“Para controlar a yesca en viñedo a clave é minimizar as infeccións nas feridas de poda”

A Yesca foi definida como a nova filoxera do século XXI polas elevadas perdas económicas que provoca nos viñedos. A prohibición do arsenito sódico complicou aínda máis a loita contra esta patoloxía.

Para coñecer máis sobre esta enfermidade e as medidas de prevención que podemos adoptar, entrevistamos a Mónica Berbegal Martínez, doutora Enxeñeira Agrónoma, investigadora e profesora asociada na Universidade Politécnica de Valencia. É unha das expertas máis destacadas na aplicación da epidemioloxía e biotecnoloxía como ferramentas de apoio á toma de decisións na xestión de enfermidades causadas por fungos fitopatóxenos, como o da yesca.

Como xorde o teu interese investigador pola yesca en viñedo?
Desde o ano 2001 traballo no Grupo de Investigación en Fungos Fitopatóxenos do Instituto Agroforestal Mediterráneo na Universitat Politècnica de València (UPV). Este Grupo ten unha ampla experiencia no estudo de enfermidades fúnxicas da madeira da vide (EMV), incluíndo a yesca. A miña incorporación á investigación sobre EMV é máis recente e sobre todo motivada pola necesidade de mellorar o coñecemento sobre a bioloxía e epidemioloxía destas enfermidades, un tema no que pensaba que podería achegar parte da miña experiencia previa como fitopatóloga.

Que importancia ten esta enfermidade na viticultura neste momento e por que é tan difícil controlala?
A yesca é unha das enfermidades fúxgicas da madeira da vide (EMV) e desenvólvese sobre todo en planta adulta. En España a súa incidencia media é variable, pero pode xerar perdas económicas anuais elevadas. Segundo estimacións recentes, o custo anual de replantar o 1% de vide do cultivar Tempranillo debido ás EMV, por exemplo na Rioxa, estímase que ascende a 7,16 millóns de euros anuais.

A dificultade de desenvolver estratexias de xestión efectivas, converten ás EMV nunha das prioridades en investigación para o sector vitivinícola e de uva de mesa en todo o mundo. A redución na dispoñibilidade de materias químicas efectivas é unha causa importante do impacto que estas enfermidades están a ter na sanidade vexetal das viñas, pero tamén é consecuencia dos cambios experimentados na viticultura durante os últimos anos.

Cales son os factores que favorecen a aparición desta enfermidade na vide?
Entre outros poden destacarse: unha explotación máis intensiva; a realización de podas máis curtas; ou a mecanización de prácticas do viñedo, en especial a poda e o abandono das prácticas de protección das feridas de poda.

Que recomendacións de manexo darías por tanto aos viticultores para reducir a incidencia da yesca?
En plantacións adultas adóitanse recomendar medidas de carácter xeral, como retirar e queimar os restos de poda e protexer as feridas de poda con produtos autorizados. Creo que toda actuación debe integrarse dentro dunha estratexia de xestión global, que inclúa diferentes medidas enfocadas a minimizar as infeccións a partir das feridas de poda no viñedo desde o momento da plantación.

E no caso dos viveiros, ¿Que papel xogan na propagación desta patoloxía?
Un dos medios de dispersión da maioría dos fungos causantes das EMV é a través do material de propagación. Non existen medidas de control curativas, polo que é fundamental a utilización de planta coa maior calidade fitosanitaria posible. De feito, estudos realizados en España demostraron a infección de plantas nai de vide con diversos fungos da madeira e a súa presenza en distintas fases do proceso de produción de planta inxertada en viveiro.

“Non existen medidas de control curativas contra a yesca, polo que calquera acción debe basearse na prevención”

No mercado existen nestes momentos diferentes produtos para o control das enfermidades fúnxicas da madeira da vide (EMV). Como valoras a súa efectividade?
Como xa comentei, non existen medidas de control curativas polo que calquera acción debe basearse na prevención das infeccións desde o momento en que se establece o viñedo.

Neste sentido, o certo é que as opcións son limitadas aínda que as hai. Por exemplo, para a protección de feridas de poda, existen catro produtos autorizados no rexistro de produtos fitosanitarios do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación: tres baseados en axentes de control biolóxico (ACB) e un baseado en materias activas funxicidas. En xeral, os resultados obtidos co uso de ACB son prometedores, aínda que algo inconsistentes polo que se necesita realizar máis ensaios de campo para caracterizar mellor a eficacia destes produtos en distintas condicións ambientais e agronómicas.

O seu recente relatorio no Instituto de Ciencias da Vide e do Viño (ICVV) da Rioxa tratou sobre “Avances no desenvolvemento dunha ferramenta para a xestión sustentable da yesca da vide”. Pode explicar cales son estas últimas innovacións e que mellora supoñen respecto da situación actual?
Neste traballo analizamos os factores climáticos asociados á dispoñibilidade e dispersión do inóculo aéreo de Phaeomoniella chlamydospora que é un dos fungos implicados na Yesca. Esta información utilizouse para desenvolver un modelo epidemiolóxico que nos permita predicir os períodos de risco de dispersión deste inóculo en función das condicións climáticas. O que pretendemos é que unha vez validado, podamos utilizar este modelo como ferramenta de apoio á toma de decisións relacionadas coa xestión da enfermidade. Por exemplo, que en función das condicións ambientais axúdenos a decidir o momento óptimo de poda ou de protección de feridas para minimizar o risco de infección. Isto supón unha mellora xa que poderiamos optimizar a eficacia dos tratamentos de protección.

Cando prevé que estean dispoñibles para os viticultores?
Actualmente o modelo atópase en fase de validación e o obxectivo é que forme parte da plataforma para a xestión sustentable dos viñedos vite.net desenvolvida por Horta (https://www.horta-srl.it/es/). Horta é unha empresa spin-off da Università Cattolica del Sacro Cuore (Piacenza, Italia), que participou tanto no desenvolvemento do modelo e está a participar na súa validación para a súa futura implementación.

Acumulas unha ampla traxectoria en investigación en fitopatoloxía, non só da vide. Resulta agora máis complicado controlar as enfermidades nos cultivos?  Por qué?
Nunca foi fácil, conseguiuse en moitos casos, pero poida que á conta dun abuso na aplicación de tratamentos fitosanitarios. A dificultade actual radica en que temos novos retos que afrontar relacionados coa xestión sustentable, con poucas materias activas autorizadas dispoñibles hai que reducir o número de tratamentos aplicándoos no momento óptimo. Isto require dun maior coñecemento das enfermidades e os patóxenos que as causan, monitorizar o inóculo, os síntomas e as condicións ambientais, coñecer ben o modo de acción das materias activas e tamén os diferentes formulados para utilizar os produtos máis adecuados en cada situación, etc

.

Coa Comisión Europea reducindo as materias activas para controlar fitopatoloxías, ¿por onde cre que virá a solución para controlar e previr as enfermidades nos cultivos?
É certo que se están reducindo as materias activas pero cada vez dispomos de máis ferramentas que nos poden axudar na xestión de enfermidades. Por exemplo, modelos de predición integrados en sistemas de alerta de risco ou DSS, redes de estacións climáticas, e tamén novas técnicas que facilitan a detección e cuantificación do inóculo en diferentes tipos de mostras ou o seguimento dos síntomas.

En que outros proxectos de investigación está a traballar nestes momentos?
En canto a EMV participamos xunto con varios grupos de investigación europeos nun proxecto financiado pola UE denominado Biovine (www.biovine.eu) no que se pretende desenvolver novos sistemas vitícolas baseados no aumento da diversidade vexetal e funcional do viñedo. Para iso, estúdase como as cubertas vexetais poden aumentar a biodiversidade contribuíndo ao control de pragas e enfermidades. Ademais, tamén participamos nun proxecto nacional sobre o desenvolvemento de novas estratexias de manexo integrado das EMV, concretamente na avaliación da sensibilidade de diferentes portainxertos de vide obtidos a partir de coleccións e bancos de xermoplasma.