemplares adultos de 25 criadores. Na súa sección por lotes, o gañador foi un de José Luis Freire, de Pol (Lugo), seguido de un de Óscar Rodríguez (Mos- Pontevedra) e o terceiro un de José Zapata, de Castro de Rei (Lugo). De forma individual, en galos venceu un exemplar de Francisco José Monasterio, de Vilalba (Lugo), o segundo foi un animal de Alejandro Collazo, de Mos (Pontevedra) e o terceiro un de Sandra López, de Láncara (Lugo). En galinas, o podium foi, de primeira a terceira, para exemplares de Carlos Alberto Pampín, de Vila de Cruces (Pontevedra); de José Luis Freire, de Pol (Lugo) e de Óscar Miranda, de Castro de Rei (Lugo).

As razas Ovella Galega e Cabra Galega celebraron a terceira edición da súa competición, con vinte exemplares participantes. En canto a de la Ovella Galega, centrado en femias, o primeiro e terceiro posto foron para animais de Finca A Tellada, de Nogueira de Ramuín (Ourense), mentras que o segundo foi un de Montes de Boado, de Xinzo de Limia (Ourense).

Respecto ao de Cabra Galega, conseguiu o primeiro posto unha femia de Jaime Fernández. de Cerdido (A Coruña), quedando en segundo posto unha de Dolores García, de Toques (A Coruña) e en terceiro lugar unha cabra de Finca A Ferreira, de Val do Dubra (A Coruña).

En canto ao V Concurso Morfolóxico del Porco Celta, organizado por Asoporcel, contou con 56 animais de 33 ganderías das cuatro provincias galegas. Na categoría de femias venceu un animal de Manuel Paris, de Outes (A Coruña), seguido dunha de Celso Toimil, de Lalín (Pontevedra) e outro de Fernando Saavedra, de Castro de Rei (Lugo). En machos o vencedor foi un porco de Laura Sánchez, de Oza-Cesuras (A Coruña), o segundo foi un animal de José Vega, de Castro de Rei (Lugo) e o terceiro un de Diego Díaz, de Lugo.

En canto a recría, o vencedor foi un exemplar de Isabel González, de Maside (Ourense), ao que seguiu un de Pablo Cabodevila, de Riotorto (Lugo) e un de Hermelino Javier Sixto, de Alfoz (Lugo).

En canto al Cabalo de Pura Raza Galega, levará a cabo o seu décimo concurso morfolóxico o vindeiro sábado, tamén no marco da feira.

I Foro Activistas: por un futuro rural

A feira acolleu esta mañá o “I Foro Activistas: por un futuro rural”, organizado por Río de Galicia. No seu marco celebráronse dúas mesas redondas. A primeira delas centrouse en “Vivir e traballar no rural. A vida máis aló da cidade”, sendo a súa moderadora Carmen Lence, CEO do Grupo Lence. e as súas relatoras Laura Seoane, gandeira de terceira xeración de Ugasma; Nuria Varela, fundadora e directora xeral de Pazo de Vilane e Inés Rodríguez, fundadora e propietaria de RiR&Co.

A segunda delas versou sobre “Empresa Rural. Viabilidade e servizos”, estando moderada por Cristina Díaz, de Economía Dixital. Nela interviñeron Covadonga Toca, secretaria xeral de Apoio ao Emprego, Traballo Autónomo e Economía Social da Xunta de Galicia; Alfredo Ramo, director de R e José Antonio Menéndez, responsable de Relacionas Institucionais de Zona Noroeste de Endesa.

Expertos, académicos, empresarios e cooperativistas participarán o próximo xoves 8 de xuño na VII Reunión Casal de Armán para abordar o futuro do sector cárnico en Galicia. O encontro celebrarase, como ven sendo habitual, no Casal de Arman, en Ribadavia (Ourense). O encontro, organizado polo Foro Económico de Galicia, será inaugurado polo seu presidente, Emilio Pérez Nieto. O primeiro dos relatorios da mañá abordará a “Estratexia de dinamización do sector cárnico de Galicia 2022-2030. Contexto xeral e principais medidas e accións”. Correrá a cargo de José Manuel Andrade Calvo e Alfonso Ribas Álvarez, da Fundación Juana de Vega, que exercen tamén de coordinadores da xornada. A segunda mesa da mañá abordará os “Retos e perspectivas de futuro do sector cárnico” e participarán Alberto Herránz, Organización Interprofesional Agroalimentaria do Porcino de Capa Blanca (Interporc), Javier Lóper, da Organización Interprofesional de Carne de Vacún (Provacuno) e Tomás Rodríguez, da Interprofesional do ovino e caprino (Interovic). A última presentación da mañá centrarase na produción galega con distintos actores do sector galego como empresas ou organizacións. Nesta mesa intervirán Emilio Rial (Coren), José Manuel Núñez Torre (Torre de Núñez), José Ramón González (Unións Agrarias), Pablo Meijomín Fidalgo (Fegapor), Jesús González Vázquez (Ternera Gallega). Pola tarde, será quenda para os produtores de razas autóctonas e pequenas producións en Galicia. Abordarán os problemas actuais e retos de futuro que se lle presentan. Participarán Iván Rodríguez Paz (Asoporcel), Laura Arias González (Acruga), José Ramón Justo Feijóo (Boaga), Amaia Santamarta (Ovica) e Isabel Casariego Vierna (Puraga).

-Consulta aquí o programa en detalle.

 

Xoán, no medio das súas ovellas en Ardexarxe (Viana do Bolo) Xoán González Alonso é un mozo natural de Vilariño de Conso que enfocou o seu futuro cara á vida no rural. Cando acabou o Bacharelato no instituto de Viana do Bolo dicíanlle que estudara Historia, outra das súas grandes paixóns, pero preferiu formarse para incorporarse á actividade gandeira nunha comarca, a do Macizo Central ourensán, necesitada de relevo xeracional. Con 21 anos puxo en marcha Granxa A Ciruxana, unha explotación de ovino ubicada na aldea de Ardexarxe, en Viana do Bolo, e pouco a pouco foise decantando pola ovella galega por ser unha raza máis adaptada ás condicións desta zona. “É un gando que destaca pola rusticidade e por ser animais pequenos que son capaces de engordar con consumo de forraxe de peor calidade”, valora.

No Macizo Central ourensán abunda a terra abandonada e escasean os mozos que queiran adicarse á gandería

Xoán ten as ovellas fóra todo o ano, alimentadas a base do que elas mesmas pacen. “Ter outro tipo de raza con este sistema de manexo sería complicado, porque tería máis baixas e non podería ter o número de animais que teño hoxe porque necesitaría adicarlles máis tempo”, di. O verán pasado, que foi duro porque houbo moita seca, as súas ovellas de raza galega aguantáronse ben. "Se fora outra raza tería que ter dado moito penso e teríanseme disparado os gastos”, compara. O uso de concentrado nesta explotación limítase unicamente a suplementar a alimentación dalgún cordeiro que non engordou dabondo a pasto cando chega o final do verán ou nos partos de inverno. “Poden supoñer un 20% dos animais os que levan algo de suplemento con concentrados, o resto van exclusivamente a pasto e leite”, detalla.

Xoán aposta pola venda directa, sen intermediarios, como xeito de defender o seu produto e ver valorado o seu traballo

Este mozo, que se incorporou hai xa 9 anos, defínese como “gandeiro por vocación”. Xoán non tiña gando na casa, as últimas vacas vendéranse no ano 92, o mesmo ano que el naceu, pero aínda se lembra de cando de pequeno ía co seu avó a regar uns prados que tiña en Vilariño. “Xa os pacía outra xente, pero eu sempre lle ía axudar e sempre me gustou moito isto”, conta. Por iso, decidiu estudar o Ciclo Superior de Xestión de Empresa Agropecuaria en Sergude coa idea de adicarse a algo relacionado co sector agrogandeiro. “Non sabía moi ben o que quería facer pero funme metendo no mundo das ovellas por ser máis sinxelo e precisar de menos investimento que as vacas e foime gustando”, explica. Transición cara a ovella galega Xoán sempre contou co apoio da súa familia para retomar a actividade gandeira coa que non seguira o seu pai, que é administrativo, e comezou por mercar unhas ovellas de razas castellana e Inra 401 cando fixo a solicitude de incorporación. “A miña idea era acabar tendo todo Inra e unha produción super intensiva, con máis cordeiros por animal. Eu naquel momento non cría na ovella galega, pensaba que todo era produción e que había razas industriais mellores. Tamén era o que me inculcaban no ciclo”, di.

Primeiro apostei por razas máis industriais pero dinme de conta que estaba gastando moito e o retorno era pequeno

“Na metade do camiño funme atopando con xente que traballa con ovella galega e dinme de conta de que eu estaba gastando moito e que o retorno era pequeno e comecei a transformar todo o rabaño en ovella galega”, explica. Tamén variou o sistema de manexo e a organización do traballo. "Cando comecei seguía un modelo tradicional: tiña as ovellas na nave e sacábaas e metíaas todos os días, e tamén facía moito pastoreo dirixido, pero teño fincas moi lonxe. Cando cambiei para ovella galega comecei a deixalas durmir fóra e agora dormen todo o ano fóra. Ao final reducín moita carga de traballo e un montón de gastos e aumentei moito a calidade da carne. Fago venda directa e nótase moitísimo”, afirma. Demanda para vida A Asociación de Criadores de Raza Ovella Galega (Asoveega) conta hoxe con 70 socios e uns 4.000 animais inscritos no libro xenealóxico. “Está habendo moita demanda. Hai un rapaz aquí en Rubiá que se incorporou con ovella galega e outro en Vilaboa, en Pontevedra”, explica.

Asovega conta hoxe con 70 socios e 4.000 animais inscritos

Malia a demanda existente, Xoán non pode vender neste momento animais para vida porque vacinou contra paratuberculose. “Esa é outra faena moi grande que nos fai a Xunta. Eu estou nunha ADSG e sangamos para tuberculose. Teño unha incidencia dun 6%, que é moi pouco pero había dúas opcións: ou matar ese gando ou vacinar. Eu optei por vacinar e iso conleva 3 anos de bloqueo para vida”, conta.

É unha contradición, os que nos preocupamos de ter o gando ben e vacinar contra a paratuberculose somos os prexudicados porque non nos deixan mover o gando en 3 anos

Quéixase da contradición que iso supón. “Se me borrarse da ADSG, así desaparecía o problema. A maioría dos rabaños que hai non están en ADSG e non sangan, poden ter un 100% de paratuberculose que oficialmente o problema non existe e poden seguir vendendo para vida”, contrapón. “Tiña que ser ao contrario, que bloquearan aos que non están en ADSG e nos deixaran traballar aos que nos preocupamos de ter o gando ben. Que nos permitan mover os animais entre os que temos o gando vacinado”, pide.  Produción ecolóxica e pastoreo rexenerativo Os animais non están máis de tres días na mesma parcela para que non coman o rebrote do pasto A explotación de ovino de Xoán está certificada en ecolóxico e aposta polo pastoreo rexenerativo para fomentar o coidado do chan e o rebrote da herba. “Tentamos facer sempre pastoreo diario ou cada dous días como moito, con cargas instantáneas moi altas na mesma parcela para que elas vaian abonando. Ten moita importancia non ter o gando máis de tres días no mesmo sitio para que non coman o rebrote, sobre todo na primavera. A verdade é que desde que o empezamos a facer hai 2 ou 3 anos notamos que funciona”, di.

En función do pasto existente, a parcela mínima por día para as 500 ovellas é de media hectárea

A maior dificultade coa que el se atopa para levar á práctica esta técnica é o minifundio. “Temos algunhas parcelas moi pequenas e tes que andar cambiando moito de finca, en ocasións dúas veces no mesmo día. Se foran parcelas grandes, de 10 hectáreas, nas que puideras ir estendendo cercas sería máis doado, porque nun día fas cercas para toda a semana, pero en fincas costas, pegadas ao río, con curvas e malos accesos dáche moito máis traballo e lévache moito máis tempo”, explica. Recuperando fincas do abandono Queima controlada realizada este inverno para recuperar unha zona de matogueira para pasto para as ovellas Xoán naceu no veciño concello de Vilariño de Conso pero mercou uns terreos en Ardexarxe, en Viana do Bolo, onde ten a explotación. “Son sobre unhas 50 hectáreas e unha nave que eran dun gandeiro que tivera primeiro vacas de leite e despois de carne. Inicialmente alugueille e hai dous anos decidín hipotecarme e mercarlle”, explica.

Ardexarxe está nunha zona alta no límite entre Viana do Bolo e Vilariño de Conso

A maiores, en Ardexarxe Xoán está a recuperar terreos que estaban abandonados e que lle ceden os veciños, ao igual que na aldea do lado, Fornelos de Filloás. “Desta maneira vaise evitando que arda e que o lume se achegue a carón das casas”, di. Algunhas destas parcelas que están a recuperar levaban 20 ou 30 anos abandonadas. “Por aquí houbo moitísimo abandono. O que facemos nesas fincas é desbrozalas e ir facendo pradeiras. Resementamos con especies que aguantan ben a seca, como datilo, festuca e trevo”, detalla.

Botamos especies que funcionen ben en pastoreo e que aguanten a seca

Este inverno, axudado pola brigada de Laza, fixeron en Ardexarxe una queima controlada como unha maneira de eliminar o mato para poder comezar coa posterior rexeneración de pastos para as ovellas. “Por parte da administración debería promocionarse máis esta forma de xestión, xa que se queremos evitar os grandes lumes de nova xeración a única maneira de facelo e rompendo a continuidade do combustible”, defende Xoán. Centeo para pacer no inverno Granxa A Ciruxana declara unhas 70 hectáreas na PAC, das que 50 son en propiedade, tras mercalas hai dous anos. “A maiores aproveitamos outras fincas que pacemos pero que non se apuntan. Nós de terra estamos ben e tratamos de facer un aproveitamento eficiente”, asegura.

A base da alimentación é o que comen elas, pero o cambio climático estámolo notando moitísimo

“A base da alimentación é o que comen elas. Aquí o inverno non é duro porque non neva moito, como estamos tan ao sur cando chega unha nevarada chega xa moi desfeita, poden caer unhas folerpas e callar, pero ao día seguinte xa desapareceu. Aquí o problema máis grande son os veráns, porque aquí a seca aperta moito e o cambio climático estámolo a notar moitísimo, con períodos de moita seca e choivas moi intensas que marchan en escorrentía, con esas trombas a auga non infiltra no terreo e os mananciais non dan recuperado”, describe.  

Intentamos labrar a terra o mínimo posible para non danar a estrutura do chan e conservar o solo

“Este último ano pasámolo mal, igual que pasara no 2017. Os peores meses aquí son agosto e setembro. Eu como teño bastante base territorial vou salvando, pero os vellos de 90 anos non lembran unha situación igual nesta zona. Eu fago algo de herba seca, moi pouca, uns 40 ou 50 rolos, para un día que veña moi malo ou se hai que ir a algún sitio, pero o que intentamos é aproveitar todo a dente o máis posible”, explica. Xoán emprega tamén o mesmo sistema que outra explotación da zona, a de Nieves Fernández, de sementar centeo e pacelo de inverno. “Nós botámolo en 3 hectáreas e media. Procuramos labrar a terra o menos posible para non danar a estrutura do solo, por iso non aramos, senón que gradamos, e en vez de darlle 5 ou 6 voltas que é o habitual, nós dámoslle só dúas, buscando o mínimo laboreo, e despois sementamos por enriba coa abonadora, porque para facer sementeira directa teriamos que investir moito en maquinaria”.

O centeo primeiro pacémolo co gando nos meses de novembro e decembro e despois colleitámoslle o grao en xullo

Sementan no mes de setembro. “Bótase cedo para que coas primeiras choivas naza e ter felpa para pacer no inverno, nos meses de novembro e decembro, e logo xa se deixa para grao para no mes de xullo podelo colleitar. Ese grao usámolo para suplementar na explotación”, explica. “Este ano imos probar nesas terras, en canto se levanten, meterlles un altramuz para fixar nitróxeno. Xa probara un ano co altramuz amarelo, que despois dérallo ao gando e ten bastante proteína”, conta. Necesidade de parcelaria e accesos As terras onde labran o centeo levaban 20 anos sen sementarse. Están nun alto e eran unha zona onde tradicionalmente os veciños botaban cereal para pan. “Xuntamos tres hectáreas e media, pero igual son 40 parcelas que nos cederon os veciños, nas que fomos buscando os marcos para non tiralos co tractor”, di. O minifundio existente dificulta enormemente o seu traballo, polo que demanda actuacións de reestruturación da propiedade e mellora de accesos. “Hai fincas nas que teño que ir no Patrol en primeira curta e sufrindo avarías continuas porque vai saltando de pedra en pedra. Hoxe en día non é normal traballar así”, afirma.

Aquí temos moito minifundio; facer parcelarias de verdade tiña que ser algo urxente

Xoán mercou un tractor que tivo que estreitar, porque non collía por moitos dos camiños, que seguen a ser camiños de carro. “Viña a 2,30 metros de anchura e tiña máis estabilidade para traballar en pendente, pero non me entraba na metade dos sitios e deixeino a 2 metros”, conta. Non depender da compra de insumos Desde que empezou, Xoán leva investido “moito diñeiro” que “noutro sector tería que estar dando uns rendementos moi altos, pero que na agricultura non se conseguen”, di . “Calquera economista diríache que non é un bo negocio porque a rendibilidade é baixa, pero isto ten unha parte de romanticismo, de vocación e de amor pola terra”, asegura.

A perda da rendibilidade das explotacións hoxe son os insumos e a ovella galega permíteche sobrevivir sen eles

O investimento máis grande foi a compra hai dous anos das terras, o establo e unhas casas vellas, que foron en total 130.000€. A iso hai que engadirlle o gando e a maquinaria. En maquinaria dispón da precisa unicamente para o día a día da explotación. Mercou tractor, segadora rotativa, xuntador, desbrozadora e caldeirador para facer regos. Protección contra o lobo Granxa A Ciruxana ten 7 mastíns para defender o gando dos ataques do lobo Granxa A Ciruxana atópase nunha zona con presenza tradicional do lobo e Xoán defende a convivencia do gando coa fauna salvaxe. Ten as ovellas pechadas con cercados móbiles de malla electrificada e dispón dunha finca de 10 hectáreas pechada cun peche permanente que é onde cría os cordeiros xunto ás nais recén paridas. “Ten valado perimetral e está a carón da estrada”, explica.

Esta é unha zona lobeira pero eu aposto pola convivencia coa fauna salvaxe

Para protexer as ovellas Xoán ten 7 mastíns, para garantir un mínimo de 2 cans con cada lote de gando, e até agora non tivera moitos ataques do lobo. “Ata fai pouco dentro do pastor eléctrico nunca me entrara, tivera algún ataque a algunha ovella que quedaba estraviada do grupo no monte ou nalgún camiño á hora de facer os cambios de parcela, pero a última vez entroume e matoume tres ovellas e os cordeiros”, conta. Na actualidade os cordeiros están todo o tempo fóra coas nais. “Eu cando comecei facía o sistema tradicional de aquí: os cordeiros quedaban na corte e saían só as ovellas polo día e pola noite volvían e había que andar apartando para que mamaran as crías pero era moito traballo”, afirma. 

Os gastos dun mastín soben dos 1.500 euros ao ano

Por iso, decidiu cambiar de sistema. “Agora fago todo fóra. Teño 10 hectáreas nunha peza nunha finca moi boa e vou apartando para alí as ovellas que van parindo cos cordeiros. Vou facendo parcelas e como a maioría paren na primavera cando acaban de pacer por un lado xa hai comida polo outro e practicamente os cordeiros críoos todos nesa finca”, di. Peches fixos Xoán emprega malla ovelleira electrificada e pediu un Plan de Mellora para facer 7 km de peches fixos en 9 fincas Ademais de ter os mastíns, Xoán pediu no 2022 as axudas da Xunta para peches e sufriu o problema de prazos da última convocatoria. “Veu resolta en decembro, case sen tempo para mercar o material e executar os traballos. Fixemos dous peches fixos con malla de metro e medio de altura e con fíos de corrente por arriba e por abaixo. Eu para facer iso dependía de que me concederan a axuda, senón cos prezos que hai hoxe non podía meterme a ese investimento, pero non é normal que unha axuda que normalmente resolvían en agosto se retrasase ata final de ano, cando os días son pequenos e chove seguido. Non sei cal foi o motivo pero iso é falta de previsión, porque é unha subvención anual que podes planificar doutro xeito”, asegura. 

Cando teño parideira as ovellas están en 2 ou 3 grupos, pero o resto do ano están nun único lote

A Ciruxana non se veu afectada pola redución de explotacións beneficiarias das axudas agroambientais para produción ecolóxica da última convocatoria por estar en zona de montaña. “No meu caso se non me viñera aprobada tería que ter pedido outro crédito ou pedido os cartos a alguén para poder pagar as letras do crédito que pedín hai dous anos para mercar as 50 ha de superficie que comprei”, asegura.

Nos últimos anos merquei dereitos históricos para ter para todas as terras pero agora ao desaparecer o pago verde perden o 51% do seu valor

Coa nova PAC, quéixase da desaparición do pago verde. “Nós tiñamos moito investido en mercar dereitos de pago básico, pero ao desaparecer o pago verde, que era o 51% do valor do dereito, todos os dereitos que mercamos nos últimos anos, que xa perderan o 20% do seu valor pola peaxe, perden agora automaticamente a metade do seu valor”, explica. Calidade de vida O obxectivo de Xoán é vivir no rural pero poder ter calidade de vida. "É un dos factores que inflúen na miña toma de decisións", di. “Agora tería a posibilidade de coller unhas terras máis para ter vacas, pero non as collo porque a carga de traballo que me ía supoñer, ao tratarse de dous tipos de gando diferente e dous manexos distintos íame facer perder moita calidade de vida, por iso prefiro estar centrado só nas ovellas para optimizalo o máximo posible de maneira que me permita máis adiante poder diversificar, pero valorando sempre a calidade de vida, porque se por ter 20 vacas me vai supoñer 3 horas máis de traballo todos os días e non poder marchar unha fin de semana a ningún lado igual non me compensa”, indica.

Tería a posibilidade de coller máis fincas e meter 15 vacas, pero non o fago polo de agora porque me suporía máis carga de traballo

Pasar ao sistema extensivo supúxolle por exemplo reducir á metade as horas de traballo e a través dun Plan de Mellora quere acometer 7 km de lonxitude de peches en 9 das fincas que mercou. Estes cercados fixos permitiríanlle marchar de fin de semana ou de vacacións sabendo que as ovellas non lle van escapar. Xoán trata de aproveitar os saberes tradicionais pero modernizados e traídos aos tempos de hoxe.  “Antes nunha casa había 5, 6 ou 7 persoas. Agora estou eu só e se vou coas ovellas toda a mañá non teño quen me faga os traballos”, di.

A Xunta acaba de convocar axudas para contratar pastores, pero só dan para contratar a 5 persoas en toda Galicia

A súa compañeira, Sara, que é médica, axúdalle cando pode en certas tarefas pero a falta de man de obra é un dos problemas cos que Xoán se atopa. A Consellería de Medio Ambiente vén de sacar unha liña de axudas para a contratación de pastores durante un ano que cubre todos os gastos salariais, pero Xoán critica "a letra pequena": que o orzamento asignado tan só permita contratar a 5 persoas en toda Galicia. Formación e intercambio de experiencias Xoán, en Alerre (Huesca), xunto a Francisto Santolaria nunha explotación de 2.000 ovellas de raza aragonesa Xoán formouse con distintos cursos e libros sobre pastoreo rexenerativo e foi probando o sistema mediante a técnica do ensaio-erro. “Ás veces tes que dar pasos cara atrás e ir cambiando cousas”, recoñece. “Un ten que estar aberto a unha aprendizaxe continua”, di. Este ano participou tamén no programa Cultiva do Ministerio de Agricultura e estivo cinco días na granxa dos irmáns Santolaria en Alerre (Huesca) para aprender desta explotación con 2.000 ovellas de raza autóctona aragonesa. 

Granxa A Ciruxana forma parte da ADSG Acivo e conta co apoio e asesoramento de veterinarios especializados en gando ovino

Recentemente Granxa A Ciruxana tamén organizou xunto a outras explotacións ourensás, o primeiro encontro de ganderías de ovella galega, no que participaron produtores de toda Galicia, para tratar de fomentar o intercambio de experiencias entre as distintas granxas e mellorar aspectos de manexo do gando. Concentración dos partos Dentro da súa organización do traballo, Granxa A Ciruxana procura concentrar os partos en dúas épocas do ano. “A maioría das ovellas paren a finais do mes de abril, bótolles o macho para iso en novembro, e logo volvo soltarlles o macho en maio para tentar ter algúns partos para vender cordeiros en Nadal”, explica.

Ao non usar hormonas, ter cordeiros para o Nadal é difícil

“É unha época boa de vendas, sobre todo para facer venda directa, pero en ecolóxico é difícil ter moita produción para o Nadal porque non empregamos hormonas e para sincronizar celos é difícil. No último ano coa seca e o calor aínda foi peor”, asegura. Selección xenética Ao tratarse dunha raza en perigo de extinción, a selección xenética non se fai por rendemento cárnico, senón para tentar sentar as bases morfolóxicas da raza. Asovega ten en Fontefiz un rabaño de machos para cruzar coas ovellas existentes nas ganderías. "Todos os animais son xenotipados e os machos introducímolos evitando a consanguinidade", conta.

Teño todo o rabaño xenotipado e nos acoplamentos buscamos evitar a consanguinidade

“Estamos conservando un patrimonio xenético e cultural moi antigo, do tronco ovis aries celtibericus, polo que seguramente cando había aquí castrexos xa tiñamos ovella galega. É unha raza moi ben adaptada aquí e que che permite evitar a compra de insumos”, destaca. A suba dos custos de produción a consecuencia da guerra en Ucraína afectoulle menos á explotación de Xoán que a outras. “Notámolo como todos, porque o gasóleo subiu e o pouco penso que damos tamén, pero non é que digas vaime facer pechar ou vaime levar á ruína. Perdes rendibilidade pero podes sobrevivir”, razoa.  A decisión de mercar as terras foi tamén un pouco por iso, di, porque “a base territorial é un aspecto esencial para unha explotación e eu levo anos buscando un sistema que me permita resistir en caso dunha crise moi grande, como a motivada pola pandemia e a guerra, para poder producir sen que te coman os gastos”, argumenta. Aposta pola venda directa Fan os envíos de cordeiro a domicilio envasados ao baleiro e en transporte en frío Séguenlle dando saída á maior parte da produción a través de maioristas, pero a súa intención é seguir aumentando a venda directa, que neste momento representa para eles uns 100 cordeiros ao ano. “A venda directa dá moito traballo, porque hai que preparar os cordeiros, envasalos e envialos. A diferenza de prezo de vender a un tratante ou a un particular non é moita, poden ser uns 30€ en cordeiro e hai que pagar o matadoiro e o transporte, pero é o orgullo de ver recoñecido o teu traballo e valorado o teu produto”, di.

A venda directa dá moito traballo, pero serve para ver recoñecido o teu traballo e valorado o teu produto

Para promocionar a súa carne acoden a algunha feira, como Xantar en Ourense ou a Semana Verde en Silleda, e dispoñen de páxina web e redes sociais. Pero o que máis lles funciona segue a ser o boca a boca e o facebook, a través do cal comezaron a facer envíos refrixerados mediante mensaxería durante a pandemia. “O tratante que nos levaba os cordeiros chamáranos e dixéranos que non había saída para eles e que tiñamos que baixarlles o prezo, así que empezamos a movernos. Pero ao ter tanta produción é moi difícil colocar todo en venda directa”, recoñece.

Venden tamén castañas que apañan nos soutos que pastorean coas ovellas e nos que hai castiñeiros centenarios

É partidario de que se interveñan os prezos porque, di, “non pode ser que se estean a vender os cordeiros aos prezos de fai 30 anos”. “Se contas a inflación un cordeiro tiña que valer 150€ para que isto fose realmente rendible, pero estamos na metade”, indica. Conseguir valorizar a la Outra das intencións de Xoán é conseguir sacar rendemento á la das súas ovellas, que até hai pouco era un simple refugallo. Sen embargo, desde hai dous anos serve de materia prima para pezas de roupa e artesanía que elaboran deseñadoras como Lola García ou Teté Mareque, que co chamado proxecto Ardexarxe pretende aproveitar a la da explotación para que sexa empregada por artesáns galegos e de distintos países europeos.  Cada primavera, cando veñen os tosquiadores da montaña de León a rapar as ovellas, Xoán e Teté escollen as ovellas pola cor da súa la para unha vez rapada levala ao lavadoiro e darlle unha segunda vida.  

“A Consellería de Medio Rural tiña que estar no rural”

As ovellas de Xoán pastoreando unha zona de soutos centenarios A acollida que os veciños tiveron con Xoán cando decidiu asentarse na zona e crear a súa explotación foi moi boa. Déronlle todo tipo de facilidades e cedéronlle as terras. “Nesta zona, aínda que hai moito abandono, a xente que queda sabe o valor do gando, porque son xente maior que até hai 15 ou 20 anos tiveron gando e valoran que as terras estean limpas e traballadas. Aquí non é coma noutras zonas máis pegadas ás cidades, onde hai unha desconexión da poboación local moito maior e a xente que empeza alí ten moitos máis problemas e conflitos”, di. “O sector ovino tanto en Galicia coma no Estado español está a punto de desaparecer e tiña que terse máis en conta porque fai unha función moi importante á hora de previr incendios, porque para que non haxa lumes o que fan falta realmente son ovellas e cabras, que son as que comen monte raso e superficies nas que as vacas non van ter aproveitamento”, defende.

A xente aquí sabe o traballo que dá e os beneficios que aporta o gando

“Tanto en Ardexarxe como en Fornelos de Filloás aínda que veña un incendio de cuarta xeración non van arder as casas, porque hai gando e hai ao redor moito terreo limpo. Os pobos do Barco de Valdeorras que arderon o ano pasado se chega a haber un rabaño coma o noso non ardían”, afirma.

Para que non haxa lumes o que fan falta realmente son ovellas e cabras e, sen embargo, o sector ovino en Galicia está a piques de desaparecer

Nas parcelas de prados e pastizais as ovellas pacen á feito, pero nas de monte e pasto arbustivo “ás veces cada segundo ano hai que repasar pasando o tractor coa desbrozadora”, recoñece Xoán, aínda que “con este sistema de pastoreo con cargas instantáneas altas seleccionan menos e o rexeitamento é moito menor, porque cando entran a unha parcela con uces novas practicamente as comen elas todas”, di. Complemento coa venda de castaña Entre as parcelas que coida Granxa A Ciruxana hai zonas de soutos con castiñeiros centenarios que pastorean co gando e despois no outono aproveitan a recollida da castaña, aínda que os últimos anos foron malos por mor da avispiña e a seca. “Nesta zona a castaña sempre foi un complemento moi importante”, di. Traballan variedades propias da zona, como rapada, inxerta ou porteliño e están a facer algunha plantación nova nas súas fincas. Están a recuperar tamén as fontes e as pozas de rega, que empregan ademais para beber o gando. Mediante un sistema de sifón invertido ou balancín, en función do terreo, fan que se abran soas cando están cheas e reguen por manta o terreo circundante. Necesidade de rexuvenecer o sector Xoán incorporouse á actividade agrogandeira hai xa case 9 anos, con 21, e bota en falta medidas para fomentar o relevo xeracional e a incorporación de xente moza. “Nesta comarca as contas que eu boto é que dentro de 10 anos, cando se xubilen os gandeiros que hoxe teñen 50 e pico anos, con gando imos quedar catro”. Propón seguir o exemplo de Escocia, “onde se fai un esforzo por dignificar o rural nos colexios, onde descentralizaron as universidades para levalas aos pobos e onde crearon unha especie de Erasmus agrario”, enumera.

Á xente nova hai que explicarlles as oportunidades que hai e dicirlles que existen fórmulas para ter calidade de vida no rural

“Aquí todo se leva para Santiago cando a Consellería de Medio Rural, por exemplo, tiña que estar no rural, pero no rural de verdade, non me vale Maceda, que está a media hora de Ourense, nin Ordes, que está a media hora de Santiago. Tiña que estar por exemplo aquí, para que os funcionarios tiveran que vivir aquí e ver os problemas que hai no rural”, di. Entre as medidas que propón están “fomentar as actividades agrogandeiras nos colexios e institutos e mobilizar a terra de verdade. Todas as parcelas abandonadas tiñan que ir por lei a un banco de terras e a quen se negara aplicarlle un imposto”, di. “Os estudos agrarios en Galicia están fatal” “No instituto de Viana, que para certas cousas funciona moi ben, cando son as charlas de orientación veñen militares e enxeñeiros de mil cousas, pero non vén un enxeñeiro agrario. Aquí nesta zona, que hai terreo abandonado e posibilidades para dedicarte a isto, non che traen un referente que te anime e che diga aposta por iso, que vas ter unha saída digna e boa”, propón. "A min sempre me gustou moito a historia e o orientador dicíame fai Historia e despois xa te dedicarás ao gando, pero eu dixen, non, eu vou estudar para isto e se teño tempo despois xa farei Historia. Eu tiña as cousas moi claras, senón o máis probable é que non acabara nisto, porque todos os elementos ao redor xogaban en contra”, asegura.

Ao instituto de Viana cando son as charlas de orientación veñen militares e enxeñeiros de todo tipo, pero ninguén te anima a adicarte á gandería

“Os estudos agrarios en Galicia están fatal”, di. "En Sergude só demos produción intensiva de leite e de mala maneira: o ciclo dura dous anos pero muxir muximos só unha vez e para inseminar fomos nunha ocasión cun papel ao lado dunha vaca e non lle puidemos nin meter a man, co tractor andivemos un par de veces nunha explanada chá, e así todo; moi mal. Non sei se hoxe melloraron, pero naquel momento era así. Ese tipo de estudos téñenche que servir para abrirche os ollos das distintas posibilidades que hai e se só se centran nun tipo de explotación intensiva de leite e te enfocan cara aí non ves máis aló", critica.

 

Alejandro Salvatierra, xunto ao seu rabaño de vacas caldelás na Pontenova Como en moitos outros concellos galegos, A Pontenova sofre desde hai anos un proceso de abandono agrario e peche de explotacións que está a contribuir á forestación das terras pero que tamén abre novas posibilidades.  Alejandro Salvatierra e a súa parella, Ana Martínez, non se conforman con esta situación e tratan de reverter o abandono apostando polo gando autóctono en extensivo, logrando facer do despoboamento unha oportunidade. “Temos gando en todos os pobos arredor da Pontenova: en Santalla, en Vilaxe, en Teixidais, en Neipín e en Vilaméa. A xente vaise facendo maior e vai deixando e imos collendo nós as fincas”, explica Alejandro, que participou na última reunión de primavera da Sociedade Galega de Pastos e Forraxes, adicada aos sistemas de produción de carne resilientes ás crises. Unha explotación adaptada ás dificultades da montaña A explotación de Ana e Alejandro é unha explotación adaptada ás dificultades da montaña, tanto climatolóxicas como orográficas, de pendentes e desniveis. “Na nosa zona as dificultades do terreo son evidentes. Ademais, está a competencia do eucalipto”, afirmou.   Alejandro naceu en Ferrol, fillo dunha funcionaria e un traballador de Fenosa. “Eu non estaba predestinado a isto, pero sempre me sentín atraído polo que facían os meus tíos na Mariña”, recoñece. O tío de Alejandro, Pepe Salvatierra, foi técnico de Extensión Agraria e logo xefe de explotación do CIAM.

Nalgunhas zonas os solos son tan pobres que nin para eucaliptos valen, pero si para prados

Alejandro formouse nas escolas de Sergude e Ponteareas e traballou en explotacións de leite até que no ano 2001 alugou terras na parroquia de Álvare, na Pastoriza, e tras incorporarse, comezou cun rabaño de 186 ovellas. “Convén comezar pouco a pouco, para ir adquirindo experiencia e competencia nun traballo que esixe moitos coñecementos”, asegura. No ano 2014 Alejandro trasladouse a Neipín e comezou a diversificar o gando para adaptarse a un terreo de montaña con moita pendente repleto de toxeiras e uceiras adaptadas a estes solos pobres. “Algunhas zonas nin para eucaliptos valen, pero si para prados”, asegura Alejandro.   Amansar o monte sen meter palas e tractores Pradeira establecida con mínimo laboreo, a base do traballo do gando Ana incorporárase á explotación no ano 2009 mercando 7 vacas caldelás en Maceda e Petín. Buscaban gando autóctono adaptado ás dificultades do terreo e capaz de contribuír a domesticar o monte. “Nós amansamos sen meter un tractor nin unha pala, vai amansando o gando, pero iso leva máis tempo que se fose mecanicamente”, explican. “Metemos primeiro cabra ou cabalo, dependendo do tipo de broza que haxa. A cabra, por exemplo, só come o toxo cando é novo, o vello non o come. Despois desbrozamos e abonamos e imos introducindo as vacas até que logramos o pastizal”, detallan. 

Teñen distintos tipos de gando que se complementan entre si

A súa é unha explotación gandeira complexa, con distintos tipos de gando que se complementan entre si nun sistema integral no que cada especie ten a súa función. “As cabras son animais que fomentan moito a aparición de trevo. De haber cabras no monte a non habelas hai unha diferenza bestial no engorde das vacas”, exemplifica Alejandro. “Comezamos con cero hectáreas de terra en propiedade” Ana e Alejandro levan adicados á gandeiría extensiva máis de 10 anos, nos que se foron facendo con algunhas terras e montes para traballar neste sistema que precisa, por enriba de todo, de superficie. Pero eles, comezaron “con cero hectáreas de terra en propiedade”, explican.

Nunha década levamos metidos uns 200.000 euros en fincas, que fomos apezando a base de mercar e permutar con outros veciños

A familia de Ana era caseira en Neipín e no 2016 lograron adquirir a propiedade na que levaban dúas xeracións de caseiros e onde neste momento están a rehabilitar a casa. Ao mesmo tempo, foron mercando na zona outros lugares con fincas que levaban nalgún caso 30 anos abandonadas. Dun deses lugares que mercaron quedaron coas fincas e os montes para facer pradeiras para o gando e coa casa, que venderon para a posta en marcha dun aloxamento de turismo rural, seguiron financiando a compra de máis superficie. Fincas a máis de 20 quilómetros Rabaño de ovella galega nunha pradeira situada a 18 km de Neipín Así, mercando e permutando, foron pouco a pouco facéndose con parte da base territorial que hoxe teñen. Son unhas 60 hectáreas en propiedade, situadas todas no entorno de Neipín. “Nunha década levamos gastado arredor de 200.000 euros en fincas e casas e tamén cambiamos moito cos veciños para apezar e poder ir xuntando parcelas”, explican. O resto, as fincas cedidas ou arrendadas, están distribuídas tanto polo concello da Pontenova como polo municipio veciño de Taramundi, xa en Asturias. En total, declaran na PAC 80 hectáreas, aínda que o gando pastorea moita máis superficie, aclaran, xa que hai persoas que lles ofrecen gratuitamente fincas situadas mesmo a máis de 20 km de Neipín.

Movemos o gando a medida que van acabando o pasto e procuramos que sexa axeitado para o tipo de rabaño que o vai pacer

“Movemos o gando a medida que van acabando o pasto e procuramos que sexa axeitado para o tipo de rabaño que o vai pacer”, explica Alejandro. Polo seu sistema de manexo, os peches son outra das bases da explotación. “Témolos de todo tipo, desde mallas metálicas a fíos ou mallas electrificadas”, detalla. Cabalos, vacas, ovellas e cabras A base da explotación de Ana e Alejandro é a diversificación, con distintos tipos de gando de distintas razas pero onde cada unha ten a súa función. A cabana gandeira actual está formada por 70 eguas de cría, maioritariamente de raza cabalo galego de monte; 50 vacas, maioritariamente de raza caldelá, pero tamén rubia galega e vianesa; 20 xovencas e tres touros (caldelao, charolés e rubio); 160 ovellas de raza galega (tamén os machos); e 28 cabras.

As cabras son animais que fomentan moito a aparición de trevo

Neste momento raramente ceban xatos para sacrificio, senón que os machos cruzados véndense directamente do pasto ás explotacións de cebo e as xatas véndenas para vida. “Outra das nosas actividades é adquirir gando fraco e barato, tanto vacas como eguas ou cabras, e engordalas para logo vendelas para vida a outras explotacións”, explica Alejandro. As bestas As bestas son hoxe unha parte esencial do negocio da explotación. Manteñen os pastos en bo estado, controlan o que rexeitan as vacas e as ovellas e abren zonas de mato con toxo. O seu custo de alimentación é baixo, destaca Alejandro. “Ofrécennos pastos para elas en moitos sitios, ás veces son grandes extensións pero en lugares distantes”, conta. Neste momento hai unha forte demanda deste tipo de gando, tanto para vida como para carne e “os prezos son bos”, recoñece.

Son socios de Boaga, Acruga, Puraga e Asovega

Explica que hai uns anos, a raíz da esixencia do microchip, baixou moito o número de cabalos que había nos montes e alerta do descenso en picado da poboación de cabalo galego, que pasou de 23.000 exemplares a tan só 9.000 neste momento. “Penso que estamos nun momento no que tiñan que apostar por el desde a Administración. A Xunta ten que ter claro que onde hai cabalo hai vida e darse conta de que non hai mellor solución para os montes para atallar o problema dos lumes”, afirma Alejandro.

A Xunta ten que ter claro que onde hai cabalo hai vida e tiña que apostar por el porque non hai mellor solución para o problema dos lumes

“Pero o cabalo hai que profesionalizalo”, di, “non serve telo de calquera maneira, hai que atendelo e facer manexo igual que se fai coas vacas”, defende. E explica que o cabalo leva catro ou cinco anos sendo rendible e os poldros estanse a vender por enriba dos 250 euros. As poldras novas báixaas para as fincas máis próximas, a carón das casas, para evitar os ataques do lobo, aínda que isto non é garantía ao 100%. “De vez en cando temos algún ataque, mesmo ao lado das casas”, conta. Logo, ao segundo ano xa as sobe para o monte.

Neste tipo de explotacións os cans de manexo e de protección dos rabaños son esenciais

Recoñece que “o lobo é un problema” pero di que para el “o problema principal é que a xente non se dá conta de que co modo intensivo, tanto na gandería como no forestal, estamos cargándonos o ecosistema”. “Non me preocupa que se planten os eucaliptos no monte, o que non quero é que se planten nos prados”, di. “O eucalipto non fixa poboación, por moito que nos queiran vender”, engade. Razas autóctonas Carga de xatos pasteiros cruzados vendidos a finais do mes de maio deste ano Alejandro defende a aposta polas razas autóctonas que fai na súa explotación e está tratando de mellorar xeneticamente a cabana mediante a selección. Corrupio, o touro caldelao, procede do Centro de Testaxe e na explotación conta con vacas que leva a concursos como os que se celebran en Silleda, Lugo ou O Valadouro. Por exemplo, Cabana foi varias veces campioa de Galicia. Ten máis de 20 anos. “O gando a nós dúranos moitos anos”, confesa.

No rabaño de vacas fan cruce industrial nas crías para vender pero as nais mantéñenas puras

A caldelá, di, é moi boa raza, porque “pare de case calquera touro e é unha vaca moi criadora. Hai que apostar por estas razas para despois poder meter touros cárnicos e non ter problemas”, asegura. Para facer os cruzamentos contan cun touro charolés e para manter a pureza da recría cun caldelao e outro rubio. “Apostamos por cruces coas razas autóctonas para os becerros pero as nais que queden puras”, insiste.

A xente pon outras razas porque quere os cartos rápido, pero a nosa gandería non ten problemas de enfermidades ou complicacións, que penso que ao final é do que se trata

“Facendo selección vaise mellorando a cabana, pero a xente quere os cartos rápido, por iso vai a outras razas”, asegura. Alejandro, sen embargo, valora outros factores. “A nosa gandería non ten problemas de enfermidades ou complicacións, que ao final é do que se trata; a vaca o que ten que facer é parir todos os anos e non dar problemas”, di. Explica que nas caldelás “non hai complicacións nos partos” mentres no outro rabaño, o de rubia galega, “sempre hai máis problemas”, recoñece. 

O proceso para converter o monte abandonado en pastizais

Cultivo de centeo no monte para aproveitar en pastoreo A explotación de Alejandro e Ana é un exemplo na xestión do monte con gando, tanto na transformación a pastos como na súa xestión. Están nun grupo de whatsapp no que hai 30 gandeiros, moitos rapaces novos, e o seu modo de traballar serve de exemplo para moitos deles. Tamén para Europa. Da man de Rosa Mosquera o seu modelo foi posto de exemplo na UE e a súa explotación forma parte de Afinet, unha rede europea de investigación sobre os sistemas silvopastorís no que participa o Campus Terra de Lugo da Universidade de Santiago.

Segue o modelo da carga instantánea, que consiste en introducir un alto volume de animais para que pazan a parcela o antes posible e de xeito inmediato retirar o gando

O proceso para converter o monte en pastizal é progresivo e calculado: primeiro consiste en pisar con vaca e cabalo, que come ademais os toxos, o segundo paso é introducir a cabra para que desbroce e logo entrarían as vacas e ovellas a pacer. “As cabras son animais que fomentan moito a aparición de trevo. De haber cabras no monte a non habelas hai unha diferenza bestial no engorde das vacas”, explica. O primeiro, pisar o toxo No inverno tiran rolos de forraxe monte abaixo para obrigar ao gando a pisar as zonas de toxo “Temos fincas que son un peñasco, que era monte con toxos de 3 metros de altura e que en 6 anos son pradeira”, di Alejandro satisfeito. A dureza orográfica dunha zona alta como é Neipín engade dificultade ao proceso. “Castigamos o toxo a base de pisalo coas eguas e coas vacas. Tirámoslles rolos de silo monte abaixo polo medio dos toxos no inverno para alimentar ás vacas e que sigan pisando e ás bestas dámoslles unha de cal e outra de area, se están un tempo no monte pisando unha zona onde non hai moito que comer logo levámolas a un prado para que engorden e se recuperen, nunca lles deixamos adelgazar de todo”, relata.

No monte ten que haber que comer, porque por moi cachenas que sexan as vacas, por exemplo, toxos non comen

“No monte ten que haber que comer, ten que haber pasto, porque por moi cachenas que sexan as vacas, por exemplo, toxos non comen. Non serve dicirlles aos rapaces novos que se incorporan que boten as vacas para o monte sen máis. Hai que facer xestión e manexo porque ten que haber que comer”, argumenta. Queimas controladas Queima controlada realizada en marzo de 2021 para transformar o mato en pastizal Ás veces, para axudar á implantación de pradeiras recurren a queimas controladas do mato que son realizadas durante o outono ou a primavera por persoal cualificado do Servizo de Defensa Contra Incendios da Xunta.

Estas zonas de pastizais son unha barreira natural contra o lume ao crear discontinuidade nas masas forestais

Unha vez queimado o mato, establecen distintas estratexias, ben creación de pradeiras ou ben cultivo de centeo para aproveitar en pastoreo. Estas zonas de pastizais son unha barreira natural contra o lume, ao crear discontinuidade nas masas forestais e actuar de cortalumes en caso de incendio. “Eu non son un gandeiro, son un produtor de herba” Pradeiras recuperadas no monte. Apostan por especies de herba que aguantan ben a seca e o pastoreo Malia ter un número importante de cabezas de gando de varias especies, Alejandro non se considera gandeiro senón que se define como labrego. “Eu non son un gandeiro, son un produtor de herba, que despois administro co gando como mellor me convén. A miña premisa é adaptar o gando ao terreo, non ao revés, adaptar o terreo ao gando”, asegura.  En definitiva, o obxectivo sería “lograr unha pradeira produtiva co menor gasto posible porque se o que dan as vacas o gastas todo nas vacas mal negocio fas”, razoa. “Nós abaratamos custos a base de andar co gando. Só damos ás vacas 3 meses de silo de herba, en decembro, xaneiro e febreiro, que é cando están nos patios para que descansen as fincas”, explica. Pastoreo rotativo “Non temos máis de tres días o gando nas parcelas para que non coman o retroño que comeza a saír e no inverno temos patios para que non sigan machacando as fincas e poidan recuperarse”, explica. Defende que “o pastoreo rotativo é o único xeito de que as fincas produzan porque senón machácanse moito”. Segue o modelo da chamada carga instantánea, que consiste en ter moito gando en pouco espazo para que pazan esa superficie o antes posible, no menor tempo, e de xeito inmediato retirar a carga gandeira para que rebrote a pradeira e se recupere. “Para as pradeiras é tan malo o sobrepastoreo como deixalas mal pacidas”, di.

Para as pradeiras é tan malo o sobrepastoreo como deixalas mal pacidas

Este sistema aplícao a todas as súas parcelas. “Nas fincas que recuperamos no monte facemos igual, pechamos e parcelamos para poder rotar”, explica. Este método tamén lle axuda no control das malas herbas. “Se tes o gando moito tempo acaba castigando as boas herbas pero se o moves e o rotas moito saen menos herbas malas”, di. Non empregan nin herbicidas nin pesticidas para controlar as malas herbas. “Facémolo todo manual, eu son moi artesanal”, bromea. Necesidade de árbores e sombras No verán o gando necesita sombras. Alejandro defende a plurifuncionalidade dos montes, con capacidade para acoller gando e a súa coexistencia coas árbores. “Neipín está orientado ao sur, necesitamos sombras. Cando amañamos monte imos deixando árbores para que dean sombra e para manter a capa freática máis arriba”, explica. Outra das dificultades de traballar estas zonas en pendente é o mantemento da pradeira. “Hai que ter moito ollo co sobrepastoreo en fincas moi costentas onde está a pena moi arriba, pero ao non mover a terra cando ven a seca aguanta máis a pradeira”, explica.

Non me preocupa que se planten os eucaliptos no monte, o que non quero é que se planten nos prados

Traballan con herbas que aguantan ben a seca, como o datilo, que ademais resiste o pastoreo intensivo. “É malo de implantar, pero cando logras implantalo aguanta ben o pastoreo”, di. Fai tamén trashumancia. “Movemos bastante o gando tanto dentro das parcelas como dunha finca a outra. Subimos o rabaño no verán ás zonas altas, a 1.000 metros de altitude, á serra que está fronte á Fraga da Reigada, un dos bosques autóctonos máis grandes da Rede Natura, e baixámolo no inverno ás fincas que están no fondo do val. Son tres horas camiñando co gando para cambialo”, detalla. Un cambio na orientación da PAC Alejandro defende un cambio de orientación na PAC que prime modelos de gandería extensiva fronte a un modelo intensivo de produción. “Debían apoiar máis aos que facemos unha gandería máis respectuosa e coidamos dos ecosistemas, pero o problema é que Europa segue apostando polo sistema intensivo porque os que traballamos doutro xeito non interesamos, porque somos máis autosuficientes e xeramos menor volume de negocio, porque non gastamos tanto abono, maquinaria, seme, empresas asociadas e de servizos, etc, por iso non interesamos”, quéixase. Aínda lembra cando se excluíu o pasto arbustivo da PAC. “Para nós foi un pau, perdemos de golpe as subvencións e estabamos tan desanimados que estivemos a piques de deixalo todo, pero ao final serviunos para reorientar a explotación cara a un modelo sostible menos dependente das axudas”, asegura.

Mónica Freire acompañada polos concelleiros Eliseo Teijeiro e Eduardo Chao O Valadouro celebrará de novo este sábado a Feira de Razas Autóctonas da Mariña, co apoio da área de Medio Rural da Deputación de Lugo. A deputada Mónica Freire e o tenente alcalde do Valadouro, Eduardo Chao, acordaron colaborar na recuperación da feira, que contará cun mercado de gando, exhibicións e certames de razas autóctonas e actividades para promocionar as cualidades gastronómicas da súa carne. A deputada Mónica Freire saudou a iniciativa da área de Medio Rural do Concello do Valadouro, que impulsa esta cita gandeira, e que "serve para poñer en valor o sector e especialmente o labor dos criadores e criadoras que traballan pola conservación e recuperación das razas autóctonas en gandeirías dimensionadas e adaptadas ao territorio”, dixo. 

A cría de cabalos e gando vacún en liberdade ten unha fonda tradición en distintas parroquias do Valadouro, sobre todo nas zonas máis altas do concello situadas ao pé da Serra do Xistral

O tenente alcalde valadourés, Eduardo Chao, explicou que “O Valadouro mantén unha importante actividade gandeira, e a cría de cabalos e gando vacún en liberdade ten unha fonda tradición en distintas parroquias, sobre todo nas zonas máis altas do concello situadas ao pé da Serra do Xistral". Ademais, nos últimos anos vense impulsando desde o Concello a recuperación de feiras e mercados tradicionais, como o Mercado da Primavera, a Feira do Mel ou o Mercado da Castaña, aos que agora se suma a Feira de Razas Autóctonas Galegas que, indicou Eduardo Chao, "agardamos volva espertar o interese tanto dos gandeiros da comarca coma do público en xeral”.

A feira, que celebrara dúas edicións anteriores en anos previos á pandemia, repartirá 4.000 euros en premios

A feira, que xa celebrara dúas edicións en anos anteriores á pandemia, reunirá criadores de bovino, ovino, cabrún, cabalar, porcino e aviar chegados desde distintos puntos de Galicia e suporá unha oportunidade para dar a coñecer entre o público asistente as características destas razas tradicionais do noso país, que en moitos casos estiveron a piques de desaparecer. Conta coa colaboración de asociacións como Acruga, Asoporcel, Puraga ou a Federación de Razas Autóctonas Boaga. Concursos e exhibicións A cita deste sábado no Valadouro abrirá as súas portas ao público ás 10:00 horas, no aparcadoiro a carón da piscina municipal, onde se instalarán carpas para o desenvolvemento do mercado de gando e das exhibicións e certames que se desenvolverán ao longo da xornada para promocionar as razas autóctonas. Con este obxectivo, o programa inclúe: - Ás 11:00 horas no campo da feira a Asociación de criadores de cabalo de Pura Raza Galega organiza o concurso morfolóxico de cabalo PRG. - Ás 13:00 no recinto feiral realizarase a III Poxa de gando de Raza Rubia Galega na Mariña. - A continuación, Xacobe Pérez (presidente da Asociación Pura Raza Cabalo Galego) fará unha demostración de traballos pé a terra con rédeas longas con cabalo de PRG. - A xornada rematará sobre as 18:00 horas coa entrega de premios, na que se repartirán máis de 4.000 € entre as distintas especies de gando.

A cita inclúe unha subasta de gando de raza Rubia Galega organizada por Acruga

Por outra banda, no Camiño da Granda terá lugar un Concurso de Andadura Galega en horario de mañá (de 10:00 a 11:00 horas) e de tarde (de 15:00 a 18:00 horas). Ademais, durante o día, as persoas asistentes poderán desfrutar dunha Ruta de Tapas de Carne de Raza Autóctonas nos distintos locais de hostelería do Valadouro.

A deputada de Medio Rural, Mónica Freire, deu conta da sinatura dun convenio coa Federación de Razas Autóctonas de Galicia (Boaga) para o establecemento dunha axuda excepcional que lle permita á entidade continuar coa súa labor de promoción da comercialización dos seus produtos. O convenio reforzará o uso do selo “100% Raza Autóctona”, que garante a orixe, trazabilidade e calidade dos produtos a consumidores e consumidoras. A achega de Medio Rural, cun importe de 3.300 euros, sufragará a compra dos precintos e pegatinas que regulan a certificación. “Con esta colaboración pretendemos promocionar as razas autóctonas gandeiras en perigo de extinción como motor de desenvolvemento socioeconómico da provincia de Lugo, incidindo na importancia do consumo dos seus produtos e no mantemento do modelo familiar nas nosas granxas, con complementación de rendas e diversificación produtiva multifuncional”, explicou a deputada nacionalista. Boaga leva traballando dende o 2001 pola defensa do Programa de Conservación e Recuperación de Razas Bovinas Autóctonas de Galicia en Perigo de extinción, isto é, da Cachena, a Caldelá, a Frieiresa, a Limiá e a Vianesa, ás que se uniron posteriormente a raza Galiña de Mós, a Ovella Galega e a Cabra Galega.

Apoio á produción agroalimentaria

A colaboración coa Federación de Razas Autóctonas súmase ás achegas que a área de Medio Rural da Vicepresidencia da Deputación ven formalizando con asociacións e entidades do ámbito agroalimentario para apoiar a comercialización dos seus produtos, co obxectivo de contribuír a paliar a incidencia que a situación sanitaria tivo nas vendas, especialmente nas orientadas á restauración. Así, a área de Medio Rural asinou convenios de colaboración con Ovica para o impulso da marca “Pastores de Galicia”, coa asociación de criadores de cabalo de pura raza galega Puraga que desenvolveu unha campaña para dar a coñecer a carne de poldro ou coa Asociación de Criadores de Raza Porco Celta (Asoporcel).

Mari Carmen e Ramón, na súa tenda, ubicada en Monforte de Lemos, cos produtos que eles mesmos producen Se no sur da provincia de Lugo hai un lugar de referencia para as razas autóctonas galegas, ese espazo atópase no número 15 da rúa Chantada de Monforte. Alí é onde Ramón e a súa muller Mari Carmen teñen unha tenda de alimentación na que dan saída a todo canto producen, que non é pouco, desde carne de vaca cachena, porco celta ou galo de Mos a ovos, embutidos, produtos da horta, marmelo ou mel das súas propias colmeas. O nome do establecemento xa é toda unha declaración de intencións: chámase Eurolemos Autóctono. E nada máis entrar queda clara a filosofía do local e dos seus propietarios, a de apostar pola calidade. Cartelería e folletos explicativos sobre as bondades e a forma de cría de ovellas, porcos, vacas e galiñas galegas e que informan sobre as características diferenciais da carne destes animais reciben ao cliente (e aos peregrinos que pasan por diante camiño a Santiago) anticipándolle o que van atopar no interior.

A min o que me gusta é facer cousas diferentes e ter o que non ten todo o mundo. Hoxe en día hai que especializarse

Ramón recoñece que vende tamén outro tipo de carne de tenreira ou de porco porque hai que ter para todos os gustos (e petos) pero sempre que ten oportunidade convida á súa clientela a levar as razas que el mesmo cría, convencido de que quen probe repetirá. Dubido que haxa mellor comercial para as razas autóctonas que unha persoa coma el, que leva 20 anos de carniceiro, desde nada máis cumprir os 18. "Levo 15 anos nas asociacións de razas autóctonas galegas integradas en Boaga, como Avimós, Asoporcel ou Cachega e participando nas súas actividades", destaca. Importante labor de promoción No 2014 comezaron a criar vacas cachenas "Hoxe en día hai que especializarse", asegura, a mesma recomendación que fai aos negocios de hostalaría para superar a actual crise xerada pola pandemia sanitaria. Ramón sempre que pode é dos que está disposto a organizar degustacións en feiras, bares ou restaurantes para dar a coñecer a calidade dos seus produtos e decantar ao consumidor cara as razas propias de Galicia para apuntalar un proceso de recuperación que pouco a pouco vai gañando espazo timidamente no mercado. "Son produtos todos en perigo de extinción, algo máis caros, pero a xente que economicamente pode optar está decantándose por produtos de máis calidade. Notamos algo iso a raíz do coronavirus", indica.

As feiras téñense que recuperar porque se ti queres un produto local non podes ir a unha grande cadea de supermercados a buscalos porque alí non están

Él é dos que outorga neste camiño unha importancia vital á promoción. "Fixen unha neveira pequena portátil específica para levar ás feiras", conta. É habitual velo tanto con animais como con produtos na Semana Verde de Silleda, en Expolougo, en Xantar de Ourense ou noutras citas locais como a Feira de Santos de Monterroso. Moitas delas non se celebraron este ano por mor do coronavirus, pero Ramón defende a utilidade destes mercados de proximidade. "Todo este tipo de mercados pegou un golpe grande con isto da pandemia. Levamos un ano parados, coa desculpa do coronavirus estanse facendo moitas cousas sen sentido, pero eu penso que as feiras téñense que recuperar porque se ti queres un produto local non podes ir a unha grande cadea de supermercados a buscalos porque alí non están", evidencia. Dar saída ao que eles mesmos producen Elaboran distintos produtos, como chourizos, salchichóns ou marmelo caseiro Moitos dos produtos que un se pode atopar en Eurolemos son de produción propia. "Nós vendemos moitos produtos nosos ademais da carne, como ovos, grelos, verzas, castañas, cabazas, mel, marmelo caseiro, chicharróns, manteca de porco celta, chourizo, salchichón. Moitas cousas son limitadas e puntuais. Por exemplo, fai dous meses matei unha vaca de 5 anos e fixen cecina e chourizo con ela engadíndolle un 20% de graxa de porco celta", explica Ramón.

Son produtos algo máis caros, pero a xente que economicamente pode optar está decantándose por produtos de máis calidade. Notamos algo iso a raíz do coronavirus

Pero ademais dos produtos propios, na súa tenda hai tamén mercadoría doutros produtores da zona, como os lácteos de Casa da Fonte, a gandería que elabora queixos e iogures no veciño concello de Pantón, onde eles teñen tamén as súas cachenas. "Hai outros criadores de razas autóctonas aos que tamén lles damos saída nós ao produto que eles producen", conta Ramón. Diversificar a produción Ademais de cachenas teñen ovella galega e galiña de Mos e están a aumentar con reprodutoras de porco celta "Matamos entre 3 e 4 xatos ao mes entre os nosos e o de outros produtores. Sacrificamos os animais cando teñen entre 10 e 12 meses, con entre 110 e 130 quilos a canal. Cando foi do confinamento pola covid-19 xente que antes levaba medio becerro levouno enteiro. O que temos dámolo vendido e máis non damos feito porque atendemos nós os dous sós tanto a carnicería como a explotación e non se pode estirar máis os pés do que dá a manta", engade. Por iso, máis que ampliar en volume ou número de cabezas o que queren é diversificar a produción. "Queremos seguir vendendo un pouco de todo coma sempre, pero o que nos interesa é sobre todo vender o noso e ter variedade, porque ao ter variedade de produtos pechas moito máis o círculo da produción. Así que ademáis das cachenas queremos ampliar con porco celta e outras cousas", avanza.

Ao ter variedade de produtos pechas moito máis o círculo da produción

Ramón ten tamén seis exemplares de ovella galega e 10 nais reprodutoras de porco celta que quere ir aumentando até chegar ás 20. Contan tamén con 16 colmeas nun colmear ubicado a 20 quilómetros de Monforte, enriba dos Peares. "Tiñamos máis de 20 colmeas, pero o ano pasado despois de sacar o mel metíanse dentro as velutinas e atacáronas moito", conta. Do medio cento de galiñas de Mos que teñen comercializan os ovos, que venden a 4 euros. Malia a diferenza de calidade, na súa zona moita xente aínda ten galiñas na casa para autoconsumo e consideran que é por iso que non hai moita demanda e son pouco valorados ovos como os que eles teñen á venda na súa tenda, pero en entornos máis urbanos ou mesmo fóra de Galicia son moi aprezados. Agora están preparando o obrador que teñen en Monforte para poder etiquetar alí os ovos e non ter que levalos a envasar a Fontefiz,  en Ourense, onde se atopa a sede de Avimós, a asociación que reúne aos criadores da única raza recoñecida de galiña autóctona gallega. "A produción destas galiñas é menor, pero a calidade é moito maior. Para facer un polo de Mos de dous quilos e medio fai falta un ano, catro veces máis tempo que para criar un polo industrial, igual que un xato de cachena pesa ao ano menos da metade que un xato de cebadeiro. Son produtos de baixo rendemento pero de gran calidade", destacan. 

Das avestruces ás cachenas de Pantón

A Ramón véselle destreza como vendedor e como carniceiro, pero onde realmente disfruta é como gandeiro. "Cando empezou o coronavirus para non estar tanto tempo expostos empezamos a abrir só polas mañás a carnicería e así temos as tardes para atender o gando. Na explotación é onde mellor se está sen pelexar coa xente", di medio en broma medio en serio. A súa filla Romina cun ovo de avestruz "Sempre me gustaron moito os animais e ir probando cousas diferentes. Houbera unha época hai 15 anos na que houbera un boom das avestruces e probei con tres e logo fun aumentando. Daquela cada exemplar podía custar case un millón de pesetas. Aínda teño algunha e véndolles tanto os ovos como as crías pero cebar para carne non compensa moito porque aínda que un zanco de avestruz pode dar tranquilamente 15 quilos de carne e ten un sabor totalmente distinto ao polo ou ao pavo, non hai moitos matadoiros autorizadas onde sacrificalas e non compensa moito o gasto de cebalas durante un ano e os portes e custos de matanza. Ás avestruces saqueilles cartos durante uns anos, pero houbo outra xente que investiu moito nelas e acabou arruinándose. Eu despois o que fixen foi cambiar as avestruces polas galiñas de Mos. Incubadora xa tiña, antes collíanme 50 ovos de avestruz e agora 1.000 de pita", conta.

Cada ovo de avestruz, que se pode comer frito, asado, en revolto ou en tortilla, equivale a dúas ducias de ovos de galiña

Pero a súa verdadeira paixón son neste momento as vacas cachenas. Ten unhas 40 cabezas repartidas en distintas fincas tanto a carón da casa en Monforte como en Ferreira de Pantón. "En Monforte teño 9 e en Pantón dous lotes con 18 cabezas en cada grupo. Están sempre fóra en fincas de 7 e 8 hectáreas con auga nas fincas e o único que lles damos é herba seca. Pero eu non empecei coas cachenas porque fora unha raza máis doada de manexar, senón por convencemento", matiza. "No ano 2014, cando comecei coas cachenas, tiñamos unha vaca para limpar arredor da casa e para muxir o leite para autoconsumo. Cando decidín ampliar, de todas as carnes de vacún galego que eu probei noteille diferenza á cachena, as outras razas son máis parecidas no sabor á rubia galega, pero nesta o sabor é diferente, máis forte, estaría entre a carne de tenreira e a de boi, cunha textura tamén diferente porque é unha carne máis compacta que non merma nin solta auga. E como a min sempre me gustou ir a contracorrente e un pouco ao revés para non ter o mesmo que teñen os demais apostei por meter cachenas, que é unha raza anana, máis pequena e que produce menos quilos, por iso quizais haxa menos, aínda que está en proceso de recuperación", razoa. A aquel primeiro exemplar, de nome Cartera, sumáronse enseguida outras femias e un touro, chamado Curro, e a gandería medrou axiña en poucos anos. 

O que hai véndese ben, tanto para vida como para carne, vendo os meus xatos e os de 2 ou 3 produtores máis

"A primeira que touxen merqueina no Faro, en Chantada, a un criador do que hoxe son moi amigo e ao que lle compro os becerros da súa explotación para comercializar aquí na carnicería. Vendo os meus xatos e os de 2 ou 3 produtores máis. Nós sacrificamos só os nosos machos, pero as femias van para vida todas. Vendémolas a 400 euros. Dache pena sacrificar esa xeración e tamén serve para seguir extendendo a raza, que segue en perigo de extinción. Nós temos todo certificado e dado de alta, polo que a nosa recría vai con todas as garantías, procuramos facer as cousas sempre o mellor posible. O que hai véndese ben, tanto para vida como para carne", asegura. Con todo, coa carne de cachena pásalles un pouco como cos ovos de galiña de Mos e case venden máis para fóra, con envíos a toda España, que para a zona de Lemos. 40 reprodutoras en 60 hectáreas de terreo Moitos veciños cédenlles as fincas para que llelas limpen A explotación de Ramón e Mari Carmen, coñecida co nome de Cachenas de Pantón, ten hoxe unhas 40 vacas reprodutoras en pastoreo extensivo en distintas fincas que suman unhas 30 hectáreas de superficie. A maiores a gandería conta con outras 30 hectáreas de terreo destinadas a facer herba seca para o inverno e para outras épocas do ano nas que escasea o pasto, como pode ser, nesta zona do sur da provincia de Lugo, o mes de agosto e setembro se vén seco. "Se o tempo é bo e hai que comer botas dous meses sen darlles herba e se non hai pasto gastamos dous rolos cada día", explican.

En seis anos pasamos de ter unha vaca a ter 40 porque o terreo a xente dacho para que llo limpes. Pero hoxe xa temos o cupo cuberto. Non precisamos máis traballo, precisamos máis cartos e máis rendabilidade

Este ano Ramón fixo uns 700 rolos de herba seca. "Facemos nós todo, temos maquinaria e non dependemos de ninguén para facer os traballos". "O terreo a xente dacho para que llo limpes pero hoxe temos o cupo cuberto, chéganos moito atender a todo. E preferimos ter menos dunha cousa e ter máis variedade. Non precisamos máis traballo, precisamos máis cartos e máis rendabilidade", engade. Animais moi agradecidos Fan uns 700 rolos de herba seca para suplementar o pasto nas épocas nas que escasea A única forraxe que empregan na actualidade é herba seca, aínda que algún ano ten feito silo de herba tamén. "Probei a ensilar algún ano, pero non lle vin moito resultado e o custo engadido que ten o silo sobre a herba seca é duns 6 euros por rolo porque eu non teño máquina de encintar. Eu penso que o silo é bo para o leite pero as pradeiras desta zona son un luxo para elas, porque o seu hábitat natural son zonas de montaña con moita pedra e pouco alimento", afirma.

Non empecei coas cachenas porque fora unha raza máis doada de manexar, senón por convencemento, porque o sabor da carne é distinto a das demais

"Estes son uns animais moi agradecidos, que están acostumados a criarse fóra, á auga e ao frío, á intemperie, e a defenderse doutros animais como os lobos. Pero tamén teñen boa memoria, á persoa que un día lles faga algún dano fíchano para toda a vida", asegura. Ademais do sabor da súa carne, a Ramón gústalle a conformación estética da raza cachena e tamén o seu carácter. "Son unhas vacas ás que a xente lles ten medo polos seus cornos grandes, pero son uns animais moi nobles, de feito era un gando co que se facían os traballos agrícolas. Se te fixas, as casas de Entrimo, Olelas e esa zona da que son orixinarias tiñan as cortes cos dinteis das portas baixos, porque eran animais pequenos, pero anchos, polos cornos", describe. El hoxe exhíbeos con fachenda na súa carnicería.

José Armesto é unha persoa con iniciativa. Nada máis poñerse a falar con el saen un cento de proxectos nos que desde fai anos pon todo o seu empeño para sacalos adiante. O último no que está a traballar é en facer realidade unha das primeiras aldeas modelo de Galicia, a nova ferramenta de xestión do territorio coa que a Xunta de Galicia quere combater os incendios forestais. José foi clave para convencer aos veciños para que cederan as súas leiras, moitas delas abandonadas desde hai anos, para este proxecto que está a piques de ser unha realidade. Os traballos de peche das 14 hectáreas avanzaron nos últimos días e José agarda poder botar as vacas nas vindeiras semanas para que empecen a facer o seu traballo de desbroce. "É unha zona moi bonita pero moi difícil de traballar pola forte pendente que ten, se non é con gando sería imposible de domesticar e de manter limpa. No mes de marzo pasáronlle a desbrozadora a todo e no outono volve ter xa maleza. Desbrozar as faixas de protección de todas as aldeas de Galicia é inviable se non é co gando", considera.

Desbrozar as faixas de protección de todas as aldeas de Galicia é inviable se non é co gando

En Trascastro van meter cachenas. Desde fai nove anos son xa as encargadas de limpar todas as fincas que hai desde o pobo até o alto de Chandeiros e a partir de agora ampliarán os seus dominios para pacer tamén as leiras que rodean as casas polo outro lado, a zona que pola parte baixa desemboca no río Cabe. Deste xeito Trascastro quedará completamente rodeado de pastizais e protexido contra o lume, que é o que José persegue coa súa iniciativa, para a que encontrou tamén a total implicación do Concello. "O obxectivo principal é ter a aldea limpa e protexida dos incendios e ao mesmo tempo crear riqueza no pobo a través do gando", di. Moito papeleo A aldea modelo exténdese cara ao río. Pola outra parte de Trascastro xa pacen as vacas de José desde o 2011 José considera que a idea das aldeas modelo pode ser "unha ferramenta moi útil para o rural" pero recoñece que se trata dun instrumento legal "moi difícil de arrincar". "A que imos poñer en marcha en Trascastro son máis de 200 fincas de máis dun cento de propietarios diferentes para só 14 hectáreas. Resulta moi complicado dar con todos os propietarios, xa que moitos deles teñen paradoiro descoñecido, polo que en moitas fincas hai que facer investigación para chegar ao dono", explica.

A aldea modelo é unha ferramenta moi útil para o rural pero é difícil de arrincar porque ten moito papeleo e moita burocracia

Pero unha vez localizado vén outro problema: "ten moito papeleo e moita burocracia, os propietarios das fincas teñen que asinar papeles e documentos unha ducia de veces e iso asusta moito á xente, porque en moitos casos trátase de xente maior que se bota para atrás por iso", engade. Por iso José avoga simplificar no posible os mecanismos legais establecidos para facer máis áxil a agrupación das fincas ou, do contrario, teme que sexan poucas as aldeas modelo que se logren constituír en Galicia, do mesmo xeito que outras ferramentas para a xestión conxunta do territorio, como as SOFOR no caso dos montes, demonstraron unha limitada eficacia. 10 anos agrupando fincas As parcelas, nas que antigamente se sementaba cereal, estaban a toxos e xestas desde facía anos O xerme da que será unha das primeiras aldeas modelo de Galicia en rematarse é a explotación gandeira que José puxo en marcha no ano 2011 xunto a outro veciño, José Casanova, e que conta na actualidade cun cento de cabezas de gando de raza cachena. Leva o nome de Vacas de Chandeiros SC, o alto no que conflúen as 70 hectáreas de superficie que foron xuntando nestes anos.

O futuro da gandería pasa por xuntar fincas e gañar superficie, non hai outra maneira

Para a xestión da aldea modelo vaise constituír unha nova empresa, na que vai entrar o seu fillo Adrián, pero será tamén unha gandería en extensivo de vacas cachenas. "A aldea modelo non dista moito do que fixemos nós estes anos a nivel privado pero empregando a ferramenta que ten agora a Xunta para iso", argumenta José. O proxecto de Vacas de Chandeiros arrincou hai case dez anos para poñer a producir fincas en desuso dos veciños. "Eran terreos nos que se botaba cereal para pan pero levaban xa ben anos a xestas. Empezamos amansando o terreo e desbrozando o mato que había de toxo e xestas. O tractor de 200 cabalos non se vía no medio delas", lembran. Fan venda directa dos becerros e recrían as femias para vida, tanto para eles como para outras explotacións Os dous socios suman arredor dunhas 20 hectáreas en propiedade e pouco a pouco foron apezando outras parcelas, mediante acordos cos veciños, aos que lles pagan unha renda anual, até xuntar as actuais 70 hectáreas, que se incrementarán en 14 máis co proxecto da aldea modelo.

Ao rural non lle queda outra saída que adaptarse aos novos tempos, é transformarse ou morrer

"Neste momento temos 70 hectáreas todas enlazadas, pertencen a parcelas distintas que fomos xuntando e unificando co acordo dos veciños. Moitas eran fincas pequenas de 500 metros e hoxe a parcela máis pequena ten 8 ha e a máis grande 35. O futuro da gandería pasa por iso, hoxe non hai outra maneira de facelo, eu non poido estar todo o día gardando as vacas coma antes nin cambialas a diario dun lado para outro. Ao rural non lle queda outra saída que adaptarse aos novos tempos, é transformarse ou morrer", opina. Produción en ecolóxico Fixeron uns comedeiros especiais nos que só entran os becerros para poder cebalos nas pradeiras A explotación conta hoxe con 70 nais reprodutoras e un touro, máis os becerros de cebo e as xatas de recría nacidos neste ano. "Empezamos con só 6 cachenas, que fomos buscar ao Xistral. A partir de aí fomos recriando e comprando apostando sempre por esta raza. Cando empecei a mirar que vacas meter aquí a cachena foi a que máis me convenceu pola capacidade de transformación que ten nos terreos rústicos", xustifica.

Tratamos de comercializar sempre produtor-consumidor final, case todo a particulares, ese é o noso enfoque para valorizar a calidade que ten a nosa carne, a venda directa é unha garantía para nós e para o consumidor de trazabilidade total

Desde o comezo están en produción ecolóxica e tratan de facer venda directa para lograr maior rendibilidade. "Tratamos de comercializar sempre produtor-consumidor final, case todo a particulares, ese é o noso enfoque para valorizar a calidade que ten a nosa carne, a venda directa é unha garantía para nós e para o consumidor de trazabilidade total", defenden. Só sacrifican os machos, xa que as femias van para vida. "As xatas van todas para recría, parte para nós e parte para outras explotacións que nos queren comprar", explica José. O cebo dos becerros faise con cereais e pensos ecolóxicos, sobre todo millo e unha mestura triturada de trigo, millo e cebada. Entre 750 e 950 metros de altitude Para cambialo de finca José chama polo gando e este ven tras del. Mesmo o touro lle espera a man No alto de Chandeiros fai vento todo o ano e a invernía déixase notar con forza. Por iso, aínda que o gando está sempre fóra, en extensivo, tratan de adaptar o manexo á climatoloxía da zona. "O punto máis alto está a 950 metros de altitude e as fincas de máis abaixo, as que están máis preto das casas da aldea de Trascastro, están a 750 metros. O que facemos é que a medida que vai vindo o inverno ímolas baixando desde as fincas máis altas cara as de máis abaixo, porque se no alto a neve aguanta unha semana abaixo dura só un día", explica José.

Cando empecei a mirar que vacas meter aquí a cachena foi a que máis me convenceu pola capacidade de transformación que ten nos terreos rústicos

"O inverno forte son tres meses, os de decembro, xaneiro e febreiro, logo dura un pouco máis, pero xa é máis suave", engade. Suplementan con forraxes recollidas nas propias parcelas para garantir a súa procedencia ecolóxica e aos becerros téñenlles comedeiros adaptados para que só eles poidan entrar a comer o penso. Están unidos a unha tolva e vanos movendo co tractor a medida que cambian o gando de parcela, posto que todos os animais, unhas 100 cabezas, están nun único lote. "Traballamos cunha única manda que imos cambiando de finca a medida que se vai esgotando o pasto. Son parcelas desiguais e en función do seu tamaño, da cantidade de pasto ou da época do ano están máis ou menos tempo. O manexo é sinxelo, para cambialas eu chego a xunto delas, chámoas e veñen detrás miña, para iso de vez en cando doulles algún que outro premio en forma de penso", revela José.

Traballamos cunha única manda que imos cambiando de parcela a medida que se esgota o pasto

Todas as fincas teñen bebedeiro, que se subministran desde unha balsa que recolle a auga da chuvia e máis dunha fonte situada na parte alta. "A lona veu de Italia, mercámola por internet e instalámola nós mesmos, igual que os comedeiros dos xatos, que tamén fixemos nós adaptados ás nosas necesidades", explican. Balsa de auga que subministra aos bebedeiros, con capacidade de almacenaxe para dous meses no verán

Diversificar no rural

Trascastro está formada por uns 20 veciños pero moitos dos seus habitantes son persoas maiores ou xente que vén só as fins de semana. "Con gando só quedamos José Casanova e máis eu", aclara o seu tocaio José Armesto. Por iso sobre eles dous recae case en exclusiva o mantemento das fincas da parroquia. "Eu antes non tiña vacas, o meu socio si, xa tiña vacas rubias", conta.

Non hai maneira de manter o rural se non se vive del e a Administración ten que ser consciente diso

José comezou montando en Trascastro unha casa de turismo rural, que leva por nome A Niñada, e está convencido de que as posibilidades do rural son múltiples pero sempre baixo unha premisa fundamental: "non hai maneira de manter o rural se non se vive del e a Administración ten que ser consciente diso", di.

Hoxe é unha explotación viable pero durante os primeiros cinco anos foi todo investir

Hoxe Vacas de Chandeiros é unha explotación rendible, pero José aínda lembra que os comezos foron difíciles. "Durante os primeiros cinco anos foi todo investir: comprar dereitos, mercar gando, acondicionar e pechar as fincas. Tes que dispoñer de diñeiro para poder empezar, senón é imposible, e logo agardar tres ou catro anos para empezar a producir e recuperar o investimento se a cousa vai ben. A día de hoxe é unha explotación viable, eu confiaba no proxecto e sabía que a longo prazo ía funcionar, pero non deixa de ser de moito risco. Para iniciativas destas tiñamos que ter moito máis apoio, algo que cando comezamos nós non tivemos", recorda. Unir e motivar á xente Rodeando os terreos da aldea modelo a Comunidade de Montes recuperou unha ruta de sendeirismo Malia non ser nativo de Transcastro, como el di, (José é natural de Valdruz, pertencente tamén ao Incio), adaptouse tan ben que hoxe é o verdadeiro activista e animador da vida deste pobo, onde preside a Asociación de Veciños e a Comunidade de Montes. "Non hai quen se queira poñer, pero eu xa necesitaba vacacións urxentes", bromea.

Levar a cabo proxectos colectivos teñen a virtude de lograr unir e motivar á xente, por iso a aldea modelo non é máis que o comezo de grandes cousas

Por iso, para José a posta en marcha da aldea modelo non é máis que o comezo doutros proxectos e iniciativas para poñer en valor as potencialidades da súa parroquia. "Unha cousa leva a outra e levar a cabo proxectos colectivos coma este teñen a virtude de lograr unir e motivar á xente", destaca. Como complemento á aldea modelo os veciños de Trascastro recuperaron un antigo camiño, pechado desde facía anos, que vai dar a un entorno a carón do río Cabe onde se conservan dous muíños, unha serrería e unha vella central hidroeléctrica. Esta ruta de sendeirismo, coñecida como Ruta do Pozo da Ola, duns 12 quilómetros de lonxitude, une Trascastro e Airela e pasa pola Ferrería do Incio, onde había tamén un antigo balneario.

Polo bordo da aldea modelo, a carón do río Cabe, discorrerá unha ruta de sendeirismo para o disfrute da poboación local e o aproveitamento turístico

"Con actuacións coma esta fas unha dobre función: por un lado recuperas un antigo camiño para o pobo e por outro creas un atractivo a nivel turístico", defende José. A recuperación da ruta foi acometida pola Comunidade de Montes co apoio da Deputación. Pola súa banda, a Asociación de Veciños encargouse de lograr a cesión dun edificio abandonado, un antigo inmoble usado polos Peóns Camineros, para rehabilitalo como local social da parroquia.

"Todos os anos nos afecta o lobo pero dos ataques que tivemos nunca logramos cobrar ningún"

Teñen as 70 hectáreas pechadas con cercas eléctricas con tres aramios alimentadas con pastores solares As 70 hectáreas nas que pacen as cachenas de Vacas de Chandeiros están pechadas con cercas eléctricas conformadas por tres fíos, que suman máis ou menos un metro de altura, e que están conectadas a pastores eléctricos alimentados por placas solares. "De todas as marcas o que máis temos é Ion, porque fabrican en Lugo e están cerca. Decantámonos por eles pola comodidade que iso supón en canto a mantementos e reparacións", destaca José. Pero malia ao bo estado e o mantemento continuo que fan nos peches estes non logran impedir a entrada da fauna salvaxe, un dos maiores problemas cos que se atopan a día de hoxe as explotacións en extensivo. "Nesta zona hai bastante ataque de lobo, todos os anos nos afecta, e o xabarín destrózanos as pradeiras, fainos tamén moito dano, pero no caso do porco bravo as indemnizacións son razonables, non coma no caso do lobo", quéixase.

Eu quérolle moito ao lobo, pero quérolles tamén moito aos meus animais

"Dos danos de lobo é moi difícil que se fagan cargo porque os mecanismos que teñen non son adecuados ás circunstancias das explotacións en extensivo en terreos de monte ou que manexamos grandes superficies porque se non aparece o xato non cho pagan. Nós dos ataques que tivemos nunca logramos cobrar ningún, nin eu nin outros gandeiros colindantes, por unha cousa ou por outra sempre che vén denegado. Non podes manipular o cadáver, así que non tes maneira de protexer os restos e ti chamas hoxe e eles veñen mañá á mañá, pero nesas horas os restos o máis normal é que desaparezan, porque nunha noite dun becerro destes non queda nada e se ao día seguinte non está a columna vertebral xa non cho pagan", explica.

A Administración ten que facerse cargo dos danos que provoca o lobo porque senón é imposible a convivencia

"A min o lobo é un animal que me encanta, porque velo e estás vendo ao xefe do monte, pero aínda que eu lle quero moito ao lobo, quérolles moito tamén aos meus animais. Nós nesta zona sempre convivimos co lobo pero antes sempre ía un pastor co gando, agora non, así que a Administración ten que facerse cargo dos danos que provoca o lobo porque senón é imposible a convivencia", asegura. Unha burra e dous mastíns conviven a diario co gando para defendelo do lobo Para tratar de minimizar os danos nesta gandería teñen unha burra para detectar o perigo e poñer as vacas en alerta e dous mastíns para defendelas. Pero "o lobo é moi listo", di José, e "acaba aburrindo aos mastíns". "O lobo sábeas todas e ten todo o tempo do mundo para vixiar e atacar cando ten a presa a tiro. Fai 4 ou 5 anos tiñamos unha invasión de lobos nesta zona, había unha manda moi grande", lembra.

Francisco José Monasterio no seu galiñeiro en Mourence, en Vilalba Sete criadores decidiron no ano 2001 fundar Avimós e iniciar o camiño da recuperación dunha raza de galiña autóctona que estivera presente en toda Galicia pero que practicamente quedaba reducida xa a unha pequena zona da Terra Chá, en torno á parroquia de San Xiao de Mos, no concello de Castro de Rei, de onde toma o nome a primeira raza avícola recoñecida polo Ministerio de Agricultura, e a primeira de toda España que obtivo tamén o distintivo de Autóctona 100%. – Por que é diferente a galiña de Mos? – As aves din que proceden todas de Asia, pero a avicultura entrou na península Ibérica de dúas maneiras distintas e por dúas vías distintas: unha entrou polo sur de España a través dos gregos, os romanos e os fenicios, que xa traían como animal de consumo as galiñas e outra entrada foi polo norte, cos bárbaros, os vándalos, os suevos e os celtas, que non as traían como animal de consumo, senón como animal de pelexa. Non as comían, usábanas só como divertimento. Por iso a nosa raza é aínda unha raza que se chama raza combatinte porque teñen aínda ese xen, aínda que co paso dos anos fóronse domesticando e comendo. Daquela cando comezamos non nos dabamos conta pero hai unha cousa moi clara: para que unha raza que está en perigo de extinción se recupere, aínda que poida parecer unha incongruencia, hai que comela. No momento que a comes esa raza ten un salvavidas para moitos anos. No momento que deixas de comela esa raza desaparece en nada. – E neste caso, está salvada? – A raza non está salvada pero pódese dicir que a raza está viva e sa. Intentamos que a raza se recuperara e está nun camiño perfecto para logralo. Criadores con Rega, que significa que son xa un pouco máis profesionais, podemos ser 180 nestes momentos por toda Galicia, aos que hai que sumar outros 500 ou 600 criadores de autoconsumo sen Rega e outro importante número de persoas que teñen esta raza pero que non o sabemos. Nós apostamos desde o principio por que a galiña de Mos fose unha raza gandeira. Démonos conta de que nos momentos grandes de crise que houbo despois de 2008 esta raza podía, se non permitir vivir dela, si que axudar a vivir a moita xente. Cando foi a última crise houbo xente que comezou con galiñas e que logo foi diversificando, porque cando levas os ovos ao restaurante dinche e se me traes unha patacas tamén chas compro, ou unhas verduras, e así foron complementando con produtos da horta, por exemplo, que producían eles mesmos ou que mercaban ao veciño e que de paso que ían levar os ovos todas as semanas pois tamén levaban o resto de produtos. Dentro de Avimós tamén hai xente que a maiores da súa, dá saída a parte da produción doutros compañeiros, porque hai persoas que crían moi ben pero que teñen menos habilidades comerciais.

Nós apostamos desde o principio por que a galiña de Mos fose unha raza gandeira, non de simple exhibición

Nós o que queremos con esta forma de gandeiría é potenciar o campo e o rural. Nós unha das cousas que fixemos para conseguir apoio da Administración galega foi facelos reflexionar sobre que isto era unha maneira de axudar a asentar poboación. Hoxe cunha explotación un pouco profesional pódese vivir disto, daquela era impensable iso, pero podía axudar a complementar as rendas das familias e que o restaurante do lado poida dar unhas tortillas con ovos de galiña de Mós producidos na zona, xerando deste xeito riqueza e emprego a nivel local, que non se xera se os ovos veñen de fóra. Explicámosllelo ben e entendérono ben. – Pódese logo vivir de criar galiñas de Mos? – Hoxe temos xente en Avimós que vive disto, se non ao 100% si ao 80%, pero para iso habería que ter máis cantidade da que teño eu. O Rega de avicultura artesá diche que podes ter 50 galiñas de posta con galo, 50 galiñas de cría sen galo e cebar 400 galos ao ano. Con 250 galiñas e criando 1.500 galos ao ano penso que se pode vivir dignamente disto perfectamente. Un galo pode valer 50 euros e a ducia de ovos sobre 4,50. Hai que descontar custos, a alimentación, perdas, etc., pero para sacar un soldo de máis de 1.000 euros dá, non é algo descabelado. Temos que velar por que siga sendo crianza artesá pero podería ampliarse coas condicións de superficie necesarias para que en vez de 400 galos por produtor se puideran ter 1.000 para poder vivir disto. Tivemos empresas avícolas importantes que querían que lles aportaramos 10.000 pitos, pero a parte de que é imposible porque non os temos, aínda que os tiveramos nunca os tiveramos subministrado, porque desnaturaliza a cría e deixa de ser artesá. Queremos que cando unha persoa paga 50 euros por un galo de Mos teña a garantía de que os vale porque está fóra e son moitos meses de crianza. – Un dos problemas habituais dos produtores son os circuitos de comercialización. No voso caso? – Unha das cousas que conseguimos coa Xunta de Galicia foi que nos autorizaran a cada criador ter uns minicentros de embalaxe de ovos para que os nosos ovos poidan ir a todos os sitios cun selo como o que levan os ovos industriais, que marca a data de posta e de caducidade. Iso foi unha cousa moi importante porque profesionalizamos a comercialización. Temos un centro de embalaxe tamén en Fontefiz para todas as persoas que non dispoñan dese minicentro na súa explotación para poder ir alí a marcar e embalar os seus ovos.

Cada produtor xa conta neste momento cun minicentro de embalaxe de ovos. Agora o seguinte paso é que se autoricen tamén as salas de matanza domiciliarias e que haxa unhas canles de distribución e comercialización

Cos minicentros de embalaxe non temos ningún problema para sacar os ovos, pero se a min mañá un restaurante me pide que lle leve 3 ou 4 galos non teño onde matalos, porque os matadoiros están lonxe e non nos é rendible. Por iso outra das cousas polas que levamos loitando moito tempo é por aplicar ese mesmo modelo ás matanzas. Nós fomos os primeiros en esixirlle á Administración galega e estatal que autorice as salas de matanza domiciliarias para produtores, que é un modelo que en Europa está regulado e xa leva moitos anos implantado. De feito, nós vímolas en Francia e en Portugal e, sen embargo, aquí non se permiten. Con isto xa levamos moitos anos pelexando e o que fixemos foi tamén involucrar a outros sectores e a outras zonas de España que poidan ter este mesmo problema para que os tiros lle veñan á Administración de varios lados e por varias vías distintas. – A Xunta anunciou a posta en marcha dun matadoiro móbil. – Si, a Consellería neste momento está apostando por un matadoiro móbil, pero a nós non nos resolve nada, eu xa llo dixen ao conselleiro. O matadoiro móbil está moi ben para o capón de Vilalba ou o galo de curral de Vila de Cruces, porque se concentran as matanzas nun mesmo día. Pero a min mañá chámame o Mesón do Campo de Vilalba que quere dous galos e o matadoiro está en Tui e que fago, lévoos eu a Tui ou vén aquí o matadoiro desde Tui por dous galos?

A nós o matadoiro móbil que propón a Xunta non nos serve nin nos resolve nada. Vexo máis operativo que certos concellos cabeceira de comarca teñan unha sala pequena para poder matar ovino, caprino e aves dos produtores desa zona

É máis factible e máis barato para a Administración que nos autorice o modelo das salas de matanza domiciliarias, porque a Consellería calcula que o matadoiro móbil ten un custo dun millón de euros e logo custa outro millón ao ano o seu mantemento e funcionamento. Con eses cartos moitas axudas se poden dar para que os criadores interesados poidan facer as súas propias salas de matanza, as axudas concédelas unha soa vez e tes o problema resolto para sempre. Penso que hai que buscar cousas lóxicas e o ideal sería que cada un mate na súa casa, con control e regulación e coas condicións hixiénicas e sanitarias necesarias que se esixan. O único problema que terían é que esas salas domiciliarias servirían para comercializar a nivel de comunidade autónoma, pero todo o que mandes para fóra tería que ir a un matadoiro, pero cubriríanos moito as costas xa. Sen embargo, están empeñados co matadoiro móbil pero eu non o vexo, vexo máis operativo en tal caso que haxa certos concellos cabeceira de comarca que teñan unha sala pequena para poder matar ovino, caprino e aves para que os produtores desa zona leven alí e onde poidas matar dous días á semana, por exemplo. Nas salas domiciliarias só se poderían matar os animais da propia explotación, estas salas comarcais serían compartidas. É máis barato iso que ter un camión andando por toda Galicia cun custo anual dun millón de euros. Unha galiña de Mos vive en liberdade e pon arredor de 200 ovos no ano – É difícil competir con razas industriais que sacan polos con 40 ou 50 días? – Nós xogamos cunha vantaxe, porque é unha raza cunha calidade cárnica tremenda e unha calidade de ovos máis que tremenda. Os ovos coñécense máis pero a carne de galiña de Mos é a gran descoñecida. Cando a estamos metendo en restaurantes de moito postín ao principio cústalles moito poñer galo ou polo na súa carta, porque asóciano cun prato de terceira división, pero cando proban o noso e ven que é un produto delicatesen e que a xente volve a comer ese prato, ese galo que se comía nas festas e nas vodas fai 60 anos, as reticencias desaparecen. As galiñas saen cun peso bo e os galos cun peso moi bo e a carne é moi magra, moi escura e moi forte. Nós estamos vendendo case todo para restaurantes dunha certa categoría, porque é certo que o prezo non é barato, aínda que pode pagalo calquera un día, pero é certo que ao principio lles custa apostar por este produto porque se asocia o polo cun prato de 2ª ou 3ª categoría. Nós estamos matando galos con 9 meses, iso require o seu tempo e ten o seu custo.

Aos restaurantes cústalles moito poñer galo ou polo na súa carta, porque o asocian cun prato de terceira división, pero cando proban o noso esas reticencias iniciais desaparecen. É o que se comía nas festas e nas vodas fai 60 anos, é un produto delicatesen

O bo tes que dicir que é bo e que hai pouco, tamén co prezo. E hai mercado para todo, aínda que ao mellor non estea aquí. O meu mercado de ovos está por exemplo en Madrid. Cal é o problema? Ningún. Pero moitas veces a xente ten medo a iso. As nosas razas autóctonas, todas, están criadas en extensivo ao 100%, outras non, e iso é un plus. Por iso alá onde van sempre triunfan, por esa crianza en extensivo de estar todo o tempo fóra. Como pasa cos nosos galos. Son carne máis magra por estar sempre en continuo movemento, non paran. Hai outros galos, incluso en ecolóxico, que están nun metro cadrado e non se moven daí porque hai outros cinco ao seu arredor. E o prezo non ten por que ser o mesmo. Non ten por que valer o mesmo unha frisona que unha cachena ou un pito comercial que un galo de Mós. Pero ten que haber de todo, porque a xente ten que comer, e ao mellor non todo o mundo pode pagar 15 euros todos os días polo quilo de galo de Mos de 9 meses pero pode pagar dous euros por un quilo de carne de polo de granxa de dous meses e pico.

Nós estamos matando galos con 9 meses, iso require o seu tempo e ten o seu custo. O bo tes que dicir que é bo e que hai pouco, tamén co prezo

Pero ti na túa tenda ou no teu restaurante tes que vender o que o cliente quere comprar, por moito que te empeñes ti noutra cousa. Eu acórdome cando no Viveiró había unha das explotacións máis grandes de vacún de raza hereford de Europa, da familia Páramo Neira, pero non triunfou porque a hereford era unha carne que tiña moitísima graxa e aquí non gustaba, a xente non a quería, hoxe tivera triunfado, porque os gustos do consumidor tamén cambian. – Dis que envías os ovos a Madrid. Onde está o mercado da galiña de Mos, en Galicia ou fóra? – Está tan considerada fóra de Galicia como en Galicia. A miña produción de ovos vai o 100% para Madrid, para dous restaurantes dalí, Taberna La Falda de Lavapiés e La Lorenza, e máis que tivera. En Galicia é máis difícil que os restaurantes aposten polos ovos de galiña de Mos. Eu comecei mandándolle unha caixa á semana con 15 ducias a La Falda de Lavapiés e foi un martes por alí Mikel Iturriaga, El Comidista, probou a tortilla, volveu o xoves ver se era sempre así, veu que era verdade e ese mesmo día na súa páxina puxo "mi tortilla de patatas preferida" e desde ese momento empezaron a pedirme máis e máis ovos. A calidade alí valórase. Nesa tortilla van ovos de verdade, non vai huevina nin ovos de un euro e pico a ducia e que son todo auga.

A galiña de Mos está tan considerada fóra de Galicia como en Galicia. O meu mercado de ovos, por exemplo, está en Madrid. Cal é o problema? Ningún. Pero moitas veces a xente ten medo a iso

Eu neste momento ando próximo ao límite das 100 galiñas e crío 400 galos, pero quedeime sen eles xa en Nadal. Unha galiña de Mos vén producindo entre 200 e 210 ovos ao ano, cando é nova pon un pouco máis e cando vai vella un pouco menos. Teño dúas incubadoras, pero hai xa máis dun ano que non crío, porque se me dedico a vender ovos non teño ovos que incubar, polo que recurro á sala de incubación que hai en Fontefiz, da que eles que aportan os pitiños cando os precisas. – Supoño que mandando a bares e restaurantes tamén che afectaría o coronavirus o tempo que estiveron pechados – Pois mira, mandaba cada semana un mínimo de 4 caixas de 15 ducias cada unha e agora estou mandando unha, porque os bares e restaurantes están arrincando moi despacio. E durante os meses de confinamento que estiveron pechados ningunha. Así que estes meses non gañamos nin para pagar o penso para alimentar as galiñas. Os ovos teñen unha caducidade de 28 días e non se poden gardar, así que neste tempo estiven facendo parroquia con eles, é dicir regalándoos a amigos e coñecidos, porque tampouco podes buscar outros clientes ou outras vías de comercialización, porque a produción que tes é limitada e tes uns clientes fixos desde fai tempo aos que lles envías a túa produción de xeito habitual e tes que volver garantirlles o subministro cando eles retomen a actividade de xeito normal. – Hai criadores que están tentando recuperar en Galicia outra raza, a pita piñeira, supón competencia ou é bo? – Para Galicia cantas máis razas autóctonas haxa e canta máis xente haxa adicada á avicultura mellor. A nós non nos afecta. Pero para que unha raza sexa considerada raza autóctona ten que dicilo o Ministerio e tes que demostrarlle ao Ministerio que durante moitísimos anos está documentado que esa ave estaba aí e o problema é que ás veces atopar esas probas é difícil. Nós xogamos cunha vantaxe, porque no ano 1936 no Rof Codina en Lugo houbo un veterinario que reuniu moita documentación sobre esta raza e tiña documentada a súa existencia por toda Galicia nesa época, entón con esa documentación foi chegar ao Ministerio e foi todo moito máis doado, porque se temos que reunir nós toda esa documentación igual nos levaba moito máis tempo lograr o recoñecimento de raza autóctona. Atopar aquilo foi chegar e bicar o santo porque había xa unha documentación preparada, con fotos e cun estudio sobre a raza elaborado por un veterinario da Sección Pecuaria de Lugo do Ministerio no seu momento. Monasterio, coa súa nai, a súa irmá e unha galiña de Mos en Tui a comezos dos 60 Eu son de Guillarei, en Tui. Nacín no 59 pero levo en Vilalba desde os 12 anos. Pero teño unha foto de cando era eu pequeno, de comezos dos 60 en Guillarei coa miña nai e a miña irmá, na que aparece xa unha galiña de Mos. A galiña de Mos estaba por toda Galicia, quizais donde se mantivo máis tempo foi na zona da Terra Chá por ser unha zona de interior. En Tui, por exemplo, perdeuse porque ao estar Portugal ao lado sempre entraban as cousas antes e entraron outras razas. – Como xurdiu Avimós? – Pois Avimós naceu no ano 2001. Fundámola 7 gandeiros que tiñamos algunha galiña de Mos. Comezamos co obxectivo de recuperar a raza, para que volvera estar en moitas casas, pero máis ben como hobie e para ter unhas galiñas e uns pitos de calidade para autoconsumo. Foi por iso polo que decidimos xuntarnos e crear Avimós. Logo, coa axuda da Xunta de Galicia, leváranse 7 lotes de galiñas, un de cada criador, para Fontefiz, para o Centro de Recursos Zooxenéticos, onde aínda temos a nosa sede. Aínda seguen alí as estirpes dos 7 primeiros criadores. E o que fixemos tamén desde o primeiro momento foi ir a moitas feiras e exposicións para dar a coñecer a raza para que se reintroducira. Desde Avimós o que seguimos facendo é promocionar moito a raza en feiras como Silleda, Expolugo ou San Xiao de Mos, en Castro de Rei, onde organizamos os campionatos morfolóxicos a nivel galego, provincial e comarcal. É moi importante que a xente saiba o que ten porque ás veces tes animais e pensas que tes moi bo material e resulta que non é tan bo, ou ao revés.

Os concursos morfolóxicos non son para competir co veciño, senón para comparar e mellorar

Os concursos morfolóxicos non son para competir co veciño, senón para comparar e mellorar. A Silleda imos con exposicións de animais individuais, galos e galiñas, outra de lotes e outra de galiñas con pitiños pequenos. Para que nos vale? Pois para dar a coñecer a raza á xente e para que os nosos criadores comparen o que teñen e poidan mellorar porque ven no que fallan, e ao mellor teñen unhas galiñas boas pero o galo non é tan bo e mércanlle a outro criador un galo bo ou viceversa. Tamén para facer un pouco de parroquia entre nós e animarnos uns aos outros. Ao principio viaxamos bastante por España, sobre todo a Cataluña, e tamén a Francia para entender un pouco o que é a avicultura, porque aquí iamos un pouco atrasados con respecto a esas zonas, aínda que alí a avicultura non ten carácter produtivo como ten aquí, senón que son animais de exposición. Nós aquí en Galicia apostamos por que fora unha raza gandeira, pero si que aprendemos moito do que fan os cataláns a nivel de exposicións e feiras. Hoxe en día non temos que aprender nada deles, somos quizais pioneiros en España en moitas cousas, de feito a raza Galiña de Mos foi a primeira raza de galiña autóctona considerada polo Ministerio de Agricultura e a que ten a día de hoxe un maior número de exemplares de toda España, quizais teñamos máis exemplares que todas as outras razas xuntas e conseguimos xa fai máis de dous anos que o Ministerio nos concedera o logo de autóctona 100%, que parece unha chorrada pero deunos moita visibilidade e moito caché e houbo unha campaña importante de promoción en Paradores por parte do Ministerio.

"Englobar si, pero especificando. Se se mantén a diferenciación e se indican, no caso da carne, as distintas razas, a marca Galicia Calidade valería para todos"

Os ovos que produce Monasterio baixo a marca Aves do Concello teñen unha caducidade de 28 días Ademais de socio fundador de Avimós e presidente desde o 2006, Francisco José Monasterio é directivo de Boaga, a federación que engloba a algunhas das razas autóctonas galegas: galiña de Mos, ovella e cabra galega e gando vacún agás a rubia galega (cachena, caldelá, limiá, vianesa e frieiresa). – A Consellería do Medio Rural recuperou recentemente a marca Galicia Calidade para aplicar a todos os produtos agroalimentarios galegos. Que vos parece que as razas autóctonas se engloben todas en Galicia Calidade? – Desde Boaga nós o que non queremos é entrar nun mesmo lote por exemplo con Ternera Gallega sen maior especificación. Non habería problema en estar todos dentro de Galicia Calidade ou mesmo dentro da IXP Ternera Gallega pero engadindo na etiquetaxe Ternera Gallega de raza rubia galega, Ternera Gallega de raza cachena ou mesmo Ternera Gallega de raza frisona. O problema é a preposición, o feito de non especificar a raza, tamén nos restaurantes. Custa tanto poñer chuletón de raza tal? A que sexa.

Cando traballas por facer unha cousa diferente non podes despois metela no mesmo lote porque entón estás desvirtuando ese traballo

É necesario diferenciar e diferenciarse. Deste xeito non estás metendo no mesmo lote todo. De feito, nós falando con restaurantes en Madrid dinnos que non mercan carne de Ternera Gallega precisamente por iso, porque a carne que lles chega non é uniforme, un día chégalles unha canal dunha maneira e ao día seguinte doutra, e prefiren mercar por exemplo Asturiana de Los Valles porque son sempre máis ou menos iguais. Se ti no teu restaurante ao teu público o que lle gusta é a carne de rubia galega non queres que che chegue unha limiá ou unha limusín. Para min o fallo que ten Ternera Gallega é ese, que non especifica. E dentro colle todo, porque se o animal nace e se cría en Galicia é ternera galega, evidentemente, sexa da raza que sexa. Pero non é o mesmo unha limiá que unha vianesa ou unha caldelá que unha cachena. A ovella de raza galega ten unha carne exquisita, son años moi pequenos e que non cheiran, hai que diferenciala, non pode ir todo no mesmo lote. Cando traballas por facer unha cousa diferente non podes despois metela no mesmo lote porque entón estás desvirtuando ese traballo. Por iso, meter todo nun lote sen especificar non é positivo pero, se se especifica, a marca Galicia Calidade valería para todos. Monasterio é o único criador de raza Mos que acude cada ano á Feira do Capón de Vilalba – Falas da IXP Ternera Gallega. O recoñecemento da IXP para o Capón de Vilalba pode ser tamén un respaldo para o galo de Mos? – Os capóns valos mellorando xeneticamente e a alimentación tamén inflúe, pero os nosos capóns son máis pequenos. Podes sacar capóns de raza Mos de 4 quilos, que é o normal, pero en Capón de Vilalba o que se fixo foi sacar os galos de Mos e cambialos por galos de crecemento rápido e raza pesada, mentres a de Mos é unha raza de crecimento lento e semipesada, pero eles apostaron por crecimento rápido e ao principio mesmo meteron galos brancos que en catro meses daban 7 ou 8 quilos, logo cambiaron aos broilers industriais franceses que en 5 ou 6 meses, que é o tempo que ten un capón agora, sacan 6 ou 7 quilos. Pero antigamente decían ovos de marzo, pitos de abril que eran os que se deixaban para os capóns. Por iso cando vou á feira teño problemas, porque os meus capóns son máis pequenos e teño que andar explicando que son de raza Mos, senón a xente vai ao grande porque cabalo grande ande ou non ande. Aínda que desde que Capón de Vilalba quixo facer a IXP unha das cousas que che esixe a normativa é que te tes que basear nunha raza autóctona, polo que foi necesario incluir a raza Mos na IXP e agora as outras razas que se usen teñen que ser tamén de crecimento lento e semipesadas. Eu penso que os capóns de 6 quilos van desaparecer, porque non é normal.

Orixinariamente os capóns eran de raza Mós, máis pequenos que os actuais. Logo introducíronse outras razas de crecimento rápido, pero penso que os capóns de 6 quilos terán que desaparecer porque non era o tradicional. Antigamente decían ovos de marzo, pitos de abril, que eran os que se deixaban para os capóns

E logo hai outra cousa. Cada criador de Avimós ten a súa propia marca, Avimós o único que fai é garantir que ese animal é de raza Mos, pero despois como traballe ou como crie cada produtor xa é problema del. A miña marca comercial, por exemplo, é Aves do Concello, porque a finca onde se atopa a explotación estaba escriturada como Concello. Pois no capón terá que pasar igual. O mesmo que pasa coas denominacións de orixe do queixo ou do viño. Cando vas á feira do Queixo San Simón, ves queixaría Crisanto, Fontela, Prestes ou outras e cada un represéntase a si mesmo aínda que son San Simón todos e no capón terá que pasar o mesmo. Capón de Vilalba si, pero do criador Pepito ou Manolito. No viño é igual, todo é Ribeira Sacra pero cada marca e cada bodega ten o seu prestixio. O que marca a diferenza é iso. En Capón de Vilalba non se está facendo e non sei por que. É unha cousa importante que a xente se dea conta de que as cousas hai que facelas ben. De todos os criadores que imos á feira só hai dous que teñamos Rega. E o único criador de capón de Vilalba de raza Mos que vai á feira do capón son eu. – Ademais do peso, en que outras cuestións se diferencian os capóns de raza Mos do resto? – No tipo de carne e no seu sabor. O capóns de raza Mos teñen máis de oito meses pero malia ter máis idade a súa carne é moito máis tenra porque esta raza ten menos coláxeno que as industriais e, ao mesmo tempo, é unha carne máis escura, con máis hemoglobina e sabor máis forte, semellante ao da caza. A explotación conta con 6.000 metros cadrados parcelados en varias zonas para ir rotando – ¿Precisa moita extensión a galiña de Mos para a súa cria en extensivo? – É unha raza que destaca pola súa facilidade de manexo, porque é unha raza moi rústica e moi dura que está todo o tempo fóra. Como están sempre fóra hai que ter terreo, porque se non tes terreo dabondo hai leña en vez de vexetación e se hai leña hai moitas baixas. Parcelamos e imos cambiando, eu teño 6.000 metros cadrados. A nosa produción guíase polo regulamento de agricultura artesá e temos que ter mínimo catro metros cadrados por animal. Ao vivir ao aire libre e sen estrés enferman menos e non hai que empregar vacinas nin antibióticos.

Esta galiña nunha casa para autoconsumo pode durar 4 ou 5 anos tranquilamente e ven producindo uns 200 ovos ao ano

Esta galiña nunha casa pode durar 4 ou 5 anos tranquilamente, porque diminúe na frecuencia de posta e en vez de poñerche un ovo cada día e medio ponche un cada dous días ou dous días e medio pero os ovos son cada vez máis grandes e compensa igual mantelas, porque non che consumen porque están pacendo, así que che merece a pena telas. Se te adicas a isto profesionalmente para vender os ovos non podes aguantalas tanto tempo porque tes un límite máximo de 100 de animais e tes que garantir unha produción estable para os clientes que tes. Eu cámbioas cada dous anos e medio máis ou menos, renóvoas entre os dous e os 3 anos, cada ano meto unhas 40 galiñas novas. Pero cando acaban o seu ciclo de produción mátalas e obtés ao mellor 3 quilos de carne, non é como as de produción comercial, que ao ano mátalas e non tes máis ca ósos, aquí aproveitas a galiña. – Como é a alimentación? – Trigo, millo, soia, verzas e o que pacen elas pola finca. A mesma alimentación tanto para as galiñas como para os galos, tan só a variamos cando son pequenas, até que teñen 3 meses, que comen penso para que saian para adiante e teñan un bo desenvolvemento. Pero o penso hoxe é cereal, non é como fai anos, que era veleno. Hoxe o penso non ten mal ningún, pero non se lles dá penso todo o ano porque o penso é moito máis caro, pero é a base de cereal, non leva as fariñas animais e as fariñas cárnicas que levaba antes. Os pitiños xa saen fóra a partir de mes e medio ou dous meses de vida e están até os 8, 9 ou 10 meses, depende un pouco da época do ano e a demanda.

Nalgún momento teño cultivado eu os cereais, pero sacounos moito as gañas de cultivar o xabarín e os custos da recolección

– O trigo ou o millo son de cultivo propio? – Nalgún momento teño cultivado eu, pero sacounos moito as gañas de cultivar o xabarín e os custos da recolección. Houbo épocas que eu labraba 3 e 4 hectáreas de millo pero logo para collelos non hai máquinas por aquí para apañar o gran, hainas para o ensilado do millo para o gando vacún, pero para apañar o gran hai pouco. Plantamos trigo do país tamén fai 2 anos. Moitas veces boto un ano si e outro non porque che vai quedando e reduces custos a respecto de botar todos os anos. Bota para atrás o xabarín, porque custa preparar o terreo e labrar e logo non sacas o rendemento que tiñas que lograr.

Jordi Ánguez coa súa filla Carmen no monte, onde ten o seu rabaño San Breixo da Balsa foi no seu día a capital do Concello, pero hoxe só quedan nesta pequena aldea de Triacastela unha capela caída e tres casas en pé. A de Jorge Ánguez Grases é a única vivenda habitada de forma permanente e as súas vacas son as que coidan o pobo e evitan que a maleza acabe engulíndose o lugar, como décadas atrás fixo a emigración. "Nós volvemos hai 11 anos de Barcelona. De aquí era o meu pai e sempre houbera vacas na casa até 1980. Atendíaas un tío avó meu. Eu estudei Farmacia e Empresariais e levaba o restaurante da familia, pero cada ano escapábame para vir á Semana Verde de Silleda porque me gustaba moito. No ano 1996 vin as cachenas alí e namoreime desa raza. É unha vaca preciosa, podemos discutir carácter, produtividade ou outras cousas, pero non a súa beleza, é un animal que gusta a todo o mundo", afirma Jordi.

"Eu estudei Farmacia e Empresariais e levaba o restaurante da familia en Barcelona, pero cada ano escapábame para vir á Semana Verde de Silleda e alí namoreime das cachenas"

O 23 de abril do 2003, día do seu santo e patrón de Cataluña, Jordi cumpriu o seu soño e deuse de alta como gandeiro. "Volvemos montar a explotación con idea xa de virnos para aquí. Empezamos con 6 xovencas e un tenreiro. Trouxémolas de Olelas, en Ourense e custounos conseguilas porque naquela época había moi poucas cachenas e case había que facer unha instancia para conseguir unha", lembra hoxe. Aquela afección súa polas vacas acabou converténdose no proxecto compartido de toda a familia: de Mireya, a súa muller, e de Breixo e Carmen, os seus dous fillos. "Medramos rápido ao principio, deu a casualidade de que os primeiros anos saíron moitas femias, por enriba da media de 50% machos e 50% femias", explica.

"No 2015, cando eliminaron da noite para a mañá o pasto arbustivo, tivemos que reducir animais, malvendéndoos porque se nos disparaba a carga gandeira e perdiamos as axudas. Foi a ruína total."

"Chegamos a ter 100 cabezas, pero tivemos que volver empezar case de cero en 2015, cando sacaron o pasto arbustivo. Supúxonos a ruína total e tivemos que replantexarnos todo outra vez. Aquilo foi unha decisión inesperada, un cambio das regras de xogo da noite para a mañá. Eramos 5 explotacións en Galicia que de golpe por sacarnos o pasto arbustivo disparábasenos a carga gandeira e perdiamos as subvencións por criterios ambientais. Tivemos que reducir animais, malvendelos para non perder a subvención", conta. 70 cabezas e 100 hectáreas Tivo que reducir a carga gandeira cando en 2015 eliminaron o pasto arbustivo Hoxe Jordi foise recuperando daquel pau e ten 70 cabezas de gando, das que 40 son nais reprodutoras. Manexa unha superficie total de 100 hectáreas, a metade monte comunal e a outra metade propiedade das tres casas do pobo. "Levamos as propiedades das tres casas que hai na aldea, tanto os prados como a superficie forestal. Nós aproveitamos moi ben o monte, pastoreamos os soutos centenarios e aproveitamos moi ben a castaña, e pacemos tamén as carballeiras e zonas que eran labradío e nas que naceron bidueiros. Considero que o modelo combinado de pastoreo con forestal é o gran futuro da gandeiría en zonas de montaña como esta", afirma.

"Nós aproveitamos moi ben a superficie forestal e considero que o modelo combinado de pastoreo de pradería e monte é o gran futuro da gandeiría en zonas de montaña como esta"

"No monte comunal pastoreábase tradicionalmente o monte baixo pero iso é pouco produtivo. Agora estamos a facer pradeiras nalgunhas zonas de monte. A semente está moi cara, así que deixamos un anaco de monte recentemente semillado con raigrás para cultivar e ter semente propia para varios anos", explica. As leiras máis altas desta explotación sitúanse a 900 metros de altitude, xusto enfronte do monte Oribio, onde o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia paralizou recentemente o proxecto para construír un parque eólico. "É algo que non entendo, poñer aeroxeradores en plena Rede Natura nun lugar polo que pasa o Camiño de Santiago e que ten na paisaxe e a natureza os seus principais atractivos. Creo que é pan para hoxe e fame para mañá, o mesmo que os eucaliptos", afirma. Gandeiría para fixar poboación Fronte ao monte Oribio, a 900 metros de altitude, Jordi está sementando pradeiras en zonas de monte comunal Jordi defende a gandeiría como actividade para crear riqueza e fixar poboación no medio rural e pide que ese sexa un criterio fundamental á hora do reparto das axudas da PAC. "Os dereitos da PAC en Galicia son plans de xubilación e iso entorpece o crecemento do sector, os dereitos deberían ir vinculados aos gandeiros que manteñan a produción", reclama. "Aínda que fagas as cousas ben, se non tes subvención non son rendibles as explotacións en Galicia", afirma. Por iso non entende algunhas das políticas públicas levadas a cabo polas Administracións nos últimos anos. "Deixáronse vender os dereitos da PAC e os dereitos de vacas nodrizas e moitos vendéronse para fóra de Galicia. Eses dereitos non se deberon deixar saír de aquí", insiste.

"Os dereitos da PAC en Galicia son plans de xubilación e iso entorpece o crecemento do sector, os dereitos deberían ir vinculados aos gandeiros que manteñan a produción"

Do mesmo xeito, critica que a distribución de fondos non prime aspectos como benestar animal ou alimentación. "A PAC é unha axuda á produción, pero non che pagan a produción, senón o mantemento, e dá igual que teñas as vacas gordas ou fracas", argumenta. Jordi é unha persoa que di o que pensa e non cala o que lle parece xusto. Poida que lle veña de familia, pois a primeira referencia histórica á casa paterna é de 1730, dun antepasado seu queixándose de que subiran o chato de viño na feira. "Teño mentalidade catalá, os galegos sodes moito máis conformistas", bromea. Pouca maquinaria No inverno suplementa con silo e herba seca que obtén nas fincas máis próximas ao Camiño de Santiago As cachenas de San Breixo pacen libremente todo o ano no monte e nos prados máis próximos ás casas da aldea pero no inverno, e tamén no verán en anos nos que hai seca, Jordi suplementa o pasto con silo e herba seca. "Cada vez hai que facer máis silo, nótase o cambio climático. Antes sobrábanos auga, agora temos fontes que secan e o prado este ano en setembro estaba xa moi seco, outros anos aguantaba máis. Este foi un ano moi raro, porque sen embargo o corte de ensilaxe foi moi bo", explica.

"Creo que non é interesante manter 4 tractores nunha explotación para que a maioría deles traballen 15 días ao ano"

As fincas que ten á beira do Camiño de Santiago destínaas a forraxe e saca 2 ou 3 cortes de herba, tanto para silo como para herba seca. "Eses traballos contrátoos. Empecei con moi pouca maquinaria e daste conta de que te amañas perfectamente así. Creo que non é interesante manter 4 tractores nunha explotación para que a maioría deles traballen 15 días ao ano", argumenta. Peches con malla gandeira Pastorean os soutos para aproveitar a época da castaña Jordi recoñece que cumpre moitos tópicos que fan que a súa gandería chame a atención: neorural, emigrante retornado, urbanita que volve á aldea. "Fun autodidacta, eu non tiña nin idea disto, pero a cachena é unha raza que che permite ir aprendendo", di. Por exemplo, non pon arame nin pastor eléctrico para pechar as súas leiras. "Teño moita superficie forestal e se cae unha ponla os animais escápanse e fan moitos quilómetros. Poñemos malla gandeira, que encarece os peches, pero dá máis seguridade para as vacas e ten ademais a vantaxe de que pon trabas ao xabaril, que nesta zona aféctanos moito porque hai dous anos houbo incendios e baixaron do monte", explica. O perímetro do último cercado que fixeron foi de 3,5 quilómetros de malla e só descartan un animal para recría se aprende a sortear o peche. "É un dos criterios de selección que utilizamos, porque non podemos estar pendentes dun animal que se escapa todos os días", xustifica. Mercado de vida Rendabiliza o alto nivel xenético da súa cabana vendendo femias para recría e machos para sementais A venda de animais a outras explotacións é outra das vías de ingresos de Cachenas de San Breixo. "Temos moito mercado de vida", explica Jordi, que explota desta forma o nivel xenético da súa cabana, que conseguiu vencer nos tres primeiros concursos morfolóxicos desta raza organizados na Semana Verde de Silleda en 2012, 2013 e 2014. Rabuda fíxose, por exemplo, co primeiro premio en 2012 e Maketatón sucedeuna ao ano seguinte. Os nomes dos animais son outra das curiosidades desta explotación. "Todos os animais teñen nomes con historia. O primeiro nacemento dun tenreiro que tivemos foi o catro do catro de dous mil catro e era Domingo de Ramos, así que lle puxemos Ramos e a partir de aí, cada ano tiramos dun tema: nomes gregos, romanos, de deusas exípcias, de plantas, etc. O ano pasado aos machos puxémoslles nomes de escritores ingleses e este ano estamos con personaxes fantásticos, xa tivemos un Harry Potter", conta.

"Todo o que naceu de recría en 2019 está xa apalabrado, pero non vendo todo o que me piden porque quero medrar eu tamén para recuperar as 100 cabezas que tiña"

"Tendo en conta o tempo que levamos e o número de cabezas que temos, desta gandeiría saíron moitos machos para sementais, como Dátil, e tamén moitas femias. Agora quero seguir medrando eu tamén, porque quero chegar a recuperar as 100 cabezas que tiven, por iso non vendo todo o que me piden", aclara Jordi, que explica que "en 2020 vaise disparar a demanda para vida, o que naceu de recría en 2019 xa está todo apalabrado e vendido". Complemento a outras razas A cachena é a raza de vaca máis pequena do mundo en canto a estatura pero a súa grande versatilidade para o pastoreo convértena nunha especie todo terreo idónea para lugares con orografía difícil e condicións climáticas adversas. A raza traspasou as fronteiras de Galicia e hai animais en explotacións de Castela e León, Cantabria, Extremadura ou o País Vasco, onde o cociñeiro Carlos Arguiñano posúe varios exemplares.

"Ter un rabaño de cachena como complemento a outras razas cárnicas é unha boa opción para limpar as leiras"

Tamén en Alemaña hai cachenas, explica Jordi. "Hai dous criadores, Hitler seleccionou razas de toda Europa e aínda hoxe quedan en Alemaña dúas explotacións de cachenas, aínda que teñen problemas de consanguinidade", conta. Considera que "é unha raza que se se promocionase máis para vida tería tamén moito mercado para iso porque as cachenas son unha boa opción para ter un rabaño como complemento a outras razas cárnicas, como limusión ou rubia galega, porque che aproveitan o pasto e o terreo malo", argumenta.

"O mercado está fora, aquí todo o mundo ten un curmán ou un veciño que lle vende medio becerro"

Cachenas de San Breixo fai chegar directamente a súa carne ao consumidor final. Foi unha das gandeirías pioneiras na comercialización sen intermediarios desta raza autóctona. Contacta cos clientes a través da súa páxina web e envía os pedidos, envasados ao baleiro, en caixas isotermo ata o domicilio do consumidor. Até que nos viñemos para aquí tiñamos o restaurante en Barcelona e toda a nosa produción ía para alí. Despois empezamos a comercializar a nosa carne en carnicerías de proximidade, pero aquí o mercado é pequeno e hai moitas explotacións e todo o mundo ten un primo que lle vende medio xato", argumenta. O Concello de Triacastela non chega aos 650 habitantes aínda que ten un importante fluxo de peregrinos e numerosos negocios de hostalería vinculados ao Camiño de Santiago pero Jordi enseguida se deu conta de que o seu cliente potencial estaba fóra. "Non hai mercado dabondo aquí para que todos fagamos venda directa, nin tampouco para a carne ecolóxica, porque o que busca o ecolóxico decántase pola verdura. O mercado está fóra. Onde hai que mandar a carne ecolóxica é a Alemaña, pero iso non se pode facer individualmente, senón cunha estratexia conxunta", defende. Comercialización en lotes e medias canais Os xatos están coas nais até o sacrificio e son comercializados en lotes de 3, 5 e 10 quilos "Nós empezamos no 2012 a facer venda directa e a comercializar por internet. Ao principio o mercado de carne de cachena estaba virxe e poñías no buscador cachena e saiamos nós, agora xa hai máis produtores que se decidiron a vender a súa propia produción porque o problema de depender de terceiros é que non fixas os prezos, pasa igual que co leite, só que o sector da carne está menos profesionalizado aínda que o do leite porque é moi difícil vivir da carne, tes que ter moito volume", considera.

A redución no número de cabezas á que se viron obrigados fai catro anos impediulles poder atender a novos clientes, algúns no estranxeiro

Cachenas de San Breixo vende entre 30 e 40 animais por ano, todos a clientes particulares. "Chámante os restaurantes e pídenche todos chuleteiro, pero non interesa porque, que fas co resto?", argumenta Jordi. Empezaron sacrificando no matadoiro de Taboada pero agora ampliaron e mandan tamén animais a Sarria ou Castro. "Traballamos con varios matadoiros. Empezamos con Celtaverde pero quédanos lonxe por loxística. Nós supervisamos o despezamento e facemos os lotes", explica. "Servimos lotes de 3, 5 e 10 quilos que enviamos a toda España e tamén vendemos canais enteiras e medias canais para o mercado exterior, a clientes de Francia, Inglaterra ou Italia e iso que fai catro anos, cando nos vimos obrigados a reducir o número de cabezas tivemos que frear a venda fóra porque non tiñamos capacidade para atender aos novos clientes que saían, mesmo no estranxeiro, e priorizamos atender aos clientes daquí", indica. "Facer lotes dá máis traballo, tamén de loxística, pero é a única maneira de enviar para lugares como Madrid, onde ninguén che pide media canal", engade. Apostar pola calidade A capital de España absorbe máis da metade da produción desta explotación da montaña de Lugo. "O 75% vai para Madrid, en Galicia cada vez hai máis competencia", recoñece Jordi, que asegura que os produtos que saen da nosa comunidade teñen moi boa acollida fóra. "A marca é Galicia porque fóra a percepción é que todo o que sae daquí é o mellor, estou convencido de que metes pedras nunha caixa e mándalas a Madrid e funciona, porque a palabra galego é sinónimo de calidade", argumenta.

"A batalla da cantidade témola perdida, xa que os custos de produción son aquí máis altos"

Por iso, di, "temos que apostar pola calidade, porque a batalla da cantidade témola perdida, xa que os custos de produción son aquí máis altos". E propón diferenciarse. Por exemplo, di, "pechando Galicia aos transxénicos, como fixo Escocia". "Nós non estamos en ecolóxico pero a nosa carne é tan ecolóxica como moita da que está no mercado como ecolóxica", di. "As nosas vacas viven en liberdade coas súas crías, ao aire libre todo o ano. Non destetamos, maman o tempo que queren e sacrificamos dependendo do animal e da época do ano", explica. "Temos partos todos os meses do ano, pero o gordo céntrase en catro meses, de marzo a xuño, que é a época na que se concentra o maior número de nacementos, porque na primavera é cando está o semental coas vacas. Temos dous touros, un para quedar como reprodutor na gandeiría e outro que capamos e estamos finalizando para un restaurante", explica. "Fixemos tamén un boi nunha ocasión, pero o problema é que se dificulta o manexo. Caparámolo aos 11 meses e sacrificarámolo con 7 anos e medio e estivo o último ano a castaña. Iso non se paga, non ten prezo", conclúe.

Vaca cachena da gandería de Mari Carmen Álvarez, de Pantón, en Expolugo Os certames morfolóxicos das distintas razas autóctonas volveron ser un ano máis o prato central de Expolugo, a mostra agrogandeira que reuniu durante esta fin de semana, coincidindo co San Froilán a criadores das distintas razas autóctonas galegas no Pazo de Feiras e Exposicións de Lugo. Nesta 22 edición, Expolugo contou con 200 cabezas de gando de 8 razas autóctonas diferentes e actividades complementarias como premios, mostras de artesanía, presentación de produtos, degustacións, etc. Outro dos puntos fortes foi unha vez máis o desfile de gando que discorreu o sábado pola mañá polas rúas do centro da cidade e que volveu congregar numeroso público. En Expolugo están representadas as principais razas autóctonas galegas, coa presenza das súas asociacións xestoras e mostra de animais en vivo. Razas de bovino, caprino, equino, porcino e avícola mostran unha selección dos seus mellores exemplares, chegados de distintos puntos da provincia de Lugo. As principais asociacións gandeiras de razas autóctonas de Galicia están presentes con animais vivos en Expolugo: ASOPORCEL (Asociación de Criadores de Gando Porcino Celta), OVICA e ASOVEGA (Ovella e Cabra galegas), AVIMÓS (Galiña de Mos), BOAGA (Vacas das razas Cachena,Vianesa, Limiá, Caldelá e Frieiresa ), ACRUGA (Asociación de Criadores de Raza Rubia Galega) e PURAGA (Cabalo Pura Raza Galega). Algunhas destas asociacións levaron a cabo en Expolugo 2019 os seus concursos morfolóxicos, como é o caso do III Concurso Monográfico Provincial da Raza Porco Celta, o Concurso de Raza Rubia Galega, o XIII Concurso Monográfico de Can de Palleiro ou o Concurso Morfolóxico de Cabalo de Pura Raza Galega.

Galería de imaxes de Expolugo 2019

Anterior

Siguiente

Toura co seu becerro, da gandería da Morena (Friol)

Ganderías de Friol, Samos e O Corgo, premiadas por Acruga

A Asociación Nacional de Criadores de Gando Vacún Selecto de Raza Rubia Galega (ACRUGA) foi un ano máis a que aportou máis exemplares a Expolugo, con 90 animais procedentes de cinco ganderías: Gandería da Morena (Friol), Manuel López Quiroga (Samos), gandería Santos Buján (Friol), Penín Puente SC (Friol), gandería Santalla SC (O Corgo). Tamén aportou 14 animais procedentes do centro de recría da Granxa Gayoso Castro. A gandería da Morena, de Friol, fíxose co premio á mellor vaca parida A celebración do Concurso de Gando V Memorial Luciano Sánchez distinguiu aos mellores exemplares nas diferentes categorías. En total, entregáronse 14 premios ademais do de mellor lote, que foi a parar ao gandeiro de Samos, Manuel López Quiroga, quen obtivo o primeiro premio en touros e crías menores de dez meses, ademais de tres segundos premios. A gandeiría da Morena, de Friol, acadou a máxima distinción na categoría de vacas paridas, xunto a outros dous premios. Pola súa banda, a gandeiría Santos Buján, de Friol, fíxose co primeiro premio de xovencas e becerros, e cun terceiro posto a maiores. Tamén obtiveron segundos e terceiros premios os exemplares procedentes da gandeiría Santalla, do Corgo, e da explotación Penín Puente, de Friol. Os alumnos do curso de xuices foron os encargados de evaluar e calificar aos animais para decidir os premios desta nova edición. Os 19 particiopantes no décimo curso de xuices recibiron o seu diploma que os acredita como xuices amateur, auxiliar e principal.

Cabalos de toda Galicia no Concurso Morfolóxico PURAGA

Sección sementais maiores de 3 anos: 1º - Jalisco da gandeiría Marcelino Freire Abad, da localidade de Oza-Cesures cunha puntuación de 77,90. 2ª - Artabro, da gandeiría Miguel Alfonso Vázquez, da localidade de Ourense, cunha puntuación de 70,50. 3º - Campeiro da gandeiría Antonio Campos, da localidade de Cerceda, cunha puntuación de 69,80. 4º - Moreno III da gandeiría José Fandiño Vázquez, da localidade de Ferrol, cunha puntuación de 64,10. Sección eguas maiores de 3 anos: 1º - Shakira, da gandeiría G. Fontenla, da localidade da Estrada, cunha puntuación de 78,50. 2º - Támega da gandeiría Marcelino Freire Abad, da localidade de Oza-Cesures cunha puntuación de 73-10. 3º - Dane, da gandeiría Marvelino Freire Abad, cunha puntuación de 72,70. 4º - Leixa da gandeiría José Fandiño Vázquez, da localidade de Ferrol, cunha puntuación de 71,95. O xuíz foi Estanislao Pérez Paz e o diretor técnico Xacobo Pérez Paz.

Concurso morfolóxico provincial da raza Porco Celta

Categoría femias reprodutoras: 1º Premio - María Pena (Friol) 2º Premio - Francisco Oca (Viveiro) 3º Premio - Adrián Sixto (O Valadouro) Categoría machos reprodutores: 1º Premio - José Barreira (Muimenta) 2º Premio - Antonio Díaz (Friol) 3º Premio - José Zapata (Castro de Rei)

O desfile de gando, que terá lugar o sábado pola mañá, percorrerá as rúas da cidade Coincidindo co San Froilán, o Pazo de Feiras e Exposicións de Lugo acolle esta fin de semana a mostra agrogandeira Expolugo 2019, con 200 cabezas de gando de 8 razas autóctonas diferentes e actividades complementarias como premios, mostras de artesanía, presentación de produtos e degustacións. Trátase dunha mostra xa consolidada no sector e un referente tanto na provincia de Lugo como no resto da comunidade, que amosa á perfección a importancia e o potencial do sector primario na provincia de Lugo e que chega este ano xa á súa XXII edición coa presenza de 40 expositores. Acto de presentación de Expolugo 2019 O sábado 5 e o domingo 6 durante todo o día (de 12 da mañá a 9 da noite) e con entrada de balde o público poderá disfrutar dun completo programa. O ano pasado asistiron máis de 15.000 persoas a esta feira especializada no eido gandeiro e agroalimentario, complementada con empresas relacionadas co sector primario. Como xa é tradicional, en Expolugo están representadas as principais razas autóctonas galegas, coa presenza das súas asociacións xestoras e mostra de animais en vivo. Razas de bovino, caprino, equino, porcino e avícola mostran unha selección dos seus mellores exemplares, chegados de distintos puntos da provincia de Lugo. Outro dos puntos fortes é todos os anos o desfile de gando polas rúas do centro da cidade, que congrega numeroso público e levanta grande expectación. Neste enlace podes ver unha galería de fotos da pasada edición. Concursos morfolóxicos Expolugo convértese de novo esta fin de semana na máis completa exposición gandeira de razas autóctonas de Galicia, na que participarán máis de 200 animais de distintas especies. As principais asociacións gandeiras de razas autóctonas de Galicia están presentes con animais vivos en Expolugo: ASOPORCEL (Asociación de Criadores de Gando Porcino Celta), OVICA e ASOVEGA (Ovella e Cabra galegas), AVIMÓS (Galiña de Mos), BOAGA (Vacas das razas Cachena,Vianesa, Limiá, Caldelá e Frieiresa ) e ACRUGA (Asociación de Criadores de Raza Rubia Galega). Algunhas destas asociacións levan a cabo en Expolugo os seus concursos morfolóxicos, como é o caso do III Concurso Monográfico Provincial da Raza Porco Celta, o Concurso de Raza Rubia Galega, o XIII Concurso Monográfico de Can de Palleiro ou o Concurso Morfolóxico de Cabalo de Pura Raza Galega. Expolugo tamén contempla actividades para os máis pequenos, como paseos en cabalos de pura raza galega, que terán lugar o domingo entre as 17:00 e as 19:00 horas. Presentación de novidades en agroalimentación ou maquinaria e mostra de artesanía Ademáis da zona expositiva agrogandeira, agroalimentaria e artesá, cun total de 40 expositores, a feira verase completada con outras actividades habituais en Expolugo, sempre relacionadas co sector primario: – Presentación de produtos e novidades no sector en servizos, ferramentas, aplicacións, maquinaria, etc. – Charlas técnicas a cargo das asociacións participantes no evento, como poden ser as organizadas por ACRUGA, ASOPORCEL, OVICA, etc. Charlas sempre abertas a todos os públicos e nas que sobre todo asiste público especializado nas diferentes temáticas que se aborda. – Celebración de asembleas e xuntanzas de socios: cada ano algunhas das asociacións que participan na mostra agrogandeira, deciden facer coincidir en datas a celebración das suas asembleas anuais. É o caso de AVIMÓS ou ACIVO. – Mostra de artesanía: os principais artesáns da provincia participarán nesta mostra onde se poderán ver demostracións e adquirir produtos elaborados artesanalmente (tear, madeira, coiro, etc.). Protagonismo para as razas autóctonas galegas Unha parte moi importante de Expolugo xira arredor da visibilización e posta en valor das razas autóctonas galegas, cunha serie de accións encamiñadas ao intercambio de experiencias entre os criadores e ao seu coñecimento tanto entre o público en xeral como entre os consumidores: – Degustación de produtos de raza autóctona: Como maneira para achegar este tipo de produtos ao cidadán, realizarase unha degustación, onde se explicarán as características dos produtos das razas autóctonas. Como novidade este ano, o domingo entre as 13:30 e as 16:00 horas, Expolugo contará cunha degustación gastronómica de produtos de razas autóctonas de Galicia a cargo de 100% Feito en Galicia, elaborado polo prestixioso cociñeiro Oliver Fernández Batista, do Barco de Valdeorras. O prezo será de 3€ e inclúe unha tapa a escoller con cabra galega, cachena, galiña de mos ou porco celta máis bebida. Entregarase documentación a todos os visitantes de onde poden adquirir os produtos das nosas razas autóctonas. – Mercado Alimentario de Razas Autóctonas, con venda de productos directamente do produtor ao consumidor. – Exposición das razas autóctonas bovinas en perigo de extinción (Cachena, Caldelá, Limiá, Frieiresa e Vianesa). – Exposición das razas Ovella Galega e Cabra Galega. – VII Concurso-Exposición Provincial da Galiña de Mos – Exposición de raza Porco Celta – Curso de Xuíces de Raza Rubia Galega (V memorial Luciano Sánchez) e concurso-exposición de gando de raza Rubia Galega Desfile de gando polo centro da cidade O desfile de gando conta cunha mostra de animais de distintas razas e maquinaria clásica Expolugo é un complemento esencial do San Froilán, que naceu como feira de carácter anual. Para lembrar esta orixe, o sábado pola mñá  terá lugar un ano máis un desfile de gando polas rúas do centro da cidade na que participarán exemplares das distintas razas autóctonas que logo se poderán ver no Pazo de Feiras e Exposicións até o domingo á noite. A gandería e os produtos do campo eran o eixo sobre o que se conformaba historicamente a festa do San Froilán, á que acoden todos os anos persoas de toda a provincia e de distintos puntos de Galicia. Expolugo contribúe así a manter a tradición das feiras polo San Froilán, á vez que se revaloriza a importancia do sector primario na provincia de Lugo, esencial na economía de moitos concellos e para manter un rural vivo. A prensenza dos animais polas rúas do centro da cidade, moi perto do lugar onde outrora se celebraba a Feira de Gando, no espazo que hoxe ocupa a estación de autobuses, congrega cada ano a numeroso público e serve para lembrar o carácter rural dunha cidade coma Lugo, cunha perfecta simbiose entre o rural e o urbano dentro dun termo municipal que conta con 54 parroquias rurais.

PROGRAMA EXPOLUGO 2019:

SÁBADO 5 DE OUTUBRO 11:15 h.- Desfile de Gando pola cidade de Lugo. Participarán no desfile exemplares de animais das asociacións ASOPORCEL, OVICA, ACRUGA, BOAGA, GALIÑA DE MOS, ASOVEGA , AVIMOS, CAN DE PALLEIRO e MUVICLA (MUSEO VIVO INTEGRADO DO CAMPO E DA LOCOMOCIÓN AGRARIA). O percorrido transcorre polo tramo peonil da Ronda da muralla, Praza da Constitución, entrada pola Porta do Campo Castelo, Praza maior (recepción diante da casa do Concello), Rúa Bispo Aguirre, volvendo ao punto de partida. 13:15 h.- Inauguración Oficial Expolugo, A Rural 2019 13:45 h.- Entrega de diplomas e clausura do Curso de Xuíces de Raza Rubia Galega – V Memorial Luciano Sánchez. 17:00 h.- XIII Monográfico Can de Palleiro Outras actividades: – III Concurso Monográfico Provincial de Raza de Porco Celta. – Concurso – Exposicións de Gando de Raza Rubia Galega. V Memorial Luciano Sánchez DOMINGO 6 DE OUTUBRO 12:00 h. a 14:00 h.- Concurso Morfolóxico de Cabalo de Pura Raza Galega 13:30 h. a 16:00 h.- Degustación de produtos de razas autóctonas de Galicia a cargo de 100% Feito en Galicia, elaborado polo prestixioso cociñeiro Oliver Fernández Batista do Barco de Valdeoras (prezo degustación: 1 tapa a escoller con cabra galega, cachena, galiña de mos ou porco celta + auga, viño ou caña, tres euros). 17:00 h. a 19:00 h.- Paseo en cabalos de pura raza galega para nenos. 19:00 h.- Entrega de premio do III Concurso Monográfico Provincial de Raza de Porco Celta 21:00 h.- Clausura da XXII edición de Expolugo, A Rural 2019 Outras actividades: – III Concurso Monográfico Provincial de Raza de Porco Celta.

As asociacións de razas autóctonas celebraron esta mañá as súas asembleas xerais no Centro de Recuperación de Recursos Zooxenéticos de Fontefiz, en Coles (Ourense). As xuntanzas reuniron a máis dun cento de criadores de toda Galicia que, ó longo de boa parte da mañá, debateron sobre asuntos de interese dos colectivos. A sesión foi clausurada a mediodía polo director xeral de Gandaría, Agricultura e Industrias Agroalimentarias, José Balseiros, aínda que inicialmente estaba previsto que acudise o conselleiro de Medio Rural, José González. De feito, a participación do conselleiro xa motivara que algúns gandeiros amosasen a súa vontade de trasladarlle directamente algunhas cuestións claves para estas ganderías e que preocupan ós criadores, como é a incógnita sobre a prórroga das axudas agroambientais ou a falta de terras por mor de plantacións forestais. Balseiros aproveitou a súa visita ó centro para destacar tanto o labor deste como dos criadores de razas autóctonas, xa que traballan por fomentar a conservación e posta en valor deste tipo de razas adaptadas ó territorio galego. O director xeral indicou, ademais, que este labor é ben comprendido pola consellería, segundo evidencian os diferentes plans de apoio a estas entidades, á par que se comprometeu a seguir manténdoos. Como peche da xornada tivo lugar a inauguración da exposición fotográfica sobre razas autóctonas españolas do fotógrafo José Barea baixo o título de Bestiarium. Balseiros destacou que a mostra, na que ademais hai unha importante presenza de animais de razas galegas, pon en valor e contribúe á difusión do patrimonio gandeiro. Un aperitivo a base de produtos de razas autóctonas marcou o final da sesión e posibilitou un encontro distendido entre criadores.