SAT Salgueiriña, unha explotación mixta de cabras e ovellas para coidar do monte comunal

A Comunidade de Montes Veciñais en Man Común de Santa Mariña de O Viso, no municipio de O Incio, ten desde o ano 2010 un equipo de desbroce formado por un cento de cabras e medio cento de ovellas, unha brigada tan efectiva que o monte desta parroquia, que antes ardía todos os anos, non volveu facelo desde que hai gando. 

Grazas ao mantemento continuo que levan a cabo as cabras e ovellas o mato mantense a raia, controlado, e os piñeiros cos que os comuneiros repoboaron a zona medran libres de competencia e con máis vigor grazas ao abonado que producen os excrementos dos propios animais. 

Todo un conxunto de vantaxes a nivel social e ambiental máis aló do rendemento económico que poida xerar a propia explotación aos seus propietarios. “Dar dá pouco rendemento, pero tes o monte limpo, que era o obxectivo, non fai falla desbrozadora nin gastar en apagar lumes. As cabras para quen máis rendibles son é para a Administración. Ti sabes os cartos que leva aforrado aquí en extinción de incendios? Tiñan que potencialo moito máis”, argumenta María Castro, que xunto a Belén Pereiro e Jaime Pardo son os tres socios actuais de SAT Salgueiriña. 

Un aproveitamento diverso do monte da parroquia

“O noso exemplo pode servir a outras comunidades de montes a facer o mesmo: coidar o monte con animais. Grazas a iso temos o monte moi ben e facemos un aproveitamento diverso e variado del. Hai piñeiros, hai cabras e hai pradeiras que pacen as vacas das distintas explotacións”, engade María. 

As cabras para quen máis rendibles son é para a Administración. Ti sabes os cartos que leva aforrado aquí en extinción de incendios? Tiñan que potencialo moito máis

A CMVMC de Santa Mariña de O Viso posúe unha superficie total de 189 hectáreas, das que 25 están repoboadas con piñeiro, 33 son pastizais e o resto era improdutivo até a chegada das cabras e ovellas. “Eran toxeiras que foron elas desbrozando. Ano a ano vías como ía retrocedendo a maleza. É flipante ver como foron limpando o monte”, asegura Belén.

O rabaño de cabras e ovellas pace tamén a zona repoboada con piñeiros, que doutro xeito precisaría de labores de desbroce periódicos. “O proxecto de recuperación do monte comezou fai 13 ou 14 anos. A idea fundamental era ter o monte limpo porque este monte ardía ano sí e ano tamén. Empezamos plantando as 25 hectáreas de piñeiros. A continuación semillouse un cacho na parte alta, onde non valía para plantar, para facer pradeira. Logo viñeron as cabras no ano 2010, porque cando se plantaron os piñeiros dábanche 5 anos de mantemento, pero despois que, toxos e silveiras? Foi cando pensamos en meter gando para telo limpo”, relata María.

Constituíron unha SAT con parte dos comuneiros

Barallaron distintas opcións e decantáronse finalmente por un rabaño mixto de cabras e ovellas. Desbotaron, por exemplo, meter cabalos, porque na zona non había tradición de cabalos no monte. Non todos os comuneiros quixeron participar no proxecto de montar a explotación, así que a SAT Salgueiriña, que leva o nome do lugar onde se construíu unha pequena nave para o gando, botou a andar con 8 comuneiros como socios, dos que na actualidade quedan só 3, xa que o resto foron abandonando por mor da escasa rendibilidade inicial. 

Desbotamos os cabalos porque nestes montes non había tradición

Para habilitar legalmente a utilización do monte comunal para paceren os animais fíxose un arrendamento da CMVMC á SAT da que formaban parte os comuneiros que participaban no proxecto. Antes acometeuse o peche da superficie por parte da Comunidade de Montes coa axuda da Xunta de Galicia. “As estacas puxémolas os veciños á man cunha maza a relevos”, lembra María

Puntos de auga en todas as parcelas

A superficie total do monte comunal, 189 hectáreas, está perfectamente delimitada e rodeada de camiños perimetrais que fixo a propia Comunidade de Montes. Fixeron tamén un pozo na parte alta que pagou a Comunidade para ter auga e construíron unha balsa onde almacenan a auga que extraen e que serve para subministrar aos helicópteros e motobombas dos servizos de extinción de incendios e tamén para coller auga para o gando, cun sistema que impide a contaminación da auga da balsa. “No verán había escaseza de auga e iamos coas cisternas encher ao río, pero logo víñanos Seprona”, explican. 

Temos o monte pechado e cada parcela ten un bebedeiro. Temos dereito ao aproveitamento de dúas parcelas cada veciño

Cada veciño ten dereito ao aproveitamento propio de dúas parcelas de monte, que sumarían unhas 5 hectáreas de superficie. Esta zona de pastizal de uso individual está dividida en parcelas de entre 2 e 4 hectáreas e todas contan cun bebedeiro. Tanto as vacas propiedade dos veciños que pacen estas fincas, como tamén as cabras e ovellas, que dispoñen de puntos de auga repartidos polo monte para que poidan beber sen ter que baixar á nave, dispoñen de auga procedente do pozo comunal.  

Compatibilizan a explotación de ovino e caprino coa gandería de vacún

A explotación de ovino e caprino serve de complemento á gandería de vacún de carne, actividade principal tanto de María como de Belén. María conta con 27 nais reprodutoras e 1 touro de raza rubia galega e leva 21 anos producindo carne ecolóxica. Belén está en convencional e ten 17 vacas. O outro dos socios da SAT Salgueiriña, Jaime, traballa noutro sector aínda que mantén 8 vacas de carne.  

Coma o resto de veciños, eles tamén teñen parcelas no monte comunal que usan para as súas explotacións de vacún, a maiores da superficie que pacen as cabras e ovellas. “O que quedou para as cabras foi o que non valía para as vacas, o que estaba sen aproveitar porque era a zona menos produtiva, por pendente e porque estaba erosionada polos continuos incendios. Moitas destas zonas non son mecanizables, non se poden traballar nin con dobre tracción, son as cabras as que a cultivan”, di Belén. 

Dispoñen dun pequeno cobertizo para resgardar o rabaño das inclemencias do tempo e dos ataques do lobo

As áreas de menos pendente foron sementadas con herba e nelas rótase o gando para poder facer rolos de herba seca nos meses de máis produción de forraxe. “Son 50 ou 60 rolos que teñen á súa disposición no inverno e no verán”, explica.  

Dispoñen dun pequeno cobertizo para resgardar o rabaño das inclemencias do tempo e dos ataques do lobo. “Dentro témoslles a herba seca e está aberta sempre para que poidan entrar cando queiran. Baixan soas pola noite ou cando chove e tráense tamén cando van parir”, explica María. 

Produción en ecolóxico pero venda en convencional

Na parte máis accesible das 33 hectáreas, xunto á nave onde meten o gando, teñen unha parcela reservada para a época dos partos. “Temos separados os machos para ter un pouco controladas as inseminacións e os partos. Intentamos concentrar os partos para poder vender no verán, que é cando hai máis saída”, indican. 

Coa venda directa sairía gañando tanto o produtor como o consumidor

O 2020 non foi un bo ano para as explotacións de ovino e caprino. “O coronavirus afectounos moito. Levar levábanchos igual, pero pagábanchos moito menos. Penso que a pandemia foi usada como unha desculpa para pagar menos pola carne”, opina María, que avoga pola venda directa pois, con este sistema “sairía gañando tanto o produtor como o consumidor”, di. 

Aínda que o sistema de produción que utilizan segue os estándares fixados polo Craega, á hora de vender os años e cabritos non lles serve para revalorizalos. “A explotación está en ecolóxico, pero os cabritos comercializámolos en convencional porque en ecolóxico non hai a quen vendelos”, asegura Belén.