[caption id="attachment_203079" align="aligncenter" width="660"]
O Sistema de Coñecemento e Innovación Agrícola, en inglés Agricultural Knowledge and Innovation Systems (AKIS), fai referencia ao conxunto de axentes involucrados na transferencia de coñecemento e innovación no sector da agrícola. Facer que traballen de forma coordinada e colaborativa é un dos grandes obxectivos da nova PAC.
Poden ser compoñentes dun AKIS todos aqueles actores públicos e privados, con e sen ánimo de lucro, relacionados co sector agroalimentario: administracións (estatal e comunidades autónomas), agricultores e gandeiros, organizacións profesionais agrarias, cooperativas, federacións de cooperativas, entidades de asesoramento público e privado, investigación, formación superior e profesional, empresas de subministracións e tecnolóxicas, ONGs, fundacións etc. Os AKIS, pola súa propia estrutura flexible, varían entre países, rexións e sectores.
Impulso do AKIS en Galicia
Durante este 2023, a Fundación Juana de Vega, no seu papel de axente tractor do AKIS galego e promotora do desenvolvemento rural na comunidade, desenvolveu diversas xornadas para achegar propostas co fin de contribuír ao fortalecemento e mellor articulación deste ecosistema e, con iso, fortalecer a transferencia do coñecemento e a innovación no sector agroalimentario.
Neste marco, o pasado 12 de maio reuniu na súa sede de San Pedro de Nós (Oleiros) a distintos axentes que contribúen á innovación agraria en Galicia. Neste artigo repasamos as conclusións da xornada, na que se analizaron os retos do Sistema de Coñecemento e Innovación Agrícola (AKIS) en Galicia.
Barreiras de acceso para as explotacións
Os agricultores e gandeiros galegos manifestaron botar en falta un ambiente ou ecosistema máis propicio para o intercambio de experiencias e achácase á falta de rendibilidade económica das explotacións a súa dificultade para asumir o custo das actividades de innovación.
Por iso, deberá realizarse un esforzo para permitir que aqueles sectores e tipoloxías de explotacións (pequenas e familiares) que poidan requirir dun maior apoio para o acceso a asesoramento, o reciban e non queden á marxe das redes creadas.
A excesiva carga burocrática e a desconfianza cara á administración son tamén limitantes para a implementación de novas prácticas
Así mesmo, a percepción da administración como axente sancionador limita a capacidade de establecer relacións de confianza co resto de actores, especialmente cos agricultores e gandeiros, por exemplo para o acceso e intercambio de datos fiables en aspectos clave das súas explotacións, como poden ser os económicos e de rendibilidade.
Máis investigación aplicada
O futuro do sector agroalimentario pasa pola xeración e transmisión de coñecemento orientado ás necesidades do sector. Con todo, nas distintas mesas de debate quedou patente a distancia existente en numerosas ocasións entre a ciencia e a investigación agraria coas necesidades dos agricultores e gandeiros.
Por iso, os programas públicos de investigación e innovación a nivel estatal e rexional deberían contemplar mecanismos de captura das demandas dos agricultores e favorecer a utilización de metodoloxías de co-creación para a xeración de proxectos conxuntos de I+D orientada, entre agricultores e investigadores, tecnólogos e asesores agrarios.
Asesores agrarios: unha peza estratéxica do sistema
O papel dos asesores agrarios é particularmente importante nos AKIS, xa que teñen un claro impacto nas decisións dos agricultores e gandeiros. Representan unha das principais fontes de información para a toma de decisións dos agricultores, desempeñando un papel chave na vinculación da ciencia e a práctica.
Pero o enfoque predominante ata o de agora seguía un modelo lineal, orientado á provisión de solucións prescritas, no cal o agricultor ou gandeiro ten un papel pasivo na adopción da tecnoloxía ou as técnicas recomendadas.
O obxectivo da nova PAC é superar este modelo lineal de asesoramento a través da implementación dun modelo de innovación interactiva no que as solucións son co-desenvolvidas xunto aos produtores, respondendo ás demandas e necesidades expresadas por estes, que participan na toma de decisións, de modo que teñan un papel activo na solución aos seus problemas.
Así, durante a xornada celebrada na sede da Fundación Juana de Vega, quedou patente a necesidade de encarar a dificultade que poden ter os asesores que traballan a pé de explotación para estar ao día dos avances científicos e técnicos, e tamén dos cambios normativos e administrativos.
A reorientación do papel das oficinas agrarias comarcais antóllase fundamental para reforzar os mecanismos de asesoramento técnico imparcial a agricultores e gandeiros
Outro patrón común é a falta de relación entre o asesoramento privado e o público. Debido á escasa interacción dentro do sistema AKIS, a maioría de actores participantes son as empresas de inputs, que desenvolven actividades de asesoramento con fins comerciais.
O asesoramento público atópase en mans das oficinas agrarias, herdeiras do antigo servizo de extensión agraria, aínda que este papel foise desdibuxando das súas funcións, máis orientadas na actualidade á xestión administrativa e cumprimento da PAC.
Só en Canarias, as oficinas agrarias dependentes dos Cabidos Insulares continúan prestando asesoramento técnico público aos agricultores. En Galicia, a reorientación do papel das oficinas agrarias comarcais antóllase fundamental para reforzar os mecanismos de asesoramento técnico imparcial a agricultores e gandeiros.
Unha nova gobernanza dos AKIS
España parte dun AKIS máis disperso e fragmentado en relación a outros países da UE, debido a que as competencias en materia agrícola están transferidas ás comunidades autónomas, pero esta descentralización pode axudar a abordar os problemas e oportunidades do sector desde a base.
Así pois, a fragmentación e descentralización dos AKIS en España non debe supoñer unha debilidade. É máis, con adecuados mecanismos de coordinación e de implicación dos distintos actores nos distintos niveis (rexional e estatal), permitirá reforzar os AKIS e a xeración de sinerxias entre os territorios.
Desde o Ministerio de Agricultura, a través do novo Plan Estratéxico da PAC (PEPAC), búscase implementar unha nova gobernanza dos AKIS coa que lograr a mellora da coordinación e promover unha cooperación reforzada, na que estean recoñecidos os principais actores, cunha especial atención ao papel dos asesores agrarios.
A nivel estatal creouse un Órgano Nacional de Coordinación AKIS, que traballará conxuntamente cos que se cren a nivel autonómico
A nivel estatal creouse un Órgano Nacional de Coordinación AKIS, que traballará conxuntamente cos que se cren a nivel autonómico, e redactouse un Real Decreto para a coordinación dos AKIS que está en fase de exposición pública.
“No Ministerio de Agricultura estamos convencidos de que o futuro do sector agroalimentario e o medio rural pasa polo fomento da xeración e transmisión de coñecemento orientado ás necesidades do sector e polo fortalecemento das relacións entre todos os axentes que interveñen na súa xeración, para acelerar os procesos de innovación”, asegura Cristina Simón Palacios, da Subdirección Xeral de Innovación e Dixitalización do MAPA.
[box style="0"]
Dúas ferramentas para apoiar o intercambio de coñecemento entre asesores, produtores e investigadores
O LinkedIn agrario. Entre as novas ferramentas previstas no PEPAC destaca a plataforma de intercambio de coñecemento ou back office para o asesoramento agrario, que se presenta como un instrumento útil para mitigar os efectos da fragmentación e dispersión do sistema, permitindo recompilar dos asesores a pé de campo cales son as necesidades agrícolas máis urxentes e compartilas co resto de actores AKIS, en particular cos vinculados coa investigación e formación.
Prevese que esta nova Plataforma de asesores AKIS estea operativa despois do verán e conte cun espazo para que os asesores se poidan rexistrar e expor dúbidas. Ademais dun repositorio con información de interese e un servizo de apoio específico a profesionais do asesoramento agroalimentario, búscase crear unha contorna colaborativa, unha especie de LinkedIn agrario que conecte a investigadores, asesores e produtores.
Grupos operativos. Doutra banda, os grupos operativos constituíronse ao longo dos últimos anos como uns excelentes instrumentos de co-creación que reforzaron os vínculos entre os seus integrantes, o que posibilitou promover novos proxectos e permitiu reforzar a colaboración público-privada para prover solucións en beneficio do sector.
Para o novo período da PAC, haberá 75 millóns de euros para grupos operativos supraautonómicos con convocatorias previstas en 2023 e 2025. A maiores, as propias comunidades autónomas financian, mediante fondos FEADER, grupos operativos de carácter autonómico. Á marxe da PAC, existen fondos específicos para I+D+i na UE, actualmente chamados Horizonte Europa, ao que tamén se poden acoller proxectos agrícolas.
Camiño de non retorno
Ademais de poñer en común fortalezas, debilidades e oportunidades para ter unha visión de conxunto do sector, as xornadas organizadas pola Fundación Juana de Vega representan un punto de partida para fomentar o traballo coordinado e colaborativo entre todos os axentes implicados e cumprir así un dos grandes obxectivos da nova PAC.
[/box]