Utilización de grao húmido de millo en engorde de tenreiros: experiencias en Cataluña

Coñecemos a aposta que desde o ano 2013 está a facer a cooperativa de Ivars, na comarca do Pla d'Urgell (Lleida), por este produto derivado da ensilaxe de millo. Ven no grao húmido unha forma de abaratar os pensos que lle subministran aos seus socios

Silos de grano húmedo de maíz de la cooperativa de Ivars, en Lleida

Silos de grao húmido de millo da cooperativa de Ivars, en Lleida

O vacún de carne pasa por un momento delicado. A carestía das materias primas, que provoca alzas de prezos nos pensos, reduce ao mínimo a escasa rendibilidade das explotacións que se dedican ao engorde de tenreiros. Tras falar con expertos sobre consellos para obter un produto de alta calidade, coñecemos experiencias levadas a cabo en Cataluña, onde o gran ensilado de millo consolídase como alternativa para alimentación de gando vacún, tanto destinado a produción de leite como de carne.

O gran húmido de millo é un produto de alta calidade nutricional. Someter ao millo, xa sexa ao conxunto da espiga ou só ao gran, a un proceso de fermentación láctica mellora a digestibilidad dos amidóns. A diferenza entre o pastone e o gran húmido radica precisamente no material de partida co que se fai o silo.

Ao someter ao gran do millo a un proceso de fermentación láctica mellórase a dixestibilidade dos amidóns

A tendencia nos últimos anos é facer só gran húmido. Debido á menor dificultade na súa elaboración (non é necesario debullar a espiga), inicialmente facíase sobre todo pastone, onde se introduce tamén fibra (procedente do corozo), pero desde fai uns anos imponse o gran húmido. “É unha boa idea este cambio, porque esa fibra ten moi pouco valor e concentrar é interesante para maximizar amidóns, é un produto mellor, hai un diferencial de calidade moi importante. Ademais, meter só gran é tamén unha forma de limpeza, porque no corozo acumúlase humidade e o produto é máis inestable e delicado”, explican desde as cooperativas catalás de Gissona, dedicada á cría de pitos, e Ivars, onde o usan en cebo de xatos, en vacún de leite e en porcino como unha forma de abaratar custos.

O gran húmido de millo pode usarse en todas as especies, pero é un produto especialmente interesante na alimentación de ruminantes

En Galicia unicamente unas poucas ganderías de produción de leite fan gran húmido, pero en granxas catalás emprégase tamén en vacún de carne para o período de engorde dos tenreiros, onde a ensilaxe de gran de millo é maioritaria, aínda que hai explotacións que empezaron a probar tamén a ensilar gran de trigo ou cebada.

O gran húmido de millo pode usarse en todas as especies (a cooperativa de Gissona utilízao en avicultura e en Aragón ou Castela é habitual en porcino), pero é un produto especialmente interesante na alimentación de ruminantes.

A Cooperativa Avícola de Guissona comezou a súa andaina en 1959 e hoxe, integrada en bonÀrea Agrupa, é a maior empresa da provincia de Lleida

Na cooperativa de Ivars apostouse por este produto hai 8 anos, promovendo o seu cultivo e a súa utilización a gran escala. “Para iso, incorporamos o gran húmido nas nosas fábricas de pensos como ingrediente en todos os pensos granulados, como unha materia prima máis”, explican.

A Cooperativa d’ Ivars, creada en 1915 por un grupo de agricultores para a comercialización de alfalfa, conta hoxe con 4 fábricas de produción de penso para vacún, porcino e avicultura. A construción da Canle de Urgell, na segunda metade do século XIX, transformou estas terras de secaño en fértiles regadíos e os cultivos de millo e cereal de rega propiciaron novos cambios de orientación e servizos da cooperativa, xa que a gandería apareceu con forza na comarca.

A Cooperativa d’ Ivars, creada en 1915, usa desde hai 8 anos o gran húmido de millo nos seus pensos para aves e porcino, pero sobre todo en cebo de tenreiros

“Se o gran húmido é de calidade, pode incorporarse en todos os pensos, desde o de mamóns ata o da fase de acabado. A porcentaxe de inclusión virá determinada polo método de fabricación e pola humidade do penso ou mestura fnal. Se o gran húmido vai incorporarse á dieta en carro unifeed, pódese chegar ata o 40%; en cambio, se se incorpora no penso granulado como unha materia prima máis, non poderemos exceder o 15% de incorporación”, detallan.

Normalmente trátase dunha materia prima máis económica por unidade de MS que o millo seco e de maior valor nutricional, polo que contribuirá a abaratar o custo dos pensos sen prexudicar a súa calidade nutricional.

O gran húmido pode incorporarse a todos os pensos, desde o de mamóns ata o da fase de acabado, nunha porcentaxe que vai do 15 ao 40%

“Aínda que pode ensilarse millo de primeira colleita para pastone, o millo que reúne as condicións ideais para ser ensilado é o de segunda colleita; é dicir, aquel que foi sementado no campo despois dun cultivo de inverno, normalmente cebada, chícharos ou unha forraxe. O ideal é sementar un millo de ciclo curto a finais de xuño ou primeiros de xullo e colleitalo en novembro”, explican na cooperativa catalá, que ensila máis de 20.000 toneladas de gran húmido ao ano.

“A nosa experiencia en Cooperativa d’Ivars nos últimos 8 anos, desde que empezamos a promover o cultivo para grao ensilado como segunda colleita no territorio, é que aumentamos as entradas de cereais de proximidade en máis dun 55%, sobre todo en millo e cebada. Isto permitiunos mellorar o noso autoabastecimiento pasando de ser do 18% ao 28%, e, á súa vez, baixar a pegada de carbono nos nosos pensos”, destacan.

Proceso controlado

O gran húmido é unha materia prima de gran valor nutricional. O GMHE (gran de millo húmido ensilado ou millo húmido fermentado) é o produto resultante da fermentación anaeróbica do millo. Rico en amidón e pobre en proteína e fibra, o millo é unha materia prima ideal para ser fermentada. Coñecemos da man dos técnicos da cooperativa de Ivars como realizan o proceso. 

O proceso de fermentación ten 5 fases diferenciadas:

silos grao humido cooperativa de Ivars4silos grao humido cooperativa de Ivars5

Trátase dunha fermentación ácido-láctica e para que teña lugar son necesarias 4 condicións:

1. Humidade

As bacterias necesitan humidade para iniciar os procesos de fermentación. Para ensilar gran de millo, a humidade ideal no momento da recolección debe estar ao redor do 32%. É neste punto onde se alcanza un equilibrio entre a completa madurez do gran e unha humidade sufciente para fermentar, e é ademais onde conseguiremos un maior valor de enerxía por kg de MS, aínda que a nivel práctico pódese admitir un rango máis amplo, que vai do 25 ao 40% de humidade.

Un exceso de humidade (>40%) difculta tanto a recolección do millo en campo, como a súa ensilaje e posterior utilización, mentres que unha humidade por baixo do 25% dificulta o proceso de fermentación e reduce a calidade nutricional.

A humidade ideal no momento da recolección debe estar ao redor do 32%. É neste punto onde se alcanza un equilibrio entre a completa madurez do gran e unha humidade sufciente para fermentar

A humidade contribúe a mellorar a degradabilidade do amidón, proteína e outros compoñentes da MS. Unha humidade constante durante todo o proceso de ensilaxe sería o óptimo, pero isto é moi difícil que ocorra de maneira natural. Algunhas estratexias para conseguilo son reconstituir con auga o millo que entra demasiado seco ou mesturar con millo máis seco o que entra con excesiva humidade.

 

Trituración del grano húmedo de maíz en los silos de la cooperativa de Ivars, en Lleida

Trituración e compactación do grao húmido de millo nos silos da cooperativa de Ivars, en Lleida

A adición de auga é unha opción, pero é un proceso laborioso e que require moito tempo. “Hai que ter en conta as grandes cantidades de auga que se deben agregar para ter unha redución significativa de MS. Só un exemplo: se tes 75% de MS (25% de humidade) e agregas 100 l/t de auga, entón terminas con 68% de MS e 32% de humidade, respectivamente. Engadindo 50 litros de auga por tonelada, os valores son 28,6% de humidade e 71,4% de MS. Non creo que ninguén queira engadir cantidades tan grandes de auga, por iso é importante elixir o momento óptimo de recolección do gran. E se é necesario agregar auga, debe agregarse mentres se moe o gran, non é posible doutra maneira, na nosa opinión”, consideran os técnicos da cooperativa de Ivars.

2. Molturación

O amidón do millo está protexido polo pericarpio e por unha matriz proteica que inhiben o acceso das bacterias aos gránulos de amidón. Temos que romper esta barreira física para que quede exposto ao ataque das bacterias ácido- lácticas e favorecer a súa fermentación durante o proceso de ensilaxe.

A molturación é a mellor maneira de conseguilo. Non é fácil moer o millo húmido e por iso a variabilidade na humidade do millo entrante dificulta unha homoxeneidade de moenda, e é necesario axustar o tamaño de partícula (tamices ou discos) tan a miúdo como o cambio en humidade do gran que entra o requira.

silos grao humido cooperativa de Ivars3

A millos máis secos, máis fino debería ser o tamaño de partícula. Neste sentido, os muíños de coitelas adáptanse mellor á humidade elevada que os de martelos. A molturación é un punto clave para obter unha boa calidade nutricional do produto. Canto máis fino molturemos, mellor será a fermentación e a posterior calidade do produto final.

Un tamaño de partícula fino mellora tanto a dixestibilidade do amidón como a da proteína

O tamaño de partícula pode oscilar entre 900 e 1.240 micras e vai depender das condicións de entrada do millo e de cal sexa o seu posterior uso. Se o imos a utilizar nun carro unifeed o tamaño de partícula non será tan crítico coma se o gran húmido vai ser usado como un ingrediente dun penso en pellet ou gránulo.

Ademais, un tamaño medio de partícula fina permitiranos unha mellor compactación do produto, evitando que queden bolsas de osíxeno que poidan prexudicar os procesos de fermentación anaeróbica. A compactación está estreitamente relacionada coas perdas de MS: a máis compactación, menores perdas de MS.

3. Anaerobiosis

A fermentación láctica ocorre en condicións de anaerobiosis, aínda que ten unha primeira fase aeróbica (ata que se pecha o silo), que debemos minimizar para evitar perdas de MS e de enerxía. O obxectivo é chegar á anaerobiosis estrita canto antes.

Por este motivo, tentaremos encher e pechar o silo trincheira no menor tempo posible para minimizar o contacto co osíxeno (este proceso é automático nos silos bolsa ou big bag). Un enchido e pechado lento pode chegar a comportar perdas de ata o 11% na ensilaxe de gran de millo. Usaremos un plástico o máis impermeable posible ao osíxeno para pechar o silo. Este será un punto clave para obter un produto de calidade e minimizar as perdas. Se o plástico non é suficientemente impermeable ao osíxeno, podémonos atopar a capa máis superficial do gran húmido escurecida e danada por fungos.

O proceso de fermentación necesita 30 días ou máis en ausencia total de osíxeno para completarse

Se isto ocorre significa que hai máis superficie afectada da que vemos e por tanto unha perda de calidade. Este oscurecimiento non debe confundirse cunha coloración máis escura debido á oxidación da graxa polas altas temperaturas que se alcanzan nalgunhas rexións no verán. Esta última non é tan daniña para os animais, mentres que a primeira si.

Outro factor que nos axudará a minimizar a fase aerobia é o inoculado do gran de millo ensilado. O millo de seu xa ten unha carga de bacterias acidófilas no momento da recolección, así que, a diferenza doutras ensilaxes, non é imprescindible inoculalo, aínda que si é recomendable.

Se o inoculamos dirixiremos a fermentación láctica desde o primeiro momento e reduciremos o tempo que a ensilaxe necesita para baixar o pH ata 4. Desta forma evitaremos o crecemento doutros organismos prexudiciais na primeira fase da fermentación. O uso de inoculantes tamén parece reducir as perdas de MS durante o desensilado. En defnitiva, se inoculamos obteremos un produto de maior calidade, aseguran.

4. Tempo

Por regra xeral considérase que a masa ensilada estabilízase a partir dos 60 días, desde o peche do silo. Aínda que se podería abrir aos 21 días, é recomendable esperar aos 60 buscando esta estabilidade. De non ser así, teremos moitas máis perdas de materia orgánica e de calidade nutricional.

O millo empeza a fermentar practicamente desde o momento en que é ensilado, pero non alcanzará a súa plenitude ata os dous meses

Ademais, algúns estudos demostran que canto máis tempo teñamos ensilado o gran de millo maior será a súa dixestibilidade. As proteínas hidrofóbicas (proteínas zein) que encapsulan parte do amidón do millo solubilízanse en ácido láctico e en ácido acético, e son degradadas mediante a actividade proteolítica da ensilaxe, liberando así o amidón, que será moito máis accesible ás bacterias do rumen. Por esta razón, a medida que avanza o tempo de ensilaxe mellora tanto a dixestibilidade da MS como a da proteína.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información