Galego
A rinotraqueíte infecciosa bovina (IBR) é unha enfermidade infectocontaxiosa do gando vacún causada polo herpesvirus bovino tipo 1 (BoHV-1), caracterizada por producir infeccións latentes e distintos cadros clínicos segundo a vía de entrada do virus e as prácticas de manexo ou cría. Provoca un amplo rango de manifestacións clínicas que inclúen rinotraqueíte, vulvovaginite/balanopostite pustular infecciosa, conxuntivite, aborto, enteritis e tamén encefalite. Esta enfermidade ocasiona perdas económicas directas nas explotacións afectadas, así como limitacións ou restricións tanto no comercio intracomunitario como nas exportacións con países terceiros.
Para coñecer como se atopa a situación desta enfermidade en España, e tamén noutros países, a Xunta de Galicia organizou unha xornada formativa a través da Axencia Galega dá Calidade Alimentaria. Nela participou Elena Villacieros, da Subdirección Xeral de Sanidade e Hixiene Animal e Trazabilidad, quen explicou en que punto se atopa España respecto desta enfermidade, como dende o Estado abordan este problema e que previsións hai de futuro.
España fronte a outros países
Dentro da nova Lei de Sanidade Animal, esta infección quedou clasificada como Enfermidade Tipo C, o que significa que os estados membros deciden se poñen en marcha un programa de control voluntario ou non. “Desta maneira, cando os animais veñen con destino España, como actualmente non temos status, non podemos solicitar ningún tipo de requisito con respecto á IBR. Cando os animais van con destino a países con programa ou a un país ou zona libre da enfermidade teriamos que cumprir unha serie de normas que marcan eles”, explica Villacieros.
Durante a exposición, mostrou algúns países fóra da UE cos que España mantén relacións de venda de animais e que teñen fixados uns requisitos para a entrada de animais. Un deles é o Líbano, onde para a venda de animais para reprodución piden ausencia de síntomas nos meses anteriores e vacina. No caso de Exipto, os animais para engorde deben levar vacina marcadora desde fai, polo menos, 21 días e non máis de 6 meses ou senón deben ser animais procedentes de explotacións oficialmente indemnes cun ELISA de non menos de 30 días antes do embarque. Pola súa banda, Marrocos ten requisitos para engorde e sacrificio. O rabaño debe estar libre de IBR ao menos dende 2 anos ou os animais deberían estar vacinados co número de días necesario segundo as especificacións da vacina. Se non foi clasificado como libre de IBR/IPV e os animais obxecto do presente envío foron sometidos, polo menos 15 días antes da súa exportación a Marrocos, a unha primeira Inxección polas autoridades veterinarias oficiais. A revacunación (segunda inxección da primo vacinación) realizarase en Marrocos por medio da mesma vacúa utilizada para a 1ª inxección (o país exportador fornecerá as doses necesarias para esta segunda inxección).
Exportacións que realiza España a oytros países. Imaxe de Villacieros
Necesidade dun programa nacional
Villacieros recalcou a necesidade de contar cun programa nacional para o control da enfermidade e destacou que debería existir para evitar perdas directas que a enfermidade ocasiona nas explotacións; para evitar a entrada en España de animais positivos do resto da UE; para evitar quedar en inferioridade de condicións comerciais respecto doutros territorios da UE e tamén polas esixencias sanitarias de terceiros países.
En 2018 xa se empezou a pensar no Real Decreto. Fíxose un pequeno estudo de vixilancia para ver cal era a situación de partida porque non había nada feito a nivel nacional. Tomáronse mostras nunhas 90 explotacións de carne, cebo e leite para estimar a prevalencia interexplotación. Tomáronse mostras en función do censo que hai en cada unha das Comunidades Autónomas e á vez que se preguntou pola vacina.
Resultados obtidos do estudo inicial. Imaxe de Villacieros
Con este punto de partida publicaron o Real Decreto en setembro de 2019, co que se buscaba harmonizar os requisitos a nivel nacional. “Era o momento de tratar de harmonizar requisitos e sobre todo o obxectivo principal deste programa era deixar de utilizar a vacina convencional, prohibir a vacina e dar un primeiro paso para o control a nivel nacional”, destacou a profesional. O obxectivo a medio prazo deste RD era reducir prevalencias, realizar un mapa epidemiolóxico da enfermidade co fin de ir declarando explotacións, zonas ou rexións libres e presentar un programa á Comisión para a súa aprobación. A experta aclara que “o programa que inicialmente se publicou era voluntario, pero a prohibición de vacinas si afectaba a todas as explotacións”.
Tamén se estableceu un status oficial fronte a esta enfermidade baseado en cualificacións oficiais das explotacións/zonas:
- IBR 0 Explotacións onde se descoñece a situación sanitaria, non se aplica o programa ou este incumpriuse.
- IBR 1 Explotacións con animais gE+ no grupo de idade 9-36 meses e vacinación con vacina marcada.
- IBR 1- Explotacións con mostraxes en animais do grupo de idade 9-36 meses con resultado gE- nos últimos 12 meses e vacinación con vacina marcada.
- IBR 2 Explotacións con mostraxes en animais do grupo de idade 9-36 meses con resultado gE- nos últimos 24 meses e vacinación con vacina marcada.
- IBR 3 Explotacións co 100 % dos animais maiores de 9 meses gE- e vacinación con vacina marcada.
- IBR4 Explotacións co 100 % dos animais gB ou gE- (animais vacinados antes da obtención) e sen vacinación durante os últimos dous anos.
A finais de 2021 modificouse o Real Decreto para axustar algúns temas:
Réxime transitorio de movementos: Prorrogar a posibilidade de mover animais gE negativos nos 15 días previos (excepcionalmente previa autorización en destino), de cualificación inferior a superior. Tentouse fomentar que as probas fosen orixe. Desaparece definitivamente punto 2 e 3 de transitoria (movemento de gE+). Unicamente destino a cebaderos ou matadoiros. Elimina do RD as opcións que inclúen test gE pooles de leite e establece soro como mostra para cualificación. Límite máximo de 4 anos para excluír da mostraxe aos animais que se vacinaron previamente con vacina non marcada (covnencional). Período máximo de seis meses para o incumprimento do programa vacunal obrigatorio, a recuperación da cualificación -acreditada a correcta aplicación PV (máximo de 6 meses). Movemento a través de tratantes, gE- ao entrar na explotación de destino, salvo un cebadero cuxo destino inmediato sexa sacrificio.
Situación actual
Gráfico de evolución do IBR nun ano. Na fila azul xuño de 2024 e a fila branca xuño de 2023. As CCAA que nalgunha das clasificacións. Imaxe de Villacieros
Inicialmente, a idea era empezar cun programa obrigatorio en 2025, de feito, xa redactaron un borrador. Nos últimos meses, mantiveron reunións bilaterais co sector para ver tempos “porque sempre tivemos claro que había que dar o paso á beira do sector, traballamos todos na mesma dirección e debemos ir aliñados. Nas últimas reunións, a finais de 2023 mostráronnos a súa oposición a dar o paso ao programa obrigatorio. A entrada da Enfermidade Hemorráxica (EHE), que pegou especialmente forte nalgunhas rexións e varreu algunhas zonas, e deixou perdas importantes en explotaciónsfoi un dos principais motivos. Por iso, desde o sector pídennos esperar”.
Co protocolo de falsos positivos, se hai positivos repítese a mostraxe entre 30-90 días
O feito de postpoñer a entrada do programa obrigatorio tratouse no comité RASVE marzo 2024 e en conxunto con todas as CCAA acordaron que coa oposición do sector “era mellor esperar”. Con esta situación, debían modificar o RD. “Estaba predestinado a morrer a finais de 2024, pero se se vai a quedar algúns anos máis, era necesario retocar algúns puntos?.
Protocolo de falsos positivos
Actualmente, en España tamén se conta cun borrador protocolo de actuación ante falsos positivos por ELISA fronte á glicoproteína gE. No mesmo indícase que as técnicas de ELISA diferencial dispoñibles e utilizadas para a detección de anticorpos antigE posúen unha alta sensibilidade, por encima dun 95 % e unha especificidade moderada de ao redor dun 85 %. A porcentaxe de falsos negativos, asociados á sensibilidade, e de falsos positivos, asociados á especificidade, con consecuencias nas explotacións afectadas. En mostraxes para cualificación de IBR3 e mantemento de cualificación de IBR3 e IBR4, no caso de que exista
Situación en Galicia
Evolución de Galicia en IBR. Gráfico de Ignacio Arnaiz
Ignacio Arnaiz e Jesús Javier Orejas Fernández, por parte da Consellería de Medio Rural, foron os que expuxeron como está a situación actual en Galicia. Durante a exposición de Villacieros indicou que Galicia presenta estes datos: de IBR 0 25.191 explotacións; IBR 1 94; IBR 1- 20; IBR 2 244; IBR 3 192 e IBR 4 1.957. Con todo, Orejas puntualizou que teñen constancia de 2.379 explotacións en IBR4.
Orejas destacou que o control desta enfermidade “é unha carreira a longo prazo” por iso deben traballar de maneira constante para que as gandarías incorpórense á ADS”. Puntualizou que o rural está a envellecer e as ganderías que actualmente se atopan na ADS “son aquelas máis avanzadas, mentres que as de menor capacidade non se atopan no programa e son as máis complicadas de introducir”.
Aclarou que se aumenta o número de explotacións inscritas na ADS, a achega por parte da administración “tamén se incrementará, porque os gastos que terán de persoal e material serán maiores”. Orejas puntualiza que a maneira de convencer para que se sumen á ADS e poder colaborar co control da IBR é incentivándoos “con beneficios económicos e tamén sanitarios. Hai que buscar que sexa atractivo”.
Cabe aclarar que a nivel autonómico hai seis comunidades que dan axudas en distintos niveis. En Galicia, cóbrese ata un máximo do custo de analíticas no laboratorio e tamén 100 % da toma de mostras a través de ADSG, para vixilancia da enfermidade. Tamén se abona gastos en funxible e persoal de ADSG.
Situación en Cantabria e Cataluña
Participantes na mesa redonda. De esquerda a dereita: Orejas, Villacieros, Díaz e Riera
Elena Diaz, da Consellería de Desenvolvemento Rural de Cantabria, e Carles Riera, do Departamento de Acción Climática, tamén participaron na mesa redonda para mostrar como se atopa a situación nas súas Comunidades Autónomas.
No caso de Cantabria, contaban cun programa propio antes do Real Decreto que adaptaron cando se aprobou esta norma. Na ADS (15 para toda a comunidade) contan cun 33 % dos animais e un 16 % das explotacións (carne e leite). “As que se atopan en IBR 4 son de leite, hai algunha puntual de carne, pero a maioría son de leite”. O obxectivo da administración é que se lancen as que se atopan en IBR 1, 2 e 3 ao IBR 4 e tamén que se están fóra da ADS se adhiran. “Sen incentivo económico non o vemos fácil. É certo que dispomos da axuda de benestar, que é un dos requisitos para percibila é pertencer agunha ADS. Pretendemos que outras axudas paralelas teñan estes requisitos?. Outro incentivo importante é que nos mercados dean valor a unha IBR 4 con gE-, non só ao gE- do animal: “É necesario buscar a maneira para que nas vendas se lles de máis valor”.
No caso de Cataluña, Riera indica que tan só hai tres ADS para toda a comunidade: unha concentra unha comarca do noroeste, outra en catro comarcas do Ebro e outra abarca toda Cataluña. “A situación é moi diferente á de Galicia ou Cantabria, pero é certo que hai uns días que deu un envorco. É posible que con diñeiro e obrigatoriedade consigamos que as explotacións se adhiran á ADS e poidan así participar no programa de control”.
Nesta comunidade empezaron a controlar a enfermidade en 2021, “ata entón só tiñamos 5 explotacións que facían controis de forma oficial porque tiñan a necesidade de ir a Francia. Estaban nunha zona limítrofe con este país e ían pastar”. Agora están a conseguir que se adhiran máis con medidas como axudas para sufragar o 80 % do custo da vacina.
