Galego
No viñedo estamos afeitos a presumir do solo, do terroir, a falar da materia inerte, da rocha nai, da erosión, de calcárea… Isto enriquece e condiciona o crecemento das plantas, pero indubidablemente o que mantén vivo o ecosistema son os microorganismos, que son os verdadeiros provocadores dos ciclos de mineralización, desmineralización e fixación de materia orgánica, de carbono e nitróxeno dos que se nutren posteriormente as plantas. Sen eles o chan é inerte e infértil e, por tanto, nada do que se coñece a nivel vitícola ocorrería sen eles.
O profesor da Universidade da Rioxa e director do laboratorio Excell Ibérica, Antonio Palacios, lembra que de cara a 2030 hai fixados uns obxectivos na Unión Europea: reducir un 50 % o uso de praguicidas e un 20 % o uso de fertilizantes (sobre todo sintéticos), diminuír un 50 % os antimicrobianos que contaminan o medio e alcanzar o 25 % da superficie agrícola europea con certificación ecolóxica. “Isto vai a favor da saúde do planeta e tamén da propia dos seres humanos; de aí a grande importancia do chan, xa que hai un mundo subterráneo moi descoñecido que non podemos banalizar, senón darlle a importancia que ten”, puntualiza.
En canto a datos, o profesor destaca que un chan pode tardar uns 150 anos en formarse, que é máis que a vida dun humano. “A xeración do solo é extremadamente lenta e se o destruímos custará moito traballo recompolo”, detalla. Engade que os mínimos de 150 anos, poden chegar a ser 1.000.
Indicadores de calidade do chan
Hai algúns indicadores que son físicos (textura de chan, profundidade, estabilidade de agregados) e químicos (materia orgánica, N, P, K extraíble, capacidade de intercambio catiónico), ademais dos biolóxicos, “que son os que nos interesan”, como a biomasa microbiana, a respiración edáfica, o número de lombrigas, o rendemento do cultivo ou o N potencial mineralizable.
O que hoxe en día se estuda moito é o efecto de certos fungos, que forman as micorrizas. É dicir, “crean un consorcio que é unha forma de simbiose entre os fungos e as raíces das plantas, como poden ser certas leguminosas, aumentando a superficie de absorción entre as raíces e o propio chan”. Promover as micorrizas para aumentar a absorción de nitróxeno unha vez que os microorganismos llos ceden ás plantas é importante.
Nun gramo de solo pode haber máis de 10.000 especies diferentes de microorganismos
As micorrizas o que fan é mellorar a absorción de nutrientes (ademais de aumentar a superficie de contacto), melloran a absorción de auga polo que se modifica que as plantas sexan máis resistentes á tensión abiótica, desprazan a microorganismos patóxenos facendo máis resistente á propia planta, pero unha das cousas máis importantes que se consegue é a mellora da estrutura do chan a partir da estimulación hormonal.
Bioestimulantes agrícolas
A través da explotación agronómica do chan descubríronse fenómenos moi erosivos, chans pobres, chans deshabitados e que, a día de hoxe, coñecendo a importancia da microbioloxía, “debemos solucionar, por iso estamos en plena revolución do desenvolvemento de bioestimulantes agrícolas”. Trátanse de sustancias naturais, tamén algunhas sintéticas-comerciais, que aplicándoas mesmo coas sementes ou inxectándoas no chan coas raíces desenvolvidas mellórase o cultivo. Os máis coñecidos son os ácidos húmicos e fúlvicos. Pero existen outras como cyanophitas clhorella e anabaena, que son xa ocultadas en viñedos e funcionan ben porque non é necesario esperar os 150 anos, senón que realmente a curto prazo, mesmo nun só ano, se pode empezar a medir certas melloras. Tamén existen hidrolizados de proteínas de orixe animal ou vexetal.
Outro exemplo, é como se pode realizar un biocontrol fronte ao Mildew con Bacilius subtilis. Pódese inocular o bacilius para controlar a morte non súbita, pero si lenta. Por tanto, o mildew pódese ver como realmente vai sendo desprazado polo bacilius.
A vida dos chans
Nun gramo de chan pode haber máis de 10.000 especies diferentes de microorganismos, entre o millón e os cen millóns de bacterias, o millón de actinomicetos, case o millón de fungos, medio millón de protozoos… “É absolutamente incrible a vida que cabe nunha culleriña de café, que moitas veces ignoramos e obviamos coma se o papel seu non fose fundamental”, aclama Palacios.
A medida que hai menos cobre nunha parcela, hai unha correlación positiva da actividade biolóxica
Entre as funcións dos microorganismos no chan atópase a descomposición de materia orgánica para a reciclaxe de nutrientes. Segundo, mellora a estrutura do chan coa formación e estabilización de agregados por medio da excreción de compostos que aglutinan as arxilas e e material orgánico. Logo, a mellora da absorción de nutrientes polas plantas. As micorrizas emiten maior explotación do chan para absorber os nutrientes quelados como o fósforo. Finalmente, producen compostos estimulantes do crecemento. Exudados das raíces que atraen a bacterias que á súa vez producen compostos que estimulan o desenvolvemento da planta.
En canto ás bacterias, hai moitos tipos, pero “hai unhas que destacan, que son aquelas que reducen o manganeso para que sexa realmente útil, ou as que están na rizosfera para transformar o ferro ou as fijadoras de nitróxeno, entre outras moitas”. Hai que puntualizar que estes minerais libres non serven de nada, por iso se necesita o complexo arcillo-húmico, porque a planta non será capaz de asimilar os nutrientes no seu estado.
Cálculos da actividade biolóxica
A microbioloxía do chan é o concepto vivo que se debe desenvolver para pensar na xestión e ver os efectos nutricionais do propio chan. Ver como é o impacto da fisioloxía da vide. “Probablemente estamos a descubrir a roda da microbioloxía do chan e da viticultura. Indubidablemente, ignoramos aos seres vivos que residen no chan e saber deles pódenos dar unha oportunidade de mellora”.
Houbo moitos métodos de cálculo da actividade biolóxica:
Tamén se poden resumir nestes:
- Biomasa microbiana: conxunto de microorganismos do chan
- Pool de materias orgánicas: humos + biomasa microbiana
- Mineralización de carbono e nitróxeno: taxa de renovación do carbono vivo
- Actividades encimáticas do chan: ureasa, proteasa, fosfatasa e de B-glucosidasa
- Medicións microbiolóxicas: medios de cultivo, PCR, metagenómica
Resultados obtidos
Nos estudos realizados en diferentes parcelas, viñedos e períodos observan que un mes interesante para a actividade biolóxica dos chans é marzo. Aínda así, tamen se ve que, de oito parcelas avaliadas nunha mesma adega, entre elas hai diferenzas. Por iso, “cando temos un concepto parcelario na elaboración de viños, ter este tipo de información é relevante porque, non só coñeceremos as parcelas máis lonxevas, senón porque saberemos tamén se hai vida e se hai vida probablemente os viños teñan unha maior representación do saber facer e do esforzo no campo e da adega”, destaca o profesional.
A través das experiencias con clientes, adegas e viticultores desenvolveron conceptos aillados. Polo momento saben, por exemplo, que cando se aplican tratamentos abusivos de cobre, o dano que se pode sufrir é alto. “Neste caso, na parcela onde máis cobre total temos no chan é a que ten unha resposta de vitalidade biolóxica máis pobre, e a medida que hai menos cobre hai unha correlación positiva da actividade biolóxica, neste caso medida en ADN total”, describe. Tamén observaron que o cobre libre dálles unha idea máis correlacionada coa toxicidade do chan porque se relaciona cos índices de vitalidade.
As cubertas vexetais non sempre son posibles, hai unha limitación importante que é a pluviometría
Así mesmo, está relacionado con valores que se obteñen da relación carbono/nitróxeno. “Vimos que valores do cociente carbono/nitróxeno baixo é nocivo, e alto tamén. Poderiamos ter unha pinza entre 10-15 o valor do cociente carbono/nitróxeno como óptimo para o desenvolvemento microbiano”.
A pregunta que xorde é se os viñedos que se tratan mediante técnicas integrais, sustentables, de reconstrución, rexeneración, orgánico, biolóxico funcionan, ao que o profesional responde contundente: “Hai que medilo”.
Cubertas vexetais
O primeiro que destaca Palacios das cubertas vexetais é que non sempre son posibles, hai unha limitación importante que é a pluviometría. Por baixo de 400 mm de choiva por metro cadrado “podemos ter certas dificultades”. É necesario saber cando empezar a practicalas porque son solucións interesantes xa que axudan a nutrir o chan e a formar a estrutura de maneira cimentada e estable fronte á erosión.
Cando se empeza, hai que facer plantacións que sexan capaces de disgregar o propio chan para empezar a rompelo, a formar a estrutura. Entón as primeiras plantas poderían ser anuais, que formen raíces un pouco máis profundas e que sexan capaces de disgregar sen utilizar mecanismos físicos do propio chan para pasar a plantas anuais que sexan máis fixadoras de nitróxeno que teñan raíces superficiais e que non rouben a auga do viñedo.
“Cando facemos a transición á certificación en ecolóxico non se pode pensar que será en automático. Hai dous ou tres anos que hai que aguantar historicamente o cambio porque a transacción é tan bruta que a planta se ten que ir acondicionando para formar parte dese consorcio. Por tanto, as cubertas vexetais son solucións cando se poden aplicar e aumentan moito a biodiversidade”.
Abono foliar ou orgánico
O abono foliar é máis puntual, é dicir, ten unha resposta rápida se se fai no momento preciso. Hai unha modificación dese metabolismo secundario case inmediato, polo que se trata dun sistema interesante para ter resposta ao momento.
Por outra banda o do chan, o orgánico, é a longo prazo. “Hai que pensar nas nosas futuras xeracións”, subliña o profesional e engade que é necesario “pensar nas persoas que seguirán cos viñedos” e para iso, o abono orgánico ten unha resposta máis lenta, pero duradeira. Desta maneira traballarase a súa resiliencia.
Charla
Antonio Palacios ofreceu estas claves nunha sesión informativa organizada pola revista especializada Infowine. A charla levouse a cabo baixo o título ‘Do chan inerte á vida microbiana edáfica no viñedo’.
Control OJD
