Falamos con Juan Ramón Fraga, impulsor dunha granxa de porcos silleiros na aldea modelo de Penedo (Boborás), onde procura unha alimentación tradicional e natural, cos animais en pastoreo

Juan Ramón Fraga comezou a recuperar hai máis dunha década unha raza autóctona de porcos, o porco silleiro, que era característica do sur de Lugo. El comezou a traballar coa raza en Monterroso, nunha explotación na que convivía o porco celta tradicional co silleiro, e nos últimos anos trasladou a súa granxa á aldea modelo de Penedo, en Boborás (Ourense), onde tivo facilidades de acceso a terra e apoio de Medio Rural para instalacións axeitadas (peches, casetos).

En que consiste o teu proxecto e como xurdiu? Xurdiu de andar falando cos paisanos, por Monterroso, que falaban do porco silleiro, unha raza que había antigamente e que a súa carne era moi rica. De casualidade, hai 12-14 anos atopei un macho e empecei a cruzar con outras femias, conseguindo que de cada dúas ou tres camadas saíra un porco silleiro. Fíxeno para meter un produto diferenciado no mercado, da nosa terra.

Os paisanos falaban do porco silleiro, unha raza que había antigamente e que a súa carne era moi rica

En que fase se atopa agora este proxecto? Está nunha fase de consolidación da raza, poder asentala e que non se perda, que haxa unha variación xenética suficiente para poder ampliar, expandila por máis proxectos en montes comunais.

De onde xurdiu a túa relación co rural e cos porcos? A miña relación co rural vén de neno, da casa do meu avó Teodoro. Era un sitio onde me gustaba ir e escoitar os saberes que tiñan os nosos ancestros. Agora é moi importante saber sumar e non restar, porque parece que os de antes non sabían curar un xamón… E para nada, eu tiven a sorte de vivir en dous mundos totalmente diferente: ata os 14 anos vivín un mundo rural tradicional, onde os nenos ían a malla, onde ao volver da escola tiñamos que levar os porcos a pacer… Ou tiñamos que levar o carro das vacas… E outro mundo onde houbo un impás no que ser labrego era como unha clase inferior, isto antes non era así e tampouco é así noutros países como Francia, onde os gandeiros son máis respetados.

Entón, creo que é preciso valorar a importancia da produción de alimentos e na pandemia viuse isto, non sabemos se neste panorama internacional vamos ter máis crises alimentarias. Penso que é fundamental concienciar aos nenos, nas escolas, ensinar o traballo cos animais, como o vivimos a miña xeración de pequenos.

Cales son as principais axudas e dificultades que atopas no teu proxecto? Os que estamos no sector primario, no rural, sabemos que isto é unha dedicación exclusiva, todos os días a todas horas tes que estar pendente. Isto é moi difícil de entender.

É certo que as administracións levan un ritmo máis lento do que nos sería conveniente, para poder levar a cabo este tipo de proxectos, porque significa moito esforzo.

Por outra parte, no noso caso tivemos colaboración das Administracións nos peches e instalacións, e parece que están empezando a ver a necesidade que hai de producir desde o rural produtos diferenciados.

Que destacarías da posta en marcha da aldea modelo e como é a relación cos propietarios das leiras? A posta en marcha aquí foi sorprendente, a resposta dos veciños excepcional… Están encantados, veñen aquí a ver os porcos, se preocupan… Ao principio tiñan dúbidas, dicían que os porcos fozan moito, pero insistín en que estes porcos son máis pasteiros, non fozan, levamos un ano aquí e ven que os animais limpan, xa non hai silvas…Están contentos. É un bo pobo e están encantados, de feito unhas 130 persoas firmaron para ceder unhas 600 fincas, e isto provoca que outra xente doutros pobos están vindo a pedirme que lles leve porcos para as súas fincas para mantelas limpas.

A posta en marcha aquí foi sorprendente, a resposta dos veciños excepcional… Están encantados

Que superficie xestionas e que tarefas de mantemento implica? Temos sobre 5 hectáreas de souto de castiñeiros, outras 10 hectáreas de carballos e castiñeiros e froiteiras, este é un pobo onde hai moitas mazás tamén. E teñen outra zona de pastoreo, para que os animais en cada estación do ano sempre teñan alimentos.

Na primavera se alimentan de herbas e llantén, que lles produce unha gran infiltración de graxas. E despois, estamos recuperando cereais e verduras dos que se alimentaban antigamente, como a berza galega, e o alimento característico dos porcos en Galicia: a nabiza, a parte de landras e castañas.

A nabiza é un alimento propio de Galicia que temos que valorala máis. Cómena de novembro a febreiro-marzo, provoca unha infiltración da graxa e un sabor na carne único. Hai que ir rotando aos animais polas diferentes parcelas dependendo dos cultivos e das estacións.

Todas as tarefas as fago eu e de vez en cando, cando o preciso contrato a alguén que me veña cun tractor… pero é unha dedicación exclusiva e algúns din que é de tolos estar aquí.

Que obxectivos tes a curto e longo prazo? Facer algunha explotación máis, seguir en conversas con montes comunais para poder meter porcos nos montes comunais. Fan unha gran labor de limpeza e prevención de incendios, é un animal pasteiro e penso que tamén preveñen plagas, comen gusanos e outros insectos dos montes.

A longo prazo, introducir no mercado unha carne de pastoreo diferenciada de calquera outro animal, pois este animal se diferencia morfolóxicamente.

Por que o porco silleiro e que características ten o animal a súa carne? Pois porque penso que é un animal que vale a pena que non se perda, non quero que se perda.

De feito os únicos que hai en Galicia están aquí. É unha raza autóctona que se estaba perdendo, e se foi un bo alimento nas xeracións anteriores, por que non agora? É xenética galega e me parece unha aberración deixala perder, ainda que sexa por respeto aos que nos deixaron un legado nesta terra e por amor propio. A alimentación tamén hai que recuperala, teñen que alimentarse como se alimentaban antes, e para isto tiven que falar con moitos maiores da zona.

É unha raza autóctona que se estaba perdendo [...] A alimentación tradicional tamén hai que recuperala

Hai unha finca que se chama A cega porque era dunha señora cega e que cultivaba fabas para darlle aos porcos, conta a xente que viña cunha porca silleira e lle daba de comer esas fabas, que parece ser que ten moita máis proteina que a soia, por exemplo. Hai moitas cousas que se están perdendo e non quero que se perdan, vou facer o que poda para que non se perda.

Foi dificil conseguir nai e reproductores para empezar coa explotación? Empezamos hai uns 12 anos comprándolle os porcos a un home que deixaba a explotación, que era da Cañiza, e logo ao final, fomos mercando, e os prezos de compra dependían dos animais.

A xente moitas veces ten que vender os animais das explotacións a baixo prezo porque se ven sobrapasados polos costes do mantemento, principalmente da alimentación. Por iso é fundamental que estas explotacións sexan circulares, e canto máis podas sementar mellor… Mercar cereais ou telos nun almacén implica moitos gastos, e ao final páganche a carne a un prezo que non das chegado aos costes de produción…

Como é o manexo que fas? Os partos vamos asociándoos. Agora cando empecemos coa sala de despezamento, que faremos aquí en Ribadavia, de feito vamos empezar en breve, temos que ter porcos de forma constante e sen picos, porque non podemos matar 50 porcos de golpe… Matamos 4 unha semana, de aí a unhas semanas matamos outros 4… ten que ser unha cousa equilibrada e constante, aos poucos… Dependendo da época do ano, trátase de ir esparcindo no tempo os partos.

Que criterios seguides para a selección das porcas de cría e do semental? Que sexan animais dóciles, que teñan as caraterísticas morfolóxicas correspondentes á raza silleira, que teñan o maior número de tetas… E sobre todo que sexan o máis mansas posibles e que sexan boas parindo.

E como comercializas a carne? Este é un porco de desenvolvemento lento, é un porco que como dicía a xente de antes: unha carne para que sexa boa ten que ter máis de dous agostos. Carne coa graxa infiltrada, cunha cor vermella, no cal é fundamental a alimentación. O prezo é máis elevado que as outras carnes, os chuleteiros con pel e graxa para a restauración están a 16-17€/kg. Este é o prezo no que xa vendía antes da pandemia, pero agora houbo unha pequena subida.

Depende do tipo de carne, da parte… unha media de 16€ kilo, a menos non se pode vender porque perderías cartos. O noso principal cliente é a alta restauración e un perfil de consumidor comprometido coa alimentación, pois é unha carne con moito ferro e graxas insaturadas.

O noso principal cliente é a alta restauración

Cal é o mellor momento para sacrificar aos porcos, a que idade? Unha media de dous anos. Porque é una carne máis feita, como dicían antes. Tamén creo que ten máis propiedades.

Tedes mercado para a venda de leitóns? Non o contemplamos porque entendemos que un leitón, ao mellor me equivoco, pero non se nota tanto a diferencia como nos adultos respecto á carne industrial. Ás veces si que matamos algúns duns 12 kg cando vemos que non cumpre tanto coa morfoloxía do silleiro. Porque é un porco de 3-4 meses que xa comeu herba…

Que perspectivas vos abre o matadoiro móbil da Xunta? É un problema moi grande matar porcos, sobre todo nesta zona. Por aquí non hai ningún matadeiro de porcos, hai un no Carballiño pero só matan vacas. Entón trasladar os porcos, temos que facer 70-80 km ao matadeiro, con todo o problema de loxística, e onde imos por a sala de despezamento? Se temos que facer case 100 km ida e outros 100 volta, isto sube moito o coste. Se veñen e os matan aquí, sería un gran avance.

Como ves o sector porcino? Pois así en liberdade como os meus porcos hai moi poucos… Penso que debería haber máis. Iso non sería competencia para as grandes industrias porque cabemos todos no mercado, e a parte da gran labor que fan de prevención de incendios. Ademais é unha carne totalmente diferenciada a unha industrial, non ten nada que ver na infiltración da grasa, o sabor e as propiedades, por iso o prezo de mercado ten que ser sobre o dobre da carne industrial.

Así en liberdade como os meus porcos hai moi poucos… Penso que debería haber máis.

Que axudas da PAC recibides? Por agora non recibín ningunha, estamos empezando co proceso de papeleo para pedila.

Valorades ter o certificado ecolóxico ou algún etiquetado distintivo? Cando se fixo a CRAEGA, estivemos apoiando e investigando moito e agora empezo a valorar obter o selo, pero estou orientando o tema a que a xente que compra os porcos nos veña visitar, e vexa como é a explotación, como comen, como viven, como cheiran… Aquí non cheira. Orientalo como a un produto de confianza e sen descartar meternos no CRAEGA o día de mañá.

Para asentar este proxecto, participaches no programa de emprendemento da Fundación Juana de Vega. Como valoras esta formación? Aprendín moitísimas cousas e deume unha visión xeral do proxecto, especialmente da parte que máis descoñecía, que é a de comunicación, marketing e economía. Está impartida por xente cun gran nivel, e danche unha visión xeral e específica para poder crecer no mercado, xa que partimos cunha gran desventaxa respecto outros proxectos e grandes industrias, que teñen capacidades económicas moi grandes.

As frondosas, xunto coas coníferas, conforman unha parte importante da cadea industrial da madeira nos países nórdicos. A firma letona Riga Wood, especialista en contrachapados de bidueiro, vén de participar recentemente a Lugo a unhas xornadas sobre frondosas, nas que presentou a súa experiencia. Esta compañía letona, radicada en Riga, preséntase como líder mundial en solucións de alto rendemento en produtos de contrachapado de bidueiro. Michael Kern, do departamento de desenvolvemento de produtos da firma, centrouse en explicar o seu sistema de produción, produtos e aplicacións. A firma orientouse nos últimos anos a innovar na mellora das características técnicas e ecolóxicas dos seus produtos. Un dos grandes problemas da produción de láminas contrachapadas eran os residuos xerados polos produtos químos empregados no proceso. Michael asegura que xa teñen un novo sistema totalmente ecolóxico e cero contaminante, baseado no encolado con lignina, nos contrachapados. A lignina é un produto natural extraído da propia madeira que substitúe ó fenol, derivado do petróleo.

Substituíron o fenol, derivado do petróleo, pola lignina, extraída da madeira, para o encolado de contrachapados máis ecolóxicos

Unha das conviccións desta empresa é que os produtos de madeira contrachapada son e serán unha das mellores solucións para o bidueiro, pero ao mesmo tempo consideran que é importante traballar en desenrolar novos produtos, na liña da bioeconomía. Ademais do seu produto estrela, as láminas de contrachapado de bidueiro, tamén ofrecen outros produtos como mobiliario, sinais de tráfico ou derivados do proceso de produción, como a lignina, que eles mesmo empregan na súa gama de contrachapados ecolóxicos. Da magnitude da firma da idea o mercado que acadou. Os seus contrachapados de bidueiro están presentes xa en 56 países, exportando o 91% da súa produción.

A betulina, extraída da casca do bidueiro, emprégase na industria cosmética e farmacéutica

En paralelo, traballan en liñas como o taboleiro de fibra, a produción de celulosa e packaging ou o suministro de biomasa para enerxía. Unha das innovacións máis importantes na que traballan é o laboratorio de betulina, que extrae este composto da casca de bidueiro. A betulina é un componente antibacteriano e de rexeneración celular que se emprega na industria farmacéutica e cosmética. Michael Kern, na xornada organizada por XERA en Lugo. Servizos en monte A industria ofrece servizos a terceiros en monte, incluída a plantación. Incentivan a creación de novas plantacións ofrecendo plantas arbóreas de alta calidade, bidueiro e ameneiro negro para reforestación e tamén para a reforestación de terras non empregadas para fins agrícolas. O seu viveiro foi fundado no 1998, sendo un dos máis antigos do país, e hoxe en día producen 1,5 millóns de novas plantas cada ano, de alta calidade xenética, cun sistema de microclima e rego automático, así como uso de últimas tecnoloxías. Unha das máximas da compañía, ademais de intentar buscar procesos o menos contaminantes posible, é o de agrupar ao máximo número posible de axentes da cadea, buscando unha asociación a longo prazo con propietarios de bosques, cooperativas, empregados, clientes ou grupos de investimento. Lámina de contrachapado de bidueiro

O bosque letón e dos países bálticos en cifras

• O 52% dos bosques letóns son coníferas (piñeiros e abetos), outro 30% bidueiros, un 17% ameneiros e álamos e o 1% outras especies.
• Nos países bálticos, calcúlase unha cobertura dos bosques de arredor do 45% do territorio. A propiedade dos bosques é nun 52% de propietarios privados.
• Existe boa rexeneración natural tras corta dos bidueiros e ameneiros. No caso de piñeiros e abetos, en xeral óptase pola replantación, por unha peor rexeneración.
• Cada ano córtanse 20 millóns de metros cúbicos de bidueiros nos principais países bálticos (Suecia, Finlandia, Lituania, Letonia e Estonia). En bosque existen arredor de 1.000 millóns de metros cúbicos de existencias, é dicir, anualmente córtanse un 2% das existencias en monte.

Romina Paula e Sergio González son un matrimonio que decidiu cambiar Mallorca por A Capela para vivir no campo e emprender un novo negocio co froito das súas leiras. Como eran totalmente novos no mundo agrónomo decidiron formarse acudindo a varios cursos, acabando como finalistas co seu proxecto no XI Programa de Apoio a Empresas Agroalimentarias da Fundación Juana de Vega, premio que gañaría finalmente a Cooperativa Vélaro. Falamos con Paula Romina sobre o seu proxecto empresarial de produtos derivados da castaña para profesionais da alimentación, ao que lle puxeron o mesmo nome que ten o pobo no que viven e producen, Porto do Corgo. Como xurdiu este proxecto? O meu marido e eu levabamos tempo pensando en ir vivir ao campo, e o confinamento intensificou máis esas ganas, cando nos vimos encerrados en apartamentos. Un coñecido recomendounos buscar por esta zona e entón atopamos esta leira. Eran unhas 6 hectáreas e 4 son de castiñeiros, uns 800 exemplares duns 30 anos, como especificaba no anuncio. Empezamos a informarnos, porque non tiñamos nin idea de como xestionar os castiñeiros e chegamos á conclusión de que podiamos mudarnos aquí e desenvolver un negocio en base a eses castiñeiros coa formación e medios axeitados. Todo isto foi hai dous anos. Desde entón non paramos de formarnos sobre o coidado destas árbores e os modelos de negocio posibles en base á castaña. Isto xurdiu da necesidade de buscar un sitio máis coherente connosco. Somos amantes da natureza e aquí a calidade de vida é extraordinaria. En que fase se atopa agora mesmo o proxecto? Seguimos na fase de embrión, en proceso de desenvolvemento. Levamos dous anos formándonos en cuestións relacionadas co coidado de castiñeiros, acabamos de comprar un tractor para poder traballar a leira mellor… Tamén estamos a facer probas para producir fariña e outros derivados da castaña obtendo a mellor calidade. Esperamos constituírnos como empresa e empezar a comercializar a final deste ano 2024. Cales son as principais dificultades e axudas que vos atopades? Pois a maior dificultade e axuda ao mesmo tempo é a ignorancia, o empezar un proxecto de cero, sen ter nin idea de como funciona un bosque, os castiñeiros… Ir aprendendo iso é a maior dificultade e á vez a mellor ferramenta porque nos axuda a buscar respostas e seguir crecendo na produción agrícola. Como valoras a formación impartida polo programa de apoio da Fundación Juana de Vega e por que decidistes apuntarvos? A formación e apoio que che dá a Fundación Juana de Vega é riquísimo. Dáche unhas bases para que ti o día de mañá poidas desenvolver e implantar un proxecto tendo en conta unhas cousas que de forma natural non saberías medir, porque non tes esa formación e información como os estudos de mercado e financeiro, coñecer aos teus clientes… Dáche as ferramentas para que o teu proxecto sexa o máis exitoso posible, así que esta Fundación para nós é un exemplo a seguir, axúdanos a entender e valorar mellor os produtos de Galicia. Apunteime basicamente porque non tiña nin idea deste mundo e parecíame imprescindible antes de emprender ter unha base. Primeiro fixen un curso moi sinxelo a través da Rede Rural Nacional, logo atopei dos cursos de Juana de Vega, pasei as probas e acabamos finalistas. Que obxectivos perseguides a curto e longo prazo? A curto prazo, como dixen antes, constituír a empresa e empezar a comercializar, se todo sae ben, a finais deste ano. A longo prazo ir incorporando novos produtos que podamos producir na nosa leira como moras, cogomelos e champiñóns. É cuestión de ir véndoo pero de momento queremos centrarnos na castaña e os seus derivados pois é o que máis temos e ao que máis potencial lle vemos a nivel comercial. Que traballos de acondicionamento ou mantemento esixen as leiras? Usades algún sistema de poda ou rego?

Agora mesmo estamos na primeira etapa que sería a roza, por iso compramos un tractor. Agora empezaremos cun sistema de podas para que as árbores produzan máis. Tamén imos instalar un sistema de regadío para os momentos de seca, pois son unhas árbores que necesitan un mínimo de luz e auga para producir ben.

O pasado xoves 14 de marzo a Asociación Galega de Cooperativas Agroalimentarias (AGACA) organizou un encontro online centrado na produción de leite ecolóxico en Galicia no que participaron diferentes especialistas.

Higinio Mougán, director de AGACA, foi o responsable de facer a introdución e as conclusións finais, así como ir presentando aos diferentes ponentes.

O primeiro en intervir foi Javier García, secretario de Consello Regulador da Agricultura Ecolóxica de Galicia (CRAEGA), o único organismo habilitado en Galicia para xestionar o certificado ecolóxico de recoñecemento internacional.

Javier fixo un pequeno resumo do contexto da produción ecolóxica en Galicia, destacando que ainda que non contan cos datos do 2023, esperan unha lixeira melloría respecto ao 2022. Comparando os datos do 2021 co 2022 vemos como o descenso do volume de facturación de leite ecolóxico en Galicia roza o 5%, baixando de 39 millóns de euros facturados a 37 millóns. Isto, segundo Javier, débese a que algunhas granxas pecharon ou pasaron a producir en convencional motivadas pola igualación dos prezos entre ambos leites.

Javier tamén sinalou como un factor limitante a ausencia de mercados dirixidos á exportación en España, comparándoo co caso irlandés e sinalando a comercialización como unha das patas máis febles da cadea. Outro problema que ve é o diferencial de custo de produción entre producir leite ecolóxico e leite convencial, que ainda é demasiado grande, polo que ve moi difícil que este mercado poda crecer en Galicia a curto prazo. Ademais se unha granxa convencial quere cambiar a ecolóxico, necesita un periodo de adaptación de 2 anos seguindo as normas do CRAEGA, o que relentiza máis o proceso.

Por último pediu que se tomen medidas contra a publicidade e etiquetado engañoso que confunde aos consumidores, sinalando o leite de pastoreo que moitos confunden co ecolóxico. Tamén invitou a visitar a páxina web de CRAEGA onde poderán atopar toda a información pertinente.

O segundo en intervir foi José L. González, consultor independente, que falou sobre os criterios medioambientais e indices empregados: biodiversidade, fitosanitarios e emisións. Centrouse no tema da biodiversidade destacando as bondades neste sentido do manexo do gando no noso territorio. “Deberíamos presumir da cantidade de biodiversidade que podemos xerar producindo comida, principalmente coas explotacións de vacún.”

“Esta é a gran fortaleza desta forma de producir, a súa capacidade de xerar biodiversidade, o que xera valor no produto pero que non é algo que os consumidores valoren a día de hoxe. É inevitable que o índice de biodiversidade acabe nos etiquetados dos produtos e acabe sendo valorado polo consumidor.”

Pola súa parte, José Sáez, director de compras en Lactalis, á que definiu como unha empresa familiar que se convertiu no maior grupo leiteiro do mundo cuns 28 mil millóns de euros de facturación anual. Conta con 8 plantas de elaboración de lácteos en España, dúas delas en Galicia (Vilalba e Nadela) adicadas ao leite. Trátase dun grupo frances que foi o primeiro en comercializar leite ecolóxico en Galicia e controla o 45% deste mercado a nivel español. As súas principais representacións no mercado son marcas como Puleva, Ram, Gran Capitán, Flor de Esgueva...

 

José mostrou datos que confirman ese descenso paulatino nos últimos tres anos da produción de leite ecolóxico en España. “A pesar deste descenso, Galicia mantén ou incrementa a súa cota de mercado de produción, convertíndose no referente nacional, pero Cataluña é a que máis creceu nos últimos tempos.”

Insistiu na idea de que a evolución dos prezos foi moi positiva e que contrasta con ese descenso na produción, e que a diferencia de prezo e custo entre o ecolóxico e o convencional fixo que moitos ganadeiros pasaran de ecolóxico a convencional pero que isto é unha tendencia que agora comeza a correxirse.

“Concretamente foi en abril do 2022 e 2023 cando os prezos entre os dous tipos de leite practicamente se igualaron. Debemos democratizar o leite ecolóxico, é dicir, facela máis accesible á xente tanto a nivel de prezos como de presencia no mercado, pois moitos consumidores demandan o produto e se queixan do difícil que resulta atopar este leite, da diferenza de prezo ou da falta de oferta.”

Tamén destcaou que moitos consumidores declaran non saber distinguilo do convencional ou incluso non fiarse do etiquetado. Por último, mostrou entusiasmo na idea de que o consumidor cada vez demande máis este tipo de leite, que antes era cousa dun público ecoloxista ou moi concienciados, e agora o consumo de produtos ecolóxicos comeza a xeralizarse a nivel social, e que hai que seguir nesa liña de traballo. Tamén falou da importancia de gañar en visibilidade a partir de sacar novos productos, gastar máis en publicidade… E sobre todo dar a coñecer os beneficios que ten este leite para os consumidores, o medio ambiente, os gandeiros e os animais. Insiste na idea de que o leite ecolóxico aínda non é un mercado maduro, e que teñen que unir forzas para conseguir que madure máis.

O TESTEMUÑO DAS INDUSTRIAS LÁCTEAS E DOS PRODUCTORES

 As Vacas da Ulloa SCG : A terceira ponente foi Ana Corredoira, bióloga e gandeira responsable da explotación de leite ecolóxico As Vacas da Ulloa SCG e da marca de leite fresco ecolóxico Sen Máis. Ana criouse entre vacas xunto co seu irmán na Cernada (Palas de Reis).

A granxa fundouse nos anos 80 como proxecto de vida dos seus pais, cun modelo de gandería familiar de autoconsumo e venta dun pequeno excedente. Xa no 2002-2004 os seus pais fixeran un pequeno obradoiro para transformación e comercialización directa do leite e outros produtos derivados, no contexto das vacas tolas. “Medrei nese caldo de cultivo onde se concebía o modelo de produción circular de aproveitamento e de control de todos os pasos da cadea desde a produción ata a comercialización directa. Rematei Bioloxía no 2013 e voltei á casa a traballar na granxa. Un ano máis tarde asumín a dirección da granxa no polo falecemento do meu pai”.

“Queríamos producir e vender leite na súa mellor versión, ese era o noso proxecto de vida. No 2015 demos de alta a SC e no 2021 saímos ao mercado coa marca Sen máis, leite fresco pasteurizado en vidro. Foi un momento épico e de celebración, pois sentira un fracaso cando tivera que paralizar a actidvidade da granxa. Estamos moi limitadas pola nosa infraestructura de distribución: unha furgoneta, coa que distribuimos un día por semana. Ainda así, en dous anos conseguimos ter 150 puntos de venta, ocupando unha área xeográficamente moi pequena, pois só podemos abrcar a nosa comarca e zona limítrofe. Realmente démonos conta de que temos o noso nicho de mercado e que podemos amplialo, pero manter esa infraestructura é moi difícil porque facemos todo nós. En calquera caso, no 2022 producimos uns 60 mil litros de leite e no 2023 uns 80 mil.”

Tamén recalcou que existen certos déficits no sector: a nivel de marketing, a falta de oferta, a falta de vías de comercialización e dificultade no acceso por parte dos consumidroes, ou o mal posicionamento nas superficies de ventas.

GANDERÍA CASA CODESAL: O seguinte en intervir foi Ángel Rivas, especialista en manexo animal en Casa Codesal, unha gandería centenaria, familiar e ecolóxica, responsable dunhas 100 cabezas de gando (63 en muxido) e dunhas 68 ha de pastos. Producen uns 420 mil litros de leite anuais. A granxa está localizada en Vilapedre (Friol) e do 2018 ao 2023 gañou todos os anos o premio Exceleite de Ouro a mellor leite na categoría de ecolóxico, menos no 2019 que gañou o de prata.

Ángel destacou a historia familiar e a convicción da empresa de apostar polo ecolóxico desde 2005, sendo un dos primeiros en Galicia, así como da importancia de compartir experiencias e colaborar con outros gandeiros.

COOPERATIVA COBIDEZA: O seguinte turno foi para Román Santalla, presidente de Cobideza: “Somos unha queixería pequena pero coqueta, totalmente orientada á produción ecolóxica, comezamos e seguimos con 6 ganderías, que nos picos altos chega aos 80 mil litros mensuais e nos baixos, no inverno, 60-70 mil. Trasnsformamos todo o leite en queixo, tamén facemos queixo convencional pero con leite ecolóxico. O queixo ecolóxico ten outras características organolépticas e nutritivas, pero moitos consumidores e catadores non saben aprecialo por ser un sabor máis forte, pois ainda non hai moita cultura de queixo ecolóxico. Gañamos varios premios internacionais e queremos diferenciamos no queixo Arzúa-Ulloa e Tetilla en ecolóxico, pois pensamos que aí hai máis nicho de mercado e podemos diferenciarnos mellor. Penso que somos o primeiro queixo tipo tetilla ecolóxico a nivel de España, e un dos primeiros Arzúa-Ulloa. Tamén queremos comercfializar un queixo de barra de kilo e medio, pero non é o típico de sandwich.”

Román di que agora mesmo é un problema que ás veces as marxes de beneficio que marcan as tendas sexan demasiado altos, polo que intentan facer queixos de baixos pesos: “Os queixos ecolóxicos véndense máis en porcións pequenas, por iso estamos plantexando se vender esas dúas vertentes: queixos moi pesados, de máis de 3 kg para hostelería e tendas especializadas e logo porcións máis pequenas (100-300gr) para a maioría de consumidores. As distribuidoras cada vez mostran máis interese nos produtos ecolóxicos e hai que aproveitar este interese. Queremos ir ampliando a produción e colaborar con máis ganderías”

CASA GRANDE DE XANCEDA: Antes das conclusións finais de Higinio Mougán, foi a última intervención de Guillermo Martínez, xerente de Casa Grande de Xanceda: “Somos unha empresa centrada na elaboración de produtos lácteos de alta calidade en ecolóxico. Producimos leite e iogur e xestionamos unhas 200 hectáreas de pasto e 205 vacas en muxido, sendo un dos maiores produtores de lácteos ecolóxicos en España. Conseguimos o primeiro obxectivo que era sobrevivir estes 20 anos producindo en ecolóxico, que non é pouco. A noas orixe remóntase a un negocio familiar nos anos 60 con 20 vacas frisonas de Canadá e 30 hectáreas. Como traballaba nun sistema de pastoreo foi crecendo co tempo adquirindo máis fincas e vacas, e cando a explotación pasou a mans dos netos nos anos 2000, vimos que tiñamos moitos recursos pero as contas estaban en números vermellos, non se fixera unha boa xestión económica pero si gandeira. Básicamente era a búsqueda de rendibilidade a partir do que se estaba a facer. Foi fundamental a colaboración e asesoramento da Universidade de Santiago de Compostela coa que fixemos un deseño de produto, estudo de mercado, búsqueda da tecnoloxía axeitada. Ofreceron unha formación continua na procura da máxima calidade”

Destacou a importancia da colaboración con outros empresarios do sector incorporando outros produtos lácteos como queixos, xeados…

“Cando abrimos unha tenda na propia explotación pensamos que non viría moita xente a visitarnos pero ao final é unha tenda con moito movemento e xera moito cariño da xente local principalmente. O noso maior valor son os valores asociados a nosa marca e que axuda moito ao tema do marketing e a comercialización. Temos un forte compromiso social e ambiental e recibimos máis de 50 visitas anuais á nosa granxa, onde mostramos con orgullo todo o proceso de produción”.

A situación do mercado de penso ecolóxico para vacún de leite

Pola súa parte, Rafael Pardo de Andrade, veterinario na cooperativa Campoastur, que elabora penso ecolóxico baixo a marca Ecofeed,  foi o seguinte en intervir, analizando o mercado dos pensos ecolóxicos a nivel estatal, comentando os diferentes puntos das diferentes normativas reguladoras, certificacións e etiquetados.

“A normativa condiciona moito o xeito de traballar, ten que ser unha alimentación fundamentalmente forraxeira, limitando a cantidade de penso que poden comer os animais e sendo obrigatorio que eses pensos aparezan na lista dos produtos autorizados. Coa pandemia e a guerra de Ucraína houbo un aumento de prezos considerable. A produción de penso ecolóxico en España foi crecendo do 2015 ao 2019, ano no que alcanzou o seu tope, comezando a descender nos seguintes anos, mostrando moita máis estabilidade que no caso do penso convencional. No caso concreto de Campoastur, a produción de penso ecolóxico foi crecendo desde o 2018 (8 mil toneladas) ata alcanzar o tope no 2021 (18 mil toneladas), baixando lixeiramente no 2022 e 2023 (17 mil toneladas e 16 mil toneladas respectivamente), e agora no 2024 parece que se vai mellorar un pouco respecto ao 2022 e 2023 sen chegar aos valores do 2021. Penso que este ano 2024 a produción de leite ecolóxico vai ser lixeiramente mellor á do ano pasado. Os prezos do ecolóxico ás veces pódense tensionar máis que no convencional por ser un mercado moito máis pequeno.”

Ademais, Rafael destacou que o vacún de leite é o principal destino en Galicia dos pensos ecolóxicos de Campoastur, seguido pola avicultura e o vacún de carne.

Tamén comparou o número de produtores de penso ecolóxico por provincias. Galicia atópase no terceiro posto empatada con Castilla León (4), e só superada por Andalucía (7) e Cataluña (16). En España son un total de 46 productores.

En canto á comparativa por cereais, destaca a cebada (110 mil toneladas), seguida de cerca pola avea (85 mil toneladas) e o trigo (75 mil toneladas), e cunha grande diferencia coas seguintes (triticale, centeo, xirasol, guisante…).

De acordo coas estadísticas amosadas por Rafael do ano 2022, Galicia producía 26 mil toneladas de leite ecolóxico de vaca, o 52% do total estatal (50 mil toneladas) e contaba co 44% dos produtores, 122 de 273.

A innovación tecnolóxica está a disparar a potencialidade de usos da madeira, que a maiores dos seus usos tradicionais, vaise introducindo en novas aplicacións en substitución doutros materiais con maior pegada de carbono e impacto ambiental, como plásticos e aleacións metálicas. Unha das innovacións, que se presentou recentemente en Lugo nun congreso sobre as frondosas caducifolias, é a madeira densificada, un produto que multiplica ata por 10 a resistencia e dureza da madeira tradicional. Dúas industrias europeas presentaron en Lugo a súa liña de traballo coa madeira densificada, que xa se está a empregar en produtos comerciais. A madeira densificada obtense por unha combinación dun proceso químico cun proceso mecanico, que inclúe a aplicación de calor e de presión para aumentar a densidade orixinal da madeira natural. É un proceso que se pode aplicar con calquera madeira, incluso con madeiras brandas de crecemento rápido, como poden ser algunhas frondosas caducifolias, caso do chopo. As dúas industrias que presentaron a súa experiencia en Lugo, nun simposio organizado por XERA, dirixen os seus produtos a mercados moi diversos: desde produtos para a construción estrutural ata instrumentos musicais ou tarxetas de crédito feitas en madeira. Construción con bidueiro densificado A primeira das ponencias sobre madeira densificada, feita por Pekka Ritvanen, CEO e xefe de tecnoloxía de Avantwood (Finlandia) e titulada “Densificación e tratamento térmico para construción con bidueiro, centrouse en explicar a nova tecnoloxía que vén desenvolvendo nos últimos anos esta compañía finlandesa. Este proceso recibe o nome de Thermo- Mechanical Timber Modification (TMTM™), é dicir, modificación termo-dinámica da madeira, principalmente de bidueiro. É unha actualización dun sistema que xa tiña patentado esta empresa desde comezos do 2000, co que conseguiron un sistema que fai a madeira moito máis dura e resistente en moito menos tempo e con menos costes. Ainda que de momento traballan nun ámbito máis enfocado ao local, teñen a aspiración de poder escalar este proceso e poder exportar madeira estructural de calidade, así como a tecnoloxía do propio sistema. Esta tecnoloxía baséase nun hardware e un software fundamentado no uso dunha Intelixencia Artificial (IA) que vai interpretando en tempo real a estructura atómica da madeira, para poder controlar o proceso en todo momento. Hai un prensado mecánico das láminas de madeira e unha exposición a altas temperaturas que fan que este sistema, según conta Pekka, sexa o máis eficiente á hora de converter madeIra de pouco valor en madeira estructural, cunhas características moi diferentes ás orixinais.

A densificación elimina máis do 80% do contido en auga da madeira, co que aumenta a densidade, resistencia e durabilidade

Todo este proceso acontece nunhas cámaras especiais que van monitoreando e reaxustando os parámetros en tempo real, co uso dunha IA. Neste proceso conseguen eliminar entre o 80-90% da auga da madeira, e deste xeito a madeira gaña densidade, estabilidade, durabilidade, impermeabilidade e resistencia. Ao mesmo tempo defenden que é un sistema ecolóxico, no sentido de que ainda que consume enerxía (prencipalmente para prensar e quentar a madeira), non xera residuos, as máquinas son fáciles de empregar e sobre todo, abre un abano de posibilidades moi grande. Ademais, a madeira en construcción está considerado un material con moita menos pegada de CO2 que calquera dos materiais alternativos, especialmente no referido a uso estructural. Usan tamén productos químicos no proceso, pero insisten en que non son tóxicos nin contaminantes.

A tecnoloxía permítelles crear vigas laminadas para construción estrutural con madeira que inicialmente non sería para ese uso

A principal aplicación que lle dan a esta tecnoloxía é para a creación de vigas laminadas de uso estructural a partir de madeira que orixinalmente non servía para este uso, pero buscan outros usos, pois como din no seu eslogan: 'Modificamos a madeira coas características que o noso cliente queira, sempre a tempo'. O seu edificio emblema é o famoso Löyly en Helsinki, referente mundial da arquitectura feita en madeira. Solucións para usos cotiás A segunda conferencia foi feita por Oliver Kläusler, xefe executivo de Swiss Wood Solutions AG (Suíza), unha compañía centrada na creación de diferentes produtos en madeira densificada pero sen uso estructural. Os seus proxectos máis famosos feitos 100% en madeira densificada son, entre outros, a primeira tarxeta de crédito 100% de madeira, instrumentos musicais, bolígrafos, reloxos, pezas de xogos… Tamén son os proveedores oficiais das espinilleiras da selección de fútbol de Suíza e os seus instrumentos musicais destacanpor ter unha acústica e durabilidade superior, con grandes ventaxas para músicos e luthiers. Nesta compañía, os produtos son desenvoltos por un equipo interdisciplinar de expertos en diferentes aspectos da madeira, tecnoloxía, deseño, certificación, innovación, desenvolvemento corporativo e marketing. Defínense como expertos en buscar solucións ás túas ideas e retos, e din controlar todo o proceso de produción, asegurando a produción sostible e ética.

Falamos con Raquel Vizcaya López, viticultora de O Bolo, na denominación de orixe Valdeorras que elabora viño de xeito totalmente natural, recuperando o xeito tradicional ancestral galego. O seu proxecto formou parte da XI edición do Programa de Apoio ao emprendemento de Empresas Agroalimentarias da Fundación Juana de Vega.

Como xurdiu este proxecto e a túa relación coa viticultura? Son filla de labregos, da terra, do policultivo de autosuficiencia alimentaria baseado na horta e na viticultura, filla dun pobo labrego onde se producia todo o necesario todo o ano, e onde aínda lembramos o gando en todas as casas, e o cultivo de cereais que agora se recupera en Lugo, os castiñeiros, a sega da herba, os pastos dos que tamén agora presumimos en Galiza. Teño formación en economía, laboral e empresa familiar, coa idea de facer algo desde a nosa casa desde a nosa orixe... Vaise producindo o relevo xeracional.

Son autónoma agraria en terras cedidas polos meus pais. Na cuestión do viño natural, da adega, o que facía o viño na casa era o meu avó, deixoulle o legado ao meu pai e logo ao meu irmán. E collín eu o relevo en adega porque dinme conta que a eles realmente non lles gustaba o viño, eu sí que son amante do viño, así que collín eu o relevo e nese proceso, bebendo viños, dinme conta de que o viño non sentaba de todo ben e alguén deixou caer que era polos arreglos que se lle facían ao viño, e entón lembrei que o avó facía viño sen botarlle nada máis que uva, 100% natural, e foi máis adiante, cando comezaron usar aditivos e mecanismos correctores. Entón empecei elaborar co sistema tradicional do meu avó, só uva e fermentación alcohólica, e o viño saiu moito mellor. Probárono varios catadores e animáronme a crear un viño de autor.

Agora mesmo vender uva dame unha estabilidade económica e crear unha empresa sería como deixar un legado para os meus fillos, algo que ainda que me pasara algo quedara aí o negocio, cos seus clientes e vendas, unha empresa. Son viticultora de Valdeorras, vendemos uva á diferentes adegas, e unha pequena parte da produción (principalmente das viñas vellas) é para viño da casa de autoconsumo.

Agora mesmo vender uva dame unha estabilidade económica e crear unha empresa sería como deixar un legado para os meus fillos

En que fase se atopa agora? Que características teñen as viñas? Agora mesmo estamos nos trámites para crear a marca e a adega, pero isto leva un tempo, espero conseguilo nun prazo de 6-12 meses. Estou indo a feiras para presentar o viño e que a xente o vaia probando e coñecendo.

Neste momento estamos traballando unhas 6 hectáreas, a metade de viñas vellas tradicionais, en vaso grego, sen espaldeira e sen aramios, plantadas nos anos 40. Estas viñas son cedidas por veciños que xa non podían seguir traballando ou morreron e teñen diferentes variedades: godello, garnacha, xerez, mencía, … A outra metade son viñas máis novas, típicas da profesionalización desta zona nos anos 80-90 fundamentada no proxecto Revival, con castes godello e mencía, onde podes meter o tractor e o sistema de condución é con espaldeiras de arame. Trátase dunha zona granítica e con lousas moi vellas e branda. É un cultivo de secano total con moi pouca profundidade de terra, uns 30 centímetros. A maioría están en bancais e pendentes bastante pronunciadas.

A idea é dar de alta a nosa adega familiar, e facer unha pequena reforma de acondicionamento, “poñela máis bonita”. En calquera caso o peso do negocio está nas viñas de godello coas que vendemos uva pero realmente eu elaboro o viño da casa (o que quero comercializar) coas viñas vellas, pois teñen outro matiz.

Que obxectivos persegues a curto e longo prazo? A curto prazo crear a marca de viño e dar de alta a adega, espero que nun prazo de 6-12 meses poda conseguilo. Ao mesmo tempo dar a coñecer o meu viño indo a feiras de viño e artesanía.

A longo prazo ir crecendo pouco a pouco poder xestionar as viñas que vaian quedando abandonadas na zona… Traballar para entrar e consolidar a nosa posición.

Valoras obter o certificado ecolóxico ou algún etiquetado distintitvo? O ecolóxico é imposible, difícil, que o consiga porque estou rodeada de viñas que non traballan en ecolóxico… Tería que comprar todas as viñas anexas ou convencer a todos os veciños que traballen en ecolóxico.

Interésame algún certificado que respalde o que eu fago, e nese sentido penso que o que mellor se adaptaría sería algún de biodinámica como o DEMETER, pero é un tema que investigarei en profundidade na altura da vendimia e no outono.

Que características e peculiaridades ten o voso viño e a vosa zona? O meu viño é totalmente diferente porque é totalmente natural en todo o proceso. Trátase dun viño natural, sen aditivos, sen correccións de ningún tipo, sen filtrado, sen aclarado….que ademais aguanta, xa comprobei que pode viaxar. É un viño que considero alimento, que che vai a sentar ben, vaiche gustar e que ten unhas características ben diferentes e intensas. É un viño que che dura, que che pide beber lento, que sacia máis, ten moito máis corpo e é máis denso, cun cheiro e unha cor máis intensa. O branco colle tonos dourados a veces incluso color barro, e pode chegar case á cor laranxa, de aí que se considere dentro dos orange wines.

Son viños salvaxes e con alma, biodinámicos, froito de traballar cos ciclos lunares, as estacións, as constelacións… Todo isto condiciona o xeito de traballar dependendo da fase. Trátase de seguir unhas normas non escritas, facer un montón de traballo simultáneo para non ter que ir tan constantemente á viña, con este sistema ao final levas menos traballo e gastas moito menos en produtos.

O meu pobo está entre a zona de cabeza de Manzaneda e Peña Trevinca, vivo no encontro entre o río Xares e Bibei, unha zona moi especial, cunhas condicións climáticas peculiares, onde se mixtura un clima más mediterráneo cun clima máis de montaña. Poderíamos dicir que somos como unha subzona de Valdeorras, que é algo que se tiña previsto facer oficial pero finalmente non se crearon esas subzonas, pois é moi costoso e lento cambiar os reglamentos das DO… É como o tema dos espumosos e rosados, que levan anos intentando introducirse na DO e non hai xeito. A min o das subzonas paréceme un tema moi interesante e outras DO contemplan esta posibilidade, como a DO Rías Baixas. Para min está claro que existe unha unidade territorial entre O Bolo, Viana do Bolo e a Veiga, era o que se ía chamar Terras do Bolo pero non se chegou a finalizar ese proxecto de comarca por falta de acordo entre os concellos. É unha zona con moitos bosques, castelos medievais e unha longa tradición do cultivo do cereal que se está a perder.

A que mercados te dirixes? Como é a comercialización e prezo medio? Diríxome ao cliente final directamente, ao consumidor, premiando e buscando que veñan a buscalo aquí á casa, para que vexa como produzo e podan probalo antes. Tamén busco sommilieres e intermediarios profesionais especializados en viños naturais. O meu obxectivo final non é que o prezo sexa máis elevado, porque o considero alimento e quero que todo o mundo o poida mercar, en Australia un viño natural con características similares ao meu ten un prezo de 700 € por botella.

En Australia un viño natural con características similares ao meu ten un prezo de 700 € por botella

Que características ten a vosa adega? É unha adega tradicional, cunhas moi boas condicions para elaboración e conservación do viño. Estamos preparando máis acondicionamento, o que se sería poñela máis bonita. Está medio soterrada e ten unhas condicións de frío moi interesantes que serían moi difíciles de replicar noutra adega e que lle dan un toque especial ao viño. Estamos a producir uns 1000 L de viño por tempada e pensando en non medrar moito ....para conservar a calidade e diferenciación do noso viño sen aditivos engadidos, sen correccións, salvaxe, con alma...palpable no seu corpo e na súa cor intensa e brilante... Tentando seguir atrapando a terra da lousa coas súas ladeiras e ribeiras, e climas ...en cada trago…

Como son as tarefas de mantemento das viñas e cantas persoas traballades? Traballamos as viñas como se traballaron sempre, co saber herdado, e ao tempo practicas ecolóxicas e biodinámica,..Trátase de seguir unhas normas non escritas, facer un montón de traballo simultáneo ao son da lua e das estrelas para non ter que ir tan constantemente as fincas, con este sistema ao final levas menos traballo e mellores resultados. Fago traballos combinados co meu irmán, nos axudamos mutuamente, e tamén con outros veciños, aquí ainda funciona moito ese sistema. Aquí emprégase moito o que chamamos podas de futuro, non tanto pensando na produción deste ano, pensamos nos seguintes anos, conformando a cepa para que aguante e dure moitos anos. Nós non abonamos en superficie, senon que facemos gavia profunda, tampouco emprego herbicidas, nin insecticidas. Traballo sobre todo con azufre e cal e ás veces sulfato de cobre pero moi pouco e moi puntual. Fago moita poda en verde, e a clave da miña produción é a xestión da vexetación e do follaxe, facendo que circule o aire por dentro da cepa e lle entre o sol por todos lados. E coma todos, moito amor e paixón e concentración no que facemos.

Que procesos tedes mecanizados ou dixitalizados? Qué perspectivas tes? As viñas que están en espladeira son novas prantacións dos anos 80-90 son viñas onde se pode meter o tractor e facer labores mecanizados sen problema, nas viñas vellas en vaso non tanto, hai máis traballo a man, moita fouce e sacho… Co paso dos anos tentamos reducir o laboreo e está funcionando, manter máis o chan, conservalo, e con él toda a vida arredor del.

A nivel de enfermidades, como afecta a localización e tipo de viticultura que facedes a enfermidades? Tentamos ter control das enfermidades desde o coñecemento do ciclo e condicións de vida dos fungos. O ano pasado houbo unha praga tremenda na Galiza de fungos polas chuvias e humidade en épocas concretas, e claro, ainda quedan moitas esporas polas fincas que están esperando para medrar tan pronto comece a primavera... Rematar a poda e facer poda en verde, iniciar xa a xestión de follaxe, conseguir abortar os posibles inicios de medre dos fungos, facer que haxa espazo, que circule o aire... Caldos de ortiga, xofre, polisulfuro de calcio, caldo bordelés... traballar en preventivo, antes de que as plagas medren… Mildeu, tiña… Son da familia da viticultura.

Cales son as principais dificultades e apoios que estás atopando? O apoio e as dificultades veñen do mesmo feito, abrir unha vía nova, sempre implica un extra de traballo e o ninguneo de parte do sector ancorado na producción máis industrializada. É socialmente complicado, é como abrir camiño no monte, atopas silvas, toxos… pero vas abrindo camiño con esforzo e ves que tamén hai amorodos. Son socia da asociación galega de viticultura, levamos anos traballando facendo para fortalecer o sector vitícola en Galicia, e agora ábrese esta nova vía que en realidade non é nada novo senon recuperar as tradicións milenarias, que penso que ao final teñen moita máis tradición e coñecemento que o xeito de producir intensivo, que non ten nen 100 anos de historia e que está deixando tocadas as viñas polas aradas e produtos agresivos. O cultivo natural é un xeito moito menos custoso e agresivo e ao tempo rentable e cun producto de maior diferenciación. Síntome segura porque traballo no proceso ao completo, de principio a fin, desde a viña ata a copa... Os labregos, o sector agrario, estamos sempre condicionados por un prezo acordado por outros. É preciso romper con iso, coñecer o prezo e valor dos nosos productos, polo seu custe, polas súas características.

Os labregos estamos sempre condicionados por un prezo acordado por outros. É preciso romper con iso

Cal é a situación do viñedo na comarca? Son habituais casos como o teu? En Valdeorras en xeral hai xente motivada coa viticultura porque está moi profesionalizada, e parte de tradición xa herdada, hai moitos viticultores pero tamén xente asalariada, xente que traballa nos viñedos. Nos últimos tempos viñeron novas adegas de fóra que se instalaron aquí con grandes viñedos e a verdade é que moven postos de traballo e están moi profesionalizadas en xeral. Penso que na viña hai traballo e hai futuro. Agora ben, traballar e elaborar do xeito que eu o fago é máis minoritario, somos poucos...de momento... este mercado está medrando... tanto en Galiza, como no resto do mundo…

Que variedades de uva traballades? Interésavos decantarvos máis por tintas ou brancas? Cultivamos godello, mencía, garnacha, arauxa… Alí onde o presentamos gustou moito. Tivo moi boa aceptación …Teño claro que vou facer os dous, tinto e branco. Agora mesmo está de moda o branco, a nivel internacional, tanto que vai afundindo ao viño tinto, moitas adegas non o dan vendido. E aínda así creo que o tinto galego é inimitable e incomparable, moi moi especial.

Como valoras a formación impartida polo programa de apoio da Fundación Juana de Vega? Como a coñeciches e por que decidiches apuntarte? Coñecía a Fundación desde a universidade como referente do emprendemento agroalimentario. Levaba tempo dando pasos na elaboración de viño natural e presentei o proxecto para enfrontar as miñas probas no marco de traballo da equipa de marketing, mercados, xestión economica...de Juana de Vega. A miña idea era comprobar que os números daban, que podía tentar desenvolver unha liña de negocio desde o viño natural, dar ese paso sobre firme, facer o proxecto máis sólido… E nese sentido axudoume moitísimo a parte de márketing e imaxe, e sobre todo para coñecer mellor o meu produto, o seu valor e o seu prezo.

Como están vindo os últimos anos? Vedes con preocupación o cambio climático? De momento Galicia ainda se vai librando porque estamos na zona verde máis verde, nós vémolo vir pero de momento non o estamos sufrindo tanto, de feito penso que isto é o que está facendo que os adegueiros de Rioja, Ribera del Duero e outras viñas de Castilla veñan aquí… e iso está provocando aquí un exceso de intensidade na produción… Un pouco de abuso da terra. Aquí a maioría da xente ten sobre 2-3 hectáreas e as adegas que veñen aquí a plantar 40, 100 hectáreas… Un desequilibrio pendente de nivelar… É unha das saidas á crise por exceso na que estamos no mundo do viño, volver a estas formas de elaborar máis tradicionais.

Roque Julio Rodríguez Soalleiro, catedrático do Departamento de Produción Vexetal e Proxectos de Enxeñaría (EPS Lugo – Universidade de Santiago), abordou no ciclo de conferencias Luis Asorey os diferentes tratamentos culturais e silvícolas para a creación de plantacións de castiñeiros para a produción de madeira.

En primeiro lugar, hai que distinguir entre os soutos mansos, orientados á produción de castaña, caracterizados polo uso de plantas inxertadas cunha densidade baixa e unha xestión máis intensa, e os soutos bravos, orientados á produción de madeira, que teñen unha densidade máis alta, con plantas bravas (non inxertadas) e unha xestión menos intensa.

A madeira de castiñeiro é máis clara e menos resistente que o carballo, pero moito máis doada de traballar. En Galicia, no 2019 cortáronse arredor de 25.000 metros cúbicos de castiñeiro para aproveitamento madeireiro, un volume escaso, na liña do resto de frondosas caducifolias, se ben é destacable que o castiñeiro mesmo é superado por outras frondosas en volume de cortas, caso do carballo ou do bidueiro. En España, moita madeira de castiñeiro vén de Francia porque comezaron a facer silvicultura antes ca nós.

Analizamos a continuación os principais condicionantes a ter en conta para unha plantación de castiñeiros para madeira.

O solo “A profundidade do solo é un tema fundamental. As recomendacións mínimas son de 60 cm. de profundidade, pero crecerán mellor cun metro ou máis” sinala Rodríguez.

Outros factores a ter en conta son o tipo de chan, a altitude e a orientación. As recomendacións principais serían a orientación sur, a altitude non superior aos 1.000 metros e a riqueza mineral do solo, principalmente en potasio e fósforo.

“Se temos zonas de frondosas ou espinosas, onde intercalar a plantación do castiñeiro, é un bo indicativo e teremos unha zona que vai moi ben para o crecemento. En cambio, se temos unha zona de uceiras e queirogais, é un fracaso asegurado”, advirte Rodríguez.

Fertilizantes O catedrático insiste na importancia da fertilización, en especial co uso de fertilizantes de liberación lenta, que teñen mellor resultado.

“A formulación recomendable do abono sería con baixo valor de nitróxeno – en Galicia temos solos que adoitan ter suficiente nitróxeno para a planta-, pero maior en fósforo, sodio, magnesio e micronutrintes. Unha composición típica dun abono para castiñeiro sería un NPK en proporción 11/22/9, enriquecido con magnesio. A aplicación será preferiblemente en bandas e en cobertera”, destaca Rodríguez.

Á hora de fertilizar, hai que ter tamén en conta o uso previo das terras. “Analizando os resultados de diferentes ensaios, pódese ver que as recetas para as terras agrícolas deben ser diferentes que para as terras forestais. No caso dos terreos agrícolas, si que podemos aportar máis nitróxeno, de forma amoniacal e non nítrica. As cinzas ou calizas complementadas con algún super fosfato serían a mellor opción. É unha boa inversión”, asegura Rodríguez.

Rego e temperatura Sobre a dispoñibilidade de auga, o profesor destaca que debe ser na xusta medida. O exceso de chuvia, humidade ou encharcamentos acaba por ter efectos negativos no crecemento dos castiñeiros, sendo unha boa opción o rego por goteo, sistema que non era moi frecuente en Galicia e que implica a creación de infraestructuras permanentes para a rega, que non son subvencionables.

Fóra de Galicia, temos varios exemplos, como en Trévelez (Granada), onde os golpes de calor chegan a matar grandes poboacións de castiñeiros, con temperaturas extraordinariamente altas. É un exemplo claro de como o cambio climático pode afectar aos castiñeiros.

Modelos produtivos Á hora de solicitar unha subvención para a plantación, é preciso plantexala segundo un dos modelos silvícolas deseñados pola Xunta, ou a través dun instrumento de ordenación. Existen diferentes modelos silvícolas: o CS1 (madeira para serra e chapa), o CS2 (produción de froito en novas plantacións) e o CS3 (produción de froito e outros aproveitamentos, dirixido aos soutos vellos).

No referido ás formacións produtoras de madeira, atopamos tres tipos: Plantacións con esa orientación específica, responde ao modelo selvícula CS1. Soutros de produción de castaña: algunhas variedades producen vigas rectas de calidade (importante facer as podas de renovación de copa para a produción de castañas e manter o tronco longo e recto). Montes baixos ou tallar de castiñeiro, moi pouco frecuente en Galicia, orientadas á produción de madeiras de poucas dimensións, pero co gran problema de ser moi sensibles ao chancro.

Podas e formación da árbore: evitar defectos Para obter madeira de calidade, a clave é evitar defectos. O obxectivo é acadar unha árbore final cun fuste limpo (libre de pólas), recto na maior lonxitude posible, con bo díametro e a copa limitada á parte superior. A

As intervencións deben ser o máis frecuentes e menos intensas posibles, especialmente entre os 2 e 6 anos. Debemos centrarnos en cortar as pólas con moita tendencia a engrosar, así como ramas con inserción moi vertical. Será tamén importante plantar con certa densidade, sen facer clareos nos primeiros anos, para así conseguir que as pólas non sexan moi anchas.

O cebolo “O cebolo é un dos defectos máis frecuentes e limitantes, nalgúns paises xa tiraron a toalla, como en Francia”, destaca Rodríguez. Tamén chamado “ring shake”, o cebolo é unha fenda radial de aceboladura, que deriva da escasa resistencia do castiñeiro á tracción perpendicular á fibra.

Recoméndanse facer unha silvicultura precoz para que as condicións de crecemento sexan o máis estables posibles. Outra clave é seleccionar sitios fértiles, de calidade. Algúns autores relacionan o acebolado co nivel do calcio no solo, e case sempre se relaciona con árbores de moita idade.

Rareos e cortas Seguindo o modelo silvícola, o seguinte punto despois das podas é o do control das densidades. No manexo da densidade, imos ter intervencións de cortas dalgunhas árbores e non doutras, o que se chama facer claras.

“Sen marcaxe de ábores non hai selvicultura. É fundamental marcar as mellores árbores para porvir” valora Rodríguez.

O que se corta nun rareo son as árbores que lle fan a competencia ás de porvir, o que lles vai sentar moi ben a estas árbores, que crecerán máis. A competencia entre as árbores mídese examinando as copas.

É importante non deixar aperturas excesivas ou claramentos. Ás veces costa decidir entre a árbore de porvir e a que se debe cortar, ainda que cada vez hai más especialistas e coñecemento ao respecto. É suficiente con 50 plantas de porvir por hectárea, para corta final.

Baixo risco en incendios O subpiso do castiñeiro adoita ser de follas pouco compactas, pero hai que vixiar que non haxa un exceso de toxeiras, que poden ser un risco en caso de lume.

Aproveitamentos As quendas de corta adoitan ser de entre 30 e 60 anos. Desde o punto de vista produtivo, non interesan árbores moito máis vellas. O nivel de cortas en Galicia no 2019 en xestión privada foi duns 25.000 m3, superado polo carballo e o abedul. Os prezos máis altos en decembro do 2022 rondaban os 100 euros por metro cúbico.

Axudas “En galicia hai dúas líneas: unha de castiñeiros para froito e mellora de soutos tradicionais de castiñeiro e outra para produción de madeira, para castiñeiros do país e híbridos. A contía da axuda é do 100%, pero non subvenciona o Ive. Como requisitos, o mínimo da superficie é unha hectárea, é preciso un proxecto técnico e unha serie de requisitos que son razoables, pois o que se intenta é facer as cousas ben” aclara Rodríguez.

É posible facer as plantacións en terreos de monte e en antigos pastizais.

Conclusións Como conclusións finais, Rodríguez lembrou as múltiples opcións de produción que presentan os castiñeiros. “Podemos ter castañas, madeira, produción micolóxica ou gandería extensiva… Ou incluso podemos combinalo todo”, enumerou. Ademais, o profesor destacou tamén que existe en Galicia un tecido produtivo asociado á madeira e á castaña, cunha boa implantación empresarial (viveiristas, empresas de servizos, técnicos, etc.).

- Modelos silvícolas da Xunta https://mediorural.xunta.gal/es/temas/forestal/ordenacion/adhesion-a-ms-y-rbfp-orientativos

- Modelo CS1 https://mediorural.xunta.gal/sites/default/files/temas/forestal/adhesions-ms/modelos/CS1_cas.pdf

- Modelo CS2 https://mediorural.xunta.gal/sites/default/files/temas/forestal/adhesions-ms/modelos/CS2_cas.pdf

- Modelo CS3 https://mediorural.xunta.gal/sites/default/files/temas/forestal/adhesions-ms/modelos/CS3_cas.pdf

 

Vídeo coa conferencia completa:

Bodega Gran Bazán expándese adquirindo a parcela lindeira á súa adega, a Finca Tremoedo (Vilanova de Arousa), pasando a ter un total de 36 hectáreas, aumentando así a superficie de produción nun 55%.

A adega, baixo o liderado empresarial de Pedro Martínez (Bodegas Baigorri), conta co talento contrastado do seu enólogo, Diego Ríos, nomeado ‘Enólogo novo do ano en Rías Baixas’, que cumpre o seu quinto ano á fronte da adega. Bodega Granbazán afianza a súa política de crecemento e expansión empresarial coa adquisición da leira anexa á súa adega, en pleno corazón do Val do Salnés. Ata o de agora a adega contaba cun total de 15 hectáreas, despois de que hai uns anos adquiriuse a leira O Muro, de 5 hectáreas. Na actual fase de expansión incorpóranse 16 hectáreas máis de plantación, o que permite a Granbazán contar xa cunha superficie total de 36 hectáreas de Albariño. A operación de compra dos terreos considérase estratéxica para o grupo empresarial, xa que a súa proximidade á adega permite dar continuidade á calidade e identidade dos seus viños, que xa contan cun importante recoñecemento nacional e internacional pola súa personalidade, elegancia e polo alto potencial de envellecemento que presentan, que ata o de agora se caracterizaban por un rendemento de produción baixo, unha media de case 50 anos de antigüidade e chans de granito ricos en minerais do val do Salnés.

O C.R.D.O. Ribeiro regresou de Madrid totalmente compracido tras participar cunha mesa propia con catro tostados dos actualmente certificados no Consello Regulador no Salón dos viños xenerosos, doces e fortificados, organizado por Calduch Comunicación no hotel NH Collection Madrid Eurobuilding o pasado luns. Más de 350 profesionais do sector profesional madrileño (catadores, restauración, catadoras, prensa especializada…) puideron probar esta auténtica xoia enolóxica e profundar un pouco no mundo dos Tostados do Ribeiro, un exquisito descubrimento para moitos deles. O Tostado do Ribeiro é un viño naturalmente doce de longa tradición na D.O. Ribeiro. Para a súa elaboración unicamente utilízase o mosto procedente da selección das mellores uvas autóctonas convenientemente pasificadas a cuberto e unicamente con ventilación natural. A súa produción é moi pequena (apenas alcanza o 1% da produción), complexa e laboriosa, resultando unha auténtica xoia da enoloxía de características únicas.

O Tostado do Ribeiro é un viño naturalmente doce de longa tradición na D.O. Ribeiro                       

Na cata, estes especiais viños móstranse como viños doces intensos, complexos e peculiares. Percíbense neles aromas de froitos secos e confeitados, mel, flores amarelas, doce de marmelo, pel de laranxa confeitada. Trátase de viños moi concentrados con bo equilibrio entre acidez e dozura, untuosos, aterciopelados e moi persistentes no padal. Juan Manuel Casares Gándara, presidente do C.R.D.O. Ribeiro, comenta que “O Tostado do Ribeiro constitúe unha manifestación máis do patrimonio cultural e enolóxico desta enocomarca. É un viño histórico que, aínda que con limitados volumes de produción, adquiriu no século XIX unha gran fama. As mellores uvas de variedades autóctonas (principalmente Treixadura) sometíanse a un proceso de secado, de mínimo tres meses, en locais con ventilación natural ata chegar á cuasipasificación da uva. Posteriormente, procedíase ao seu prensado e á fermentación. A continuación, o viño maduraba mínimo medio ano en barricas de carballo ou cerdeira antes do seu consumo e outros tres meses de afinado en botella.”

Dividimos en 9 bloques o debate sobre o agro que organizamos hai unha semana con representantes das tres formacións parlamentarias. Podes consultar o posicionamento de PP, BNG e PSdeG en materias como leite, gandería de carne, forestal, viñedo ou as protestas do agro. Tamén as cuestións do público e o minuto de peche de cada representante: José Balseiros polo PP, Xosé Luis Rivas ‘Mini’ polo BNG e Jaime Losada polo PsdeG-PSOE. 1. Protestas no agro: malestar pola carga burocrática e as esixencias das novas normativas 2. PAC 2024 e sucesivas 3. Retos para a gandería de vacún de leite 4. Retos para a gandería de vacún de carne 5. Retos para o sector forestal 6. Retos para o sector do viñedo 7. Agricultura e alimentación

Preguntas público

Peche dos tres representantes

Chega a época de poda da vide e viaxamos ata Cambados para falar con Joaquín Martínez Rodiño, técnico de campo de Adegas Martín Códax. Joaquín é un dos maiores expertos en poda a nivel galego e profundará nas claves para facer unha poda axeitada. Por que é tan importante poda no ciclo vexetativo da vide? A vide é unha liana e ten tendencia a trepar, a agromar na punta, entón, o obxectivo da poda é darlle forma e arquitectura á planta, equilibrando o vigor (cantidade de follas), o crecemento vexetativo (a biomasa) e a cantidade de froita que xera… Para que neste equilibrio a uva madure de forma equilibrada e homoxénea e teñamos viños de calidade. Dependendo da variedade e da zona hai distintas técnicas de podas. Aquí, estamos en Rías Baixas, onde a variedade maioritaria é o albariño. É unha variedade que ten os entrenós longos e nas tres primeiras xemas ten menos fertilidade que a partir da terceira, o cal é unha peculiaridade. Entón, para que a arquitectura e a cantidade de uva e follas estea en equilibrio imos facer unha poda longa, onde os bacelos van medir máis de 4 xemas. Normalmente a lonxitude da vara que deixamos adoita estar entre 8 e 12 xemas. O sistema de condución tamén inflúe moito no tipo de poda. No Salnés a maioría de viñedos están emparrados, o cal é un sistema horizontal e fainos ordenar o número de xemas, varas, e colocalas no espazo para que cando esta brotación teña lugar se vaian ordenando e os acios queden soltos, ventilados, ordenados e esparexidos no espazo. O factor limitante é a cantidade de luz. Por tanto, canta máis cantidade de luz capte mellor. Necesitamos ao redor dun metro e medio cadrado por cada quilo de uva que colleitemos, e o emparrado, ao ser horizontal, é o sistema que capta máis luz. É importante non amontoar, porque as follas que van traballar máis son as que están máis expostas, as que están á sombra consome máis recursos dos que achegan, por iso ten que haber un equilibrio para que a planta funcione ben. Cal é mellor época para realizar a poda e como inflúen as fases lunares?  A época de poda habitual é o momento de parada vexetativa, cando cae a folla. O obxectivo é que a maior parte dos recursos e reservas que poidan estar a xerar as follas pasen á madeira e sirva de starter ou reserva para a brotación do próximo ano. Entón a época de poda nas Rías Baixas adoita ser entre os meses de decembro e principios de marzo, o momento de parada vexetativa. O momento da poda inflúe no momento da agromada. Se son demasiado temperás ou serodias poden atrasar ou adiantar a brotación, respectivamente. Pode ser interesante facelo por varios motivos. Nas viñas con exceso de vigor imos sangrar un pouco esta planta e tender a equilibrala con podas con folla para tentar equilibrar o seu exceso de vigor. Outro motivo sería en zonas con risco de xeada alta, onde se adoita atrasar o momento de poda o máximo (final de febreiro ou principio de marzo) para que este atraso na brotación sálvenos dunha xeada tardía, que ocorre máis cara ao interior normalmente.

“O ideal é podar en lúa minguante e con tempo seco”

O tema das fases lunares é controvertido. É difícil atopar unha xustificación causa-efecto onde as fases lunares inflúan. A tradición, que vén da experiencia dos viticultores e realmente se podemos elixir as semanas que imos podar, en lúa minguante en teoría a seiva está máis parada e cara á parte interna, sería a máis recomendable. Nalgunhas probas que fixemos, vimos que son moitos os factores que inflúen, pero se che dan a elixir a mellor lúa sería no devalo. A antítese é o cuarto crecente, onde a seiva estaría na parte máis alta e externa, e teriamos máis choros, perdendo máis reservas. No noso caso creo que inflúe máis a climatoloxía, se podamos con xeada ou choiva, imos danar máis a madeira, entón o ideal sería podar en tempo enxoito. Como ese está a comportar este inverno para a poda nos vosos viñedos? Estamos a día 1 de febreiro, levamos 15 días de tempo seco e bo pero ata mediados de xaneiro levamos un inverno moi chuvioso, o que atrasou un pouco os labores de poda e solo, polo que decidimos non entrar por estas choivas. As fases máis intensas de poda son agora en febreiro e principios de marzo. Estamos a ter bo tempo agora e se o anticiclón segue será un inverno normal. Tamén tivemos temperaturas máximas moi altas para a época, e isto, se se mantén no tempo, o que vai producir é unha brotación anticipada. Estas brotacións anticipadas se se manteñen no tempo poden ser boas pero normalmente o frio que non fai en xaneiro e febreiro farao en marzo e abril. Entón, o máis preocupante son as primaveras frías, mesmo brotacións anticipadas que logo veñen con época de frío e mesmo xeadas. O frío agora é bo pero en marzo e abril vai ser moi limitante, con brotacións irregulares e risco de xeada. A vide é un cultivo que necesita certas horas de frío para medrar ben. En Galicia non adoita ser un problema, pero unha primavera fría adoita ser o prólogo dunha colleita irregular.

 “Preocúpanos que o frío que non fixo en xaneiro e febreiro veña en marzo e abril, porque sería moi malo para a vide”

Para evitar propagar enfermidades da madeira, que medidas deberiamos tomar durante a poda?  Para minimizar o avance das enfermidades da madeira, que adoitan verse máis no verán, onde os brazos da cepa sécanse ou saen manchas nas follas e/ou acios. A nosa recomendación sería marcar esas cepas, podalas antes, e xa ao facer o corte vas notar que a madeira está manchada, con síntomas. Aí é recomendable retirar e queimar eses restos de poda para que o inóculo que poida haber non se transmita ao resto de plantas. Tamén desinfectar as ferramentas de poda. Co resto de vides de plantas sas, o máis cómodo sería trituralo (canto máis fino mellor) e devolvelo á terra para abonala. Tamén poderiamos compostalo antes con outros restos. Nós triturámolo e incorporámolo directamente, pero as plantas enfermas son retiradas e queimadas.

 “Se todas as xemas que deixaches agromaron, entón está equilibrada”    

Como inflúe a poda no rendemento da vide? Un dos obxectivos da poda é equilibrar o vigor da planta, é dicir, a cantidade de gromos ou bacelos que imos ter por superficie. O primeiro é ser observador e ver a planta, se sabes escoitala fálache, entón vas ver se tivo unha boa brotación, se todas as xemas que deixaches agromaron, entón está equilibrada. Se hai máis gromos é un síntoma de exceso de vigor. Se ademais estes brotes son excesivamente longos, grosos, ou teñen moitos netos, é outro síntoma. Se pola contra, se agromaron menos xemas e son raquíticas é un síntoma de falta de vigor. Unha planta equilibrada adoita repetir a mesma poda que o ano pasado, unha con exceso de vigor está a dicirche auméntame a carga de traballo que son capaz disto e dun pouquiño máis… E unha con pouco vigor está a dicirme que non pode con tanta carga e que lle deixes menos para así poder agromar e madurar toda a carga. Se está equilibrada a uva é de maior calidade. Para poder avalar esta parte intuitiva, facemos peso de madeira en poda. É dicir, contar as xemas e brotes que deixamos o ano pasado, e pesamos esa planta. Con esa información dinos se a parcela ou unha parte da viña está equilibrada ou non. Se o número de xemas e brotes cadra é un síntoma de equilibrio, e o seu peso medio. No caso do albariño, se o peso medio do brote é de 60 gramos é un síntoma de equilibrio, por baixo de 40 gramos é síntoma de falta de vigor e por encima de 80 gramos estaría no exceso de vigor. Isto axúdanos para decidir a poda pero tamén outras cousas como o abonado e a xestión da parcela. Cal é o sistema de poda que máis se utiliza en Galicia, e no caso de Adegas Martín Códax? Un factor que inflúe no tipo de poda que imos facer en cada parcela e que aínda non comentei é a idade da planta. En cepas novas hai que facer a chamada poda de formación, mentres as plantas están a formarse e expandindo o seu sistema radicular, e ten que estar acorde coa parte aérea, cos brotes. Entón, os primeiros anos hai que deixar dúas xemas ata que saia un brote, ata que esteamos en plena produción, e vai depender do sistema de condución e o número de plantas por hectárea. O obxectivo en Rías Baixas para un viñedo equilibrado é ao redor das 65.000-70.000 xemas por hectárea. En emparrados imos estar arredor das 1.000 plantas por hectárea.

“Pecamos ás veces de facer cortes demasiado agresivos, que lle custa á planta cicatrizar”

Dependendo da variedade e a súa maneira de frutificar decidimos se facer podas curtas ou longas. No albariño facémolo con podas longas polas súas características, pois a súa fertilidade aumenta a partir da terceira xema ata a 8 ou 10. Noutras variedades como godello ou treixadura facemos curtas porque xa son fértiles desde as primeiras xemas, e os entrenós son máis curtos, dificultando o reparte de brotes en emparrado. En Rías Baixas, como é unha DO relativamente nova, creouse no 88, cando había 400 hectáreas, agora hai unhas 4.500. Entón empezamos a ter cantidade de viñedos adultos, entorno aos 20-30 anos, onde vemos erros de poda, que ao non ser máis respectuosas coa planta fan que non sexan lonxevas. Nos últimos anos volvemos ás podas que facían os nosos avós, máis respectuosas coa planta, que ten que ter a suficiente madeira vella para que lle dea arquitectura e soporte, pero pecamos ás veces de facer cortes demasiado agresivos, que lle custa á planta cicatrizar, sen ter en conta ben toda a fisioloxía e fluxo de seiva da planta. Estamos a nos formar e retomando estas técnicas máis respectuosas para que as plantas adultas sexan lonxevas. Baséase en dous principios: deixar conos de desecación (ao facer o corte sabemos que vai secar parte da madeira) e ter en conta o fluxo de seiva, que teña o mínimo de feridas posibles, e que todas as que teñamos que facer que sexa de maneira ordenada, facéndoos pola parte posterior, deixando a parte inferior da planta para o fluxo da savia. Se temos en conta isto teremos plantas máis sas durante máis tempo. Explícanos como se realiza a poda.. Para poder decidir que vara imos deixar para renovar a do ano pasado, imos ter en conta o fluxo de savia. A planta ten unha canle de vasos que cada vez que facemos un corte imos interrompelo. En cada nó temos como unha rotonda onde se unen os vasos que conducen a savia, e se hai algunha obstrución vai cambiar de vaso, por dicilo así, pero vai facer unha cicatriz que vai impedir que o fluxo de savia sexa homoxéneo e contínuo. Entón, imos deixar os cortes por esta parte de aquí, máis posterior. Aquí adoitamos deixar un polgar, un anaco de dúas xemas que vai a segurar a brotación do próximo ano, e a vara vai ser de máis de 6 xemas que é a parte que vai frutificar este ano. Entón, imos deixar aquí o polgar con dúas xemas, e imos deixar esta vara de aquí. Nun emparrado é un pouco máis complexo, porque imos ter que sacar do mesmo tronco varias varas, pero teremos en conta que os cortes sempre pola parte dianteira. Se o temos en conta á hora de podar, evitaremos feridas grandes, tendo partes sen brotes e menos produtivas e lonxeva. O cono de desecación que expliquei antes. Cada vez que facemos un corte, onde se fai o corte, o mesmo diámetro do corte vai secar cara ao interior da madeira, entón nunca o faremos próximo onde saia a madeira, deixando o cono de desecación para que a madeira seca non se introduza no tronco da planta. E ao ano seguinte imos facer o rebaixe, como é o caso, para garantir que non imos no tronco vello, que sería a canle principal, para asegurar unha boa brotación no próximo ano. Agora hai que coller unha atadora e atar os brotes e así xa deixamos esta parte acabada. Este proceso de poda e atado adoita durar uns 4 meses, de novembro ao 19 de marzo, San Xosé. Poderíase chegar a alongar a finais de marzo nos casos de podas tardías. Cústavos atopar podadores e inxertadores ? É unha profesión con futuro? Aquí xestionamos 450 hectáreas de viñedo, e temos unha sección de servizos que xestiona viñedos de maneira directa. Tradicionalmente os nosos viticultores teñen unha superficie ao redor dunha ou dúas hectáreas que eles mesmos traballan, normalmente sós. Estamos cun tema de que non hai relevo xeracional, así que cada vez hai maior demanda de podadores. A poda é unha labor que se fai uns 4 meses ao ano e esixe ser observador e ter coñecementos. O primeiro ano a xente vai como axudante, e despois, ao ano seguinte, esta persoa xa pode facer a poda por si mesma. Pero si, cada vez custa máis atopar persoal para a poda e a agricultura en xeral. Estamos a tentar desenvolver sistemas de condución que sexan máis sinxelos e por tanto os labores de poda sexan máis fáciles de entender e realizar, mesmo mecanizar algúns procesos como unha máquina que axuda a baixar a madeira para a poda longa. Primeiro hai un marcado, que é o que esixe máis experiencia e coñecemento. Ten que haber un profesional que marque as directrices. Logo hai que retirar a madeira do medio dos aramios. Estamos a probar unha máquina para optimizar esa labor de atado, tradicionalmente facíase con vimbios, e agora imos a fíos cunha alma metálica e un recubrimento dalgún material biodegradable. Para o atado existe unha máquina que pode rebaixar as horas de atado de 40-45 horas por hectárea a unhas 25 horas por hectárea. Temos que facer atractiva a agricultura e darlle actividade todo o ano para que sexa un oficio máis continuo. Para os inxertadores tamén temos problemas pois o período é máis curto, pero é certo que moitas plantas xa as compramos enxertadas e non temos que facelo nós. O que se fai cando queremos facelo en moitas plantas é contratar cuadrillas especializadas. Moitas veces son procedentes de América do Sur e móvense por toda España nas épocas específicas e adícanse en exclusiva a estes labores, son especialistas. Estades a traballar nalgún proxecto en Martín Códax vinculado coa poda? Estamos a traballar en buscar clons sanitariamente libres de virus e que sexan equilibrados, pois vainos axudar a estandarizar a cantidade de xemas que deixamos por planta e viñedo. Fai uns 6 anos se que tivemos un proxecto europeo onde testamos diferentes tipos de podas e a conclusión foi que no equilibrio está a virtude, ao redor de 60-70.000 xemas sería o que mellor se adapta á nosa zona, e as podas curtas van dar boas colleitas pero menos constantes no tempo, especialmente en anos difíciles imos notalo máis. Por iso tradicionalmente podábase o albariño en poda longa.

Marcos Ferreira, enxeñeiro de montes, traballa nun modelo de recuperación de faixas de pastoreo en Montes do Courel e Pobra do Brollón como “ferramenta viable e sostible, fronte aos cortalumes tradicionais que, neste novo tipo de incendios, non funcionan e implican unha gran inversión en mantemento. “Aumentar os pastizais é moito máis viable que desbrozar cada ano”, valora. Coñecemos nesta entrevista en que consiste a súa iniciativa que presentou recentemente na Pobra do Brollón nunha xornada organizada pola Sociedade Galega de Pastos e Forraxes.  Como xurdiu este proxecto e en que fase se atopa agora? O punto de partida foi o incendio de xullo de 2022 que foi moi distinto dos incendios clásicos. Os especialistas insisten en que este novo tipo de incendios serán máis frecuentes. Demostrouse que os cortalumes clásicos non funcionaron nada, o lume saltounos como se non existiran. Entón pensamos que había que enfocalo doutro xeito, non só facelos máis anchos, senón doutro xeito. A proposta consiste en facer unha pista central nos actuais cortalumes, e mínimo 50 metros a cada lado da pista de pastizal. Así serán máis anchos e resistentes ao lume. Agora mesmo estamos negociando coa Administración xa que moitas comunidades de montes non queren comezar a transformar os seus cortalumes ata que a Xunta non aclare como se vai implicar neste proxecto. As negociación están avanzando pero ainda non sabemos o grao de implicación da Administración Pública e os requisitos esixidos. Durante un tempo invertimos moita enerxía e medios en facer chegar o noso modelo ás comunidades de montes pero agora mesmo preferimos focalizar en levalo a cabo para que sexa unha realidade tanxible e non só un proxecto teórico. As Comunidades de Montes de Froxán e Vilamor están convencidas de levalo a cabo e temos outras dúas Comunidades de Montes que se queren implicar tamén pero precisan máis información para facelo. O que decida a Xunta vai ser clave.

 “O incendio saltou os cortalumes como se non existiran”

Que beneficios e problemáticas presentan estas faixas de pastoreo? Os beneficios son varios: A paisaxe melloraría, pois o impacto visual non é o mesmo. Como cortalumes serían moito máis eficaces e implicaría a creación de emprego e fixación de poboación no rural, pois unha persoa (e quizáis a súa familia) se mudarían á zona para traballar de pastor. Así combatemos algúns dos principais problemas do rural e facilitador dos incendios, a falta de poboación e de actividade económica. Hai varias dificultades: o investimento inicial. Os cortalumes tamén o tiveron pero xa está feito. O investimento é forte, centos de miles de euros. Nós estamos en contacto coa Xunta para intentar que o asuman eles. Outra das dificultades é a cuestión de permisos e autorizacións. Este cambio de pinar e freixeiras (uces) a pastos é un trámite longo co seu custe que non implica a aprobación. O terceiro problema que hai que resolver é quen vai xestionar os pastizais. Hai varias solucións posibles. Poden ser os gandeiros desa zona, hai que ver se lles interesa e en que condicións. Outra opción sería que viñera un gandeiro de fóra. No noso caso, en Froxán e Vilamor, xa temos un empresario interesado en invertir, incluso pagando aluguer polas terras. Outra opción sería a explotación directa por parte das comunidades de montes, como o caso de MVMC de Pinzás (Tomiño), onde recuperaron a actividade gandeira con vacas cachenas. Houbo unha reunión coa consellería para ver se é viable financialo desde a Adminstración e en que condicións. Iso vai ter implicacións nas comunidades de montes, que están á espera de ter máis información para tomar unha decisión. Que requisitos deben cumprir as faixas de pastoreo? Teñen que ser zonas mecanizables, é prácticamente imprescindible, porque hai que facer uns traballos de acondicionamento que se non son mecanizables o prezo dispárase. Como estaba o monte e os cortalumes no incendio do 2022 ? Que se está facendo agora mesmo? A situación non era homoxénea pero en xeral os cortalumes estaban máis ou menos limpos, non estaban abandoados. estaban relativamente coidados. O monte igual. Había zona baixa de uces, zonas rasas, é a vexetación que hai aí. Moitos piñeirais tamén… había bastantes con pouco mantemento. Non podemos dicir que o problema era o abandono. Piñeirais limpos arderon enteiros. Agora mesmo o único que se está facendo é retirar a madeira queimada. Está levando moito máis do que imaxibamos todos.

 “Non podemos dicir que o problema era o abandono. Piñeirais limpos arderon enteiros”

A idea é recuperar un pouco o traballo tradicional que xa viña facendo o gando no monte, que en moitas zonas se está perdendo? Si, totalmente. Na prevención de incendios, o gando e os gandeiros teñen que ter un papel fundamental, tanto nas faixas como arredor das aldeas, é un pouco o tema da aldea modelo da Xunta. Recuperar gando que paza nos terreos arredor das aldeas. Recuperar cabras, ovellas, vacas… é básico na prevención de incendios.