Propostas para un control efectivo dos danos do xabaril na agricultura

Artigo de opinión da Unión de Tecores de Galicia (UNITEGA) no que analizan por que está a fallar o control dos danos dos xabaríns sobre os cultivos en Galicia e propoñen medidas para controlar a súa poboación de forma efectiva.

Propostas para un control efectivo dos danos do xabaril na agricultura

Leira de millo arrasada polos xabaríns

O pasado inverno caracterizouse por unha gran escaseza de precipitacións, que continuou durante os meses de primavera. Esta situación provocou unha baixa produtividade nos cultivos agrícolas e nos pastos, que tamén se fixo extensiva a moi baixa cantidade de alimento que as especies silvestres poden atopar nos montes. Parece que, con este panorama, era máis que previsible esperar que en calquera momento empezase unha desas “treboadas perfectas” que de cando en vez arrasan os nosos campos.

Vimos traballando desde hai uns anos cuns protocolos acordados entre a administración, agricultores e cazadores, cos cales tratamos de paliar os problemas xerados polos danos do xabaril nos cultivos (millo, patacas, castañas, viñedos, etc.). Protocolos que se revisan cada ano xusto antes de que comece a época de danos. Pero parece que esa folla de ruta que ata a data servira para ir poñendo panxoliñas sobre a ferida aberta no rural, xa non teñen o efecto cauterizador de outrora e máis ben empezan a producir unha acusada irritación, xusto no medio da aludida “tormenta perfecta” que estamos a sufrir este ano no campo.

Quizais sexa o momento de facer un alto no camiño e reformularse o que estamos a facer, posto que os síntomas que presenta esta enfermidade manifestan que o tratamento que estamos a aplicar non serve para solucionar o problema; ou polo menos é a sensación que temos desde a Unión de Tecores de Galicia (UNITEGA).

“Ante a pasividade da Xunta, somos os cazadores, gandeiros e agricultores os que temos que impulsar solucións”

Nesta inestable mesa de tan só tres patas, é cada vez máis evidente que dúas delas están enfrontadas entre si e que a terceira está a mirar para outro lado. Somos os agricultores e os cazadores os que temos que poñernos diante do problema, mentres que a Administración non está disposta a recoñecer que o que funcionou ata fai ben pouco, agora xa non nos serve. E do famoso “fondo de corresponsabilidade” da Lei 13/2013, xa deixamos todos de preguntar, posto que nin está nin se lle espera. Foi un canto ao sol para quedar ben para a galería e pouco máis.

O que si é cada vez máis evidente é que o agricultor de Galicia vai reducindo ano a ano a superficie que cultiva, entre outras causas, pola desesperación que lle produce atoparse os froitos derramados pola acción do xabaril. De seguir así, dentro de poucos anos non imos atopar unha leira ou un horto en produción; e iso non pode ser bo para ninguén. Así que, se de verdade queremos defender o rural, temos diante a oportunidade perfecta para empezar a facelo con este grave problema.

A caza social e os danos

Como colectivo que practica a caza social, as Sociedades de Cazadores de Galicia caracterízanse por contar entre as súas filas con moitos deses agricultores que sofren os danos da fauna silvestre cinexética, polo que parece evidente pensar que a procura de solucións ao problema antóllase canto menos máis fácil que se ambas as partes non tivesen unha relación tan estreita como teñen.

E debe ser ese nexo de unión o que debe impulsar a procura de solucións ao problema, dada a impasividade manifesta da Dirección Xeral de Patrimonio Natural, que só feita o resto cando se trata dun ano de eleccións, como foi o pasado 2016. Posto que son os Servizos Provinciais de Conservación dá Natureza os que teñen que dar a cara ante agricultores e cazadores, mentres os seus superiores parece que non queren saír da tranquila e relaxada “zona de confort” na que se instalaron desde hai un tempo a esta parte.

Por unha banda, dentro do noso colectivo levamos uns anos escoitando como algúns din que o xabaril está en franco retroceso e que nalgúns lugares está próximo á súa desaparición. É evidente que o que estamos a tratar aquí non afectará a esas zonas, onde queira que estean, pois os danos que nelas se poidan producir, con esas formulacións de base, deberían ser por pura lóxica, moi escasos; polo que poderían continuar cos protocolos actuais sen maiores problemas.

Así que nos imos a centrar só nesoutra parte de Galicia, onde o xabaril practicamente cría todo o ano, non está en perigo de extinción e é a dor de cabeza diaria dos nosos agricultores.

“A actual normativa impide aos cazadores tomar medidas preventivas para evitar os danos do xabaril”

¿Estamos a xestionar correctamente o problema dos danos? Pois parece evidente que non o estamos facendo ben, cando ninguén está contento. Entre outras cousas porque a xestión que vimos aplicando é “curativa”, por non dicir paliativa. É dicir, que só aplicamos medidas unha vez que o dano se produciu e comunicouse á Administración ou ás Sociedades de Cazadores. Niso baséanse os protocolos actuais de actuación.

Cando falas cos responsables das Sociedades de Cazadores que se enfrontan ao problema dos danos cunha certa continuidade no tempo, é bastante habitual que che comenten que eles serían capaces de buscar solucións preventivas ao problema, pero que o actual marco lexislativo impídelles calquera iniciativa dese tipo. É dicir, que fomos capaces de elaborar unha lexislación que non axuda a solucionar o problema, senón a mantelo no tempo.

A problemática dos vedados

Para empezar, temos un elemento de xestión en todos os Tecores de Galicia que cada vez parece ter menos sentido, polo menos para as especies de caza maior; trátase dos vedados: superficies que deben superar o 10% de cada Tecor e nos que, coa lexislación actual, non se pode cazar durante dous longos anos.

Certo é tamén que agora se permite xestionar as poboacións neles cando se producen danos, pero na práctica, é cando menos contraditorio que ofrezamos zonas de refuxio aos causantes dos danos, esperemos a que os produzan e despois os eliminemos. ¿A caso ten iso algún sentido, mesmo desde un punto de vista conservacionista?

A situación de rural na actualidade nada ten que ver coa que había no ano 1997 cando saíu á luz a primeira Lei de Caza de Galicia, pois foi nesa lei onde se estableceu a obrigatoriedade deses vedados e a súa duración por dous anos. Na nova Lei do ano 2013 eliminouse do texto a obriga de que duren dous anos, pero mentres non se aprobe un novo Regulamento de caza en que se diga o contrario, seguimos obrigados a vedar dous anos.

“Os vedados de xabaril non son necesarios en parte de Galicia”

¿Pero realmente son necesarios os vedados de xabaril en Galicia coa situación que vivimos? É máis que evidente que para esa parte de Galicia onde o xabaril cría todo o ano, non está en perigo de extinción e é a dor de cabeza diaria dos nosos agricultores, carecen de sentido algún. Así que, para empezar, deberiamos reformularnos seriamente a figura dos vedados, porque quizais sexa mellor deixala exclusivamente para as especies de caza menor, e permitir practicar con normalidade a caza maior nos mesmos, como no resto de superficie do Tecor.

Os viñedos tamén sofren nesta tempada os ataques dos xabaríns. Foto: El Progreso

Os viñedos tamén sofren nesta tempada os ataques dos xabaríns. Foto: El Progreso

Desta forma evitaremos tamén que os nosos agricultores maldigan aos nosos proxenitores cada vez que nos ven colocar as chapas de “vedado de caza” nas parroquias onde eles viven e teñen os seus cultivos e hortas; a propósito da longa “pena” que lles acabamos de impoñer. Unha dura condena de 24 meses e un día, pois os danos nesas zonas vedadas adoitan ser máis elevados do normal e, por outra banda, tocará a todos vérnolas coa Administración para que autorice esa famosa “xestión das poboacións”, previa solicitude e comprobación dos danos, como non podía ser doutra maneira.

Neste asunto dos vedados, non parece que sexa tampouco solución reducir no Regulamento de Caza de dous a un ano o tempo de veda para as especies de caza maior, polo que seguramente a citada norma verá a luz adoecendo xa do mesmo mal conxénito que arrastramos desde o ano 1997. Debatamos sobre os vedados entre cazadores, agricultores e Administración, pois é do todo necesario decidir se mantemos este problema ou o eliminamos de raíz.

Os protocolos deixaron de ser efectivos

No que se refire aos actuais protocolos de actuacións, diciamos que eran accións posteriores ao dano e nunca medidas preventivas. Ademais, comezan coa realización de esperas, para ir pasando por dous pasos máis ata chegar á autorización dunha batida con armas. Cando se elaboraron estes protocolos, todos estabamos de acordo en que as esperas parecían ser o método máis efectivo para solucionar o problema, pero despois de varios anos aplicando o protocolo, os resultados demostráronnos todo o contrario.

E é que non superamos o 10% de efectividade nas devanditas esperas, ou o que é o mesmo, a media di que fai falta realizar, polo menos, dez esperas para abater un xabaril. Se a iso sumámoslle o perigo intrínseco que esta modalidade ten e que se trata dunha acción demasiado puntual, en comparación coas outras alternativas, pois resulta evidente que os nosos agricultores non queiran nin oír falar delas, e pensan que é máis ben unha medida de distracción que aproba a Administración para evitar que se faga unha batida en toda a zona onde se están producindo os danos. Iso lévaos a pensar que a Administración protexe ao xabaril e a continuación comeza o conflito cos cazadores, que ven como un elemento colaborador da estratexia da Administración e non como a solución que son.

 “Só en 1 de cada 10 esperas abátese un xabaril”

Resulta que isto que aprendemos despois duns anos de funcionamento xa non nos parece tan raro, posto que, no control de poboacións de lobo, tamén algúns dicían que a medida máis efectiva era a realización de esperas e de novo a práctica demostrou que os números non din precisamente iso, mesmo na propia Galicia. E o do desencame con cans atraillados non parece ser efectivo en todos os casos, polo que é unha medida que queda pequena cando o problema de danos ten unhas dimensións considerables.

Xestión preventiva

O feito é que, chegados a este punto de análise, debemos plantearnos tamén se seguimos aplicando as medidas a nivel curativo ou o facemos a nivel preventivo. É dicir, que non nos parecería nada desatinado que se a Sociedade de Cazadores titular dun Tecor é avisada polos seus agricultores de que hai indicios de que o xabaril está merodeando polos seus cultivos, esta puidese actuar de forma inmediata. E cando dicimos “de forma inmediata”, referímonos ás horas inmediatamente posteriores ao aviso recibido e non a un ou dous días despois.

O principal atranco que nos poderiamos atopar sería a necesidade de contar coa autorización administrativa para efectuar este tipo de “accións Express”, polo que se podería barallar como posible solución, comunicar cun antelación determinada á Administración a intención de actuar nas zonas onde habitualmente xurdan danos; e remitir despois un email ou un fax ao Servizo Provincial de Conservación dá Natureza avisando da realización efectiva de cada unha das accións de disuasión, cunha antelación dunhas horas (sen exceder as 24 horas).

Desta forma, as sociedades de cazadores poderían crear e manter un ou varios grupos de intervención preventiva, que puidesen ser activados de inmediato para actuar a demanda do agricultor que detecta os primeiros indicios do dano. Ou mesmo cando non habendo danos aínda, se quere que os cans deixen os seus cheiros no cultivo e alerten cos seus ladridos aos xabaríns que se atopen nas proximidades.

Imaxínense ata que punto podería ser efectivo o sistema, se nestes grupos de intervención preventiva estivesen incluídos cazadores que tamén fosen agricultores. Sen lugar a dúbida as posibilidades de que se xerase un conflito entre colectivos serían practicamente nulas. E todo iso sen pedir que a Administración se implicase máis aló do que vén facendo, só asumindo as mesmas labores de control que poden estar a desenvolver agora os axentes facultativos ambientais, cada vez que se solicita unha acción posterior a un dano xa producido.

Proposta de medidas preventivas

Estas medidas preventivas poderían ser de tres tipos: A disuasión con cans atraillados (un cazador con ata dous cans), a disuasión cun grupo de cans soltos (un máximo de seis cazadores e de doce cans) e a realización dunha batida sen armas (entre 10 e 30 cazadores e un máximo de 30 cans). Para que o sistema sexa verdadeiramente efectivo, deben ser os cazadores e os propios agricultores afectados os que valoren a gravidade da situación e elixan cal das tres formas de disuasión aplican de forma inmediata. Só así se podería conseguir unha verdadeira efectividade.

Na práctica, sería suficiente con avisar á Administración, polo menos unha hora antes, da realización das accións de disuasión con cans atraillados e cun grupo de cans soltos; e cunha antelación de polo menos doce horas cando se trate de batidas sen armas. É dicir, que se elixiría para empezar unha das tres accións posibles e poderíanse repetir a mesma varias veces ata mitigar o problema; ou se a opción inicialmente elixida se vise que non é efectiva, poderíase elixir calquera das outras dúas dispoñibles ou mesmo alternalas. Pero sempre tendo claro que se trata de medidas preventivas de choque co único fin de conseguir que o problema abandone canto antes a zona de cultivo.

Finca de herba seca aplastada polos xabaríns.

Finca de herba seca aplastada polos xabaríns.

Unha vez aplicadas estas medias preventivas, se o agricultor comproba que non se obtén o resultado desexado, o seguinte paso sería realizar unha espera nocturna ou unha batida con armas para tratar de eliminar ese núcleo de resistencia. Para iso sería necesario tamén establecer o protocolo administrativo a seguir, aínda que parece moi sinxelo resolver este problema aplicando o mesmo sistema que se utiliza para os recechos de corzo, onde se debe comunicar cunha antelación mínima de 24 horas (48 horas se hai un día non laborable polo medio) a realización da acción de eliminación ao Servizo de Conservación da Natureza e ao Seprona. Estas accións deberíanse poder realizar en calquera día da semana, cando se apliquen fóra do período hábil de caza.

E unha vez empezada a tempada de caza a mediados do mes de agosto, sería fundamental manter ese contacto cos agricultores, mediante reunións de planificación a nivel local ou mesmo comarcal, de maneira que as primeiras batidas as puidésemos dirixir a esas zonas quentes. A modo de exemplo, no caso das comarcas que teñen soutos de castañas e á vista do que sucedeu nos dous últimos anos e do que vai suceder nos sucesivos, tamén sería moi efectivo que cazásemos nesas manchas os días previos ao comezo da recollida do froito.

Posto que a castaña é un plus de ingresos que está a permitir a moitas zonas manter uns niveis de poboación no rural moito máis elevados do que é habitual, pola riqueza directa que xera. O mesmo poderíase aplicar nas comarcas que conten con viñedos, por poñer outro exemplo.

Está claro que dentro do noso colectivo de cazadores hai compañeiros aos que todo isto que estamos a expor directamente lles rechina, pois entenden que teñen perfecto dereito a practicar a caza sobre unhas poboacións abundantes que lles proporcionen xornadas de moitas capturas en compañía dos seus amigos e convidados doutros Tecores; entre outras cousas porque pagamos unha licenza de caza e as Sociedades de Cazadores tamén pagan taxas anuais para que se lles permita cazar nos Tecores da súa titularidade. É dicir, que prefiren desvincularse do problema e que sexa a Administración a que lle poña solución, cando xa vimos que por ese camiño só imos á confrontación directa cos agricultores afectados.

“Na situación actual só imos á confrontación directa de cazadores cos agricultores afectados”

Pero tamén deben ter en conta que coa lexislación actual somos responsables deses danos e por tanto, non podemos poñer en perigo a viabilidade dos nosos Tecores. Posto que, se se empezan a pedir danos patrimoniais aos cazadores, chegarase rapidamente a unha situación económica insustentable que levará á disolución dos Tecores e que eses mesmos terreos se convirtan en zonas libres, onde a caza maior só se poderá practicar unha vez á semana por sorteo, co consecuente prexuízo para os mesmos cazadores e agricultores. Así que xa podemos ir recapacitando sobre este asunto, posto que as posturas de enroque non levan a nada bo para ningunha das partes.

Ademais, sería desexable que desde o colectivo dos agricultores se entenda tamén que todo isto que estamos a expor aquí supón para as Sociedades de Cazadores un gran esforzo e unha dedicación que vai máis aló da práctica cinexética meramente recreativa, por non falar de converterse nunha nova causa de conflitos internos para os propios cazadores. Só entendendo os esforzos que debe asumir cada unha das partes implicadas, seremos capaces de centrarnos en tratar de arranxar este grave problema.

 “Os pastores eléctricos ou a alimentación disuasoria non son a mellor solución”

E non nos esquecemos das outras medidas preventivas, como son a colocación de pastores eléctricos ou a alimentación disuasoria, pero á vista das experiencias que moitas Sociedades de cazadores foron adquirindo con elas, a estas alturas da película, non está o rural precisamente en condicións para pedirlle que invista ou gaste diñeiro en pechar leiras ou colocar tendidos eléctricos, dado que, ante a cada vez menor presenza policial no campo, os amigos do alleo arrasan con todo, ao mesmo tempo que os rendementos que obteñen dos produtos das súas explotacións son cada vez menores.

En cando á alimentación disuasoria, é un método que supón regar unha e outra vez as pistas dos Tecores con grans de millo, pero non parece ser tan efectiva como nos contaron e o custo de man de obra e alimento, non parece compensar os pobres resultados obtidos.

Aínda que tamén é certo que a Administración non se molestou en facer probas sobre estes métodos e só se limitan a escoitar as poucas experiencias que algúns cazadores contan unha e outra vez nas reunións, nada máis. Os mesmos que hai uns anos xa tiñan preparado un bonito manual de prevención de danos, co que esperaban sacarse un plus baixo man despois de que a Administración lles pagase os custos da súa publicación. Pero aquilo quedou nun caixón e por unha vez, parece que os pícaros non se saíron coa súa.

Cambio de mentalidade do cazador de xabaril

A obrigada empatía que debemos mostrar cos nosos compañeiros do rural debería ser máis que suficiente para que nos empecemos a reformular que a día de hoxe case xa non estamos a exercer unha actividade de lecer, senón máis ben de control de poboacións, no que ao xabaril se refire.

E isto é así, porque é o que toca neste tempo, de igual forma que fai vinte anos moitos empezaron a deixar de lado a caza menor e entraron no mundo do xabaril e os corzos. ¿Que diferenza hai entón co que está a pasar agora? Non estamos ante un medio cinexético estable, senón todo o contrario. Imos adaptándonos ao que a natureza vai poñendo diante e neste momento pensamos que estamos ante un novo e importante cambio, que fará que cambiemos a nosa forma de xestionar e cazar o xabaril.

Evidentemente estas formulacións e as posibles solucións que se puxeron sobre a mesa para salvar os atrancos administrativos son soamente unha proposta para comezar un debate necesario que nos leve a buscar novas solucións para que a problemática que temos cos danos se mitigue o máis posible e non exceda o limiar da capacidade de carga social que poden soportar as economías do noso rural.

Así pois, non deberíamos ter medo a explorar novas solucións entre todos, pero fagámolo con celeridade, posto que se trata dun tema preocupante e xerador de conflitos, que, ao noso entender, poderíanse mitigar nunha elevada porcentaxe.

Se de verdade “somos caza social” debemos implicarnos a fondo neste asunto e demandar á Administración que saia da súa “zona de confort” e que nos escoite, sempre da man dos nosos compañeiros os agricultores.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información