-De onde e de quen parte a idea de crear Agricolae Mundi? Miguel Agulló: Agricolae Mundi nace de tres colexios de enxeñeiros, o Colexio de Asturias, o Colexio de Aragón e o Colexio de Alacante. Nun principio pensamos en crear algo dirixido á cooperación e así, tras dous anos de trámites, por fín temos a fundación constituída e agora vanse a unir o Colexio de Lugo, o de Tenerife e o Colexio de Las Palmas está a estudar unirse tamén. A idea é contar co cento por cento dos colexios técnicos agrícolas de España no prazo de cinco ou seis anos. -Quen ou que inspirou o nacemento desta fundación? O nacemento de Agricolae Mundi inspirárono as experiencias que vivimos algúns colexiados nos nosos desprazamentos por América e África, vendo as formas de cultivar. Non é que queiramos cambialas, queremos melloralas e tamén vendo que con moi pouco podes conseguir moito. Realmente conseguir un 10 ou un 15% máis de produción, cousa pouco complicada, pode supoñer para unha familia de agricultores o paso dunha agricultura de subsistencia a ter excedentes para comercializar. Unha comercialización mediante cooperativas dirixidas polas mulleres, incrementar o seu nivel de produción e ir crecendo. Teremos así unha agricultura máis produtiva, máis eficaz e tecnificada co paso dos anos. Non queremos levar tecnificación a lugares onde despois non poidan implementala, trátase de mellorar os seus sistemas de produción e ao final, poder chegar ao nivel de dixitalización que poidamos ter os países, chamémolos desenvolvidos, que eu non sei ata que punto estamos desenvolvidos.

A idea é contar co cento por cento dos colexios técnicos agrícolas de España no prazo de cinco ou seis anos.

-Por que poñer á fronte das cooperativas mulleres? Por unha experiencia que tiven en Colombia. Os meus traballadores non asistían ao traballo os luns. Simplemente, estiveran bebendo durante a fin de semana e gastando o soldo. Entón decidín pagarlles ás mulleres, os traballadores chegaban puntuais todos os luns e conseguiron un significativo cambio a mellor na súa vida. Comigo está o pai Jorge Bender e Carlos Fernández, secretario da fundación e eles pódenche dicir que a muller é quen leva o peso da casa nestes países, quen conxuga todo o sistema familiar e quen dirixe, administra e controla. -Como se desenvolve un proxecto de Agricolae Mundi desde a idea ata a súa materialización? Carlos Fernández: É moi sinxelo, cando alguén expón unha idea analízase nun dos órganos de goberno da Fundación, o Consello Executivo. Se o Consello considera que esa idea entra dentro das funcións propias da Fundación, derívase a un Consello Ético. Este último analízao en profundidade e sobre todo busca que non haxa ningunha incompatibilidade ou ningún problema. Se temos o placet do Consello Ético, o proxecto pasa ao Padroado para a súa aprobación. Os proxectos son de dous tipos: proxectos a desenvolver, os cales deben traer xa o seu orzamento resolvido; por outra banda están os proxectos que de man non esixen un desembolso onde o que cabe é a organización do mesmo e o asesoramento técnico que tamén se poden asumir. Unha vez que o Padroado o aproba, empézase a traballar. Para isto último, búscanse os compañeiros que poden levalo adiante, noméase un coordinador, enlázase coas persoas do proxecto e adiante, só queda o traballo. -Cales son as características que debe reunir un lugara para que Agricolae Mundi desenvolva unha iniciativa? C.F.-Agricolae Mundi é unha entidade internacional de cooperación, por tanto desenvolve proxectos en España tamén. Con todo, a iniciativa presentada debe ter dous contidos: ser agrogandeiro e a mellora de vida dun grupo de persoas ou dun territorio. -Que proxectos se desenvolveron en España? Miguel Agulló: En Oviedo temos un proxecto que consiste na integración e recuperación da autoestima de alumnos con certas deficiencias curriculares, a través da formación e creación de hortos de cultivo. Isto estase desenvolvendo no Instituto Leopoldo Alas Clarín de Oviedo, cuns resultados moi plausibles o ano pasado e este ano se está repetindo e ampliando a experiencia. Este tipo de acción queremos trasladala a outros lugares de España e a outros países que puidesen necesitalo. -Onde ten unha maior presenza Agricolae Mundi? O planeta Terra, non podemos saír de aquí. Están a presentarnos proxectos desde Colombia, Honduras, Congo e o proxecto estrela é o de Mozambique, Jecuá, que explica o director do mesmo, o pai franciscano Jorge Bender. Jorque Bender: É un proxecto de desenvolvemento económico local para mellorar as condicións de vida das familias e das persoas dunha aldea. O outro piar sería o tema da educación, é dicir, formas de que mozos e mozas teñan oportunidade de voar un pouco máis alto. Por iso pensamos que o instituto agrario do lugar forme persoas para ser autosuficientes e ao mesmo tempo ser emprendedores ou emprendedoras onde viven, evitar a emigración a grandes cidades ou a outros lugares para poder vivir mellor, e desde Agricolae Mundi dámoslles o coñecemento e o apoio necesario para que isto sexa posible. Comezamos con moita intensidade e xa vemos os primeiros movementos, por iso cremos que é posible facer dun deserto un verxel co traballo da terra e con auga.

Agricolae Mundi é unha entidade internacional de cooperación, por tanto desenvolve proxectos en España tamén

-Cal é o tipo de traballo que máis opera Agricolae Mundi, apertura de pozos, cultivos...? M.A.-Iso depende, porque nós o que damos é formación e asesoría. Facilitamos proxectos de todo tipo porque temos unha ampla gama de compañeiros, cada un coa súa especialidade. Pasamos a colaborar con persoas doutras profesións como arquitectura ou xeoloxía que nos apoiaron á hora de estudar o chan, a auga para poder captala, ou a construción dalgún tipo de edificación. Con todo, cos colexiados temos unha amplitude de temas de traballo que van desde o desenvolvemento de camiños, a implementación de sistemas de rega, embalsamento de auga, depuración ou aproveitamento das augas grises. O abanico é amplísimo, pero fundamentalmente o traballo da Fundación é asesorar e formar. -É obrigatorio ser enxeñeiro técnico agrícola para formar parte da Fundación? Miguel Agulló: Somos enxeñeiros técnicos agrícolas e graduados en enxeñería agraria. Non temos problema e estamos encantados de que enxeñeiros agrícolas queiran unirse a nós. Para ser membro da Fundación tes que estar colexiado en calquera dos colexios de enxeñeiros técnicos agrícolas de España, aínda que podes ser socio da Fundación sen ser colexiado nin ser enxeñeiro. Tamén podes ser patrocinador da Fundación cumprindo unha premisa, non estar baixo ningunha condición penal e, simplemente, querer cooperar coa Fundación. Despois están os voluntarios, que son de todo tipo e que colaboran nos proxectos que se nos presentan. -Antes describía os dous tipos de proxectos que estuda Agricolae Mundi antes de aplicalos. Con todo, algunhas accións reciben apoios institucionais públicos ou privados? M.A.-Os apoios que buscamos pasan pola persoa física, a persoa xurídica, institucións de tipo local, provincial, europea e internacionais como o Banco de Crédito Mundial, o Banco Interamericano ou o Banco Central Europeo. Existe financiamento para todo tipo de proxecto ao que iremos accedendo conforme se presenten as oportunidades de participar. -Sorprende a participación de enxeñeiros e enxeñeiras en labores voluntaristas como esta máis aló das súas tarefas profesionais? Carlos Fernández. Nós detectamos é que unha vez xa coñecen o funcionamento da Fundación, os seus proxectos e horizontes, a xente é solidaria, sobre todo porque existe un beneficio moi importante para quen participa, o benestar, sentirse ben colaborando para construír algo co que axudar a outras persoas. É moi raro que falando directamente cunha persoa, che diga que non. Un exemplo, durante o percorrido que estamos a facer para presentar o proxecto Ubuntu, que así se chama o proxecto de Mozambique, fixemos unhas exposicións nunha escola técnica agraria en Alacante. Cando saímos, un dos alumnos directamente achegóusenos para preguntar sobre que idioma se fala no lugar e ademais víao eu moi interesante. É dicir, quen oe algo sobre isto, gústalle. Podo dicir que cando pedimos apoios, todos nos din que si, non hai ningunha resposta negativa e niso si somos moi optimistas.

Fundamentalmente o traballo da Fundación é asesorar e formar.

-Existe un perfil determinado de persoa que entra na Fundación? Miguel Agulló: Existe o perfil de ser humano, e calquera ser humano, calquera persoa cuns mínimos sentimentos sente estar identificado co noso labor e cos propósitos que perseguimos e sendo así, plenamente entra neles. -Cal foi o proxecto que lles supuxo un éxito cumprindo as expectativas e aquel que, coa mesma ilusión, non deu a resposta esperada? M.A.-Respóndoche co que puxemos moita ilusión e aínda estamos a tentar definilo e tentamos redirixilo para materializalo. É un centro para a ocupación de persoas con deficiencia mental, en principio sería un centro residencial, pero como ía ocupar unha cova nunha leira con 7.000 metros cúbicos de auga mensuais e outros proxectos que tiñamos previstos ao redor deste, non se puido levar a cabo porque a cova non é habitable. Agora estamos a buscar outra forma de enfocar esta acción e estamos a pensar en convertelo nun centro de día para que os enfermos mentais en hospitais dentro dun radio de 50 km ao redor da leira, poidan ter un día de recreo e traballo hortícola neste terreo. En canto ao proxecto que máis satisfacción está a darnos explícacho o seu director, o pai Jorge. Jorge Bender: Nós sentimos o apoio de Agricolae Mundi, sobre todo en abrir un diálogo e propoñer tamén a participación de voluntarios que se poidan ir cara alá coa riqueza que poida significar para eles como é gañar experiencia, e para nós poder compartir a mesma experiencia. Por iso temos unha canle que se está abrindo agora con moita esperanza. Algúns elementos máis concretos foron facer cabanas deseñadas por un arquitecto para conseguir voluntarios e outras cousas. Cremos que se poden abrir portas de cooperación e que mutuamente nos podemos enriquecer.

A reunión do Consello de Ministros de Agricultura da UE acordou elaborar un informe para lexislar en distintas frontes: as importacións de materias primas e produtos, as rendas dos agricultores, e a contribución ao freo da deforestación, co correspondente fomento do uso de produtos sostibles. O vindeiro 2 de marzo, segundo anunciou o Comisario de Agricultura da UE, Janusz Wojciechowski, emitirase un comunicado con posibles medidas na redución dos prezos de enerxía e fertilizantes.

Principais liñas de acción que se presentan

Julien Denormandie, ministro francés de agricultura, destacou que o primeiro punto da orde do día do Consello de Ministros europeo, sobre a reciprocidade das normas, é un tema prioritario. O ministro afirmou que, neste último consello, "estableceuse a necesidade de reforzar a coherencia entre as políticas sectoriais europeas e as políticas comerciais”. As diferentes ‘pistas de acción’ que o ministro francés detallou, acorde á situación normativa europea, centráronse en “examinar los límites máximos de residuos en froitas e hortalizas"; en regular as medidas espello para prohibir a importación de produtos que proveñan de explotacións que utilicen antibióticos para o crecemento, e en reforzar da acción da UE e da cooperación nas instancias internacionais”. A lexislación sobre as medidas e pasaportes fitosanitarios, tanto para optimizar o seu cumprimento para produtos importados na UE, como a extensión deste a todos os movementos de plantas para colleita no territorio, foi un punto importante no que houbo consenso entre os diferentes integrantes do consello. A loita contra a deforestación e a degradación forestal foi outro dos temas clave plantexados no debate do Consello de Ministros. Unha das propostas é regular un dispositivo que permita rastrear a orixe dos produtos importados. Esta ferramenta sería de aplicación para operadores que introducen materias primas en Europa. A finalidade é regular a entrada de mercadorías do estranxeiro, restrinxindo aquelas procedentes de prácticas asociadas á deforestación, como a soia sen certificación sostible da Amazonía. A medida enmarcase no plan de acción europeo para “minimizar as consecuencias da degradación forestal global e frear o consumo dos produtos que poidan fomentar estas malas prácticas medioambientais”, amplía Julien Denormandie. A pesar de que existe acordo do sector agroalimentario sobre regular as importacións de materias para así evitar aquelas de extraccións non sostibles, en paralelo, hai un temor entre os agricultores acerca dun aumento dos custos de produción froito da aplicación dos dispositivos de control. Este dilema levou a facer peticións ao Consello de Ministros acerca dunha resposta equilibrada que permita contribuír a frear a deforestación, sen que provoque un aumento de gastos. Unha cuarta cuestión destacada, lanzada por Alemania e Austria durante a reunión, foron as rendas xustas para os agricultores. Na proposta de instrumentos que poderían mellorar os seus ingresos está a creación de organizacións de produtores, o desenvolvemento de prácticas agrícolas sostibles, ou a sensibilización dos consumidores sobre a orixe dos produtos. Na súa intervención na rolda de prensa, Janusz Wojciechowski anunciou que "o vindeiro 2 de marzo se tomarán, en primeiro lugar, unha serie de medidas para reducir o coste da enerxía e os prezos dos fertilizantes, en sintonía coa proposta de accións que os países membros poden levar a cabo a nivel nacional”. A seca en España e Portugal foi outra das cuestións abordadas.

A Consellería do Medio Rural publica a orde pola que se convocan este ano un total de 30 millóns de euros en axudas para os investimentos en transformación e comercialización de produtos agrarios. Estas axudas son de dous tipos, subvencións e garantías para préstamos, e están cofinanciadas polo Feader. O prazo de presentación de solicitudes para subvencións é dun mes contado a partir de mañá. Pola contra, o prazo para solicitar préstamos garantidos finalizará o 30 de marzo deste ano.

Unha das novidades que presenta a convocatoria é a prioridade de apoio ás asociacións de produtores que se unan para levar a cabo investimentos en común. Desta maneira, nos criterios de valoración relativos ós beneficios a produtores, concederáselles a máxima puntuación ás cooperativas agrarias galegas ou ás sociedades participadas por cooperativas galegas ou por asociacións e organizacións de produtores da nosa comunidade, en máis do 50%.

Entre as accións subvencionables, ás que poden acceder tanto empresarios individuais como sociedades, están a construción, adquisición e mellora de bens inmobles, así como a compra de terreos ata un valor inferior ao 10% do total dos gastos subvencionables. Tamén se inclúe a compra de maquinaria e equipamentos novos, a adquisición de programas informáticos, e de patentes ou licenzas relacionadas cos procesos produtivos.

O fin desta orde é crear novas industrias agroalimentarias ou mellorar as xa existentes a través do incentivo aos investimentos fixos materiais para a creación , ampliación e modernización das instalacións destinadas á transformación e comercialización de produtos agrarios situadas en Galicia. As subvencións consistirán en axudas para a execución destes proxectos, e as garantías para préstamos, nun tipo de garantía do 80% do risco inherente a cada empréstito formalizado destinado á financiación dos investimentos.

Estas axudas teñen carácter plurianual para facilitar a execución de proxectos de maior investimento. Dos 30 millóns de euros de presuposto total, para o exercicio 2022 están consignados 14 millóns, dos cales se distribúen 11 para subvencións e 3 millóns de euros para garantías de préstamos. Para o 2023, a cantidade reservada é de 12,5 millóns de euros, e para o 2024 ascende aos 3,5 millóns.

Publicouse hoxe no Diario Oficial de Galicia a resolución de axudas da Consellería do Medio Rural para a execución de proxectos dos grupos operativos da Asociación Europea da Innovación. O obxectivo principal destas subvencións é fomentar iniciativas innovadoras no medio rural, en áreas prioritarias de actuación, tales como a xestión sustentable dos recursos naturais, sistemas agrarios de produción, cadea agroalimentaria, bioeconomía ou aplicación das TIC ao sector. As persoas interesadas dispoñen do prazo dun mes para presentar a solicitude de maneira telemática.

Os grupos operativos deberán estar formados, polo menos, por dous membros. Buscan poñer en marcha iniciativas innovadoras en materia de sustentabilidade agrícola que representen un avance significativo fronte ás tecnoloxías utilizadas nunha área xeográfica, sector produtivo ou campo específico nos ámbitos agrícola, gandeiro, forestal ou da industria agroalimentaria.

Os beneficiarios destes fondos poderán ser agricultores, gandeiros, silvicultores, organizacións representativas, investigadores ou persoas que desenvolvan por conta propia a súa actividade no eido do medio rural. Tamén, empresas do sector agrícola, gandeiro ou forestal e as súas organizacións representativas, cooperativas agrarias e as súas asociacións, e outras entidades que demostren intereses no fomento da competitividade da agricultura, na sustentabilidade dos recursos naturais e do clima ou desenvolvemento das economías e comunidades rurais.

O Museo vivo e integrado do campo e da locomoción agraria (Láncara, Lugo) promove unha xornada na que os retos futuros na agricultura serán os protagonistas. Esta temática estará tratada por profesionais e investigadores especializados na agricultura, que, ao longo da cita analizarán os novos horizontes a nivel enerxético na agricultura. A xornada realizarase no Museo de Trasliste e estará combinada cunha visita polas instalacións a todos os asistentes para as achegas patrimoniais que se agochan nesta Colección Museográfica. A cita terá lugar ao longo do día 22 de decembro, cun aforo limitado polo que será imprescindible inscripción. A programación será a seguinte: 10.00 Recepción de asistentes 10.15 Benvida María José Bande Castro Presidenta da Asociación de Amigos do MUVICLA. Doutora Enxeñeira Agrónoma, Investigadora do CIAM. 10.30 Inauguración da Xornada Quico José Ónega López Investigador do Laboratorio do Territorio, USC. Gandeiro. 11.00 Presentación “Como será o tractor do futuro” Marcos Vázquez Marey Director de MUVICLA Brais Vázquez Bande Estudante de Stembach, músico e director Junior de MUVICLA 11.20 Pausa café Interpretación musical “Muiñeira de Ponte Sampaio” Brais Vázquez Bande, piano; Marcos Vázquez, gaita. 11.40 Conferencia “Alternativas ao uso do petróleo en aplicacións agrícolas“ Manuel Lage Marco Secretario Xeral de AESSGAN, Doutor Enxeñeiro Mecánico. 12.00 Visita ás instalacións do museo e xantar no lugar 16.00 Mesa redonda “Agricultura e alimentación, con que enerxía?“ Introduce: Antonio Turiel Martínez Investigador do CSIC. Santiago Sousa Lema Enxeñeiro Agrónomo na empresa Durán Maquinaria. José Ramón Freire López Director Xeral da Asociación Española de Bioetanol Gema Flores Fernández Enxeñeira Agrónoma, Massey Ferguson, AGCO Iberia. Olga Iglesias Fontal Doutora Veterinaria. Consellería do Medio Rural. Fe Álvarez Sánchez Xerente do GDR “Montes e Vales Orientais”. Modera: José María Álvarez Vilabrille Director comercial de “El Progreso”. 18.00 Clausura da xornada Pablo Rivera Capón Deputado Provincial da área económica e social. 18.15 Interpretación musical “Airiños Aires” Iván Martínez Sabio. Director Banda Filharmónica de Lugo Brais Vázquez Bande. Percusión 18.30 Fin da xornada

As terras do Baixo Miño son de sobra coñecidas en Galicia pola súa fertilidade e o seu microclima idóneo para explotacións agrícolas. Ao longo dos máis de 300 km² de superficie que ten a comarca, esténdense viñedos e plantacións enormes de froiteiras como o kiwi, o mirabel, a mazá e, dende hai seis anos, tamén o aguacate. Aínda que nos concellos de Tui, A Guarda, Tomiño, O Rosal e Oia pódense observar aguacates de máis de 15 metros de altura e de, polo menos, 40 anos de idade, a súa presenza é puntual en vivendas particulares e sempre enfocada ao autoconsumo. Porén, a empresa agrícola Cultivos Miñotos, está a asentar un modelo de negocio arredor desta froita tropical.

A historia detrás da empresa

Como moitas ideas de negocio, Cultivos Miñotos naceu nun momento de crise. No ano 2015, Juan Ángel Pérez e Antonio Tartaglione quedaron sen emprego. Empregos, curiosamente, afastados do campo. Un traballaba de comercial no sector da fontanería e o outro como administrativo nunha xestoría. "Eramos e somos moi bos amigos e moitas veces falabamos das inquedanzas que tiñamos sobre a Galicia rural -ou profunda como din agora (ri)-", explica Juan Ángel. Os dous amigos vivían na comarca do Baixo Miño e observaban como o val do Rosal estaba cada vez máis abandonado: "Aí foi onde empezou a xestarse o proxecto. Aquí a máquina que máis traballa é a desbrozadora para limpar as leiras", bromea Juan Ángel cun aspecto que se revela sintomático da situación do rural galego.

Cultivos Miñotos naceu nun momento de crise na cabeza de dúas persoas que non tiñan nada que ver profesionalmente co campo

A idea de fundar unha empresa adicada ao cultivo de froiteiras ía collendo forza: "Asistimos a unhas formacións do Concello de Tomiño sobre as potencialidades do rural que foron espertando en nós ideas máis sólidas". Ao pouco tempo, apareceron outros dous socios interesados en participar e que, ademais, eran amigos. Un era Joaquín Álvarez, un dos fundadores das populares Adegas Terras Gauda e Santos Rodríguez, fundador de Viveiros Río Tollo, unha empresa adicada á produción de plantas ornamentais na comarca. "Coa experiencia deles dous e máis a nosa ilusión arrincamos a empresa e decidimos, entre outras moitas opcións, plantar maceiras enfocadas á sidra e aguacates", explica Juan Ángel.

O cultivo de aguacate: as especies axeitadas e o manexo

As variedades que máis empregan nos seus cultivos son o hass, a que ten máis representación no mercado; e o bacon, unha especie menos coñecida que a anterior pero tamén popular e caracterizada pola súa pel fina. "Ás veces escóitanse esaxeracións sobre o concepto do microclima, pero no caso do Baixo Miño é certo: aquí danse xenial cultivos exóticos como o kiwi, unha froita que viu das nosas antípodas!", argumenta Juan Ángel. E o aguacate, por suposto, tamén.

As dúas variedades máis empregadas no cultivo de aguacate en Galicia son a hass e a bacon

Ser unha das primeiras empresas adicadas a este cultivo en Galicia ten vantaxes e inconvintes. Un deses inconvintes é non saber con total certeza cales son as mellores variedades ou como orientar a xestión dos enxertos: "Polo de agora compramos as árbores enxertadas en Málaga, pero estamos en pleno proceso de investigación para poder ir avanzando nesa liña. Os enxertos que fixemos aínda non nos deron resultados, pero de seguro que avanzaremos nese eido", aclara Juan Ángel.

Ser precursor implica vantaxes como ter un mercado por crear e inconvintes como non contar con referencias cercanas

Aínda que Juan empeza definíndose humildemente como "novatos", ao longo da conversa o epíteto vai mudando cara o de "pioneiros": "En realidade, os únicos referentes que temos nós no cultivo do aguacate son os veciños emigrantes. Moita xente que no século XX viaxou dende aquí a países como Porto Rico e volveu, nalgúns dos casos, con sementes desta árbore". Juan ten constatado entre as testemuñas dos veciños da comarca que o aguacate nunca gozou de popularidade ata ben entrados os anos dez: "Era unha árbore máis".

A mirada posta na certificación ecolóxica

As peculiaridades do minifundio e da escasa concentración parcelaria de Galicia fan que Cultivos Miñotos teña as once hectáreas de cultivo de aguacate divididas en varias leiras. Como en tódalas explotacións agrícolas, a do aguacate tamén precisa de abonado e eles, dende un comezo, quixeron ir enfocando o cultivo para conseguir a certificación ecolóxica. Por iso, empregan abonos químicos e orgánicos, pero ámbolos dous coa certificación ecolóxica. Dende o comezo do proxecto, Cultivos Miñotos vinculouse ao Consello Regulador de Agricultura Ecolóxica de Galicia (CRAEGA), o órgano encargado do control e certificación das produccións ecolóxicas na comunidade. Pero os tempos dilátanse: "No CRAEGA non che dan as certificacións tan rápido, é necesario un tempo de conversión, pero nós tiñamos claro dende o principio que queriamos seguir esa vía". A conciencia ecolóxica é manifesta en toda a conversa con Juan Ángel: "Na nosa opinión non hai outra forma de entender a agricultura. Que mundo imos deixarlle aos nosos fillos?". De feito, Europa vén de anunciar como obxectivo para o 2030, que o 25% da agricultura da Unión estea en ecolóxico. Detalle dunha das árbores de aguacate do Rosal

Marcos de plantación, coidados fundamentais e principais riscos

Das once hectáreas de aguacates coas que contan, seis están concentradas nunha soa leira e as outras algo máis dispersas en pequenas parcelas: "Ás veces complica un pouco o traballo, pero, aos poucos, algunhas das parcelas convertiránse nunha soa e seguiremos alugando algunha máis", explica Juan Ángel, que puntualiza o feito de que non teñan en propiedade ningunha das leiras: "Ou plantamos árbores ou mercamos terras, non temos cartos para as dúas cousas", ironiza. Un dos aspectos técnicos nos que fai fincapé Juan Ángel é no dos marcos de plantación. Nas súas parcelas, a separación entre liñas é de sete metros e entre árbores recoñece que é algo máis variable, pero que soe estar arredor dos catro metros. Aínda así, tamén están a experimentar cos marcos. Nalgunha das leiras están a probar o cultivo en tresbolillo (pata de galo ao outro lado da raia). É dicir, plantar as árbores de tal xeito que formen triángulos equiláteros para que non coincidan en paralelo entre liñas e si o fagan en diagonal.

O principal risco do aguacate é a auga. No sur de España por defecto e en Galicia por exceso

"Hai un mantra repetido ata a saciedade sobre o cultivo do aguacate e di que o principal problema do cultivo é a auga", explica un dos socios de Cultivos Miñotos, mais puntualiza: "En Málaga pode ser que o principal problema sexa a carencia hídrica, pero aquí, o problema é o oposto, un posible exceso". As plantacións de Cultivos Miñotos ubícanse a non máis de 200 metros do río Miño, nunhas zonas extremadamente húmidas e con sustratos moi areosos. A partir da tempada outono-inverno, chega o momento crítico do cultivo de aguacate en Galicia, condicionado principalmente polas precipitacións. Porén, Juan recoñece non ter experimentado graves problemas: "Nós temos rego por goteo durante todo o ano e preocupámonos de que o terreo teña unha boa filtración".

Un aspecto fundamental a ter en conta no cultivo do aguacate é que a temperatura das explotacións estea entre os 4 e os 30 graos

Aínda que o aguacate é unha especie tropical, non tolera ben nin as temperaturas que soben dos 30 graos, nin as que baixan de 4. Saírse dese abano pode traer problemas graves que dificulten a supervivencia das árbores. Para previr eses riscos, na parcela de seis hectáreas que cultiva, xa teñen instalado un rego antixeada que lles serve tamén para aportar humidade no verán. Agora mesmo, nesa leira contan cunhas pértegas que crean unha choiva artificial que evita que a xeada calle. Como noutros aspectos do cultivo, na poda tamén teñen moito por experimentar e aprender: "Non podemos seguir exactamente as referencias que temos de cultivos no sur de España. En Málaga, por exemplo, igual están colleitando nun mes e nós ata marzo non comezamos", explica. Detalle dunha das árbores de aguacate do Rosal

Perspectivas de futuro e circuíto de venda

Juan Ángel non se atreve a facer unha predición de cantidades da próxima colleita, pero si que recoñece que "apunta ben". O que si teñen en mente en Cultivos Miñotos é seguir ampliando as zonas de explotación e concentrar máis e mellor as parcelas. "Temos que seguir negociando cos veciños. Hai de todo. Xente encantadora que entende a importancia de darlle pulo ao sector primario e que nos facilita todos os procedementos e outra que lle custa algo máis". A día de hoxe, están a alugar as leiras de cultivo no entorno de sete céntimos o metro cadrado. "É un prezo algo caro que ao final repercute nas marxes e mais no prezo final. Ás veces, cando falamos con agricultores andaluces bromeamos dicindo que a palabra hectárea non existe en galego. Aquí hai ferrados, estadales e cuncas", ironiza Juan sobre a situación parcelaria en Galicia. Sobre o circuíto de venda, polo de agora, en Cultivos Miñotos están a vender directamente a comercios de proximidade, nunca fóra da provincia de Pontevedra e, nomeadamente, en Vigo e no Baixo Miño. "En calquera caso é algo temporal. En canto esteamos en plena produción daremos o salto a unha distribución máis grande", explica Juan Ángel. Ademais, aos propietarios da empresa gustaríalles crear, xunto con outros produtores, unha cooperativa de venda coa que ter controlados os procesos de distribución.

O amor que sente Iván Mariño pola agricultura vén de moi lonxe. A súa avoa, Regina Castro, foi unha das agricultoras fundadoras de Horsal Cooperativa Galega. Esta agrupación foi creada a finais de 1985 por 16 agricultores e agricultoras visionarios que apostaron por sacar adiante un proxecto ilusionante con poucos medios, pero con moito tesón. Querían dignificar a horticultura como medio de vida e, buscando na asociación baixo a fórmula cooperativa, un medio para desenvolver económica e socialmente a comarca do Salnés. Agora, case corenta anos despois, poden asegurar con orgullo que o conseguiron. Este agricultor, un dos máis novos da comarca, non só herdou parte da infraestrutura que historicamente viña traballando súa avoa. Tamén herdou a paixón polo agro e o que é máis importante, a sabiduría de toda unha vida adicada a agricultura. "As lembranzas da miña avoa están moi vencelladas ao campo, mais daquela as cousas eran moi diferentes. Imaxina que regaban a pé, algo que para nós xa é inconcebible. Traballaban arreo, de sol a sol. Cando era época de colleita, tamén traballaban polas noites encaixando todas as hortalizas que apañaran polo día e que tiñan que ir vender á mañá seguinte", explica Mariño facendo un repaso por toda a transmisión de coñecemento que absorbeu na casa. Aínda que, nun principio, Iván ía adicarse ao sector das montaxes e automatismos, ao pouco de estar a traballar, decatouse de que no agro tiña unha oportunidade laboral que lle satisfacía moito máis e na que era máis feliz: "Daquela tiña que traballar moitos días fóra da casa sen ver á familia e aos amigos. Agora como tódolos días na miña casa e goberno en min mesmo. Distribúo o meu tempo de traballo como quero sen que ninguén ande atrás miña nin me meta présa. Dende logo animo á xente nova a que, se ten a oportunidade, o intente", explica con paixón. A día de hoxe, Iván traballa arredor de tres hectáreas de terreo. Unha metade ao aire libre e, a outra, en invernadoiros. A súa produción céntrase na leituga, nos pementos de Padrón e máis grelos e a través de Horsal, abastecen a grandes cadeas de distribución como Vegalsa, Mercadona, Lidl ou Día. "Estar asociado a Horsal suponme grandes beneficios como agricultor. Por unha banda a tranquilidade da venda e distribución e, pola outra, o asesoramento técnico que recibimos en tódalas fases do cultivo", engade Iván Mariño. Iván Mariño acompañado polo presidente de Horsal Cooperativa Galega Con todo, malia estar asociado con outros moitos agricultores da comarca, hai certas guerras de prezos nas que lles resulta moi complexo competir. Unha delas é a do pemento de Padrón: "Nos prezos imos moi axustados, especialmente polas competencias internacionais. Estamos asistindo a unha ocupación do mercado do pemento por producións de países como Marrocos de especies similares ás nosas en aspecto e que están a substituirnos na hostalaría. Pero só se parecen en aspecto. Ningún pica e ademais o sabor e moito máis suave. O que pasa é que os seus prezos están polo chan e, ao final, hai moitos bares e restaurantes que só miran iso e nós saímos moi perxudicados", remata.  

Nos últimos cinco anos en España, no mundo da agricultura ecolóxica vense aplicando, cada vez con máis frecuencia, a terra de diatomeas como o fertilizante e insecticida orgánico por excelencia. Este mineral, composto por pequenos organismos fosilizados que pertencen a un grupo diverso de algas, pódese atopar como rochas sedimentadas nos fondos de lagos, mares e océanos. Agora, moitas empresas especializadas no abastecemento material para o cultivo ecolóxico estana a comercializar con éxito.

Os seus usos estanse a estender máis alá de pequenas hortas ecolóxicas ou agriculturas especializadas

Grazas á súa sinxela extracción para as empresas produtoras e o seu baixo coste para o cliente final, os seus usos estanse a estender máis alá de pequenas hortas ecolóxicas ou agriculturas especializadas. De feito, en certo tipo de gandarías intensivas e nalgúns procesos industriais estase a utilizar tanto como insecticida, como complemento alimenticio. Terra de diatomeas aplicada sobre un cultivo de tomates

Como funciona a terra de diatomeas?

A diferenza da meirande parte de insecticidas empregados, a terra de diatomeas non mata os insectos mediante envelenamento, xa que o que realmente fai é deshidratalos. O mineral está composto por microcristais que se adiren ao exoesqueleto dos insectos e abrásalles a cutícula exterior. Nese momento, como son incapaces de reter auga, prodúcese a deshidratación xeral e morren.

A terra de diatomeas nin xera resistencias fronte os organismos, nin é agresiva co solo

Neste xeito de actuar atópase un dos factores diferenciais das diatomeas fronte a outros tratamentos —incluso ecolóxicos— e é que nin xera resistencias fronte os organismos, nin é agresivo co solo. Ao tratarse dun tratamento físico aplicado en pequenas doses, non afecta negativamente a ningún animal doméstico ou de gando.

Cales son os seus usos máis habituais?

Aínda que polo seu prezo e a súa composición porosa está a ser usado industrialmente como filtro antibacteriano ou incluso como aditivo para masas como o cemento, imos explicar os seus usos máis estendidos na agricultura ecolóxica e na gandaría, ademais da súa faceta de insecticida agrícola.

• Desparasitador para animais. A terra de diatomeas estase a empregar tamén como axente desparasitador para animais de granxa e mascotas, xa que ademais de ser inocuo para os mamíferos, resulta extremadamente efectivo contra as pulgas e as garrapatas.

As algas que compoñen este produto contan cun alto contido en minerais e nutrientes útiles

Malia que cada animal ten a súa idiosincrasia e é convinte seguir o criterio dos especialistas para cada caso, esta opción é escollida especialmente para aqueles animais aos que outros tipos de tratamentos lles producen reaccións dermatolóxicas.

• Fertilizante agrícola. A terra de diatomeas é biodegradable e rexeneradora do chan, polo que tamén adoita empregarse na fertilización da terra de cultivo. Aínda que máis adiante explicaremos a súa composición química detallada, as algas que compoñen este produto contan cun alto contido en minerais e nutrientes útiles para que leiras e hortas prosperen. Os principais compostos son o carbonato de calcio, o óxido de silicio, a alúmina e máis o óxido de magneso.

• Complemento alimenticio. Aínda que o seu uso en España non está demasiado estendido en gando, a terra de diatomeas emprégase dende hai décadas na alimentación de peixes e moluscos de cría. Porén, nos Estados Unidos hai reportes de usos nesta liña dende hai máis de dez anos.

Nos Estados Unidos hai reportes dos usos da terra de diatomeas en agricultura dende hai máis de dez anos

Un dos principais beneficios que produce é o retardo no tránsito intestinal, fomentando unha adecuada absorción de nutrientes das racións. Por outra banda, o carbonato de calcio fomenta un excelente crecemento e fornecemento dos ósos dos animais, prevendo fracturas ou outras lesións. Ademais, aquel retardo no tránsito axuda, en menor medida, á solidificación das feces e a previr úlceras. Terra de diatomeas

Como aplicar a terra de diatomeas como insecticida?

A aplicación deste insecticida orgánico non se diferencia moito de outros similares de actuacións físicas e non químicas. Isto ten unha implicación evidente e é que pode perxudicar gravemente a outros insectos beneficiosos para os cultivos, como son aqueles polinizadores (abellas, moscas, bolboretas, escaravellos, avespas, etc.). Polo tanto, convén ter algunhas precaucións.

A súa aplicación é habitual nas estacións chuviosas e non tanto nas calurosas

Hai que ter claro que un dos usos máis habituais da terra de diatomeas na agricultura ecolóxica é para combater gasterópodos (principalmente caracois e babosas) que son difíciles de controlar con remedios non agresivos. Isto fai que a súa aplicación sexa habitual nas estacións chuviosas e non tanto no final da primavera ou durante o verán.

A aplicación foliar, malia ser máis efectiva, pode afectar aos insectos polinizadores

O xeito máis habitual para a aplicación é mediante un pulverizador que se pode aplicar pola vía foliar, ou tamén cercando o terreo que se desexe protexer (como os velenos máis utilizados contra os caracois). Esta escolla depende do agricultor, pero a aplicación foliar, malia ser máis efectiva, pode afectar aos mencionados insectos polinizadores. En calquera caso, é recomendable evitar a aplicación sobre a zona máis problemática: as flores.  

As precaucións que se deben ter

Aínda que os compoñentes da terra de diatomeas son inocuos para persoas e animais domésticos, para a súa aplicación en seco e de maneira prolongada, recoméndase a utilización de máscara, luvas e lentes, coa fin de evitar calquera problema de contacto accidental co produto, como tose, pel seca ou irritación de ollos.

Os compoñentes da terra de diatomeas son inocuos para persoas

Aínda que moitas das empresas comercializadoras falan dalgún risco da exposición prolongada ao po de sílice como factor de risco para o desenvolvemento de silicoses, a revista científica Archivos de Bronconeumología estudou os efectos da exposición prolongada ás diatomeas sen observar ningunha evidencia científica ao respecto. Segundo apunta o estudo, “a terra de  diatomeas utilizada como biocida é basicamente amorfa, moito menos nociva que a  sílice cristalina”.

O detalle da súa composición química

As diatomeas, na súa forma viva, constitúen un dos tipos máis comúns de fitoplancto e a composición específica de cada produto depende, principalmente, dos procesos extractores da empresa que o subministra. En liñas xerais, pódese estimar que a meirande parte das terras de diatomeas do mercado teñen unha composición que orla ás seguintes cifras:

• Óxido de silicio (SiO2), cunha presenza estimada do 62,00 %
• Carbonato de Calcio (CaCO3), cunha presenza estimada do 34,50%
• Alúmina (Al2O3), cunha presenza estimada do 1,40%
• Óxido de magnesio (MgO), cunha presenza estimada do 0,77%

Para obter máis información técnica, podes acudir a esta investigación académica elaborada polos investigadores V. E. Mazzuferi, R. H. Gonçalvez, M. Tablada e D. García. Ou tamén esta outra de J.C. Acosta, arredor do efecto larvicida da terra de diatomeas sobre poboacións de mosquitos e outros dípteros.

Na parroquia dos Ánxeles, en Brión (A Coruña), un grupo veciños e veciñas parece resistir o ritmo frenético da globalización. Mentres a corrente da economía depende cada vez máis de mercados exteriores, a asociación Daquí Darredor vai camiño de facer dous anos dende que estreou a súa cociña colaborativa, orientada á transformación de produtos locais para a venda de proximidade. Neste espazo, ubicado na sala máis alta do Centro Comercial Monte Balado e financiado pola Deputación da Coruña, a veciñanza organizada da comarca de Brión transforma en masas e conservas os excedentes das súas hortas que non teñen saída en fresco, cuns resultados artesáns profesionais e un rexistro sanitario escrupulosamente coidado. O centro 'Transformando en Brión" está dividido fundamentalmente entre a liña de conservas vexetais e a liña de masas, na cociña colaborativa deste concello coruñés fanse zumes, marmeladas, chutneys, chucruts, encurtidos, galletas, xeados, deshidratados, empanadas, pan e moito máis. Así ata chegar máis de sesenta tipos de produtos artesanais: “podemos facer case calquera cousa que nos plantexemos. O único límite que temos é a nosa propia produción. Intentamos traballar —sempre que podemos— con produtos agrícolas producidos na proximidade”, explica Carme Freire, unha das caras visibles da asociación que xestiona este espazo. Daquí Darredor é unha sorte de oasis de cooperación veciñal onde máis de 70 persoas traballan en conxunto cos valores comúns da sustentabilidade e o aproveitamento máximo dos recursos da zona. Grazas á creación formal deste colectivo brionés, están comezando a comercializar os seus produtos en feiras e máis con hostaleiros que xa se interesaron polo proxecto. Para poder contar ben de preto a historia desta iniciativa, fomos ata Brión a falar cos veciños e ver como traballan tanto na liña de produción de conservas vexetais, como na liña de masas e bolos.