Proteinleg: Un proxecto para recuperar a produción de proteína vexetal, clave na seguridade alimentaria

A recente guerra en Ucraína volveu a pór en primeira plana o debate sobre o risco que entraña a dependencia das importacións de alimentos. Un risco aínda maior cando o produto importado é de primeira necesidade. O conflito ucraíno, país considerado como o “celeiro de Europa”, puxo en xaque a cadea de subministración alimentaria a nivel mundial, véndose seriamente comprometidos un gran número de sectores.

Esta dependencia é aínda máis marcada no caso da gandaría española, cuxa dependencia respecto das importacións de soia é elevada. Actualmente, a soia é practicamente a única fonte viable de achega de proteína para a elaboración de pensos compostos para o gando.

A perspectiva non é mellor en canto á alimentación humana. No caso de España, o déficit nacional no que a proteínas de orixe vexetal se refire é do 70%. Doutra banda, a sociedade é cada vez máis esixente respecto dos produtos que consome. A demanda de alternativas á proteína de orixe animal que sexan sustentables, saudables e nutritivas, sen deixar de lado a parte económica, é crecente.

Proteinleg: Un proxecto para reducir a nosa dependencia da importación de proteína vexetal

É ante este contexto que xorde o Grupo Operativo PROTEINLEG, un proxecto de innovación que busca desenvolver novos produtos ricos en proteína vexetal para alimentación humana e animal, mediante o cultivo sustentable de variedades tradicionais e de proximidade de leguminosas (en concreto: xudías, fabas, garavanzos, altramuces e guisantes).

Os legumes foron tradicionalmente unha peza clave na dieta mediterránea. Ademais, teñen unha serie de características, derivadas da súa gran capacidade de fixación de nitróxeno, que as fai moi interesantes á hora do seu cultivo. En concreto, destacan por:

-Baixa necesidade de fertilizantes.
-Incremento da produción en cultivos rotativos.
-Diminución da degradación da terra.

PROTEINLEG, unha iniciativa de carácter multidisciplinar e supra-autonómico, está coordinada pola Fundación Empresa Universidade Galega (FEUGA), e conta coa participación do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), a través da Misión Biolóxica de Galicia (MBG); o Centro Tecnolóxico da Carne (CTC), Almacenes Gamallo, Semillas Ramiro Arnedo e MIMIC SeaFood.

Coa data de fin do proxecto en marzo deste ano, PROTEINLEG atópase nunha fase moi avanzada, e xa se obtiveron numerosos resultados en cada un dos bloques de traballo: agrobiodiversidade, sustentabilidade e o desenvolvemento e validación das novas formulacións para alimentación humana e animal.

1. Agrobiodiversidade:

Este primeiro paquete de traballo estaba enfocado en coñecer as especies mellor adaptadas a diferentes condicións edafoclimáticas. Procedentes do banco de sementes do que dispón a MBG, avaliáronse un total de 175 variedades tradicionais e silvestres de leguminosas en distintos ambientes de cultivo, que incluían guisante, xudía, faba, garavanzo e altramuz.

Os ensaios realizados permitiron avaliar a adaptación agronómica e o rendemento destas variedades en tres localizacións diferentes (Ourense, Pontevedra, e Almería). Froito destes ensaios, seleccionáronse, para cada legume, as variedades mellor adaptadas a un ambiente concreto. Estas 10 variedades (2 por cada leguminosa estudada) procedían, en todos os casos, do leste da Península Ibérica.

Os resultados demostran que, en xeral, a data de sementeira influíu no rendemento total da colleita para todas as especies, véndose beneficiada nuns casos a sementeira de outono e noutros a de primavera. Ademais, as producións demostraron que se dispón de variedades autóctonas que mostran rendementos similares ou mesmo maiores a algunhas variedades comerciais, o que demostra o valor da biodiversidade como recurso que debe manterse nestes cultivos.

2. Sustentabilidade:

A sustentabilidade na agricultura implica aumentar a produción de alimentos de calidade a través de prácticas respectuosas co ambiente. Ante un escenario de cambio climático é necesario identificar as variedades de leguminosas que presentan unha mellor adaptación fronte a diferentes estreses, e por tanto melloran a sustentabilidade do cultivo.

Para iso, levaron a cabo ensaios de estrés biótico e abiótico a cargo da MBG, do CTC e de Semillas Ramiro Arnedo, en diferentes localizacións de España, para cultivos de guisante, faba e xudía.

En canto á tensión abiótica, causado pola baixa dispoñibilidade da auga, extraéronse as seguintes conclusións: 

-Guisante. En rexións de baixa pluviometría (Ourense), a rega favorece a súa produción. Pola contra, en provincias con maior pluviometría (Pontevedra), a rega non mellorou o rendemento.

-Faba. A rega en floración contribúe a asegurar un bo desenvolvemento de flores e callado de froito.

-Xudía. Identificáronse variedades cunha boa tolerancia á tensión hídrica.

Respecto á tensión biótica, causada pola presenza de patóxenos e pragas, realizáronse ensaios de tolerancia con e sen tratamento fitosanitario, en cultivos de guisante, faba e xudía. Salvo no caso da xudía (na que por motivo do tempo deste ano apenas houbo incidencia de inóculo ou praga), tanto o guisante como a faba tiveron perdas de entre o 36 e o 58% da produción.

Táboa 1. Porcentaxe de perda de produción debida á tensión biótica.

3. Alimentación animal: Resultados positivos do guisante

En primeiro lugar, realizouse unha caracterización analítica das variedades de leguminosa de maior interese para a elaboración de pensos compostos, limitándose a 9 variedades de guisantes e fabas. En particular, é vital coñecer o contido proteico e o perfil de aminoácidos das diferentes especies e variedades, posto que algúns destes compostos son esenciais para o correcto crecemento e desenvolvemento das crías, polo que deben ser proporcionados na cantidade precisa.

A seguinte gráfica recolle a cantidade de aminoácidos totais presente en cada unha das 9 variedades de faba e guisante testadas. Esta cantidade total de proteínas tradúcese nunha concentración de entre 22 e 27,8 g/100g, segundo a variedade. 

Gráfica 1. Contido de aminoácidos totais en faba (VIF) e guisante (PSM)

As análises do perfil de aminoácidos esenciais demostraron que as medias máis elevadas atópanse nos guisantes e, en concreto, a variedade de maior calidade nutritiva é a PSM 1112-50, unha variedade tradicional portuguesa. 

Estes ensaios parecen indicar que o guisante pode ser unha alternativa sustentable para a substitución parcial da soia na elaboración de pensos compostos sen causar deficiencias nutricionais, especialmente de proteína. Ofrece unha concentración de aminoácidos esenciais equilibrada e de elevado interese nutritivo para o gando de abasto.

A partir desta información, desenvolvéronse dúas formulacións de penso para porcos e polos de crecemento lento, nos que se realizou unha substitución parcial da soia polo guisante. O penso para porcos contén un 20% de guisantes, mentres que o do polo un 6%. Os resultados preliminares indican que a calidade nutritiva destes pensos non diminuíu con respecto aos pensos comerciais.

4. Alimentación humana:

Liderada por MIMIC SeaFood, nesta actividade desenvolvéronse novos produtos para alimentación humana saudables, saborosos e sustentables a partir de leguminosas. Novamente, a leguminosa con maior valor nutricional e máis interesante polas súas características físico-químicas foi o guisante. A partir del, desenvolveuse unha proteína texturizada de guisante mediante un proceso de extrusión húmida, que lle outorgaba as seguintes características: 

-Resistencia aos procesos de conxelación e descongelación.
-Resistencia ao cociñado.
-Mordida adecuada.
-Un bo perfil organoléptico.

Tras diversas probas, obtívose un prototipo cunha textura similar ao peixe e un sabor moi semellante ao atún. En canto ao valor nutricional deste prototipo, destaca o seu alto contido en proteína e en ácidos grasos omega-3.

Para analizar a aceptación deste prototipo, realizáronse varias catas e degustacións recentemente, de onde se extraeu a conclusión de que a súa introdución ao mercado é viable. Así mesmo, trátase dun produto apropiado para o escalado industrial.

Por último, e de cara á parte final do proxecto, as actividades centraranse en realizar estudos de mercado e organizar degustacións para ter unha visión máis detallada da aceptación do produto, a nivel organoléptico, por parte dos consumidores.

Toda a información na web do proxecto: www.proteinleg.es

PROTEINLEG é un proxecto de innovación cofinanciado nun 80% polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (FEADER) da Unión Europea e nun 20% polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, no marco do Programa Nacional de Desenvolvemento Rural 2014-2020. A Dirección Xeral de Desenvolvemento Rural, Innovación e Formación Agroalimentaria (DGDRIFA) é a autoridade encargada da aplicación das ditas axudas. Orzamento total do proxecto: 556.240,12 €, Subvención total: 551.440,12€.